KNACK: Interview over het boek “Wij en ik”

Mediargus met docroom pdf

SASKIA DE COSTER
‘IK WIL GEEN MOSSEL ZIJN’
Na een rits bejubelde romans als Jeuk, Held en Dit is van mij
en talloze kunstprojecten is Saskia De Coster terug van
nooit echt weggeweest. In haar nieuwe lijvige roman Wij en ik
analyseert ze met verve the rise and fall van de Vlaamse upperclass.
roken? Dat mag, op
het terras weliswaar,
en wacht, ik rook even
eentje mee.’ Op kousenvoeten
troont Saskia De
Coster me mee naar haar
hooggelegen terras, waar
we de stad overschouwen.
‘Twee jaar al woon
ik in Antwerpen en ik
mis Brussel een beetje –
dat is echt een metropool
je
‘Ga
– maar ik moet toegeven dat ik ’t
Stad eigenlijk van haar noch pluim
ken. Al die tijd heb ik geschreven,
of zat ik in het buitenland. Morgen
vertrek ik weer naar Zuid-Afrika,
naar een literatuurfestival in
Stellenbosch, wat de koffers
verklaart.’ Ze wijst door de grote
raampartijen naar de T-shirts die
binnenshuis netjes klaar hangen.
★ DOOR RODERIK SIX — FOTO’S JEF BOES
Haar strak ingerichte hoekwoning
staat in fel contrast met de pompeuze
woonst van de hoofdpersonages uit
haar nieuwe roman Wij en ik. Een
oer-Vlaamse familieroman zowaar,
een genre dat op sterven na dood
leek en dat je niet meteen associeert
met de wrange gekte die De Costers
oeuvre kenmerkte. Een lijvig boek
ook, waarin De Coster het leven van
een doorsneegezin haarscherp fileert.
Gespreid over een periode van – niet
toevallig – 33 jaar volgen we het
leven van Sarah, die geboren wordt
in een schijnbaar perfect gezin: haar
vader Stefaan werkt als directeur bij
een farmaceutisch bedrijf terwijl haar
moeder Mieke, een notarisdochter
van rijke afkomst, thuisblijft in de
grote villa op de berg, verheven
boven het dorpsvolk en omgeven
door gelijkaardige kasten van huizen
waarin elk gezin op zijn hoogst eigen
manier doodongelukkig is. Want
achter de getrimde buxushagen en
eiken deuren verschuilen zich
tragedies: Stefaan spartelt om de
werkdruk meester te blijven en voor
de neurotische Mieke, die haar tijd
spendeert met het dwangmatig
kammen van de tapijten en het
opzuigen van het minste stofje, is het
ophouden van de schone schijn een
wurgende dagtaak. Gevangen tussen
de vuren van een overgestresseerde
vader en een door angsten geplaagde
moeder probeert Sarah zich een weg
te banen door haar jonge puberleven,
waarbij De Coster pertinente vragen
oproept: is Sarah gedoemd om een
product van haar (suïcidale) genen en
haar omgeving te worden, of bevat
deze burgerlijke hel een verborgen
nooduitgang?
KnackFocus.be 35
Mediargus met docroom pdf

Terug binnen krijg ik koffie en
terwijl de nieuwe Nick Cave op
repeat staat – ‘wat een prachtige
plaat, ze wordt almaar beter’ –
steekt De Coster van wal. ‘Jij noemt
het enigszins verrassend dat ik een
Vlaamse familieroman heb
geschreven, maar voor mij was het
toch een logische uitloper van mijn
eerdere werk. Akkoord, daar focuste
ik meer op de één-éénrelatie,
de verhoudingen tussen een tweetal
personen, maar nu wilde ik echt
une tranche de vie schrijven, een
degelijke portie mens serveren.
En ik zie ook een verschil met de
typische miserie- annex caféroman
of de klassieke burgerroman waarin
liefst een schoolmeester aan het
woord komt. Mijn personages zijn
meer upperclass, wonen in een dure
verkavelingswoning en zitten
geklemd in dat rechts-conservatieve
groei-ideaal: alsmaar meer geld en
aanzien verzamelen ten koste van
je gezin, dat helemaal verbrokkelt.
Ik wilde ook echt meegaan in hun
logica. Het was makkelijker geweest
om er een pamflettaire satire van te
maken – hoewel de roman zeker
elementen van bijtende
maatschappij kritiek bevat – maar
het mochten geen bordkartonnen
symbool figuurtjes worden waar ik
als alwetende en vingerwijzende
verteller boven zweef. Zo is de
rigide Mieke zich terdege bewust
van haar kuiszucht, ze gunt zichzelf
die ene neurose, en beseft Stefaan
tot zijn spijt dat hij zijn dochter
steeds minder vaak ziet, alleen
is hij niet bij machte daar iets
aan te doen.’
Karikaturaal is Wij en ik zeker
niet, en juist daar schuilt de kracht
van de roman. Een empathische De
Coster schampt de clichés, maar zet
vooral mensen van vlees en bloed
neer, en de lezer begrijpt hun
worsteling. Stefaan wil zijn dochter
van weelde voorzien, Mieke wil
Sarah beschermen tegen alle kwaad
in de wereld – het zijn klassieke
zorgen die elke ouder kent.
‘Een ander uitgangspunt was het
brandmerk van opvoeding en
natuur: zijn we een gedetermineerd
genenproduct, hebben we een vrije
wil of zit ook die gevangen in een
36 KnackFocus.be
ondoorbreekbaar denkkader?
Families zijn daar een interessant
onderwerp voor. Het dode broertje
van Stefaan over wie niet gepraat
mag worden, de zelfmoord van zijn
vader – het zijn allemaal taboes
die doorgegeven worden op de
volgende generatie. Sarah staat op
een bepaald moment afzijdig te
glimlachen op een tuinfeest, net
zoals haar vader dat zou doen.
Meteen duikt bij haar dan de angst
op dat ze het zwarte bloed van
grootvader geërfd heeft, dat ook
zij gedoemd is om ten onder te gaan
aan het leven. Ze begrijpt dat ze, wil
ze overleven, weg moet van dat
gezin, weg van de verkaveling, de
wijde wereld in. De vraag is of je aan
je familiebanden kunt ontsnappen.
Hoe je je ook afkeert van je bloedverwanten,
die banden helemaal
doorknippen zal nooit lukken – al
was het maar omdat je een fysieke
samensmelting van je ouders bent.’
Wij en ik overspant meer dan
dertig jaar: de bende van Nijvel, de
Golfoorlog, de kredietcrisis... het
komt allemaal zijdelings aan bod in
de roman. In tegenstelling tot Tom
Lanoye, die dergelijke geschiedenisjes
omturnt tot de spil van zijn
romans, kiest De Coster voor een
realistischer, soberder aanpak.
‘Voor het overgrote deel van de
mensen is de grote actualiteit maar
een fait divers in hun dagelijkse beslommeringen,
iets wat passeert in
Het journaal. Op een bepaald moment
oppert Mieke over Patrick
Haemers dat hij mooie truien
draagt, meer niet, of maant ze haar
lamzakkige broer aan om dienst te
nemen in het leger. Niet omdat hij
Saddam, de nieuwe Hitler, moet
gaan bestrijden, maar omdat ze
zijn landerige aanwezigheid beu is.
Ideologie wordt fel overschat,
het wordt hooguit misbruikt uit
opportunisme: je haakt er je
karretje aan vast wanneer dat in
je kraam past. Idem met politiek.
Het is een vorm van projectie.
Voor de verkavelingsbewoners is
het normaal dat economie primeert
in hun gedachtegoed: hun villa
werd erop gebouwd. Natuurlijk
dat zij zich dan opwinden over
de hoge belastingdruk.
SASKIA
LEEFT!
SASKIA
FEEST!
SASKIA
LEEST!
Saskia De Coster (°1976)
liet zich al vroeg opmerken
in het literaire milieu. Haar
eerste verhaal verscheen
in 2000 al in het Nieuw
Wereldtijdschrift en ze
werd opgenomen in de
verhalenbundel Mooie jonge
honden. Naast het schrijven
van romans werkt ze
regelmatig samen met
beeldend kunstenaars,
onder wie Nicolas Provost
en Arno Geens, en voorzag
ze Daan en Dez Mona van
liedjesteksten. Samen
met Peter Verhelst en
Yves Petry zetelt ze in de
kernredactie van Dietsche
Warande & Belfort, kortweg
DWB, het oudste literaire
tijdschrift van Vlaanderen.
‘Eenmaal afgewerkt is
zo’n boek voor mij helemaal
dood. Dan is het aan de
lezers om het te
reanimeren, om het met
hun ogen nieuw leven in te
blazen. Natuurlijk hoort
daar een boekvoorstelling
bij, maar van dergelijke
evenementen krijg ik
meestal de kriebels. De
belegen frase “we heffen
het glas op de nieuwe
roman van...” ben ik beu
gehoord. Laat ons maar
feesten! Dus een echte
party met Barbara Sarafian,
Dez Mona en dj-sets van
Special K en Roger Sterling.
Vrijdag 22 maart in De
Studio te Antwerpen.’
‘Elke schrijfdag levert bij
mij ongeveer één pagina op.
Dat is best traag, en nu
wil ik de omgekeerde
beweging maken.
Elke dag ga ik één bladzijde
van mijn roman voorlezen
op een andere locatie.
Tegenwoordig moet alles
in twitterlengte worden
aangeleverd, en met zo’n
kloeke roman wilde ik
een tegengewicht bieden.
Dat gaan we weer
deconstrueren tot
kleinere, hapklare brokjes.
Ja, ik denk wel dat ik
het ga volhouden – ik hou
bijzonder veel van
herhaling en variatie,
en het mechanische aspect
spreekt me wel aan.
De kijklustigen zullen het
elke dag kunnen volgen op
mijn website. Eenmaal dat
voorbij, zal ik het boek ook
helemaal kunnen loslaten.’
Mediargus met docroom pdf

Saskia De Coster
‘KOUDE OORLOG, OLIECRISIS,
FINANCIËLE CRISIS:
PRECIES EEN MODE DIE NIET
VOORBIJGAAT. MAAR KOM,
ANGSTIG VOORWAARTS
NAAR HET VOLGENDE
DOEMSCENARIO.’
KnackFocus.be 37
Mediargus met docroom pdf

QUINZE &
DE COSTER
‘Met Arne Quinze heb ik samengewerkt
om Rock Strangers en My Secret Garden
te maken. Rock Strangers (de grote rode
brokstukken die vorig jaar in Oostende
landden, nvdr.) handelde over
vervreemding en dat diende voor mij
als uitgangspunt om nieuwe verhalen
te schrijven. Rock Strangers was heel
publiek en invasief, My Secret Garden
gaat over de kijkdoos in je hoofd, heel
introspectief – wat voor rommel
slingert er rond in je brein, wat is je
intieme kern? Daar heb ik geopteerd
voor dagboekfragmenten en kleine
verhaaltjes. Op de vernissage heb ik
ook een acht uur durende performance
gedaan: een hele fabrieksruimte live
volgeschreven en getekend, echt in
een razende roes. Het hele project was
sowieso beladen met energie – Arne
Quinze is, om eens een understatement
te gebruiken, een heel dynamisch
persoon – en ik vond het fijn dat er een
soort knetterende nevenschikking van
kunsten was. Echt een confrontatie
van verschillende media. Zo voorzag
Ozark Henry de fictiedocumentaire
over het tot stand komen van het
project van een soundtrack en
verzorgde Vive la Fête de muziek
bij My Secret Garden. Dergelijke
ondernemingen heb ik echt nodig
en het levert ook, naast de uitgave
van een mooi kunstboek, onbewust
inspiratie op. Binnenkort werk ik
bijvoorbeeld samen met fotograaf
Johan Jacobs en daarvoor stonden we
onlangs op een dak de stad te beloeren,
net zoals Stefaan en Sarah doen in
Wij en ik. Voor je het weet, kijk je zo
iemands leven binnen en achter al
die venstertjes schuilen zoveel
verhalen, soms van pornografische
aard. Bijzonder inspirerend!’
38 KnackFocus.be
‘Stefaan en Mieke zijn typische
babyboomers: de lat kon niet hoog
genoeg liggen. Des te harder slaat de
paniek dan toe als de bubbel dreigt
te barsten. Wanneer Stefaan weg -
gepromoveerd wordt en hij van de
ene jetlag in de andere de aardbol
afvliegt, verliest hij steeds meer het
contact met de werkelijkheid. Op het
gevaar af prekerig over te komen,
moeten we ons wel eens afvragen
waarmee we bezig zijn, of die illusie
van eeuwige groei wel haalbaar is.
Pas op, ik heb niks tegen ambitie.
Integendeel: liever iemand met een
duidelijk streefdoel en passie om dat
te halen dan van die vegeterende
kasplantjes. Het laatste wat ik wil
zijn, is een mossel die passief op haar
bankje zit te wachten tot ze geplukt
wordt. Maar wanneer je een roman
schrijft over een periode van de jaren
tachtig tot nu, een periode die ik heel
bewust heb meegemaakt, lijkt het
me onvermijdelijk dat je het ook
over de maatschappelijke kwesties
hebt. Tenzij je roman over de elfjes
op Mars gaat, kun je niet anders dan
die context mee te verwerken. Je
schrijft tenslotte niet in een vacuüm.
En als je dat tijdperk in ogenschouw
neemt, is er constant sprake van
crisis: Koude Oorlog, oliecrisis,
financiële crisis – het is precies een
mode die niet voorbijgaat. Herinner
je je nog de millenniumbug? Wat een
paniek was dat! De wereld ging
vergaan, machines en computers
stonden gretig klaar om in opstand
te komen tegen hun makers, en twee
dagen later was alles voorbij, als een
grote practical joke die met een sisser
afliep. Maar kom, angstig voorwaarts
naar het volgende doem -
scenario. Zelf weet ik ook niet goed
hoe ik me daartegenover verhoud.
Enerzijds heb je al die wetenschappers
met hun rotsvast vooruitgangsgeloof
– het is niet erg dat de oliebronnen
leegraken, we vinden wel
een oplossing, elke crisis biedt
opportuniteiten – en anderzijds heb
je de meer poëtisch-melancholische
visie die wijst op hoeveel we al
onherstelbaar vernietigd hebben.
Wie is naïef en wie is pessimistisch?’
Opvallend aan Wij en ik is de
ingetogen doch precieze schrijfstijl
die De Coster hanteert, ietwat in
tegenstelling tot haar vroegere werk,
dat soms bijzonder beeldend was en
waardoor hokjesdenkers haar als de
erfgenaam van Peter Verhelst
bestempelden. ‘Het epische karakter
van het boek vroeg om een strakkere
vertelstijl, en daar heb ik echt wel
over gewaakt: niet vijf beelden
gebruiken, maar één, en liefst het
juiste. Een realistisch verhaal overlaad
je niet met wilde metaforen.
Bizar genoeg ben ik wel begonnen
met een experimenteel uitgangspunt:
een bejaarde vrouw die haar
leven overschouwt, en fysiek
aanwezig is bij de sleutelmomenten.
Maar dat werkte niet en gaandeweg
is uit dat geëxperimenteer een heel
rechtlijnig boek gegroeid. Wel heb je
de ‘Wij’ die sporadisch opduikt en
de personages opjut. Die Wij is een
amalgaam van amorele oerdriften, de
dwang tot soortbehoud – het hert
dat zijn kalf wél achterlaat omdat het
mankt, wat tegen het moederinstinct
indruist maar wel de soort an sich
ten goede komt – en natuurlijk ook
die typische Vlaamse Wij, de
volksaard, die vermaledijde onderstroom
waar Hij Wiens Naam We
Niet Noemen zoveel kracht uit put.
Wat er met de perspectiefbomma is
gebeurd? Ah, bam, die heb ik genadeloos
afgeknald en uit het boek gehaald.
Een ladder die ik nodig had
om een hoger niveau te bereiken en
die ik daarna wegtrap. Veel dingen
halen een boek niet. Om het overzicht
te bewaren bij zo een groot
project verzamel ik ook allerlei biografische
achtergronden van mijn
personages. Bij Stefaan had ik zo een
dagboekje dat van hem kon zijn, en
een doosje met een fotootje in, maar
geen van beide komt voor in de
roman. Of ik teken de personages op
fotopapier – mijn bureau lijkt soms
meer op een atelier dan een schrijf -
kamer. Ik moet me daarmee omringen
om dan in die romanwereld te
kruipen. En eenmaal ik er echt
helemaal in zit, is het moeilijk om
eraan te ontsnappen. Dan slaap ik
heel weinig, wakker gehouden door
het gezoem van de verhalenmotor in
mijn hoofd. Heerlijk vind ik dat.’
WIJ EN IK
Uit bij Prometheus.
Mediargus met docroom pdf