BOUWTECHNIEKEN - FFC - Constructiv

Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid 

BOUWpLaaTsmaCHINIsTEN 

BOUWTECHNOLOGIE 

BOUWTECHNIEKEN

Situering 

VOORWOORD 

Er bestaan al verschillende uitgaven over bouwplaatsmachines, maar de meeste zijn verouderd. Daarom is de 

vraag naar een modern handboek, waarin ook de nieuwe technieken aan bod komen, enorm groot. 

Het ‘Modulair handboek Bouwplaatsmachinisten’ werd geschreven in opdracht van fvb-ffc Constructiv (Fonds 

voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid). De dienst Gemechaniseerde beroepen (MECA) van het fvb vormde het 

redactieteam. De verschillende boekdelen werden in samenwerking met de opleidingsinstellingen uitgewerkt. 

Dit handboek werd opgebouwd uit verschillende boekdelen en verder opgesplitst in modules. De structuur en 

inhoud werden aangepast aan de nieuwe technieken in de bouwen machinewereld. 

In het naslagwerk werd tekst zoveel mogelijk afgewisseld met afbeeldingen. Hierdoor krijgt de lezer het 

leermateriaal meer visueel aangeboden. 

Om goed aan te sluiten bij de realiteit en de principes van competentieleren, is een praktijkgerichte 

beschrijving het uitgangspunt van elk onderwerp. De boekdelen bevatten ook praktijkoefeningen. 

Opleidingsonafhankelijk 

Het handboek werd zo ontwikkeld dat het voor verschillende doelgroepen toegankelijk is. 

We streven naar een doorlopende opleiding: zo kan zowel een leerling bouwplaatsmachinist als een 

werkzoekende in de bouw of een werknemer van een bouwbedrijf dit handboek gebruiken. 

Een geïntegreerde aanpak 

Veiligheid, gezondheid en milieu zijn thema’s die de redactie hoog in het vaandel draagt. Het is voor 

een bouwplaatsmachinist uitermate belangrijk dat hij daar de nodige aandacht aan besteedt. Om de 

toepasbaarheid te optimaliseren werden deze thema’s zoveel mogelijk geïntegreerd in het handboek. 

Robert Vertenueil 

Voorzitter fvb-ffc Constructiv 

BOuWtECHnOlOGIE 

Bouwtechnieken 

3

4 

© fvb•ffc constructiv, Brussel, 2012 

Alle rechten van reproductie, vertaling 

en aanpassing onder eender welke vorm, 

voorbehouden voor alle landen. 

n031BM - versie augustus 2012. 

D/2011/1698/45 

Contact 

Voor opmerkingen, vragen en suggesties kun je terecht bij: 

fvb•ffc Constructiv 

Koningsstraat 132/5 

1000 Brussel 

tel.: +32 2 210 03 33 

Fax: +32 2 210 03 99 

website : fvb.constructiv.be

InHOuDStAFEl 

1. KUNsTsTOF (HUIs-)rIOLErINGEN ...7 

1.1. Algemene samenstelling ...........................................7 

1.2. Ontvangtoestellen ......................................................78 

1.2.1. Functies van ontvangtoestellen ....................78 

1.2.2. Soorten ontvangtoestellen .............................79 

1.3. Kunststof rioleringsbuizen (leidingen) ...........12 

1.3.1. Algemene eigenschappen ..............................12 

1.3.2. Soorten kunststoffen voor rioleringsbuizen .13 

1.3.3. Pvc (polyvinylchloride) ......................................14 

1.3.4. PP (polypropyleen) ..............................................14 

1.3.5. PE (polyethyleen) .................................................14 

1.4. Hulpstukken ....................................................................15 

1.5. Plaatsing ............................................................................16 

1.5.1. Basisprincipe ..........................................................16 

1.5.2. Bepalen van de helling ......................................17 

1.5.3. Plaatsingsregels voor de buizen ....................18 

1.5.4. Graven van de sleuven ......................................18 

1.5.5. leggen van de buizen .......................................19 

1.6. Verbinden van de buizen met 

een steekverbinding ..................................................20 

1.7. toezichtsputten / sifonputten .............................21 

1.7.1. Kunststofputten ....................................................21 

1.7.2. Waar moet een toezichtsput / sifonput 

geplaatst worden? ...............................................21 

1.8. lozingsplaatsen ............................................................22 

1.8.1. Soorten rioolwater ..............................................22 

1.8.2. Verplichte hemelwaterputten en 

infiltratievoorziening ...........................................23 

1.8.3. Gescheiden rioleringsstelsel ...........................24 

1.8.4. Gemengd rioleringsstelsel ...............................25 

1.8.5. Riolering in Vlaanderen .....................................25 

1.9. Hemelwaterputten .....................................................27 

1.9.1. Algemeen................................................................27 

1.9.2. Systeem ....................................................................28 

1.9.3. Voorfilters voor regenwater .............................29 

1.9.3.1. niet-zelfreinigende filter ....................29 

1.9.3.2. Zelfreinigende filter .............................30 

1.9.4. Betonnen hemelwaterputten ........................31 

1.9.5. Ondergrondse plaatsing van 

een betonnen hemelwaterput ......................32 

1.10. uitwerken voorbeeld huisrioleringsplan 

in pvc ................................................................................33 



2. BETON ...................................................................................35 

2.1. Algemeen en definities ............................................35 

2.2. Cement ..............................................................................36 

2.3. Water ....................................................................................41 

2.4. Hulpstoffen ......................................................................42 

2.5. Vervaardiging .................................................................43 

2.6. Ontvangst .........................................................................44 

2.6. Water/cementfactor ...................................................45 

2.6. Betonwapeningen ......................................................46 

2.6. Verdichten van beton................................................48 

3. FUNdErINGEN ..........................................................49 

3.1. Kenmerken ......................................................................49 

3.2. Voorbereidingen ..........................................................50 

3.3. Soorten funderingen .................................................52 

3.3.1. Fundering op staal ..............................................52 

3.3.1.1. Funderingszolen ...................................53 

3.3.1.2. Funderingsplaten .................................57 

3.3.2. Funderingen op putten ....................................59 

3.3.3. Paalfunderingen ...................................................60 

4. KELdErs .............................................................................63 

4.1. traditionele kelder .......................................................63 

4.1.1. Wat is een kelder? ................................................63 

4.1.2. uitvoering van een kelder in metselwerk .64 

4.1.2.1. Brugjes.......................................................64 

4.1.2.2. Bouwplanken .........................................65 

4.1.3. uitvoering van een kelder in metselwerk 

in volle stenen .......................................................68 

4.1.4. uitvoering van een kelder 

in gewapend beton ............................................69 

4.1.5. uitvoering van een kelder 

in stepoc-blokken ................................................72 

4.2. Prefabkelders ..................................................................74 

4.3. Waterdichtheid van een kelder ...........................75 

4.4. Verlichting en verluchting ......................................76 

4.4.1. Verlichting ...............................................................76 

4.4.2. Verluchting .............................................................76 

5

1. KUNsTsTOF (HUIs-)rIOLErINGEN 

1.1. Algemene samenstelling 

1. kunststof (huis-)rioleringen 



In dit hoofdstuk hebben we het over kunststof 

buitenrioleringen voor gebouwen, omgevingswerken, 

parkings, … 

Een riolering is het geheel van ontvangtoestellen, 

leidingen, toezichtputten en lozingsplaatsen die 

bedoeld zijn voor de waterdichte en reukloze afvoer 

van afvalwater en regenwater. 

7

8 



1.2. Ontvangtoestellen 


1.2.1. Functies van ontvangtoestellen 

Ontvangtoestellen worden gebruikt om huishoudelijk 

afvalwater en hemelwater op te vangen. Enkele voorbeelden 

van ontvangtoestellen zijn de afvoer voor de wasmachine, de 

wastafel, het terrasputje, de dakgoot, … 

• Het afvalwater moet zo weinig mogelijk vaste stoffen en 

vetten bevatten, want anders slibt de riolering sneller 

dicht. Vaste stoffen zijn zwaarder dan afvalwater en 

kunnen dus snel bezinken. Vetten, die gewoonlijk in 

warm water zijn opgelost (bijvoorbeeld de vetten van 

een afgewassen sauspan), kunnen zich op de wanden 

vastzetten tijdens het afkoelen. Vloeibare vetten of oliën 

zijn lichter dan afvalwater en drijven dus boven. 

• Het ontvangtoestel kan het best voorzien worden van een 

stankslot (ook reukafsnijder, sifon of waterslot genoemd), 

dat ervoor zorgt dat de rioolgeur niet naar buiten komt. 

Wat is het werkingsprincipe van een stankslot? 

Enkele voorbeelden van vaste stoffen zijn: haar (in de 

douche / het bad), etensresten (in de gootsteen van de 

keuken), aarde of zand (wanneer voetbalkledij in de wastafel 

gewassen wordt). Mogelijke oplossingen om deze vaste 

stoffen uit het afvalwater te weren, zijn roostertjes, reinigbare 

sifons, bezinkputten, …

1.2.2. Soorten ontvangtoestellen 


• Alle sanitaire toestellen (wastafel, bad, wasbak, …) zijn ontvangtoestellen. 

• Schrijf de juiste benaming bij de onderdelen op de foto’s hieronder. 



• Kloksifon of klokrooster: dient om schrobwater of regenwater in een garage, een terras, … reukloos af te 

voeren. Sifons bestaan in aluminium, kunststof, roestvrij staal en gietijzer. 

Wat moet je doen als de kloksifon toch een geur verspreidt? 

9

10 




• Vloergoten (straatgoten) met roosters: worden meestal ingewerkt in opritten of terrassen en voeren 

regenwater en schrobwater af naar de riolering. Ze zijn doorgaans gemaakt uit kunststof of glasvezelbeton. 

1. rooster uit verzinkt staal 

2. roosterbevestiging en uitsparing 

3. eindplaat 

4. stankafsluiter / bladvanger 

5. aansluitbuis, bv. Ø110 

6. oneffenheid voor de verankering in mortel




• Vetvangputjes of vetvangscheiders: worden zo dicht 

mogelijk bij de plaatsen waar veel vetten of oliën komen, 

bijvoorbeeld aan keukens en restaurants, geplaatst. 

Ze dienen om het vet van het afvalwater te scheiden. 

Vet is lichter dan water en drijft er dus op, zodat het 

eraf geschept kan worden. Er mogen nooit toiletten of 

hemelwaterafvoeren op een vetafscheider aangesloten 

worden. 

Waarom? 

Duid de volgende elementen aan op de figuur hiernaast. 

• ingang voor het keukenafvalwater 

• bezinkgedeelte (waar zwaardere stoffen naar de bodem 

zakken) 

• overloop 

• vetvanggedeelte (dit gedeelte moet veel groter zijn, zodat 

het afvalwater tot rust kan komen en het vet de tijd krijgt 

om naar de oppervlakte te komen) 

• deksel voor het afscheppen van het vet 

• deksel voor het uitscheppen van het bezinksel 

• vet 

• bezinksel 

• afvalwater 

• teken ook de stroom van het afvalwater zonder vet. 

11

12 




1.3. Kunststof rioleringsbuizen (leidingen) 

Bij BEnOR-gekeurde buizen kan je zeker zijn dat de 

technische kwaliteit zeer goed is en dat de producten 

gegarandeerd voldoen aan de norm. Het BEnOR-merk moet 

onuitwisbaar op de buizen en hulpstukken vermeld staan. 

1.3.1. Algemene eigenschappen 

De meest gebruikte kunststof rioleringsbuizen bestaan 

uit pvc, PE of PP. Over het algemeen hebben kunststof 

rioleringsbuizen de volgende eigenschappen: 

• Glad en niet poreus: hierdoor worden alle bestanddelen 

uit het afvalwater optimaal getransporteerd. Ook bij een 

gering verval (kleine helling) wordt het afvalwater nog 

goed afgevoerd. 

• Flexibel (vervormbaar): kunststof rioleringsbuizen worden 

gezien als flexibele buizen, die onder een belasting 

(binnen bepaalde grenzen) kunnen vervormen zonder 

te breken. Het kunststof leidingsysteem kan eventuele 

grondverzettingen volgen zonder dat het breekt of lekt. 

Betonbuizen zijn star. 

• Waterdicht: het afvalwater wordt afgevoerd, maar er kan 

geen grondwater insijpelen. Een rubberen dichtingsring 

zorgt voor een waterdichte verbinding tussen de buizen of 

de hulpstukken. 

• Gering gewicht: hierdoor verlopen de plaatsing en het 

transport vlot. 

• Slagvast 

• Goede chemische weerstand: de buizen zijn bestand 

tegen alle stoffen die in huishoudelijk afvalwater 

voorkomen. Pvc is niet zo goed bestand tegen stoffen als 

aceton of chloroform, maar deze stoffen komen normaal 

niet voor in huishoudelijk afvalwater.




• niet temperatuurgevoelig: de buizen moeten bestand zijn 

tegen heet water, maar ook bij koude omstandigheden 

mogen de eigenschappen (bijvoorbeeld stijfheid en 

slagvastheid) niet sterk veranderen. De buizen liggen 

immers buiten, ook bij vorst. 

• Ecologisch: de materialen kunnen tegenwoordig bij 

voorkeur gerecycleerd worden. 

1.3.2. Soorten kunststoffen voor rioleringsbuizen 

Een kunststof buitenriolering bestaat uit buizen en 

hulpstukken. In overeenstemming met het gescheiden 

stelsel en de gescheiden huisaansluiting hebben ingegraven 

leidingen de volgende kleuren: 

• roodbruin voor de afvoer van afvalwater (DWA); 

• grijs voor de afvoer van hemelwater (RWA). 

In dit geval zijn de roodbruine buizen niet de gekende, 

goedkopere pvc-buizen (zonder BEnOR-label), die vaak 

vroeger werden gelegd. 

Afmetingen: 

• De diameter (Ø) ligt meestal tussen 110 en ca. 600 mm. 

• De lengtes zijn veelal 5 m of 6 m. 

• De buizen kunnen het best minstens 3,2 mm dik zijn. Hoe 

dikker de buis, hoe hoger de stijfheid en hoe minder snel 

de buis vervormt. 

13

14 




1.3.3. Pvc (polyvinylchloride) 

Warm water mag maar voortdurend afgekoeld worden 

tot 60°C. Sporadische pieken van warm water tot 95°C zijn 

niet schadelijk. Pvc-buizen worden het meest gebruikt als 

huisriolering. 

1.3.4. PP (polypropyleen) 

Buizen in polypropyleen kunnen zwaarder belast worden 

en hebben een betere chemische weerstand dan pvcbuizen. 

Ze zijn wel duurder. PP-buizen worden steeds meer 

voorgeschreven voor de aansluiting van een huis aan de 

openbare riolering. 

1.3.5. PE (polyethyleen) 

PE-buizen zijn meestal zwart. Ze worden vooral gebruikt 

als drukleidingen, zoals voor gas- en watertransport. De 

verbindingsmethode is smeltlassen (bij een temperatuur 

van ca. 230°C). uitzonderlijk worden ze ook als gewone 

rioleringen gebruikt. PE is flexibel, slagvast en heeft een hoge 

chemische en thermische weerstand. PE-buizen worden 

hierna niet meer verder besproken.

1.4. Hulpstukken 


Voor alle buizen bestaat een zeer uitgebreid gamma aan hulpstukken. 

Benoem de volgende hulpstukken. 

Steekmof - bocht 45° - bocht 90° - Y-stuk 45° 

t-stuk 90° - verloopring - afsluitkap/einddop 



15

16 



1.5. Plaatsing 

1.5.1. Basisprincipe 


Bij de plaatsing kan het best rekening gehouden worden met het onderstaande basisprincipe. 

De plaatsing start op het laagste punt, tegen de stromingsrichting in. De buizen worden zo geplaatst dat het 

water van de mof naar de spie vloeit, dus met de mof omhoog. 

Waarom? 

Bij het in elkaar schuiven wordt met een hefboom (bijvoorbeeld een breekijzer) tegen de mof geduwd en niet 

tegen de spie. Hierbij wordt altijd een houten blok gebruikt. 

De stromingsrichting is dus tegengesteld aan de plaatsingsrichting.

1.5.2. Bepalen van de helling 




Een riolering moet in een lichte helling gelegd worden, zodat het water vlot afgevoerd wordt. De helling 

moet echter regelmatig zijn om stroomversnellingen waarbij vaste stoffen achterblijven en zich ophopen, te 

vermijden. 

Bij kunststof buizen wordt gezorgd voor een voortdurende helling van 1% à 2% (= 1 cm à 2 cm per meter). 

Het is belangrijk dat de buis niet te diep uitkomt aan de straatriolering. Om de helling te bepalen moet je de 

volgende gegevens kennen: 

• de afstand tussen het verst gelegen ontvangtoestel en het lozingspunt (waarbij je rekening houdt met het 

hoogst gelegen ontvangtoestel); 

• het vloerpas (wordt aangegeven door de architect en een ambtenaar van de technische dienst van de 

gemeente of stad en wordt aangeduid op een piket); 

• de diepte van de buisbovenkant van de gemeenteriolering (wordt opgemeten in een nabije controleput van 

de straatriolering). 

oefening: 

Gegeven: een bestaand stuk bouwterrein dat aan een weg ligt en waar een woning op gebouwd zal worden. 

In een controleput aan de straatgoot meten we de diepte tot de bovenkant van de straatriolering. Deze diepte 

bedraagt 80 cm onder de straatgoot. De architect bepaalt samen met een ambtenaar van de gemeente dat het 

toekomstige vloerpas voor de woning 45 cm hoger zal zijn dan de straatgoot. De afstand van de straatgoot tot 

het verste ontvangtoestel (RWA) is 22 m. De afvoerbuis moet minstens 50 cm onder de grond zitten. 

Gevraagd: de helling voor de riolering. 

17

18 



1.5.3. Plaatsingsregels voor de buizen 


• Het is goed om bij het begin van de DWA-riolering een kleine aanvoer van regenwater aan te sluiten, zodat 

de leiding bij een regenbui doorspoeld wordt. 

• Het tracé moet zo recht mogelijk zijn en de hoofdleiding moet buiten het gebouw liggen. 

• leidingen moeten de muren zo veel mogelijk haaks kruisen. tussen de muur en de buis wordt een elastische 

voeg voorzien (voor zettingen van het gebouw). Als deze muur waterdicht moet blijven, kan een elastische 

muurdoorvoer gebruikt worden. 

• Horizontale bochten van 90° worden zo veel mogelijk vermeden en vervangen door twee bochten van 45°. 

Hetzelfde geldt voor t-stukken. 

Waarom? 

• Op belangrijke plaatsen moet een riool geïnspecteerd kunnen worden via inspectieputten. 

• tot aansluiting van de putjes moeten alle geplaatste leidingen degelijk worden afgesloten tegen vuil (met 

afschermdoppen). 

1.5.4. Graven van de sleuven 

De sleuven op de bodem zijn minstens 20 cm breder dan de buis. De ingraafdiepte moet voldoende zijn om 

de buizen te kunnen bedekken met ongeveer 50 cm grond (vorstvrij). Deze diepte moet groter zijn als er 

voertuigen over de riolering zullen rijden. De onderkant van de sleuf mag geen stenen of keien bevatten die de 

buis kunnen beschadigen. 

In principe kunnen rioleringen niet goed geplaatst worden in natte sleuven.

1.5.5. leggen van de buizen 




De buizen worden in sleuven gelegd, bij voorkeur niet in zandcement, maar wel in zand. 

• In de sleufbodem wordt een zandlaagje van ongeveer 10 cm gelegd. De buizen worden zo gelegd dat ze 

over de hele lengte op deze laag rusten. Vlakbij een buis mogen geen puntbelastingen (bv. steenbrokjes) of 

harde materialen aanwezig zijn. 

• Vervolgens worden de zijkanten met zand aangevuld en verdicht, liefst in lagen van maximaal 30 cm. tot een 

hoogte van 30 cm boven de buis wordt enkel naast de buis verdicht. 

Waarom? 

Boven deze 30 cm kan de sleuf verder aangevuld worden met gewone aarde en over de volledige 

sleufbreedte verdicht worden. 

19

20 




1.6. Verbinden van de buizen met een steekverbinding 

Een steekverbinding is een verbinding door middel van een mof en spie. In de mof bevindt zich een vooraf 

vastgemaakte rubberen ring. 

Duid aan op de bovenstaande figuur: mof- en spie-einde, rubberdichting, bocht 45°, stootrand. 

Buitenrioleringen worden altijd met een steekverbinding geplaatst. Aan één zijde heeft de fabrikant een 

mofeinde gemaakt met daarin een voorgemonteerde rubberen afdichtingsring. Aparte afdichtingsringen die je 

zelf moet plaatsen, mogen niet meer gebruikt worden! 

Waarom niet? 

De soepele afdichtingsring waarborgt een water- en luchtdichte verbinding tussen de buis en het hulpstuk. Hij 

maakt ook een lichte hoekverdraaiing mogelijk (soms zelf tot 12°), zonder dat er problemen ontstaan met de 

dichtheid. Dit is belangrijk om weerstand te kunnen bieden aan grond- en verkeerslasten. 

Binnenrioleringen hebben meestal een diameter van 40 mm of kleiner. Ze worden niet geplaatst met 

steekverbindingen, maar gelijmd. 

een steekverbinding wordt als volgt uitgevoerd: 

1. Zaag de buis haaks af met een fijngetande zaag. 

2. neem de bramen weg met een stalen sponsje. 

3. Breng glijmiddel aan op de rubbermanchet. Bij buizen van 200 mm en groter moet je ook glijmiddel 

aanbrengen op het spie-einde van de buis. 

4. Zet op het spie-einde een potloodlijntje tot waar de buis ingeschoven zal worden. 

5. Breng de buis schuivend of licht draaiend tot aan de stootrand in het hulpstuk. Indien nodig kan kan je 

hiervoor een koevoet of een breekijzer met een houten blok gebruiken.

1.7. toezichtsputten / sifonputten 

1.7.1. Kunststofputten 


Deze putten worden tegenwoordig op een standaardhoogte gemaakt uit kunststof. Ze worden bovenaan 

voorzien van een mof. Zo kan de put tot het maaiveld opgehoogd worden met een stuk buis van dezelfde 

diameter. 

Putten met een verval van 15 cm of meer, die dienen om vet, zand of bladeren op te vangen, moeten zeker 

regelmatig gereinigd worden (twee maal per jaar). 

1.7.2. Waar moet een toezichtsput / sifonput geplaatst worden? 



• Op plaatsen waar verstoppingen te vrezen zijn; 

• op plaatsen waar meerdere buizen samenkomen; 

• op het einde van de riolering, net voor de aansluiting met de openbare riolering. De aansluitingskant naar de 

openbare riolering is voorzien van een mof met een diameter van minstens 160 mm. 

Plaatsing 

• De geprefabriceerde putten worden geplaatst naarmate de plaatsing van het rioleringssysteem vordert. Ze 

worden geplaatst op een fundering van ongeveer 15 cm zandcement of mager beton. 

• Als de rioleringen aan de put zijn aangesloten, wordt de put tot een hoogte van 2/3 aangevuld met 

zandcement. Daarna wordt hij gelijkmatig en laagsgewijs verder aangevuld met zand. Hij moet na elke laag 

goed verdicht worden. 

• Om de toezichtput onbelast te houden kan er rond de put een betonnen rand met een metalen deksel 

geplaatst worden. Het deksel moet geurdicht zijn. 

21

22 



1.8. lozingsplaatsen 


1.8.1. Soorten rioolwater 

hemelwater (rwA = regenwaterafvoer): 

al het water dat afkomstig is van neerslag (regen, sneeuw, 

hagel, dooiwater) en dat van de gebouwen en de omgeving 

afvloeit. 

Afvalwater (DwA = droogweerafvoer): 

alleen het huishoudelijke afvalwater, zonder het (nietverontreinigde) 

hemelwater. 

• Huishoudelijk afvalwater bevat zowel fecaliën als keuken- 

en badkamerwater. 

• Industrieel afvalwater is het water dat door de industriële 

bedrijven wordt geloosd. Het kan erg sterk verschillen 

van samenstelling en allerhande stoffen bevatten (zuren, 

chemische resten, …). De milieunormen (VlAREM II) 

verplichten bedrijven om zelf voor de zuivering van hun 

afvalwater te zorgen, zodat het water dat in het rioolstelsel 

geloosd wordt, betrekkelijk zuiver is. na deze zuivering 

door het bedrijf moet het industrieel afvalwater ongeveer 

even zuiver zijn als huishoudelijk afvalwater.


1.8.2. Verplichte hemelwaterputten en 

infiltratievoorziening 



Vooral in Vlaanderen is de laatste 50 jaar zeer veel terrein 

‘overbouwd’ (gebouwen) of ‘verhard’ (opritten, parkings, …). 

Dit levert meer en meer problemen op: 

• Het grondwaterpeil zakt. 

• Het water van deze gebouwen en de verhardingen wordt 

afgevoerd naar de riolering. Bij hevige stortbuien kunnen 

de rioleringen het water niet meer slikken, met vaak 

plaatselijke overstromingen tot gevolg. 

De Vlaamse regering heeft enkele maatregelen genomen 

om het hemelwater dat niet hergebruikt kan worden, 

uit de riolering te houden, o.a. het besluit van 1 oktober 

2004 houdende vaststelling van een gewestelijke 

stedenbouwkundige verordening inzake hemelwaterputten, 

infiltratie-voorzieningen, buffervoorzieningen en gescheiden 

lozing van afvalwater en hemelwater, dat op 1 februari 2005 

in werking getreden is. 

Dit besluit geldt voor: 

• het bouwen of herbouwen van gebouwen of constructies 

met een horizontaal dakoppervlak van meer dan 75 m². 

Wanneer minder dan 60% van de buitenmuren wordt 

behouden, spreken we van herbouwen. 

• het uitbreiden van gebouwen of constructies met een 

horizontaal dakoppervlak van meer dan 50 m². 

• het aanleggen of heraanleggen van verharde 

grondoppervlakken van meer dan 200 m² (bv. asfalt, 

beton, gevoegde betegeling, …). 

23

24 




In deze gevallen moet: 

• een hemelwaterput geplaatst worden: 

horizontaal 

Minimuminhoud 

dakoppervlak 

hemelwaterput 

100 m² 3.000 liter 

tussen 100 m² en 150 m² 5.000 liter 

tussen 150 m² en 200 m² 7.500 liter 

• Hemelwaterputten zijn vaak gemaakt uit machinaal getrild 

gewapend beton. De overloop van de hemelwaterput 

wordt aangesloten op een gracht, de RWA-riolering of een 

infiltratiesysteem. De overloop van het infiltratiesysteem 

wordt aangesloten op de RWA-riolering met een sifonput 

ertussen. 

• In ieder geval moet een deel van het ongebruikte 

hemelwater terug in de grond geïnfiltreerd worden. Enkele 

mogelijkheden: 

• steenslag- of dolomietverharding (geotextiel + 7 tot 10 

cm materiaal) 

• bestrating met open voegen (kasseien, straatstenen, …) 

• grastegels, … 

• een infiltratiesysteem: bij hevige regenval moet het 

systeem het water opnemen, een tijdje vasthouden en 

daarna geleidelijk in de grond afgeven. Hieronder zie je 

met geotextiel omwikkelde kunststofmodules. 

1.8.3. Gescheiden rioleringsstelsel 

Een gescheiden rioleringsstelsel bestaat uit een dubbele 

riolering: hemelwater (RWA) en afvalwater (DWA) worden 

gescheiden afgevoerd. Hierbij wordt het regenwater 

afgevoerd naar de oppervlaktewateren (grachten, beken, 

rivieren). Het afvalwater wordt via de DWA naar een 

zuiveringsinstallatie gebracht.


1.8.4. Gemengd rioleringsstelsel 

In een gemengd stelsel is er slechts één rioolleiding waarin 

al het water terechtkomt dat afgevoerd moet worden, 

zowel het regenwater als het huishoudelijk en industrieel 

afvalwater. In Vlaanderen moet het gemengd rioleringsstelsel 

langzaamaan verdwijnen. 

1.8.5. Riolering in Vlaanderen 



In Vlaanderen onderscheiden we de volgende 

zuiveringszones: 

1. Zone A : 

er ligt een riolering die aangesloten is op een RWZI 

(rioolwaterzuiveringsinstallatie). In deze zone ben je verplicht 

je huis aan te sluiten op de riolering. In Vlaanderen is 82% van 

de gezinnen aangesloten op het rioleringsnet. Dit vormt dan 

ook de grootste groep. 

Als er een gescheiden rioleringsstelsel aanwezig is, moet 

je ook gescheiden aansluiten. De septische put moet 

kortgesloten worden (tenzij het gemeentebestuur dit anders 

voorschrijft). 

25

26 




2. Zone B : 

er ligt een riolering, maar ze is nog niet aangesloten op 

het RWZI. Voorlopig wordt het afvalwater nog geloosd in 

een beek of rivier, maar de aansluiting op het RWZI is wel 

voorzien in de toekomst. In deze zone heb je dezelfde 

verplichtingen als in zone A: je bent verplicht om je huis aan 

te sluiten op de riolering en de septische put kort te sluiten. 

3. Zone c : 

er ligt een riolering, maar ze zal niet aangesloten worden op 

een RWZI. Je moet zelf zorgen voor waterzuivering: 

• Als de woning voor 1995 gebouwd is, volstaat een 

septische put. 

• Voor woningen die gebouwd zijn na 1995 moet je een IBA 

(individuele behandeling van afvalwater) bouwen. 

4. Waar nog geen riolering ligt, gelden dezelfde 

voorwaarden als in zone C. 

Om te weten in welke zone je woning ligt, kan je terecht bij 

de technische dienst van je gemeente. Gemeentes kunnen 

o.a. gratis gebruiken maken van ‘AquaGIS’, de voortdurend 

geactualiseerde rioleringsdatabank van Aquafin.

1.9. Hemelwaterputten 


Meestal worden deze putten regenwaterputten genoemd. 

1.9.1. Algemeen 



Het is verspilling om (kostbaar en drinkbaar) leidingwater 

te gebruiken in wc’s, wasmachines, om de tuin te sproeien, 

de auto te wassen, schoon te maken, enz. Bovendien is 

regenwater zacht (het bevat geen kalk of chloor) en zorgt het 

voor een langere levensduur van toestellen en leidingen. 

Er bestaan geprefabriceerde hemelwaterputten in kunststof 

en in gewapend beton. Een betonnen put is goedkoper, 

bestaat in grotere afmetingen en helpt de zuren uit het 

regenwater te neutraliseren. Grote betonnen putten zijn 

echter zwaar en kunnen alleen geplaatst worden met een 

hydraulische graafmachine die meer dan 10 ton kan hijsen 

op een afstand van een viertal meter. 

27

28 




1.9.2. Systeem 

Het water van hellende daken wordt afgeleid naar een 

filterput (voorfilter) (3) en van daar naar een hemelwaterput 

(1). Het komt onderaan in de put aan. Omdat het het 

eventuele slib niet mag laten opdwarrelen, wordt hier 

bijvoorbeeld een bocht van 180° gemaakt. 

Als de hemelwaterput vol is, moet het bijkomende water 

via een overloop (2) afgevoerd kunnen worden. De 

overloop moet zich zo hoog mogelijk bevinden en start 

met een overloopsifon, die de geur van de riolering uit de 

hemelwaterput houdt en een schuine bovenkant heeft om 

drijvende deeltjes af te voeren. let op dat er via de overloop 

geen rioleringswater kan terugstromen of ongedierte kan 

binnenkomen: plaats een terugslagklep. 

Er kan ook een bijvulsysteem (6-7) voorzien worden om 

droge periodes te overbruggen. Een pomp (4) haalt het 

regenwater uit de put en stuurt het naar de aftappunten in 

en om het huis.


1.9.3. Voorfilters voor regenwater 

De stoffen die van op het dak met het regenwater 

meegevoerd worden (bladeren, zand, takjes, uitwerpselen 

van vogels, …), moeten tegengehouden worden, zodat ze 

niet in de regenwaterput terechtkomen. Dit gebeurt met een 

regenwaterfilter. Er bestaan verschillende soorten voorfilters: 

1.9.3.1. niet-zelfreinigende filter 



Deze filter is een kleine, ondiepe betonnen put, net 

onder de grond. Hij wordt mee geplaatst met de 

betonnen hemelwaterput. Het regenwater moet door 

drie compartimenten lopen voor het de filter verlaat. Het 

middelste vak bevat grind of cokes, waardoor al het grove 

materiaal tegengehouden wordt. 

De filter moet regelmatig schoongemaakt worden. 

Vandaar dat bovenaan een deksel voorzien is. Vul het 

werkingsprincipe op de tekening hieronder aan. 

29

30 




1.9.3.2. Zelfreinigende filter 

Zelfs met een uitstekende filter zullen er altijd nog 

vuildeeltjes in het regenwater achterblijven en op de 

bodem van de put bezinken. Dit bezonken slib mag niet 

telkens opgewoeld worden wanneer er regenwater in de 

put stroomt. Daarom moet de inkomende leiding verlengd 

worden tot op 10 cm van de bodem van de put, met een 

bocht van 90° naar boven, zodat het water er ‘vertraagd’ 

inloopt. 

Zelfreinigende voorfilters bestaan in vele maten, soorten en 

gewichten. De gekendste soorten zijn de cycloonfilter en de 

valpijpfilter. Deze filters hebben een verlies van 10% tot 20%. 

Deze hoeveelheid water gaat verloren en wordt samen met 

de verontreinigingen afgevoerd. 

• De werking van de cycloonfilter steunt op het principe 

van de cycloonwerveling: zwaardere deeltjes blijven 

in het midden zweven. Bij een cycloonfilter is er dus 

een vrij groot hoogteverschil tussen de aanvoer- en de 

afvoerleiding. Het vuil moet dieper afgevoerd kunnen 

worden, wat niet altijd mogelijk is. 

• Een valpijpfilter is een verticale filter in een regenpijp. 

Deze filter moet bovengronds geïnstalleerd worden in 

elke regenpijp en heeft geen invloed op de diepte van de 

leiding naar de put. Bij zware regenval blijkt echter nogal 

wat water verloren te gaan.


1.9.4. Betonnen hemelwaterputten 



Hoe groot een hemelwaterput moet zijn, hangt vooral af van 

de hoeveelheid regenwater die aangevoerd wordt en die 

op haar beurt bepaald wordt door de dakoppervlakte. Hoe 

groter de dakoppervlakte is, hoe groter de put kan zijn (om 

droogvallen te voorkomen). 

Per horizontale dakoppervlakte van 50 à 60 m² wordt een 

volume van minstens 3.000 liter aanbevolen. 

Er zijn putten te koop met een inhoud van 2.500 liter tot 

20.000 liter. De kleinere putten zijn rond, de grotere putten 

ovaalvormig, zodat ze op een dieplader vervoerd kunnen 

worden. Een put van 15.000 of 20.000 liter is zo groot dat 

er langs de binnenkant één of meerdere beton kolommen 

worden voorzien als versteviging. 

Hemelwaterputten zijn meestal gemaakt uit machinaal 

getrild gewapend beton met conische wanden. In de 

bovenplaat is een vierkante uitsparing gelaten van 58 cm x 

58 cm, met een betonnen deksel van 65 cm x 65 cm. nadien 

wordt boven deze opening een mangat gemetseld waarop 

een (metalen) deksel komt van 60 cm x 60 cm of 65 cm x 65 

cm op het niveau van het maaiveld. Er wordt een wachtbuis 

voorzien waarin de aanzuiging naar de opzuigpomp zal 

komen. 

De bovenplaat van de put biedt weerstand aan een statische 

druk van 16 kn/m² (dit stemt overeen met 80 cm aarde). Voor 

hogere en/of dynamische belastingen moet een plaat in 

gewapend beton voorzien worden. 

31

32 




1.9.5. Ondergrondse plaatsing van een betonnen 

hemelwaterput 

Bij de ondergrondse plaatsing van hemelwaterputten 

speelt de grondwaterstand een belangrijke rol. De put kan 

het best geplaatst worden in de periode met de laagste 

grondwaterstand, bijvoorbeeld augustus-september. Hij 

moet voorzien zijn van een mangat van minstens 60 cm x 60 

cm om onderhoud te kunnen uitvoeren. Dat mangat wordt 

doorgaans opgemetseld en langs boven voorzien van een 

waterdicht deksel. 

De put moet bestand zijn tegen bovenbelastingen 

(bijvoorbeeld op een oprit). Hij wordt plat geplaatst op 

een zandbed. Onmiddellijk na de plaatsing wordt de 

uitgraafruimte rond de put aangevuld en verdicht met grond. 

De put moet gedeeltelijk met water gevuld worden om 

opdrijven te voorkomen.


1.10. uitwerken voorbeeld huisrioleringsplan in pvc 



Oefening op 20 punten: vul het rioleringsplan hieronder verder aan. Hou hierbij rekening met de volgende 

richtlijnen: 

1. teken alles eerst in potlood! hanteer voor het tekenen van de rioleringen de regels van een goed 

ontwerp, o.a.: 

• Rioleringsleidingen binnenshuis worden zo snel mogelijk naar buiten geleid met zo weinig mogelijk 

buizen, niet schuin door muren, … 

• Gebruik geen scherpe bochten: beter twee bochten van 45° dan één bocht van 90°, enz. 

• teken de bochten van 45° zo juist mogelijk. 

• Zie cursus! 

2. Duid de minimale binnenafmetingen van het vierkante mangat aan. 

3. rwA-leidingen: 

• teken alle RWA-leidingen (in werkelijkheid zijn dit bij openbare werken grijze pvc-buizen) in het donker 

(blauwe of zwarte balpen). Overteken ook de reeds bestaande stukken buis. 

• Vul de ontbrekende RWA-leidingen verder aan: de buizen en de hulpstukken! 

• Al het hemelwater gaat eerst naar de regenwaterput. De overloop van de regenwaterput gaat via een 

reinigbare zandfilter naar een infiltratiesysteem. teken deze zandfilter als toezichtsput. De overloop van 

het infiltratiesysteem gaat via een toezichtsput in pvc naar de gemeentelijke RWA-leiding. 

4. DwA-leidingen: 

• teken alle DWA-leidingen (in werkelijkheid zijn dit bij openbare werken roodbruine pvc-buizen) in het 

rood (rode balpen). Overteken ook de reeds bestaande stukken buis. 

• Vul alle DWA-leidingen verder aan: de buizen en de hulpstukken! 

5. Pvc-toezichtsputten: 

• Bepaal zelf waar het aangeraden is om toezichtsputten te plaatsen. 

• Plaats er de diameter bij. Duid aan met welke diameter van mof wordt aangekomen en vertrokken bij de 

toezichtsput. Schrijf er ook eventuele overgansstukken bij, bv. overgang Ø160 naar Ø110. 

6. Algemene aanduidingen: 

• Vermeld overal de diameter van de buizen (bijvoorbeeld Ø110). 

• Duid overal de afvoerrichting aan met pijltjes. 

• De buizen hebben langs één kant een mof. Duid per buis de kant van de mof aan. 

7. s-sifon: schets de samenstelling van de s-sifon en duid alle nodige onderdelen aan in de verticale 

doorsnede. 

33

34 




1.10. uitwerken voorbeeld huisrioleringsplan in pvc

2. BETON 

2.1 Algemeen en definities 

2. Beton 



Beton is samengesteld uit granulaten (grove granulaten en 

zand), cement en water. Het mengsel van cement met water 

zorgt ervoor dat de andere bestanddelen aan elkaar kleven 

en verhardt tot cementsteen. 

Cementpasta en zand vormen mortel die de granulaatkorrels 

tot een vast geheel bindt. Hulpstoffen en toevoegsels dienen 

om bepaalde eigenschappen van het verse of verharde 

beton te verbeteren. 

Gewapend beton is een constructiemateriaal dat 

samengesteld is uit twee materialen: beton en staal. Doordat 

beton en staal goed samenwerken, krijgen we een goed en 

degelijk bouwmateriaal, waarbij het beton de drukkracht en 

het staal de trekkracht opneemt. De wapening wordt dus 

altijd ergens geplaatst waar trekkrachten voorkomen. 

ceMent grAnulAten 

• hydraulisch bindmiddel 

• zorgt voor de binding tussen de 

verschillende delen 

• Zand, steenslag en grind 

• zorgen voor het skelet in het 

beton 

wAter (hulPstoffen) 

• zuiver water 

• juiste hoeveelheid 

• niet noodzakelijk aanwezig 

• verbeteren de eigenschappen 

van beton in verse of verharde 

toestand 

35

36 



2.2 Cement 

2. Beton 

2.2.1 Soorten en afkortingen 

Afhankelijk van de samenstelling van het soort cement 

is de benaming verschillend. De gewone cementsoorten 

worden volgens de norm nBn B12-001 onderverdeeld in vier 

hoofdtypes: 

• CEM I: portlandcement 

• CEM II: portlandcomposietcement, portlandvliegascement, 

portlandkalksteencement 

• CEM III: hoogovencement 

• CEM V: samengesteld cement 

De benaming en de samenstelling vind je in de tabel 

hieronder.

2. Beton 

2.2.2 normale druksterkte 



De normale druksterkte van cement is de genormaliseerde 

druksterkte na 28 dagen. De drie sterkteklassen zijn 

genormaliseerd: 

• Klasse 32,5: een druksterkte van 32,5 n/mm² 



genormaliseerde benaming 

De benaming van de cementsoorten wordt aangevuld 

met een getal dat de druksterkte aangeeft. De letter R 

geeft aan dat het cement al op jonge leeftijd een hogere 

druksterkte heeft, met andere woorden dat het een hoge 

aanvangssterkte heeft (zie figuur hieronder). 

Voorbeelden: 

In de figuur hieronder wordt de druksterkte aangeduid in 

functie van de tijd. 

37

38 



2. Beton 

2.2.2.1 Bijzondere eigenschappen 

Voor speciale eigenschappen bestaan er ook speciale 

cementsoorten: 

Cement met een hoge weerstand tegen sulfaten 

HSR-cement 

HSR-cement wordt gebruikt wanneer het beton weerstand 

moet bieden aan sulfaten (wanneer het in contact komt met 

afvalwater, sulfaathoudende grond, zeewater, …). 

Cement met een begrensd alkaligehalte 

LA-cement 

lA-cement wordt gebruikt wanneer aan drie voorwaarden 

gelijktijdig wordt voldaan: 

• De omgeving is vochtig. 

• Het beton heeft een hoog alkaligehalte. 

• Het beton bevat granulaten die gevoelig zijn voor alkaliën. 

Cement met een geringe hydratatiewarmte 

LH-cement 

lH-cement wordt gebruikt voor grote, massieve 

betonelementen. 

Wit cement 

Wit cement wordt gebruikt voor de plaatsing van 

natuursteen en voor architectonisch beton. 

Cement met een hoge aanvangssterkte 

HES-cement 

HES-cement wordt gebruikt om heel vroeg na storten te 

kunnen ontkisten. 

Voorbeelden: 

• CEM III/B 42,5 n HSR lA: hoogovencement uit klasse B, 

met een druksterkte van 42,5 n/mm², een hoge weerstand 

tegen sulfaten en een laag alkaligehalte. 

• CEM II/A-M 32,5 R: portlandcomposietcement met een 

druksterkte van 32,5 n/mm² en een hoge aanvangssterkte.

2.2.3. Granulaten 

2.2.3.1. terminologie 

Granulaten zijn steenachtige bouwmaterialen die gebruikt 

worden als inert materiaal in een betonmengsel. Ze vormen 

het skelet en worden door het cement aaneengekit. De 

korrelmaat of het kaliber van een granulaat wordt bepaald 

door de afmetingen van de kleinste en de grootste korrel 

en aangeduid door twee getallen d/D, waarbij d de kleinste 

korreldiameter aanduidt en D de grootste korreldiameter. Er 

wordt een afwijking van 15% toegestaan. 

2.2.3.2. Classificatie 

2. Beton 

Er bestaan verschillende soorten granulaten 



a) grind - steenslag: 

de korrelgrootte van het grind of de steenslag wordt 

aangeduid met d (voor de kleinste korrel) en D (voor de 

grootste korrel). 

Het soort steenslag wordt ingedeeld volgens de herkomst: 

porfiersteenslag, steenslag van kalkzandsteen, … 

De korrelverdeling in het beton moet goed zijn, want als er 

het beton te weinig fijne granulaten bevat, kunnen gaten 

in het beton ontstaan. Het beton moet evenveel grove 

steenslag als fijne steenslag bevatten. 

39

40 



2. Beton 

b) zand 

Zand zwelt wanneer we er water aan toevoegen. We moeten 

dus goed opletten wanneer we doseren in volumedelen. 

Ook de korrelgrootte van zand wordt aangeduid met d (voor 

de kleinste korrel) en D (voor de grootste korrel).

2.3 Water 

2. Beton 



Het aanmaakwater mag geen schadelijke stoffen bevatten 

in hoeveelheden die nadelig zijn voor de binding, de 

verharding en de duurzaamheid van het beton, of die 

corrosie van de wapening kunnen veroorzaken. Soms is het 

dus nodig om proeven uit te voeren om te weten of het 

water al dan niet geschikt is. Drinkwater van het openbaar 

leidingnet is meestal geschikt als aanmaakwater. 

Gerecycleerd water dat al gediend heeft om de kuipen 

van de mixervoertuigen of van de productie-installatie 

te spoelen, mag gebruikt worden als aanmaakwater op 

voorwaarde dat dit geen schadelijke invloed heeft op de 

kwaliteit van het beton. 

Zoals eerder vermeld, moet de hoeveelheid water in het 

beton verminderd worden als het zand al een deel water 

bevat. 

Voor architectonisch beton dat er overal hetzelfde moet 

uitzien en een constante kwaliteit moet hebben, moeten 

bijzondere maatregelen genomen worden. 

41

42 



2.4 Hulpstoffen 

2. Beton 

Hulpstoffen zijn stoffen die aan het beton toegevoegd 

kunnen worden om het beter verwerkbaar te maken. Het is 

erg belangrijk dat ze in de juiste hoeveelheid aan het beton 

toegevoegd worden. Ze mogen hoogstens enkele procenten 

van de totale hoeveelheid uitmaken en er moet altijd opgelet 

worden voor eventuele neveneffecten. 

Er bestaan vele soorten hulpstoffen. De meeste hebben één 

van de volgende resultaten: 

• de verwerkbaarheid van het vers beton verhogen zonder 

water toe te voegen; 

• het watergehalte verminderen zonder de verwerkbaarheid 

van het vers beton te verminderen; 

• tegelijk het watergehalte verlagen en de verwerkbaarheid 

verhogen.

2.5 Vervaardiging 

2. Beton 

Het soort beton wordt voorgeschreven volgens de 

normen nBn En 206-1 en nBn B 15-001. De belangrijkste 

voorschriften vind je hieronder. Een betonsoort kan 

voorgeschreven worden: 

2.5.1. Op basis van de samenstelling 

Per kubieke meter beton moeten we over de volgende 

gegevens beschikken: de hoeveelheid grind of steenslag (in 

kg), de hoeveelheid zand (in kg), de hoeveelheid cement 

(in kg), de hoeveelheid water (in l) en de hoeveelheid 

plastificeerders of andere hulpmiddelen (in ml). 

2.5.2. Op basis van prestaties 



43

44 



2.6 Ontvangst 

2. Beton 

De klant is verantwoordelijk voor de ontvangst van het 

beton. Hij moet een afgevaardigde aanstellen die voor van 

het beton gebetonneerd of gelost wordt, controleert of het 

geleverde beton overeenkomt met de bestelling. 

Elke toevoeging op vraag van de klant, voor of tijdens het 

storten, ontslaat de leverancier van zijn verantwoordelijkheid 

en zorgt ervoor dat het geleverde beton het Benor-keurmerk 

verliest. 

Er mogen hulpstoffen toegevoegd worden, maar de 

dosering moet juist zijn en ze moeten goed onder het 

betonmengsel gemengd worden voor het storten.

2.7 Water/cementfactor 

2. Beton 



Om beton te maken is water nodig. Elke liter water die we te 

veel toevoegen aan het beton, komt overeen met een verlies 

van ongeveer 2 kg cement. Als we dus één emmer water te 

veel toevoegen, verliezen we ongeveer 25 kg cement! 

Voor de sterkte van het beton is de verhouding tussen de 

hoeveelheid water en de hoeveelheid cement voor 1 m³ 

beton erg belangrijk: de water/cementfactor of W/C-factor. 

Deze factor bepaalt de consistentie, de samenstelling van het 

beton. 

Om het cement te laten binden en verharden, is een W/Cfactor 

van 0,25 of meer nodig. Beton met een W/C-factor 

van 0,25 is echter droog en moeilijk verwerkbaar. Voor een 

goede verwerkbaarheid moeten we de W/C-factor met 0,10 

verhogen. De minimale W/C-factor wordt zo 0,35. 

Als het beton echter te veel water bevat, wordt het poreus, 

met alle nadelige gevolgen vandien. Daarom mag de W/Cfactor 

niet meer bedragen dan 0,80. Meestal heeft het beton 

een W/C-factor van 0,5. 

45

46 



2.8 Betonwapeningen 

BEtOnStAAL 

diam. nBn gew./m1 Vest gew./m1 6 0,222 0,226 

8 0,395 0,402 

10 0,617 0,628 

12 0,888 0,905 

14 1,208 1,232 

16 1,578 1,610 

20 2,466 2,510 

25 3,853 3,930 

32 6,313 6,430 

40 9,865 10,100 

2. Beton 

Beton kan grote drukkrachten opvangen en heeft een 

goede drukweerstand. Het kan echter weinig trekkrachten 

opvangen. Staal(ijzer) kan wel trekkrachten opvangen. 

Gewapend beton, dat druk- en trekkrachten kan opvangen, 

is dus een samenstelling van beton en staal: het beton vangt 

de drukkrachten op en de stalen wapening de trekkrachten. 

2.8.1. Verschillende soorten staal 

Rond staal (aanduiding: BE 220 g) 

Rond staal is glad en wordt vooral gebruikt om beugels te 

plooien of als hulpwapening. Aan de uiteinden van rond staal 

wordt een haak geplooid om verschuivingen in het beton te 

voorkomen. 

Staal met verbeterde hechting 

(aanduiding: BE 500 g) 

Deze staalsoort herken je aan de deuken of ribben. Op de 

uiteinden hoeven geen haken geplooid te worden. 

Gelaste netten 

De standaardgrootte van gelaste netten is 5 m x 2 m. De 

grootte van de maasopeningen en de diameter van de 

staven kunnen wel veranderd worden. 

Vezels 

De vezels worden gelijkmatig verdeeld op de transportband 

of toegevoegd in de menger op de werf toegevoegd. Om 

roestvlekken te voorkomen kan het nodig zijn de vloer met 

een toplaag af te werken.

2. Beton 

2.8.2. Betondekking 



Om te voorkomen dat de wapening in het beton gaat 

roesten, moet de wapening voldoende diep in het beton 

zitten en moet het betonoppervlak voldoende dicht zijn. 

Hiervoor gebruiken we afstandshouders: in pvc, in beton, … 

47

48 



2. Beton 

2.9 Verdichten van beton 

2.9.1 trilnaalden 

De trilbeweging ontstaat doordat een massa (excentrisch) 

ronddraait ten opzichte van een as. Daarbij ontstaan krachten 

die zorgen voor het verdichten van het beton. 

Eerst zakt het beton in en daarna wordt het ontlucht. Er 

bestaan verschillende types trilnaald. De meest gebruikte 

naalden worden aangedreven door een elektrische motor. 

Deze naalden zijn bedrijfszeker, goedkoop in onderhoud en 

hebben een lange levensduur. De diameter van de trilnaald 

speelt een grote rol bij het verdichten van het beton. 

2.9.2 Kisttrillers 

Kisttrillers worden aan de buitenkant van de bekisting 

aangebracht. Ze trillen dus eerst de bekisting en daarna het 

beton. Doordat ze een klein bereik hebben, zijn ze vooral 

geschikt voor het verdichten van smalle en dunwandige 

constructies die anders moeilijk verdicht kunnen worden. 

2.9.3 triltafels 

Een triltafel wordt het meest toegepast in de prefabindustrie. 

De mallen worden bevestigd aan een triltafel (een stijve 

horizontale plaat), die aangedreven wordt door een motor 

in trilling wordt gebracht. Op deze manier kan een droge 

betonspecie goed verwerkt worden. 

2.9.4 Oppervlaktetrillers 

Deze trillers zijn interessant voor het verdichten van dunne 

horizontale constructies, zoals vloerplaten, beton voor 

rijvakken, enz. Hierbij zjin het vermogen van de motor en de 

lengte van de balk belangrijk.

3. FUNdErINGEN 

3.1. Kenmerken 

een fundering is het gedeelte van 

een gebouw dat de belasting van het 

gebouw overdraagt op de vaste grond 

(ongeroerde grond). 

Een fundering kan de zetting van een 

gebouw niet altijd verhinderen, maar 

moet wel voor een gelijkmatige zetting 

zorgen (minder scheurvorming). 

3. funDeringen 



Om te weten welke soort fundering nodig is en om de 

afmetingen te kunnen bepalen, moeten we eerst weten wat 

de grondsoort is. Meestal wordt gekozen voor de minst dure 

oplossing. 

Belangrijke elementen zijn: 

• het draagvermogen van de grond: goede of slechte grond; 

• de stand van het grondwater: geen, weinig of veel 

grondwater; 

• de grootte van de belasting: één of meerdere 

verdiepingen; 

• het al dan niet aanwezig zijn van een kelder: andere 

fundering; 

• de manier van bouwen: skeletbouw of massiefbouw. 

Een fundering moet zonder beschadiging kunnen weerstaan 

aan: 

• blijvende en toevallige krachten die erop inwerken; 

• bepaalde uitwendige factoren. 

De meeste zettingen brengen de stabiliteit van het gebouw 

niet in gevaar, maar grote of ongelijke zettingen kunnen 

schade veroorzaken. 

Wanneer grote delen van het gebouw een verschillend 

gewicht hebben, moet er een zettingsvoeg voorzien worden 

tussen deze delen (over de volledige hoogte van het 

gebouw). De zettingsvoeg hoeft niet door te lopen tot in de 

fundering. 

Ze wordt als volgt uitgevoerd: 

• De afstand tussen de beide delen is vast. 

• Er zijn geen verbindingen tussen de delen. 

• De voeg wordt opgespoten met een elastische voegband. 

De breedte van de fundering bedraagt meestal 0,60 m voor 

een muur van 0,30 m breed. 

De funderingsdikte is afhankelijk van de belasting en de 

spreidingshoek (= 60°). 

49

50 



3.2. Voorbereidingen 


Vooraleer de fundering van een gebouw gestort kan worden, 

moeten soms nog een aantal werken uitgevoerd worden: 

• bestaande gebouwen slopen; 

• bomen, struiken en hagen verwijderen; 

• de gebouwen uitzetten (met brugjes of bouwplanken); 

• teelaarde afgraven; 

• indien nodig een bemaling plaatsen; 

• het bouwterrein afsluiten; 

• een aardingslus plaatsen. 

• Deze lus is nodig voor een goede aarding van de 

elektrische installatie. Ze is gemaakt uit een blanke of 

beklede koperen geleider (35 mm²) en moet de omtrek 

van het gebouw volgen. Ze wordt op de grond van de 

fundering gelegd en daarna overdekt met aarde. Ze mag 

in geen geval in contact komen met de funderingen. 

Op de plaats waar de lus door de fundering komt, moet ze 

beschermd worden door middel van een isolerende koker. 

In doorsnede wordt dat:




Voor we beton kunnen storten, moeten we er ook voor 

zorgen dat alle nutsleidingen voor het gebouw aangesloten 

zijn. Voor een eengezinswoning gebeurt dat door een pvcaansluitbocht 

te plaatsen op de plaats waar de leidingen in 

het gebouw aangesloten zullen worden. 

Deze aansluitbocht kunnen we kopen bij de maatschappij 

voor nutsleidingen. Er is een aansluiting in voorzien voor 

water, elektriciteit, aardgas, telefoon en distributie. Op iedere 

leiding staat vermeld voor welke toevoer ze gebruikt moet 

worden. langs de kant van de straat is de bocht voorzien van 

een kartonnen doos. 

51

52 



3.3. Soorten funderingen 

Een fundering op staal is een fundering 

die de belasting rechtstreeks op de 

onaangeroerde grond overbrengt (zonder 

balken). 


3.3.1. Fundering op staal 

De grond wordt draagkrachtig gemaakt door middel van een 

open of beschoeide put of sleuf, die meestal niet zo diep is. 

Voorbeelden: funderingen met zolen, met stroken, met 

funderingsplaten, ... 

De funderingsaanzet gebeurt altijd HORIZOntAAl op een 

VORStVRIJE diepte. 

Vorst in de grond doet het water uitzetten en kan veel 

schade berokkenen aan een gebouw. We moeten er dus voor 

zorgen dat de fundering zeker niet opvriest. In ons land moet 

de diepte ten opzichte van het maaiveld minstens 80 cm 

bedragen.


3.3.1.1 Funderingszolen 



Een funderingszool is altijd breder dan het opgaande werk. 

In het ideale geval is de belasting centrisch: dan wordt ze 

precies in het midden van de zool uitgeoefend. 

De belasting kan ook excentrisch zijn, maar dat moet zo veel 

mogelijk vermeden worden. 

De verbreding met funderingszolen zorgt voor een groter 

draagoppervlak en een betere spreiding van de belasting. 

Als de berekende afmetingen te groot worden, kunnen 

we kiezen voor een gewapende zool of een ander 

funderingssysteem. 

53

54 




Er bestaan verschillende soorten funderingszolen: 

3.3.1.1.1. Kolomfunderingszolen 

Kolomfunderingszolen worden gebruikt om de belasting 

van pijlers (palen, kolommen) over te brengen. Om deze 

belasting goed over te brengen, moet de pijler, die meestal 

vierkant is, in het midden van de zool worden geplaatst. 

Kolomfunderingszolen zijn altijd gewapend, waardoor de 

belasting gelijkmatig verdeeld wordt en de pijler niet door de 

fundering wordt gedrukt. 

De zool is meestal gewapend met een dubbel wapeningsnet. 

Als hij ter plaatse wordt gegoten, moet de bovenkant zo 

effen mogelijk zijn. Als er geprefabriceerde funderingszolen 

gebruikt worden, zijn deze meestal afgeschuind.


3.3.1.1.2 Doorgaande stroken of balken 



Strokenfunderingen worden meestal gebruikt om de 

belastingen over te dragen die uitgeoefend worden door 

muren (gevels, tussenmuren, afsluitingen). De muur wordt in 

het midden van de doorgaande funderingszool geplaatst. 

55

56 




De fundering en de vloerplaat kunnen natuurlijk ook samen gestort worden. Dat ziet er zo uit: 

Als de oppervlakte van een aparte zool te groot wordt of als een zool te dicht bij de volgende zool zou komen, 

gebruiken we altijd een doorgaande funderingsstrook voor pijlers.


3.3.1.2. Funderingsplaten 



Wanneer de funderingsstroken erg breed moeten zijn (in 

functie van de toegelaten gronddruk en de belasting die 

het gebouw uitoefent), zouden de stroken aarde tussen 

de verschillende zolen wel erg klein worden en zou er 

ook veel wapening geplaatst moeten worden bij die 

funderingsstroken. Daarom kunnen we in zulke gevallen 

beter opteren voor een doorgaande funderingsplaat: 

een vloerplaat van gewapend beton, waarbij een 

stabiliteitsbureau de dikte, de wapening, enz. berekent. 

Een funderingsplaat wordt ook gebruikt als de druk van de 

grond zeer onregelmatig is en er dus veel ongelijke zettingen 

kunnen voorkomen. Hetzelfde geldt voor kleine gebouwen 

met weinig belaste muren, waarbij een individuele fundering 

duurder zou zijn dan een algemene funderingsplaat. 

Het gebouw wordt opgericht op een plaat uit gewapend 

beton. Deze plaat beweegt op dezelfde manier als een vlot: 

als er zettingen zijn, beweegt ze als één geheel, waardoor 

er minder differentiële zettingen zijn. Ook hier moet aan de 

buitenkant een vorstrand voorzien worden tot op een diepte 

van 80 cm. 

57

58 




De uitvoering gebeurt op de volgende manier: 

• De aarde wordt uitgegraven op de plaats waar het 

gebouw moet komen. 

• Als er te veel slechte grond is, kan deze vervangen worden 

door betere grond, die verdicht kan worden. 

• Aan de buitenkant wordt een vorstrand voorzien op een 

minimumdiepte van 80 cm. 

• Alle sleuven voor de aanwezige leidingen worden 

gemaakt. 

• Onder de vloerplaat wordt een pvc-folie geplaatst, zodat 

het water uit het beton niet rechtstreeks in de grond 

doordringt. 

• Afstandhouders, beschoeiingen, doorvoerbuizen, … 

worden aangebracht. 

• Het beton wordt gestort. 

• De betonplaat wordt afgewerkt (geëffend en eventueel 

gepolierd waar nodig). 

• Vergeet de wachtstaven niet waar nodig.

3.3.2. Funderingen op putten 

Wanneer de goede draagkrachtige grond dieper gelegen is 

en de grond geen homogene structuur heeft, moeten we 

een putfundering aanleggen. 

De putten komen: 

• op de hoeken van het gebouw; 

• op de kruisingen van de muren; 

• onder de balken. 

uit de putten steken wachtstaven, die verankerd worden aan 

de funderingsbalken waarop het gebouw zal rusten. 

Er kunnen betonnen ringen in de grond geplaatst worden, 

waarna de aarde binnen in de ring uitgegraven wordt met 

een grijper. Vervolgens wordt meestal een metalen buis op 

de grond geplaatst en wordt de grond binnen in de buis 

uitgegraven. Op dat moment kan de buis ook in de grond 

geduwd worden en kunnen de putten gevuld worden met 

beton. 

Eén van de grootste nadelen van een fundering op putten is 

het grote gewicht ervan (zie foto): 

In figuur wordt dat: 


De doorsnede ziet er zo uit: 



Een put is een zware (gewapende) kolom, die door 

de slechte grond heen een drukvlak vindt op de lager 

gelegen vaste grond. 

59

60 




3.3.3. Paalfunderingen 

Deze fundering wordt gebruikt wanneer de draagkrachtige 

grond zeer diep gelegen is. Het draagvermogen van een paal 

wordt verkregen door: 

• de puntweerstand van de paal; 

• de mantelwrijving of de kleef. 

In de meeste gevallen wordt enkel gerekend op de 

puntweerstand van de paal. Er bestaan verschillende soorten 

palen: 

• Prefabpalen; 

• In de grond gevormde palen: 

a) grondverdringende palen (schroefpalen); 

b) in de grond gevormde palen met een gerecupereerde 

voerbuis; 

c) palen uit geprefabriceerde elementen.




1. We zetten de boor klaar op de juiste plaats. Onderaan op de boor wordt een punt gezet om de boor 

gemakkelijker in de grond te krijgen. Deze punt blijft achter in de grond. 

2. We zijn aan het boren. Hierbij wordt een neerwaartse drukkracht uitgeoefend. We boren op de plaats waar 

de boorpunt in het grondwater dringt. 

3. We zijn op diepte aan het boren. We veranderen de draairichting van de boor om beton beginnen te storten. 

4. We storten beton in tegenwijzerzin. Hoe vlugger we naar boven draaien, hoe vlugger er beton gestort wordt. 

5. We plaatsen de wapening in het verse beton. nadien schieten we de paal op de juiste hoogte af. De 

wapening wordt omgeplooid in de funderingsbalken. 

61

4. KELdErs 

4.1. traditionele kelder 

4. kelDers 

4.1.1. Wat is een kelder? 



Een kelder is een ondergrondse ruimte die zich onder een 

gebouw of onder een deel van een gebouw bevindt. 

Hij wordt gebruikt als: 

• opslagruimte voor minder belangrijke goederen; 

• bewaarplaats voor levensmiddelen (omwille van de lage 

temperatuur); 

• ondergrondse garage, werkplaats, hobbyplaats, enz.; 

• plaats voor de centrale verwarming. 

welke eisen worden aan een kelder gesteld? 

Als er levensmiddelen in opgeslagen worden, moet de kelder 

in de eerste plaats droog zijn. Daarnaast moet er voldoende 

ventilatie zijn, zodat er altijd verse lucht aangevoerd wordt. 

Anders krijgen we schimmelvorming en condensatie op 

de muren. De kelder moet ook voldoende sterk zijn om 

weerstand te bieden aan de druk van de omliggende grond. 

De kostprijs van een kelder hangt van vele factoren af, 

waardoor het moeilijk is om er een vaste prijs op te plakken. 

63

64 



4. kelDers 

4.1.2 uitvoering van een kelder in metselwerk 

Bij de uitvoering van een kelder in metselwerk wordt 

hoofdzakelijk één van deze twee soorten stenen gebruikt: 

• kalkzandstenen; 

• holle betonblokken. 

Voor we kunnen beginnen te metselen, moeten we eerst de 

kelder uitzetten en hem daarna uitgraven. 

Een kelder kan uitgezet worden met: 

4.1.2.1. Brugjes 


De brugjes worden geslagen op de hoekpunten van het 

gebouw en op plaatsen waar belangrijke muren van het 

gebouw voorkomen. Bovenaan worden meestal twee 

afmetingen aangegeven met nagels: de afmetingen van de 

muren en die van de funderingen. Op deze nagels kunnen 

dan draden gespannen worden om te starten met de 

uitgravingen.

Afgraven van teelaarde (ongeveer 30 cm) 

4.1.2.2 Bouwplanken 

Bij deze methode wordt de volledige bouwput afgezet met 

bouwplanken. De afmetingen worden ook hier aangegeven 

door nagels op de bovenkant van de planken. Er moet 

één plank zijn die we kunnen wegnemen, om bv. met de 

graafmachine op het terrein te kunnen werken. 


4. kelDers 



Als de kelder is uitgezet, kunnen we de teelaarde beginnen 

af te graven. Dat afgraven is nodig, want teelaarde is 

samendrukbaar en kan dus best niet onder de vloerplaat 

blijven liggen. Bovendien kan de teelaarde nog gebruikt 

worden voor latere aanvullingen rond het gebouw. 

65

66 



Controle van de diepte van de put met behulp 

van een laser 

Graafmachine met een speciale uitrusting voor 

het plaatsen van bemalingen 

4. kelDers 

De zijwanden van de kelderput kunnen onder talud 

uitgegraven worden. Als er te veel water in de grond 

aanwezig is, moeten we een bemaling gebruiken om 

het grondwater op te zuigen. Daarbij wordt een pomp 

aangesloten op een systeem van filterbuizen. Die pomp 

kunnen we het best een aantal dagen voor de start van de 

uitgraving plaatsen. 

Onder de vloerplaat van de kelder wordt meestal een 

drainagebuis gelegd, zodat de druk van het grondwater 

onder de vloerplaat voor het grootste deel weggenomen is. 

nadien wordt een pvc-folie op de grond gelegd. Daarop 

komen dan de afstandhouders en de wapeningsnetten voor 

de keldervloer. De afstandhouders moeten zorgen voor 

de vereiste betondekking, zodat de wapening op de juiste 

plaats zit. Er bestaan verschillende soorten afstandhouders: 

betonnen tegels, betonnen klinkers, pvc-afstandhouders, …

4. kelDers 



Meestal wordt een dubbel wapeningsnet voorzien voor de 

keldervloer. Het onderste net dient om de bovenwaartse 

druk van het grondwater op te vangen, het bovenste net om 

de neerwaartse druk vanuit de kelder op te vangen. 

Meestal wordt dus een doorlopende vloerplaat in gewapend 

beton gegoten en wordt er geen aparte fundering voorzien 

voor iedere muur. 

In doorsnede getekend ziet de doorlopende vloerplaat er zo 

uit: 

Als de vloerplaat gegoten is en voldoende verhard is, kunnen 

we starten met het metselwerk. 

De stenen worden vermetseld met goede mortel en 

de muren worden proper afgeveegd met een borstel. 

Daarna moeten ze beraapt worden met een mortel met 

een waterdichtingsmiddel. Meestal zijn hier twee lagen 

van nodig. Als de mortel volledig uitgedroogd is, moet de 

buitenkant van de kelder nog beteerd worden. 

De kelder kan het best langs de binnenkant waterdicht 

gemaakt worden wanneer de rest van het gebouw wordt 

afgewerkt. Verluchtingsopeningen in de keldermuren 

moeten we al voorzien bij het metselen. Anders moeten we 

achteraf openingen maken in een keldermuur van 30 cm dik. 

67

68 



De vloerplaat kan het best met een betonpomp 

gestort worden. 

4. kelDers 

4.1.3. uitvoering van een kelder in metselwerk 

in volle stenen 

De kelder kan op dezelfde manier uitgezet en uitgegraven 

worden als een kelder in metselwerk in holle stenen. 

De stenen voor de keldermuren zijn in dit geval 

volle betonstenen: ze wegen dus heel wat meer dan 

kalkzandstenen of holle betonblokken. 

Hier gelden dezelfde opmerkingen voor de opbouw, de 

waterdichtheid en de afwerking van de kelder als hierboven 

beschreven.

4.1.4. uitvoering van een kelder in gewapend beton 

De keldervloer wordt op dezelfde manier opgebouwd als 

een gemetselde kelder: met een vloerplaat met een dubbel 

wapeningsnet. We moeten wachtstaven voorzien om de 

verbinding met de keldermuren in beton te maken. Deze 

wachtstaven worden in de vloerplaat gestort op het moment 

dat we deze plaat gieten. 

Omdat we de muur pas later zullen storten, blijft er een voeg 

tussen de vloerplaat en de betonmuur. Er bestaan twee 

manieren om die voeg waterdicht te maken, zodat er geen 

water in de kelder binnendringt. 

1. Een kimplaat instorten wanneer we de vloerplaat storten. 

Deze kimplaat wordt tussen de wachtstaven voor de 

keldermuur geplaatst. 

2. Een voegband (zwelband) op de vloerplaat bevestigen: 

tussen de wapeningsstaven van de keldermuren. Deze 

voegband zwelt wanneer hij in contact komt met water, 

namelijk wanneer we beton storten voor de keldermuren. 


4. kelDers 



69

70 



Binnenaanzicht van de bekisting en de wapening 

van de kelderwand 

4. kelDers 

Daarna gaan we als volgt te werk: 

• We plaatsen de bekisting aan de buitenkant van de kelder. 

• We plaatsen de wapeningsnetten aan de buitenkant en de 

binnenkant. 

• We plaatsen de bekisting aan de binnenkant van de kelder. 

• We plaatsen alles waterpas en verticaal en zetten alles vast. 

Daarna kunnen we de wanden volstorten met beton. Het 

beton mag niet van te hoog naar benenden vallen, omdat er 

anders kans op ontmenging bestaat. Wanneer we het beton 

storten, mogen we niet vergeten om het ook te trillen. Zo 

krijgen we de luchtbellen eruit en wordt het volledig dicht. 

Openingen in de muur worden gemaakt met blokken 

polystyreen, die na het ontkisten verwijderd kunnen worden.

4. kelDers 



Verluchtingsbuizen voor ventilatie kunnen het best 

ingegoten worden. Ook andere buizen die door de muur 

heen moeten komen, kunnen het best in het beton 

ingegoten worden, zodat ze achteraf met de nodige 

verbindingsstukken aangesloten kunnen worden. 

Als de kelder voldoende uitgehard is, kunnen we de zijkanten 

beginnen aan te vullen. Om de druk van het grondwater 

weg te nemen kunnen we ook onderaan een draineerbuis 

voorzien. 

Indien nodig kunnen we aan de buitenkant een verticale 

noppendrainage voorzien voor we de zijkanten aanvullen. 

Zo wordt het water aan de buitenkant van de kelder naar 

beneden afgevoerd, waar het met de horizontale drainage 

naar de riolering afgevoerd wordt. 

71

72 



4. kelDers 

4.1.5. uitvoering van een kelder in stepoc-blokken 

Ook bij deze werkwijze gieten we eerst een vloerplaat in 

gewapend beton en wordt een dubbel wapeningsnet 

voorzien. Wanneer we de vloerplaat storten, moeten we 

wachtstaven ingieten op de plaats waar de stepoc-muur zal 

komen. We zorgen ervoor dat de wachtstaven ongeveer in 

het midden van de muur gegoten worden. 

In figuur wordt dat:

4. kelDers 



De eerste blokkenlaag wordt in de mortel geplaatst. Op die 

manier kunnen we eventuele oneffenheden in de vloerplaat 

opvangen. De blokken moeten ook in de dwarsrichting 

perfect waterpas liggen, want achteraf kunnen we ze niet 

meer bijregelen. 

Als de eerste laag blokken geplaatst is, moeten we er een 

wapeningsstaaf horizontaal bovenop plaatsen, zodat de 

blokken met elkaar verbonden zijn. Zodra dat gebeurd is, 

kunnen we de tweede laag plaatsen. Ook op deze laag 

plaatsen we een wapeningsstaaf. Zo stapelen we de blokken 

tot op de juiste hoogte, met de nodige passtukken in de 

hoeken. De wachtstaven moeten ook verlengd worden tot 

op de hoogte van de muur. 

Daarna moet alles gestut worden, zodat de losse stukken niet 

uit de muur komen bij het storten. Als alles gestut is, kunnen 

we de muur horizontaal beginnen vol te storten met beton. 

We moeten laag per laag te werk gaan en het beton niet te 

snel storten. 

Wanneer de volledige muur volgestort en uitgehard is, 

kunnen we de muur afwerken met cementmortel (zowel aan 

de binnenkant als aan de buitenkant). 

73

74 



4.2. Prefabkelders 

4. kelDers 

naast de bovenstaande uitvoeringen is het ook mogelijk om 

de kelder als één geheel uit te voeren, met andere woorden 

om een prefabkelder te plaatsen. 

Daarbij gaan we als volgt te werk: 

• Indien nodig plaatsen we filters. 

• We graven de kelder uit en plaatsen eventueel een 

zandbed. 

• We plaatsen de kelder, waarbij we de hoogte, de plaats en 

de positie van het mangat controleren. 

• We vullen de kelder aan en plaatsen eventueel een 

drainage. 

• We verdichten de grond. 

• We vullen de kelder op met water voor de opwaartse 

drukkracht. 

na de afwerking van het gebouw kan de kelder volledig 

opgeruimd en afgewerkt worden. Ook het schilderen langs 

de binnenkant kan dan nog gebeuren.

4.3. Waterdichtheid van een kelder 

4. kelDers 



We kunnen een kelder op verschillende manieren waterdicht 

maken. Een aantal manieren zijn al vermeld in dit handboek, 

maar we zetten ze nog eens op een rijtje: 

• Bij metselwerk berapen en beteren we de keldermuren. 

Vergeet echter niet dat er bijzondere aandacht besteed 

moet worden aan de voeg van de muur en de vloerplaat. 

De voeg moet zeer goed uitgevoerd worden om de 

waterdichtheid te verzekeren. Vooral de buitenkant moet 

zorgvuldig afgewerkt worden. 

• Bij gewapend beton dichten we kleine openingen af, maar 

als het beton op een goede manier gestort en getrild is, is 

de kelder sowieso waterdicht. 

• Een prefabkelder is altijd waterdicht. 

• Een andere mogelijkheid bestaat erin om een grote plastic 

zak (vijverfolie) te gebruiken, die op maat wordt gemaakt. 

We plaatsen deze zak in de grond voor de bouwwerken 

van start gaat. nadien plooien we hem tegen de muur 

en kunnen we hem aanvullen. We moeten er goed op 

letten dat er tijdens de bouwwerken geen gaten in de 

zak gemaakt worden, want anders zal de kelder niet 

waterdicht zijn. 

75

76 



4. kelDers 

4.4. Verlichting en verluchting 

4.4.1. Verlichting 

Omdat er in de kelder onvoldoende licht is, wordt 

kunstmatige verlichting gebruikt. 

4.4.2. Verluchting 

De verluchting van de kelder kan op verschillende manieren 

gebeuren: 

4.2.1 Met een t-stuk in pvc 

4.2.2 Met een bocht van 90° in pvc 

4.2.3 Met kelderkoekoek 

Als we de kelder in bovenaanzicht bekijken, komen de 

verluchtingsbuizen op deze plaatsen:

nOtItIES 

notities 



77

78 



nOtItIES 

notities

fvb•ffc Constructiv 

Koningsstraat 132/5, 1000 Brussel 

t +32 2 210 03 33 • f +32 2 210 03 99 

fvb.constructiv.be • fvb@constructiv.be 

© fvb•ffc Constructiv, Brussel, 2012. 

Alle rechten van reproductie, vertaling en aanpassing onder eender welke vorm, voorbehouden voor alle landen 

79

Modulaire handboeken 

bouwplaatsMachinisten 

• Bouwtechnologie 


Bouwplaatsmachinisten 

Bouwtechnologie 

METEN & UiTzETTEN 

meten en uitzetten Grondtechnieken - basis Grondtechnieken - 

vervolmaking 




bouwTECHNIEKEN 

andere boekdelen: 

• Praktijk bouwplaatsmachines 

• Bouwplaatsmachines 

• Motorenleer 

• toegepaste technieken 




GRONDTECHNIEKEN - 

BasIs 




wegenbouwTeCHnIeKen 

Bouwtechnieken Wegenbouwtechnieken 





Grondtechnieken - 

VerVolmakinG

BOUWTECHNIEKEN - FFC - Constructiv

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?