'Zwarte zwanen' opsporen bij ProRail met behulp van de horizonscan

kwetsbaar. Het legt mogelijk de focus op details in plaats van op de grote risico’s. Een tweede
gevaar schuilt in de (statistische) analyse. Taleb legt uit dat in het sociaal economisch domein
ongelijkheden zo groot en verrassend kunnen zijn dat één enkel geval een onevenredig grote
impact op het totaal kan hebben. Deze gevallen zijn pas achteraf verklaarbaar, maar kunnen vooraf
niet met onze traditionele methoden worden voorspeld. De moraal voor ons is dat je op moet
passen met het dicht regelen van je risicomanagement processen. Probeer ruimte te creëren voor
een andere kijk op de werkelijkheid.
Eind 2008 (voordat we Taleb hadden gelezen) stelden we ons de vraag: hebben we alle risico’s wel
in beeld? Er zijn veel mogelijkheden om de compleetheid van risico inventarisaties te bevorderen.
Compleetheid kan worden verbeterd door toepassing van verschillende inventarisatie technieken 1
of door het toepassen van checklists 2 . Met de aard van ProRail – actief in het publieke domein van
mobiliteit, met onder andere het beheer van infrastructuur met een lange levensduur – in het
achterhoofd op zoek naar bronnen die mogelijke strategische risico’s in beeld brengen, troffen wij
de in Nederland vervaardigde horizonscan aan. Wij besloten die systematisch te gaan gebruiken.
Hiermee hebben we onze blik verbreed en de termijn waarop we kijken aanzienlijk verlengd. We
leveren zo een extra inspanning om te voorkomen dat we op enig moment worden overvallen door
een of meer risico’s uit onverwachte hoek. Risico’s kunnen namelijk wel degelijk buiten ons
voorstellingsvermogen opdoemen. Daarom is het van eminent belang dat een rationele benadering
van risico’s bij wijze van spreken een tweede natuur wordt. Daarnaast is een creatieve zoektocht
naar voor onmogelijk gehouden risico’s van even grote betekenis. (Zie ook: Risk 2018: Planning for
an unpredictable decade – The Economist 2008).
Misschien nauwelijks voor te stellen, horen wel al zeggen. Maar laten we de geschiedenis erbij
nemen. Indianen, de oorspronkelijke bewoners van Amerika, hadden in de 15 e eeuw geen flauw
benul van wat er achter de zeilen van schepen uit Europa schuil kon gaan. Om de doodeenvoudige
reden dat ze geen zeilschepen kenden. Met die schepen zeilden ‘bleekgezichten’ mee die niet
alleen goederen maar ook bedoelingen meebrachten die de Indianen voor onmogelijk hielden. Wij
allen weten hoe het de Indianen in de daarop volgende eeuwen is vergaan.
1 In de literatuur worden talrijke risico inventarisatie technieken beschreven vanuit verschillende
invalshoeken. Als invalshoeken worden onder andere genoemd: technisch, systeem, veiligheid,
organisatie, foutkans.
2 De grote accountantskantoren beschikken allen over checklists met standaard risico’s, vaak
gedifferentieerd naar sectoren, die handig zijn om naast de eigen uitkomsten te houden. Een
voorbeeld hiervan is het Generiek COSO-ERM Business Risk Model van Ernst & Young.
3