Bekijk het inkijkexemplaar - Cross Media Nederland

luciënne robijns
vertelt over de cursus
Op zoek naar zin
ROTTERDAMSE OMA’S BREIEN DE HIPSTE MODE
oMGaaN Met BePerkte tiJD iN De ZorG
DELEGEREN? DAT KUN JE LEREN
ouDereN over luilak, olieBolleN eN elFsteDeNtoCHt
NUMMER 1, JANUARI 2012
AS_12_01.indd 1 10/01/12 9:51 AM

REDACTIONEEL
Praten en breien
Er gebeuren ook heel veel leuke dingen in de
wereld van zorg en welzijn. Met die positieve
boodschap wil ik graag een tegengeluid laten
horen tussen al die sombere berichtgeving die in
de media over je wordt uitgestort. Neem nou eens
zo’n breiproject dat in Rotterdam van de grond is
gekomen en waar je op bladzijde 8 over leest.
Tweeëntwintig vrouwen komen daar op donderdagmiddag
in zorgcentrum Laurens Nijeveld bij
elkaar om te breien en te praten. Soms is het
praten op zo’n middag nog belangrijker dan het
breien. Maar in ieder geval is het breiproject een
groot succes gebleken. Het begon allemaal toen
Niek van Hengel in het verzorgingstehuis van zijn
opa veel vrouwen zag breien. Het leek hem en zijn
kompaan Jip Pulles aardig om met dat gegeven
iets te doen. Tijdens hun studie bedrijfskunde
groeide het idee om ervaren breisters in contact te
brengen met jonge ontwerpers. En deze onderneming
heeft als bijkomend leuk pluspunt dat
zodoende jong en oud contact met elkaar hebben.
En daar ontbreekt het nogal eens aan.
De afgelopen zomer begonnen ‘de jongens’ handen
en voeten te geven aan het project. Ze deelden
flyers uit op de markt en hielden twee presentaties
waarin ze hun bedrijf en de bedoelingen ervan
voor het voetlicht brachten. Het resultaat is dat er
nu meer dan twintig breisters wekelijks bij elkaar
komen en daar de mooiste mutsen, sjaals en cols
maken, die soms de hele wereld overgaan.
Verder in dit nummer nog heel veel meer boeiende
onderwerpen, bijvoorbeeld over een AB’er die in de
Pompekliniek werkt, het theaterproject Mensch
waarin ouderen de inspiratiebron zijn voor jonge
theatermakers, en reminiscentie over tradities als
de Elfstedentocht, het paasvuur en Luilak. Rest
mij nog om iedere lezer van AS een inspirerend en
geslaagd Nieuwjaar te wensen.
2 JANUARI 2012 as
Dirk de Rover
Eindredacteur AS
Inhoud
nr
1
8 Oma’s breien
De wollen mutsen, sjaals
en cols van Granny’s Finest
worden ontworpen door
jonge modeontwerpers. Maar
de makers zijn door de wol
geverfde breisters uit Rotterdam.
Jong en oud ontmoeten
elkaar in het ‘breicafé’ van
zorgcentrum Laurens Nijeveld
in Rotterdam. ‘Door het breien
ontstaan er vriendschappen.
COLOFON
AS, Maandblad voor de
Activiteitensector,
Verschijnt 10 x per jaar, 33e jaargang,
nummer 1, januari 2012
Vragen over je abonnement?
Reed Business – Klanten service,
Postbus 808, 7000 AV Doetinchem
Telefoon: (0314) 358 358 (op werkdagen
tussen 8.30 en 17.00 uur)
Fax: (0314) 349 048
klantenservice@reedbusiness.nl
Vragen voor de redactie?
Y-Publicaties, Redactie AS,
Postbus 10208, 1001 EE Amsterdam
15 februari 2012
WOrkshOp
Familiebijeenkomsten
16 Omgaan met tijd
in de zOrg
Met het introduceren is de
beschikbare werktijd in de
zorg onder druk gezet. De tijd
waarbinnen zorgverleners
hun werk moeten verrichten
wordt om andere redenen ook
strakker en krapper. Dat heeft
te maken met de wijze waarop
de overheid een antwoord
probeert te vinden op de almaar
uitdijende zorgkosten.
Dat vraagt om een strakkere
regie qua tijdsbesteding.
Telefoon: (020) 520 60 67
Fax: (020) 520 60 61, as@y-publicaties.nl
Abonnementsprijzen
Instellingen € 179,- / Particulieren € 92,- /
Collectieven op aanvraag / Studenten
€ 43,- (1e twee jaar 50% korting, 3e jaar
25% korting) / Los nummer € 9,50 /
Proefabonnement € 9,95 (3 nummers,
stopt automatisch) / Buitenland (excl.
België) € 104,25 (12 mnd)
Abonnementen lopen automatisch
door, tenzij uiterlijk 30 dagen voor de
vervaldatum bij onze klantenservice
wordt opgezegd via telefoonnummer
AS_12_01.indd 2 10/01/12 9:51 AM

20 Op zOek naar zin
Ouderen hebben vaak te kampen
met lichamelijke klachten
en verlieservaringen, waardoor
ze sterker doordrongen
raken van de eindigheid van
het leven. Soms verliezen ze
daardoor het gevoel dat het
leven zin heeft. Toch is het
mogelijk om de zin in het leven
terug te krijgen. Uit internationaal
onderzoek blijkt dat
de somberheid van ouderen
vermindert als zij op een actieve,
creatieve manier aan de
slag gaan met het vormgeven
van hun eigen herinneringen.
0314-358358. Kies de optie ‘vraag
over het abonnement” en vervolgens
de optie “abonnement opzeggen”.
Ook voor informatie over uw lopende
abonnement kunt u contact opnemen
met onze klantenservice.
Uitgever: Ben Konings
Hoofdredactie: Marike Vroom
Eindredactie: Dirk de Rover
Aan dit nummer werkten mee:
Femke van den Berg, Christel Bos,
Ronald Geelen, Thea van der Hoek,
Irene Muller-Schoof, John Sijnke,
Edwin Wiekens.
26 delegeren kun je
leren
In de zorg en de AB kun je
het niet alleen doen. Het valt
niet te vermijden dat je taken
moet overdragen aan anderen
en hun het vertrouwen geven
dat ze die taken aankunnen.
De kunst is het om het goed
te doen en daarmee de kwaliteiten
van je personeel ten
volle te benutten.
Coverfoto: Corine Zijerveld
Tekstcorrectie: Marijn Mostart
Druk: Deltahage, Den Haag
Advertenties: Cross Advertising
Westerkade 2, 3116 GJ Schiedam
Telefoon: 010 7421023
E-mail: gezondheidszorg@
crossadvertising.nl
www.crossmedianederland.com
Afdeling Traffic:
Telefoon: 020 515 9845
traffic.ghz@reedbusiness.nl
Marketing: Reed Business
Sejla Dmitrovic, tel. 020 515 9787
sejla.dmitrovic@reedbusiness.nl
36 praten Over
tradities
Tradities dragen een stukje
cultuur en gewoonte over
van generatie op generatie.
Soms gaan ze verloren of
veranderen zij van karakter.
Zo waren tradities vroeger
bijvoorbeeld veel meer lokaal
gericht dan tegenwoordig, nu
de wereld ‘een groot dorp’ is
geworden. Maar er zijn ook
veel oer-Hollandse tradities
bewaard gebleven. ‘Een van
de leukste tradities uit mijn
jeugd was Luilak’, zegt een
81-jarige mijnheer.
© Auteursrecht voorbehouden,
Niets uit deze uitgave mag worden
verveelvoudigd, en/of openbaar
gemaakt zonder uitdrukkelijke,
toestemming van de uitgever. Aan
de, totstandkoming van deze uitgave
is de uiterste zorg, besteed. Voor
informatie die desondanks onvolledig,
of onjuist is opgenomen, aanvaarden
auteur(s), redactie en uitgever geen
aansprakelijkheid.
en verder
4 Nieuws
13 De GroeP vaN
Alexandra
Klopper
24 GoeD iDee
30 Multi-taleNt
Ingeborg
Honer-Marsch
32 BoekeN
33 aGeNDa
INHOUD
as JANUARI 2012 3
AS_12_01.indd 3 10/01/12 9:51 AM

NIEUws
help depressieve ouderen
alleen als ze dat willen
is het beter als huisartsen al hun patiënten van 75 jaar
en ouder screenen op tekenen van depressie, en op
grond daarvan behandeling aanbieden? promovenda
gerda van der Weele onderzocht het en concludeert
van niet.
Als je als ouder positief gescreend bent als depressief,
betekent dat niet automatisch dat je behoefte hebt aan
en openstaat voor hulp. Ouderen die de symptomen vertonen
van iemand die depressief is, hoeven ze zich niet
per se zo te voelen. In haar onderzoek volgde Van der
Weele ouderen binnen een kleine zestig huisartsenpraktijken.
Bij aanvang mat ze hun depressiesymptomen en
na zes en na twaalf maanden herhaalde ze dat. Dat deed
ze aan de hand van een vragen- en observatielijst die in
de psychiatrie veel wordt gebruikt om de ernst van psychische
klachten te bepalen en na te gaan of behandeling
aanslaat. Daarnaast nam ze diepte-interviews af bij
patiënten die depressieklachten hadden. Slechts een minderheid
van de ouderen die positief op depressie waren
gescreend, voelde zich daadwerkelijk depressief of eenzaam
en had een duidelijke hulpbehoefte.
minder regels in zorg
een aantal zorginstellingen gaan in 2012 uitproberen
of ze met minder regels ook kunnen
functioneren.
Twee zorginstellingen, Opella en De Hoven, gaan
zelfs volledig regelvrij werken. Opella vermeldt
op haar website dat ze hierdoor klantgerichter
zullen gaan werken. Het idee is dat door minder
papierwerk meer tijd aan de zorg kan worden
besteed en het mogelijk wordt om beter te
luisteren naar de wensen van de ouderen en
gehandicapten zelf.
4 JANUARI 2012 as
Op stap met de smartphone
hoe troost je iemand? hoe begroet je iemand? sociale situaties
kunnen lastig zijn. vooral voor mensen met een vorm van
autisme. Want hoe troost je iemand, als je niet goed begrijpt
wat troosten is?
Cliënten van Kentalis Sint
Marie in Eindhoven krijgen de
kans om gebruik te maken van
de applicatie SociaalOpStap.
Via een smartphone kunnen
deze jongeren sociale verhalen
en stappenplannen raadplegen
van de website www.
sociaalopstap.nl. Op deze website
wordt eerst de context van
sociale situaties uitgelegd.
Vervolgens krijgt de jongere
stap voor stap uitleg hoe hij of
zij zich kan gedragen in de
desbetreffende situatie.
SociaalOpStap sluit goed aan
bij de doelgroep en hulp die
Kentalis in Eindhoven biedt. In
Eindhoven heeft deze organisatie
veel cliënten met een
vorm van autisme. In de
behandeling staat het verbeteren
van de communicatie
centraal. De website en de
smartphone kunnen deze jongeren
helpen sociaal en com-
municatief zelfstandiger te
worden.
Vanaf 7 december krijgen dertig
cliënten van Kentalis Sint
Marie een smartphone in
bruikleen. De jongeren zijn blij
dat er een app gemaakt is. Zo
lijkt het net alsof ze aan het
spelen zijn met hun stoere
telefoon. Maar ondertussen
kijken ze naar een oplossing
voor hun probleem. Zonder dat
ze raar aangekeken worden.
mantelzorgers vaak eenzaam
mantelzorg kan leiden tot gevoelens van eenzaamheid,
ondanks het vaak intensieve contact met degene voor wie zij
zorgen en andere betrokkenen bij de zorg.
Eenzaamheid onder mantelzorgers kent een aantal specifieke
kenmerken die expliciete aandacht voor dit thema rechtvaardigen.
Wilco Kruijswijk van het Expertisecentrum Mantelzorg
beschrijft in het essay Uit het oog welke mantelzorgers gevoelens
van eenzaamheid ervaren en of er iets aan gedaan moet
worden. Soms is een interventie op zijn plaats, in andere
gevallen hoeft dat niet. Het Expertisecentrum Mantelzorg
wil met dit essay onderzoekers, beleidsmakers en beroepskrachten
informeren en inspireren over relevante aspecten van
eenzaamheid van mantelzorgers. Het Expertisecentrum is een
samenwerkingsverband van Vilans en MOVISIE.
AS_12_01.indd 4 10/01/12 9:51 AM

igz gebruikt mystery guests in de
ouderenzorg
de inspectie voor de gezondheidszorg (igz) zet mystery guests in
om haar te ondersteunen in haar toezicht. hiervoor maakt de
inspectie gebruik van organisaties die ervaring hebben met de
inzet van dit soort mensen. dit omdat de inspectie zelf niet op
deze wijze kan optreden.
De mystery guest gaat langs bij een organisatie die door de
inspectie extra wordt gevolgd of waar de inspectie al een tijd niet
is geweest. Tijdens de bezoeken wordt op informele wijze gesproken
met zorgmedewerkers, bewoners en hun verwanten. De
inspectie ziet de inzet van mystery guests als een waardevolle
aanvulling om informatie te verzamelen over een zorgaanbieder.
Deze informatie betreft vooral de ‘zachte’ kant van de zorg, zoals
bejegening, huiselijkheid en een prettige woonomgeving. De
inspectie zal dit samen met andere informatie gebruiken om te
kijken of een bezochte zorginstelling in aanmerking komt voor
een toezichtbezoek. In het regeerakkoord spreekt het kabinet het
voornemen uit om het toezicht op de zorg te versterken, en het
heeft de inspectie gevraagd om daarvoor mystery guests te
gebruiken. De inspectie investeert daarnaast ook in andere
toezichtmethoden die hetzelfde effect hebben. Zo brengt de
inspectie steeds vaker onaangekondigd een bezoek om zo een
nog beter beeld te krijgen van de dagelijkse zorgpraktijk. In de
aangekondigde bezoeken worden vaker onverwachte wendingen
aangebracht en er zijn korte onaangekondigde flitsbezoeken.
In de ouderenzorg zijn onlangs al bezoeken gebracht door een
mystery guest. In januari 2012 gaat de inspectie ook van start
met bezoeken in de gehandicaptenzorg.
relatiesite voor ggz-cliënten
parnassia gaat van start met een relatiesite voor ggz-cliënten. deze
site zou het probleem dat veel mensen met psychische problemen
eenzaam zijn kunnen oplossen.
De site is toegankelijk voor
cliënten van Parnassia en de
stichting Anton Constandse,
totaal zo’n 8000 mensen. Omdat
hun sociale netwerk vaak klein is
geworden, is vrienden maken of
een relatie starten lastig. De site
moet ze daarbij gaan helpen. De
site gaat toepasselijk op
Valentijnsdag (14 februari) van
start. Hulpverleners en cliënten
binnen de GGZ geven al lang
aan dat er behoefte is aan een
relatiesite is voor mensen met
psychische problemen. Op
reguliere datingsites haken
veel mensen al snel af en dat
zorgt voor een gevoel van
afwijzing en andere negatieve
emoties. Parnassia hoopt met
de relatiesite het gebrek aan
relaties op te vullen. Veel van
hun cliënten kunnen hier baat
bij hebben.
zelfmoordgedachten
Begin 2012 opent 113Online een kantoor waar mensen
met zelfmoordgedachten langs kunnen komen voor een
korte behandeling.
De onlinehulporganisatie voor suïcidale mensen begint
deze proef in Haarlem. ‘Als er voldoende belangstelling is,
zullen we meer locaties in het land gaan bemensen’, vertelt
directeur Jan Mokkenstorm vandaag. In het NCRVprogramma
Altijd Wat heeft hij in december 2011 zijn plannen
toegelicht. De locatie is voor mensen die al online
behandeld worden. ‘Het lukt onze hulpverleners vaak niet
om cliënten door te verwijzen naar de reguliere GGZ. Tussen
anonieme behandeling via de telefoon of internet en het
daadwerkelijk naar hulpverleners toegaan, zit een hoge
drempel’, aldus Mokkenstorm. ‘Ons kantoor kun je zien als
een tussenportaal. Wij geven maximaal drie behandelingen.’
Als dit niet afdoende blijkt te zijn,worden de mensen
terugverwezen naar de huisarts, benadrukt Mokkenstorm.
jong geleerd, oud gedanst
in januari en februari 2012 organiseert introdans
interactie een vervolg op de unieke actieve cursusreeks
voor dansliefhebbers van 55+: jong geleerd, oud gedanst.
Dit seizoen zijn er voor het eerst twee nieuwe series: Jong
geleerd, oud gedanst I en Jong geleerd, oud gedanst II. In
beide staan de boeiende wereld en het repertoire van het
topdansgezelschap Introdans centraal. Tijdens deel I ligt
de nadruk op achtergrond en theorie van de dansgeschiedenis;
bij deel II staat zelf dansen centraal. De cursisten
krijgen een kijkje achter de schermen en verdiepen zich in
de danskunst en in het maakproces van een dansproductie:
van dansmaker tot danser. Hierna gaan deelnemers
zelf aan de slag met een van de Interactiedocenten. Deze
editie staat in het teken van het komende
Introdansprogramma HEMELS. Een gesprek met dansers,
repetitoren en een actieve dansworkshop zijn vaste
onderdelen. Ook staat een interview met een choreograaf
op het programma. Grijp deze kans en schrijf je in.
Voor meer informatie over beide cursussen raadpleeg
www.introdans.nl.
as JANUARI 2012 5
AS_12_01.indd 5 10/01/12 9:51 AM

NIEUws
Cph bekroond met spirit of
planetree nederland award
tijdens de planetree-conferentie zijn de Centra voor
psychisch herstel (Cph; onderdeel van de ggz Oost
Brabant) bekroond met de Spirit of Planetree Nederland
2011 Award. de centra ontvingen de award voor hun
cliëntenparticipatie-initiatief.
Cliënten regie
SprekerS
emma Bruns, als de koffiekamer een zandbak wordt
emma groeide op in België en startte op haar 17de met de
studie geneeskunde in amsterdam (aio, amC). zij behoort tot
de generatie artsen die op het punt staat af te studeren en in de
nabije toekomst met de realiteit van vergrijzing te maken krijgt. ze
is verbonden als journalist aan nrC next en werd genomineerd
voor zorgheld 2011 door het ministerie van vWs.
igor Byttebier, innovatiekracht
igor is specialist in creatie- en veranderingsprocessen. tevens
is hij crew member van new shoes today. hij werkte met
gerenommeerde ondernemingen aan het verbeteren van
innovatievermogen in 19 landen. het is zijn passie met groepen en
organisaties bijzondere creatieve resultaten te bereiken. in 2003
schreef hij de bestseller Creativiteit hoe?zo!, een praktijkgericht
boek over toepassing van creativiteit in organisaties. sinds enkele
jaren heeft hij zich gespecialiseerd in procesbegeleiding van
radicale vernieuwing in complexe situaties. steeds meer is hij
actief in veranderingsprocessen bij maatschappelijke vraagstukken.
Willemijn verloop, Samen verschil maken
Willemijn is oprichtster van een van de meest innovatieve en
succesvolle hulporganisaties van nederland: War Child. ‘om het
verschil te kunnen maken, dienen grote systemen veranderd
te worden.’ ze is pionier, sociaal ondernemer, merkenbouwer
en bestuurder in de publiek & private sector en wil wereldwijd
zoveel mogelijk ‘changemakers’ stimuleren en ondersteunen om
een eerlijke en leefbaardere wereld te creëren. War Child is onder
haar leiding uitgegroeid tot een toonaangevende internationale
hulporganisatie met ruim 800 medewerkers in 13 conflictgebieden
en bereikt jaarlijks bijna 1 miljoen kinderen in oorlogsgebieden.
gepassioneerd vertelt Willemijn over leiderschap, innovatie en het
toevoegen van maatschappelijke waarden. ze nam als oprichter
van War Child de prestigieuze roosevelt four freedoms award in
ontvangst. De award werd eerder uitgereikt aan nelson mandela.
6 JANUARI 2012 as
planetree
Planetree is een inspirerende, belangrijke zorgvisie en een
netwerk van vastbesloten zorginstellingen dat laat zien hoe
hartelijke en bekwame zorg voor cliënten en medewerkers
daadwerkelijk kan worden gerealiseerd. Planetree streeft
naar zorg waarbij mensen voorop staan en iedere
medewerker zorgverlener is. Patiënten en bewoners zijn
zoveel mogelijk betrokken bij hun zorg en dragen daarmee
bij aan veiligheid en vitaliteit.
stichting Planetree nederland is de onafhankelijke, not
for profit organisatie, die Planetree en het gedachtengoed
in nederland promoot, ontwikkelt en bewaakt en samen
met zorginstellingen de best mogelijke mensgerichte zorg
actief helpt realiseren. Daarbij versterken we mensen
en verbeteren we systemen. Dat doen we sinds 2006
samen met de groeiende groep zorginstellingen uit alle
zorgsectoren die 2 miljoen nederlanders helpt in hun
verzorgingsgebied.
Deelnemende zorginstellingen melden met het consistent
en goed doorvoeren de volgende resultaten: hoge
patiënttevredenheid, hoge medewerkerstevredenheid, goede
verwijsbereidheid, innovatieve diensten en een prettige
fysieke omgeving. Deze effecten zijn voor zorginstellingen
van strategisch belang.
voor meer informatie over Planetree zie www.planetree.nl.
PLANETREE NEDERLAND
BETERE ZORG, HELENDE OMGEVING EN GEZONDE ORGANISATIE
© 2011 stiChting Planetree neDerlanD
Planetree Conferentie 2012
Samen
verSchil
maken
in mensgeriChte zorg
DonDerDag 15 maart 2012
09.00 tot 17.00 uur
hart van hollanD, nijkerk
laten houden
over hun eigen
behandeling,
transparantie in
behandeling en
verantwoordelijkheid
aan de
cliënt durven
geven, is een
uitdagende wens in een GGZ-omgeving. Door de cliënt
(en eventueel een naaste) uit te nodigen om deel uit te
maken van de werkbespreking met het multidisciplinaire
team, is de transparantie over de behandeling sterk
vergroot. De cliënt hoort tijdens de evaluatie van iedere
behandelaar wat de ontwikkelingen zijn in zijn/haar
behandeling. Met de gezamenlijke informatie kan samen
met de cliënt het traject uitgestippeld worden voor de
toekomst. Een neveneffect is dat behandelaren zich zeer
goed voorbereiden en de evaluaties gestructureerd,
zonder ruis, verlopen. Een cliënt van een CPH vertelt: ‘Ik
ben zeer tevreden over de diverse behandelmethodes,
heel erg fijn om bij de evaluatie aanwezig te zijn en uit de
eerste hand te horen hoe de meningen over mij zijn.’ Eén
van de speerpunten van de CPH is de cliënt- en familiebetrokkenheid
te vergroten.
Niet in cel
psychisch verwarde mensen worden alleen nog in
een politiecel opgesloten als er sprake is van een
verdenking van een strafbaar feit. dat hebben de
raad van korpschefs en koepelorganisatie ggz
nederland woensdag afgesproken.
De twee partijen hebben de bestaande afspraken
over samenwerking tussen de politie en geestelijke
gezondheidszorg verder verstevigd. Als er al verwarde
mensen in een cel belanden, moet dat zo kort
mogelijk zijn. Crisissituaties dienen zo veel mogelijk
worden voorkomen. Als dat nodig is, worden andere
hulpverleners zo snel mogelijk ingeschakeld.
alcohol en drugs in de
gehandicaptenzorg
Op 14 februari vindt op het
Trimbos-instituut een informatiebijeenkomst
plaats over
de start van een verbeterproject
omgaan met alcohol- en
drugsgebruik in de gehandicaptenzorg.
Mensen met een lichte verstandelijke
beperking (LVB) zijn
extra kwetsbaar voor de schadelijke
gevolgen van alcohol en
drugs. In toenemende mate
krijgt de gehandicaptenzorg
hiermee te maken. De afgelopen
vijf jaar groeide de kennis
over de doelgroep en over
methoden voor preventie,
begeleiding en behandeling bij
problematisch middelengebruik.
Deze kennis en metho-
den worden echter niet altijd
toegepast in de praktijk.
Dit project maakt deel uit van
het Verbeterprogramma
Gehandicaptenzorg dat activiteiten
organiseert rond acht
inhoudelijke thema’s. Meer
hierover is te vinden op de
website www.kennispleingehandicaptensector.nl.
LVB en verslaving is één van deze
thema’s. Doel van het project
is organisaties in de gehandicaptenzorg
te helpen met het
ontwikkelen en implementeren
van adequaat beleid en aanbod
voor preventie, begeleiding en
behandeling op het gebied van
alcohol- en drugsgebruik voor
cliënten met een LVB.
leernetwerken gehandicaptenzorg
Het Verbeterprogramma Gehandicaptenzorg start in het voorjaar van
2012 met drie nieuwe leernetwerken: seksualiteit en preventie seksueel
misbruik, ondersteuningsplannen en medicatieveiligheid.
Deelnemende organisaties zoeken met behulp van experts en elkaar
naar passende oplossingen binnen het thema en brengen deze in de
praktijk. Meld je ook aan! Deelname is kosteloos. Bestaande kennis
verbinden aan de praktijk: daar draait het om in het nieuwe
Verbeterprogramma Gehandicaptenzorg. In dit programma organiseren
CBO/TNO, Vilans en verschillende andere partners leernetwerken,
werkplaatsen, bijeenkomsten en andere activiteiten rond
acht inhoudelijke thema’s. De inhoud van het programma wordt in
samenwerking met de VGN ontwikkeld. Het programma is onderdeel
van Zorg voor Beter en wordt gefinancierd door ZonMw. Voor meer
informatie zie http://www.kennispleingehandicaptensector.nl.
AS_12_01.indd 6 10/01/12 9:51 AM

terugdringen
eenzame opsluiting
in ggz stagneert
Ondanks goede voornemens zijn
instellingen voor geestelijke gezondheidszorg
er de afgelopen jaren niet in
geslaagd het aantal separaties van
psychiatrische patiënten drastisch
terug te dringen. dat blijkt uit onderzoek
van de inspectie voor de
gezondheidszorg (igz).
Het aantal separaties is wel
afgenomen, maar de afname stagneert.
De IGZ roept op deze stagnatie
te doorbreken en vraagt van alle GGZinstellingen
dat zij per 2012 geen eenzame
opsluiting meer toepassen.
Belangrijke aanleiding was dat er in
verschillende GGZ-instellingen in
Nederland heel verschillende separeerpraktijken
bestonden. Separeren roept
maatschappelijk, politiek en binnen de
psychiatrie regelmatig heftige discussies
op. Dat is terecht, want separeren
– en zeker eenzame opsluiting – is
vaak zeer traumatiserend voor psychiatrische
patiënten. Jaarlijks worden in
Nederland zo’n 18.000 patiënten in de
geestelijke gezondheidszorg gesepareerd.
Vrijwillig of onvrijwillig, voor
kortere of langere tijd, begeleid/
bewaakt of in eenzame opsluiting. De
geestelijke gezondheidszorg stelde zich
ten doel separaties jaarlijks met 10% te
verminderen. Doel van het inspectieonderzoek
was erop toezien dat de
instellingen hiervoor beleid opstelden
én resultaten boekten. Uit het inspectieonderzoek
blijkt dat vanaf 2010 de
afname in separaties stagneert. In
2009 werd de voorgenomen vermindering
van het aantal separaties wel
nog gehaald: er waren 10% minder
separaties. In 2010 lukte dit niet; de
afname was 5,5%. Die stagnatie zet
door in 2011. GGZ Nederland heeft
inmiddels laten weten dat deze aangescherpte
regels voor separeren in 2012
moeten worden doorgevoerd bij de
ruim honderd bij GGZ Nederland
aangesloten instellingen.
Checklist voor veiligheid
in zorginstellingen
de Checklist Veiligheid Zorginstellingen helpt
leidinggevenden, personeel en bewoners
van grootschalige woonvormen om goed
voorbereid te zijn op een calamiteit.
De checklist biedt praktische oplossingen,
waardoor iedereen goed
voorbereid is op een onverwachte
gebeurtenis en weet wat hij of zij
moet doen. In het afgelopen jaar zijn
er helaas veel berichten geweest
over branden in zorginstellingen. Dit
geeft aan dat een ongeluk daadwerkelijk
in een klein hoekje zit en
wellicht vaker voorkomt dan je
denkt. En soms met ernstige gevolgen.
Als er een calamiteit is in een
gebouw waar mensen vertoeven die
minder zelfredzaam zijn, kan dit
grotere gevolgen hebben dan wanneer
mensen wel zelfredzaam zijn.
De checklist is op twee manieren
preventief. Allereerst kan de
veiligheid van het gebouw worden
gecheckt en verbeterd. Daarnaast
wordt personeel bewust gemaakt
van eventuele problemen en mogelijke
maatregelen voor de veiligheid
van bewoners.
Download via http://www.vilans.nl/
docs/producten/Checklist veiligheid
zorginstellingen.pdf.
Opkrabbelen
het boek Opkrabbelen nadat je op je bek bent gegaan van karin ramaker is in
december 2011 verschenen. het is een no-nonsense zelfhulpdoeboek met
bijzondere vormgeving dat lezers uitdaagt anders naar hun dip te kijken.
Aan de hand van valpartijen uit Karins
eigen leven en dat van vijf meeschrijvers
geeft het boek tips hoe je om
kunt gaan met de tegenslagen in je
leven. Belangrijk onderdeel van het
boek zijn de creatieve krabbel- en doeopdrachten,
want erover lezen is één
ding, maar er praktisch wat aan doen
is een volgende stap. Door middel van
QR-codes kunnen lezers de resultaten
van de opdrachten met elkaar delen
op de bijbehorende website. Zo zie je
dat je niet de enige bent: vallen en
opkrabbelen doen we allemaal! Karin
Ramaker is creatief ondernemer. Het
boek is verkrijgbaar in alle boekhandels
in Nederland en Vlaanderen.
Meer informatie is te vinden op
www.scriptum.nl of
www.opkrabbelen.info.
Titel: Opkrabbelen nadat je op je bek
bent gegaan
Auteur: Karin Ramaker
ISBN: 978 90 5594 840 6
Winkelverkoopprijs: € 19,95
Uitgever: Uitgeverij Scriptum
as JANUARI 2012 7
AS_12_01.indd 7 10/01/12 9:51 AM

Breiproject helpt de contacten te versterken
Rotterdamse
oma’s breien de
hipste mode
De wollen mutsen, sjaals en cols van Granny’s Finest worden ontworpen
door jonge modeontwerpers. Maar de makers zijn door de wol geverfde
breisters uit Rotterdam. Jong en oud ontmoeten elkaar in het ‘breicafé’
van zorgcentrum Laurens Nijeveld in Rotterdam. ‘Door het breien
ontstaan er vriendschappen.’
Elke donderdagmiddag komen
tweeëntwintig vrouwen uit de
Rotterdamse wijk Ommoord en
omstreken bijeen in een zaaltje
van zorgcentrum Laurens
Nijeveld. Uit hun tassen komen de breiwerken.
Terwijl de pennen vrolijk tegen
elkaar tikken praten de dames gezellig bij.
Maar ze moeten wel op hun tellen letten.
Ze kunnen het zich niet permitteren om
een steek te laten vallen. Want ze breien
geen sokken en truien voor hun kleinkinderen.
Integendeel, de breisters zijn makers
van hippe, wollen mutsen, sjaals en cols in
natureltinten van het modemerk Granny’s
Finest.
Jong talent
De drijvende krachten achter dit modemerk
zijn Niek van Hengel en Jip Pulles.
In het verzorgingstehuis van zijn opa zag
Van Hengel veel vrouwen breien. Meestal
zonder doel. Zonde van al dat verloren
talent, vond hij. ‘De gebreide mode die
je nu in de winkels ziet, komt zelden uit
8 JANUARI 2012 as
Nederland, maar uit Polen of Azië. Terwijl
er in Nederland mensen rondlopen die veel
beter kunnen breien’, zegt Van Hengel.
Tijdens hun studie bedrijfskunde ontstond
het idee om ervaren breisters met jonge
ontwerpers in contact te brengen. Zo konden
net afgestudeerde ontwerpers aan hun
portfolio werken en senioren hun talenten
benutten. Prachtige sjaals, mutsen, cols en
zelfs stropdassen zijn het eindresultaat.
Maar het belangrijkste is dat er een sociaal
netwerk wordt gecreëerd waarin jong en
oud elkaar ontmoeten.
trots
‘Lekker warm in de koude dagen. Veel
draagplezier. Babs Bakker’, staat op het
bruine kaartje dat aan de witte muts
hangt. Geen enkel product gaat de deur
uit zonder een persoonlijke wens van de
maker. Het leuke is dat de breisters reacties
terugkrijgen. ‘De berichten komen soms
van ver. Uit Nieuw-Zeeland, de Verenigde
Staten en Australië worden bedankbrieven
en wenskaarten gestuurd. De wereld komt
Niek van Hengel (l) en Jip Pulles.
AS_12_01.indd 8 10/01/12 9:51 AM

Op zoek naar breitalent
op die manier heel dichtbij’, zegt Pulles.
Tijdens het breicafé worden over en weer
kaartjes en foto’s uitgewisseld, gelezen en
bekeken. Op een van de ontvangen kaartjes
is geschreven: ‘Beste mevrouw Cramer,
Hartelijk dank. U heeft uw handwerk tot
kunst verheven.’
Het vertrouwen in hun ambacht groeit bij elk
afgeleverd product en elk gekregen kaartje.
‘De dames zijn terecht trots op hun breitalent,
dat de jeugd niet meer bezit ’, zegt Van
Hengel.
Als afstudeerproject schreef Pulles een
bedrijfsplan voor Granny’s Finest en benaderde
hij zorginstelling Laurens. Dat bleek
een goede voorbereiding. De afgelopen zomer
begonnen ‘de jongens’ met het enthousiasmeren
van de deelnemers. Op straat en
op de markt deelden ze fl yers uit en spraken
mensen aan. Tijdens de twee presentaties in
augustus waarop veertig mensen afkwamen,
presenteerden ze hun bedrijf. Daarna meldden
zich negentien breisters aan. Nu bestaat
de groep uit tweeëntwintig dames die op
donderdagmiddag in het breicafé, maar vooral
ook thuis breien. Vanuit Laurens Nijeveld
leggen twee vrijwilligers de materialen klaar
en zorgen ze voor koffi e, thee en iets lekkers.
Daarnaast registreren ze welke materialen
mee naar huis worden genomen en wat er
binnenkomt.
Noorse trui
‘Ik zit hier meer te kleppen dan te breien’,
bekent mevrouw Jonker (72). Maar dat is helemaal
niet erg. Het breicafé is daar juist voor.
Haar breiwerk laat ze nog even in de tas, want
eerst moet haar buurvouw de kaarten zien die
ze van haar kopers heeft gekregen. Ze breit al
vanaf haar achtste jaar. ‘Van die wollen hemd-
Vanuit heel het land krijgt Granny’s Finest verzoeken of er de mogelijkheid is
om als granny deel te nemen aan het project. Om dit mogelijk te maken,
is het bedrijf op zoek naar organisaties of mensen die hierin een rol zouden
willen spelen. Wie interesse heeft om een Granny’s Finest breilocatie te
starten, is van harte uitgenodigd om zich aan te melden. Dat kan via
www.grannysfi nest.com/aanmelden-breilocatie.
as JANUARI 2012 9
AS_12_01.indd 9 10/01/12 9:51 AM

'De dames zijn terecht trots op hun breitalent.'
jes, die we vroeger in de winter droegen.’
Op haar vijftiende breide ze voor haar verkering
een Noorse trui. ‘Voordat ik naar
mijn werk ging, pakte ik ’s ochtends nog
even de breinaalden om op de rand van
mijn bed een stukje te breien.’
Voor haar kinderen maakte ze truien met
afbeeldingen van Bambi en Bert en Ernie.
Weer later breide ze de babykleertjes
voor haar kleinkinderen. De laatste tijd
waren haar breiwerken niet meer in trek
en had ze de breinaalden opgeborgen. ‘Ik
vind het een leuke hobby, maar ik ga niet
zomaar wat breien.’
Toen ze de flyer met daarop de oproep aan
breisters onder ogen kreeg, hoefde ze niet
lang na te denken en sloot ze zich aan bij
Granny’s Finest. ‘Vrijwilligerswerk houdt
me jong’, verklaart ze.
slechtziend
De breiwerken variëren van eenvoudig
tot uitdagend. Zowel de geoefende als
de minder geoefende kan deelnemen
10 JANUARI 2012 as
'Bovendien is het leuk om met jonge mensen te
werken, anders zit je altijd maar tussen die oudjes'
aan dit project. De stropdassen hebben
een makkelijk patroon, maar de sjaals
met kabels vragen meer ervaring van de
breister.
Mevrouw Groen-Hortensius is met haar
91 jaar de oudste van het gezelschap.
Ondanks dat ze slechtziend is, heeft ze
net haar dertiende col afgeleverd. Ze gaat
meteen door met de veertiende. Zolang
de wol licht van kleur is, gaat het goed.
‘De wol is dik, je moet oppassen dat je er
niet in steekt met de naald.’ Haar buurvrouw
helpt haar af en toe met het lezen
van het patroon, dan kan ze weer vooruit.
Terwijl ze vertelt, breit ze gewoon
door. De dikke breinaalden haken in
de wol. Ze heeft haar hele leven veel
gehandwerkt. ‘Frivolité deed ik. Ken je
dat? Dat gaat met een spoeltje waarmee
je knoopjes maakt. Het is heel fijn werk.
Ik vind het mooier dan kantklossen.’
Net als bij de meeste dames geldt ook
voor mevrouw Blokhof (62) dat breien
vanzelf gaat. ‘Als mijn man voetbal kijkt,
zit ik met mijn breiwerk op de bank.
Anders zit ik mijn tijd toch maar te verdoen
voor de televisie.’
Ze was op de markt toen ze werd aangesproken
met de vraag of ze voor Granny’s
Finest wilde breien, vertelt ze. ‘Oei, dat
klopt niet. Even tellen. Het zijn meer
steken dan ik had opgezet. Die ga ik er
thuis uithalen. Als de sjaal voor mezelf
was geweest, was het niet erg. Maar het
is voor een ander en dan moet het goed
zijn, anders blijf ik mij daaraan storen.’
AS_12_01.indd 10 10/01/12 9:51 AM

Met twee tassen wol staat ze op, maar
ze krijgt geen kans om weg te gaan. Van
Hengel vraagt haar of ze mee wil naar
een interview op Radio 1.
De jongens
Sinds de start van Granny’s Finest is de
belangstelling van de media alleen maar
toegenomen. Binnenkort verschijnt een
artikel in een vakblad voor de zorg en
onlangs waren ze uitgenodigd bij omroep
Max. Mevrouw Bakker laat de foto’s zien
waarop zij en Pulles aan tafel zitten bij
de presentator van Tijd voor Max. Ze
heeft ook foto’s van de modellen die de
gebreide producten showen. ‘Een model
had de muts hoog op haar hoofd staan. Ik
zei tegen haar dat ze de muts naar achter
moest trekken. Dat staat veel vlotter.’
Granny Finest is vooralsnog een stichting
waarin Van Hengel en Pulles eigen geld
hebben gestoken. Daarnaast zijn ze bezig
fondsen te werven. Behalve de senioren
werken ook de modeontwerpers, stylisten,
fotograaf en modellen vrijwillig
mee. Van mensen uit hun omgeving
krijgen de breisters vaak de opmerking te
Door het breicafé ontstaan vriendschappen.
horen: ‘Doe je dat voor niks?’ Maar daar
trekken de dames zich niets van aan.
‘Het is zo gezellig. We krijgen koffie en
iets lekkers. En we doen het graag voor
de jongens’, zegt Babs Bakker. Bovendien
is het leuk om met jonge mensen te
werken, anders zit je altijd maar tussen
die oudjes’, lacht ze.
uitstapjes
‘De jongens’ zorgen goed voor ze, vinden
de vrouwen. Van de inkomsten worden
niet alleen de materialen gekocht, er
worden ook regelmatig uitstapjes georganiseerd.
Afgelopen oktober werden
de dames met twee limousines naar de
kick-off van het project gebracht. De dag
voor Kerstmis heeft de breiclub een zogenaamde
splashtour met een amfibiebus
door Rotterdam gemaakt, waarna ze
hebben geluncht aan boord van het ss
Rotterdam en vervolgens zijn getogen
naar concertgebouw De Doelen voor een
muziekvoorstelling.
Het handwerken bij Laurens was al
enige tijd als activiteit op de achtergrond
geraakt. Met het breiproject is het
weer helemaal terug. ‘Het is hip onder
jongeren en ouderen doen het graag’,
zegt Ilona van Drunen, welzijnscoach bij
Laurens Actief. Ze is zonder meer enthousiast
over het project. ‘Het mooiste is
dat mensen bij elkaar worden gebracht.
Veel van de deelnemers hebben behoefte
aan contact. Door het breicafé ontstaan
vriendschappen en ontmoeten ze elkaar
ook buiten het breien om. Ze spreken bij
elkaar af om te eten of gaan een dagje
uit. En daar doen we het voor.’
Tekst en foto’s: Christel Bos
'Ik zit hier meer te kleppen dan te breien', bekent
mevrouw Jonker
as JANUARI 2012 11
AS_12_01.indd 11 10/01/12 9:51 AM

Hoe om te gaan
met incontinentie
bij dementie
AUTEURS : Paul van Houten & Aliëtte Jonkers
ISBN : 9789035232396
UITGAVE : 1 e druk 2011
PAGINA’S : 80
PRIJS : € 12,50
Toiletgang bij dementie
Toiletgang bij dementie biedt praktische handvatten om
onnodige incontinentie in zorgcentra terug te dringen en zo
de kwaliteit van het leven van deze kwetsbare ouderen te
verbeteren.
Incontinentie bij dementie is niet altijd te voorkomen. Het blijkt dat
ouderen met dementie in zorgcentra vaak onnodig last hebben
van incontinentie. Door vroege signalering en diagnostiek is het
mogelijk om incontinentie voor een deel te verminderen of zelfs te
voorkomen.
Helpenden, verzorgenden en verpleegkundigen kunnen met
Toiletgang bij dementie direct aan de slag om de hulp bij toiletgang
beter, sneller en met respect en aandacht voor de cliënt te laten
verlopen. Dit boekje biedt ook mantelzorgers inzicht over het
ontstaan van incontinentie en welk gedrag daarbij hoort.
Bestellen? Ga naar:
www.elseviergezondheidszorg.nl
Toiletgang bij dementie_215x285.indd 1 6/15/2011 4:04:45 PM
AS_12_01.indd 12 10/01/12 9:51 AM

4:45 PM
Naam:ÊAlexandraÊ Klopper
Leeftijd:Ê48Ê jaar
Werk:Ê PompeÊ Stichting
Locatie:ÊNijmegenÊ enÊ
Zeeland
Functie:Ê Sociaal-cultureelÊ
werker/activiteitenbegeleider
'Ik ben constant alert op wat er leeft onder
de bewoners'
Alexandra Klopper werkt op een heel
bijzondere werkplek: bij mensen die tbs
hebben. Toch vindt ze het fijn om te
merken dat haar cliënten ook een andere
kant van zichzelf kunnen laten zien.
‘Ik ben werkzaam op twee locaties, in
Nijmegen en in Zeeland. Mijn werk
is voornamelijk overkoepelend en
coördinerend van aard. Ik schep de voorwaarden
voor de patiënten en collega’s
om activiteiten uit te kunnen voeren.
Natuurlijk ben ik ook heel veel op de
werkvloer aanwezig. De patiënten in
Nijmegen krijgen een behandeling die
een terugkeer naar de samenleving op
het oog heeft. Daarom is het activiteitenaanbod
vooral gericht op het stimuleren
van een nuttige vrijetijdsbesteding. Als
je bedenkt dat een terugval vaak plaatsvindt
tijdens iemands vrije tijd, dan is
het belangrijk om daar veel aandacht
aan te besteden.
Heel breed
Het activiteitenaanbod is heel breed
en bestaat uit veel sport en creatieve
en culturele activiteiten. Op de locatie
Zeeland verblijven de mensen die een tbs
met longstay-verklaring hebben. Zij zijn
vaak al wat ouder en het activiteitenaanbod
is voornamelijk op kwaliteit van
leven gericht. Het is een micromaatschappij
waarbij de verhouding tussen
wonen, werken en recreëren centraal
staat. Ongeveer de helft van alle longstay-bewoners
keert na verloop van tijd
terug naar een behandeling in een kliniek.
De ander helft blijft in de longstay
of gaat naar een GGZ-afdeling of RIBW
(Regionale Instelling voor Begeleiding
op het gebied van Wonen, Werken en
Welzijn). Op de longstay werk ik veel
samen met de sociotherapeuten en
werkhalmedewerkers. Ik ben constant
alert op wat er leeft onder de bewoners.
inspraak
Interessant om te zien is hoe goed het
werkt als de bewoners inspraak krijgen.
Zij zijn tenslotte de ogen en de oren
van de afdeling waar ze verblijven. Ik
probeer van hun initiatieven een vertaling
te maken naar voor hen zinvolle
DE GROEP VAN ...
activiteiten. Doe ik dat niet, dan blijven
ze gewoon weg. Dit is de meest kritische
doelgroep die er bestaat. Wanneer het
hun niet bevalt, dan laten ze dat duidelijk
blijken. Door bijvoorbeeld tijdens een
artiestenoptreden weg te lopen. Soms
zijn de wensen door het ziektebeeld van
de bewoners onrealistisch. De kunst
bestaat er voor mij uit om toch in zekere
zin aan hun wensen te voldoen door er
een andere draai aan te geven. De tbsproblematiek
wordt in de samenleving
nogal eens onderschat. Natuurlijk, ze
hebben iets vreselijks gedaan. Het zijn
geen lieverdjes. Maar daarachter zit wel
een mens en het gezonde deel van zijn
mens-zijn probeer je aan te spreken. Bij
de vrijetijdsbesteding geven we veel
aandacht aan sfeer. Het is fi jn om te
merken dat iemand dan een andere kant
van zichzelf laat zien. Ik ben begonnen
in de ouderenzorg en ben bij wijze van
spreken van breiwerk naar beeldhouwen
gegaan. Maar altijd blijft een activiteit
het middel om je doel te bereiken.’
Tekst: Thea van der Hoek | Foto: Edwin wiekens
as JANUARI 2012 13
AS_12_01.indd 13 10/01/12 9:51 AM

AS_12_01.indd 14 10/01/12 9:51 AM

AS_12_01.indd 15 10/01/12 9:51 AM

Bewust omgaan met beperkte tijd
Waarom heb je
het gevoel dat je
op je werk tijd
tekort komt?
Professionals in de zorg zijn gedwongen om zorgvuldig met hun tijd
om te gaan. Medewerkers in de dagbesteding zijn gewend methodisch
te werken, maar de vraag is of ze ook rekening houden met de tijd die
dat kost.
Onlangs was er in de krant
te lezen dat een groot
bedrijf overwoog om
intern e-mailverkeer af
te schaffen. Je kunt je
misschien niet goed voorstellen dat
dat echt gebeurt, maar er valt wel iets
voor te zeggen. In dat bedrijf werden de
medewerkers overspoeld door wel zo’n
100 berichten per dag. Dat betekent dus
dat elk personeelslid een substantieel
deel van zijn tijd kwijt is met het doorspitten
van al die mails. Het grootste
deel daarvan kon overigens rechtstreeks
de prullenbak in. En natuurlijk
waren al die berichten aangemerkt met
het predikaat ‘hoogste prioriteit’. De
afzender was waarschijnlijk bang dat
het bericht anders niet werd gelezen.
Ook in de zorg is er druk e-mailverkeer.
16 JANUARI 2012 as
Men dacht bij het invoeren van e-mail
dat de interne communicatie effectiever
zou verlopen. Het effect blijkt echter te
zijn dat deze vorm van communicatie
voor van alles en nog wat wordt gebruikt
en daardoor alleen maar meer tijd kost.
Wie adequaat met e-mail omgaat, stelt
prioriteiten en handelt systematisch.
Dat is het tegenovergestelde van je
mailbox laten vollopen en alleen reageren
op de laatst binnengekomen
berichten. Systematisch handelen komt
erop neer dat je op vaste tijden je mail
beantwoordt en dat je een overzichtelijk
systeem hebt voor mails die je nog niet
kunt beantwoorden.
Niet alleen de toegenomen elektronische
post zet de beschikbare werktijd
onder druk. De tijd waarbinnen zorgverleners
hun werk moeten verrichten
wordt strakker en krapper. Dat heeft te
maken met de wijze waarop de overheid
een antwoord probeert te vinden op
de almaar uitdijende zorgkosten. Dat
vraagt om een strakkere regie qua tijdsbesteding.
Zorgzwaartepakketten geven
de kaders van de beschikbare tijd aan.
Daarbinnen moeten we zo effectief
mogelijk handelen.
AS_12_01.indd 16 10/01/12 9:51 AM

tijd en gedrag
Soms is het werk slecht georganiseerd
en dat is dan de reden dat het veel tijd
kost. Soms heb je ook een baan waarin
het nodig is dat je voortdurend reageert
op actuele gebeurtenissen, waardoor
allerlei zaken die ook moeten gebeuren
blijven liggen. Of je hebt collega’s die
door hun gedrag jouw werkdruk steeds
verder doen toenemen. Maar niet
zelden, en dat is misschien wel het
belangrijkste, heeft het beleven van
tijdsdruk vooral met je eigen gedrag
te maken. Tijdsdruk heeft niet altijd
als oorzaak dat je te veel werk binnen
te weinig tijd moet doen. Veel eerder
is het zo dat je iets moet doen aan de
wijze waarop je met die tijd omgaat.
De valkuilen waarin je terechtkomt
wanneer je niet doelmatig met je tijd
omgaat zijn heel gevarieerd en het zijn
er ook heel veel. Hier noemen we er
een aantal:
• Geen prioriteiten stellen
• Gebrek aan planning, geen duidelijk
plan hebben
• Gebrek aan focus op hoofdzaken
as JANUARI 2012 17
AS_12_01.indd 17 10/01/12 9:51 AM

• Onvoldoende delegeren of delen met
anderen
• Te veel in weinig tijd willen doen
• Geen nee zeggen (geen nee kunnen
zeggen)
• Onvoldoende zelfdiscipline
• Gebrek aan voorbereiding
• Geen overzicht van activiteiten
• Geen ordening in de eigen
Hoe effectief ga ik met mijn tijd om?
Ooit ontwikkelde Stichting AWOZ een zelfbeoordelingsschaal
die inzicht geeft in de mate waarin je effectief en professioneel
met je tijd omgaat. Die vragenlijst is nog steeds
actueel en kan je helpen om zicht te krijgen op de zwakke
plekken in jouw manier van omgaan met tijd. Veranderen
van ineffectief gedrag is niet eenvoudig. Vooral als het al
jaren bij je hoort. Veranderen begint bij bewustwording. De
volgende stap is het bespreekbaar maken. Dat kan bijvoorbeeld
in teamoverleg en tijdens intervisie, functionerings-
of POP-gesprek. Maar soms kan het al helpen jezelf er een
keer mee te confronteren en te zien dat het niet alleen om
tijdsdruk gaat maar ook om je eigen gedag.
1. een deel van mijn tijd reserveer ik voor planning en voorbereiding
Bijna nooit = 0 Soms = 1 Vaak = 2 Bijna altijd = 3
2. ik deel taken met collega’s, pak niet alles zelf op
Bijna nooit = 0 Soms = 1 Vaak = 2 Bijna altijd = 3
3. ik noteer taken en streefdata, zodat ik overzicht heb
Bijna nooit = 0 Soms = 1 Vaak = 2 Bijna altijd = 3
4. Gegevens berg ik zo op dat ik ze gemakkelijk kan terugvinden
Bijna nooit = 0 Soms = 1 Vaak = 2 Bijna altijd = 3
5. in besprekingen spreek ik anderen erop aan als zij zich niet aan het onderwerp houden
Bijna nooit = 0 Soms = 1 Vaak = 2 Bijna altijd = 3
6. als ik naar een bespreking ga heb ik alle stukken gelezen en bij me
Bijna nooit = 0 Soms = 1 Vaak = 2 Bijna altijd = 3
7. ik doe dagelijks zoveel als ik aankan
Bijna nooit = 0 Soms = 1 Vaak = 2 Bijna altijd = 3
8. Mijn tijdschema heeft speelruimte voor acute zaken
Bijna nooit = 0 Soms = 1 Vaak = 2 Bijna altijd = 3
9. ik stel problemen met de uitvoering van taken systematisch aan de orde
Bijna nooit = 0 Soms = 1 Vaak = 2 Bijna altijd = 3
10. ik zeg nee als ik belangrijke dingen te doen heb of dingen die snel af moeten
Bijna nooit = 0 Soms = 1 Vaak = 2 Bijna altijd = 3
score
0 – 15 punten: je werkt niet volgens een tijdschema en laat je door anderen opjagen.
16 – 20 punten: je probeert vat te krijgen op de tijd maar je bent nog niet consequent
genoeg om daar succes mee te hebben.
21 – 25 punten: je zelfmanagement is goed.
26 – 30 punten: je bent een voorbeeld voor anderen die met tijd willen leren omgaan,
laat die anderen van jouw ervaringen meeprofiteren.
18 JANUARI 2012 as
administratie
• Uitstellen van minder leuke taken
Zo’n rijtje tekortkomingen is een teken
van gebrek aan professionaliteit binnen
een organisatie. Wanneer je je in sommige
van deze valkuilen herkent, kun je
daar iets aan proberen te doen. En dat is
beslist niet een onmogelijke taak.
Drijfveren
Er zijn allerlei methoden ontwikkeld
om effectiever met tijd om te gaan.
Vaak zijn dat trucjes die maar even
werken, waarna we weer in ons oude
gedrag terugvallen. Dergelijke kunstgrepen
zijn een vorm van symptoombestrijding.
Als de diepere oorzaak niet
wordt aangepakt hebben praktische
AS_12_01.indd 18 10/01/12 9:51 AM

handvatten weinig zin. Ons gedrag,
dus ook de manier waarop we met tijd
omgaan, wordt in hoge mate bepaald
door onze drijfveren. Om tijdproblemen
echt aan te pakken moet je dus eigenlijk
de drijfveren achter je gedrag onderzoeken.
Een aantal drijfveren verschijnt
op de voorgrond als het om het beleven
van tijdsdruk gaat. Hieronder wordt er
een aantal genoemd en voorzien van
kenmerken en vragen die je jezelf zou
moeten stellen als ze op jou van toepassing
zijn.
Perfectie Er is altijd wel iets niet in
orde, het kan altijd beter. Dat brengt
ontevredenheid met zich mee, maar
ook irritatie. Je ergert je over je eigen
falen of over de bijdragen die anderen
leveren. Streven naar perfectie kost veel
tijd en is meestal gebaseerd op behoefte
aan erkenning en acceptatie. Stel jezelf
de vraag waarom je die waardering van
anderen zo hard nodig hebt en waarom
jij blijkbaar beter zou moeten zijn dan
anderen.
Energie Als je de neiging hebt hard van
stapel te lopen en pas gaat nadenken
over wat je aan het doen bent als de
energie opraakt, dan kun je concluderen
dat je je beschikbare energie niet goed
verdeelt. Daardoor ligt frustratie op de
loer. Goed bedoelde acties leiden niet per
se tot succes. Vooral als wat begonnen
is niet wordt afgemaakt. Dan blijkt dat
je niet planmatig werkt. Denk na wat
je wilt bereiken met je huidige werkwijze
en bedenk wat het je in de praktijk
allemaal kost.
Haast Alles moet snel. Je bent altijd met
van alles bezig. Je bent altijd onderweg
van de ene naar de volgende afspraak. Je
houdt voortdurend de tijd, je agenda en
mobiele telefoon in de gaten. Mensen die
zich goed op hun taken kunnen concentreren,
permitteren zich soms even onbereikbaar
te zijn. Hoe goed ben jij in staat
om je op je kernactiviteiten te focussen
zonder dat je je laat afleiden?
Zorgen Altijd zorgen dat anderen het
naar hun zin hebben, dat voor hen alles
geregeld is. Anderen werk uit handen
nemen, ook als daar helemaal geen tijd
voor is. Vergeten dat je er zelf ook bent.
Daardoor altijd het gevoel hebben te
weinig te doen. Vraag je af waarom je
het anderen zo naar de zin moet maken
en wie daar nu eigenlijk bij gebaat is.
Controle Alles onder controle hebben,
dan loopt het pas goed. Daar hoort delegeren
niet bij. Daarom alles zelf doen en
voortdurend tijd tekort hebben. De hele
dag bewijzen onmisbaar te zijn. Loslaten
is een kunst, gebaseerd op vertrouwen.
Onderzoek waarom je blijkbaar zo’n
gebrek aan vertrouwen in anderen hebt
dat jij alles in de hand moet hebben.
Iemand die structureel tijdproblemen
ervaart, is weinig geholpen met praktische
hulpmiddelen. Hij is geneigd
alleen de hulpmiddelen te gebruiken
die passen bij zijn werkstijl. Praktische
tips die om een andere manier van
denken vragen, werken natuurlijk niet
wanneer die denkwijze niet verandert.
Timemanagement op de traditionele
manier leidt dan eigenlijk tot een vicieuze
cirkel. Kritisch zelfonderzoek naar
inefficiënte gedragspatronen ligt dan
meer voor de hand. Zelfreflectie door
middel van coaching met de nadruk op
werkgerelateerde patronen of supervisie
met de nadruk op persoonsgebonden
patronen blijken een effectieve manier
om je bewust te worden van de achtergrond
van je gedrag en bieden je de
mogelijkheid om er iets aan te kunnen
veranderen. Ook intervisie blijkt voor
dit soort thema’s een uitstekende invalshoek
doordat het collectief kijken naar
achterliggende patronen veel inzicht
kan geven.
Pas na dit onderzoek naar de achtergrond
van bepaald gedrag is er ruimte
om praktische tips toe te voegen aan
de reeds bestaande werkwijze, of soms
in plaats van de bestaande werkwijze.
Want het zou een misverstand zijn om
te denken dat er iets mis is met praktische
tips die bij timemanagementtrainingen
of in collegiaal overleg worden
gegeven. Ze blijken echter alleen te werken
wanneer ze in vruchtbare bodem
vallen. En dat is pas het geval wanneer
je je bewust bent van je drijfveren en
gedragspatronen.
Tekst: John sijnke
as JANUARI 2012 19
AS_12_01.indd 19 10/01/12 9:51 AM

Op zoek naar zin
Een cursus die heeft
geleid tot significante
afname van depressieve
klachten
Ouderen in verpleeg- en verzorgingshuizen die hebben deelgenomen
aan de cursus op zoek naar zin ervaren daarna minder depressieve
klachten. Activiteitenbegeleiders vinden dat de cursus hun werk heeft
verdiept. ‘Ik kreeg een nóg betere band met onze bewoners.’
Ouderen hebben vaak te
kampen met lichamelijke
klachten en verlieservaringen,
waardoor ze sterker
doordrongen raken van de
eindigheid van het leven. Soms verliezen
ze daardoor het gevoel dat het leven zin
heeft. Toch is het mogelijk om de zin in
het leven terug te krijgen. Uit internationaal
onderzoek blijkt dat de somberheid
van ouderen vermindert als zij op een
actieve, creatieve manier aan de slag
gaan met het vormgeven van hun eigen
herinneringen. Vanuit dit uitgangspunt
is Op zoek naar zin in 2003 ontwikkeld
door José Franssen en Ernst Bohlmeijer,
in opdracht van het Trimbos-instituut. In
deze cursus zetten ouderen belangrijke
gebeurtenissen uit het eigen verleden
nog eens op een rij, waardoor ze soms
ineens een rode draad ontdekken in hun
leven. Door samen met andere cursisten
terug te kijken op deze gebeurtenissen
komen de deelnemers tot nieuwe inzichten.
Op die manier vinden zij voor zich-
20 JANUARI 2012 as
zelf antwoorden op zingevingsvragen en
ontstaat weer een nieuw perspectief op
de toekomst.
Mentaal welbevinden
In eerste instantie was Op zoek naar zin
bedoeld voor thuiswonende ouderen
met depressieve klachten. Toen bleek
dat de cursus bij hen goed aansloeg,
kwam er ook een versie voor ouderen
met een chronische psychiatrische aandoening.
En sinds het voorjaar van 2011
is er een variant voor ouderen met een
somatische problematiek in verpleeg-
en verzorgingshuizen beschikbaar.
‘Want bij bewoners van verpleeg- en
verzorgingshuizen komen depressieve
klachten veel voor’, weet Iris van Asch,
wetenschappelijk medewerker bij het
Programma Ouderen van het Trimbosinstituut
(een landelijk kennisinstituut
voor geestelijke gezondheidszorg,
verslavingszorg en maatschappelijke
zorg). In 2010 werd deze laatste versie
in de praktijk uitgetest door een aan-
Luciënne Robijns
AS_12_01.indd 20 10/01/12 9:51 AM

‘Noem me maar Riet’
tal zorginstellingen, onder begeleiding van
het Trimbos-instituut. Eén daarvan was ’t
Huis aan de Poel, onderdeel van Stichting
Brentano, in Amstelveen. Sociaal-cultureel
werker Luciënne Robijns, die destijds als
activiteitenbegeleider op de somatische
afdeling werkte, deed samen met geestelijk
verzorger Wouter van den Braak mee aan
de pilot. ‘In ons huis hadden we al langer
de opvatting dat alleen aandacht voor een
goede lichamelijke zorg niet voldoende is,
dat je ook oog moet hebben voor het mentale
welbevinden van bewoners. Zelf waren
we vanuit die gedachte al gestart met
gespreksgroepen voor bewoners. De nieuwe
cursus paste helemaal bij wat wij belangrijk
vonden. Ons management was direct
enthousiast.’ En dus schreven Luciënne en
Wouter zich samen in voor de tweedaagse
begeleiderstraining Op zoek naar zin. Nadat
ze zich de theorie over ouder worden en
depressie eigen hadden gemaakt en diverse
praktijkoefeningen hadden gedaan, gingen
ze naar huis met een cursusmap vol suggesties,
aanwijzingen en een stappenplan
voor elke bijeenkomst van de cursus. In de
winter van 2009 gaven ze de cursus voor
het eerst aan sommige bewoners van ’t
Huis aan de Poel.
verleden, heden, toekomst
Iedere dinsdagochtend, twaalf weken lang,
kwam die winter een achttal cursisten naar
Luciënne ervoer door de cursus hoe belangrijk het is dat je dingen niet
voor bewoners ‘invult’ maar dat je steeds opnieuw met hen in gesprek
gaat.
Luciënne vertelt dat de eerste bijeenkomst van de cursus over namen
ging. ‘We vroegen toen onder meer naar wie de cursisten vernoemd
waren, wat de betekenis van hun naam was en hoe ze aangesproken
wilden worden. Toen hoorden we van een van de bewoners dat zij
eigenlijk het liefst bij haar voornaam genoemd werd. Uit respect zeiden
we altijd mevrouw Konings tegen haar. “Dat vind ik zo afstandelijk!”, zei
ze, “noem me maar gewoon Riet.” Vanaf dat moment was zij voor ons
altijd Riet.’
as JANUARI 2012 21
AS_12_01.indd 21 10/01/12 9:51 AM

het activiteitencentrum. ’s Middags
kwam er weer een andere groep. ‘Best
intensief’, zegt Luciënne terugkijkend.
‘Waarom? Vooral doordat er bij bewoners
veel emoties loskwamen gedurende
de cursus. Maar ook omdat de cursus
een gedegen voorbereiding vroeg. Iedere
week stond er een ander thema centraal.
Tijdens de eerste bijeenkomsten
hadden deze thema’s vooral betrekking
op het verleden en waren ze heel laagdrempelig.
Bijvoorbeeld “je eigen naam”
of “eten en drinken” of de huizen waar
bewoners vroeger hebben geleefd.’ Iris:
‘Over dat soort onderwerpen kan iedereen
wel iets vertellen. Ze stimuleren de
onderlinge uitwisseling en groepsvorming.
Halverwege de cursus worden de
opdrachten evaluatiever en gaat het bijvoorbeeld
over vriendschappen en keerpunten
in iemands leven. Bovendien
komt de focus dan meer op het heden
te liggen. Helemaal aan het eind van de
cursus wordt vooruitgeblikt en gaan de
cursisten in op thema’s als zingeving en
religie. Hoe willen ze de laatste fase van
hun leven doorbrengen?’
Tijdens de cursus ligt de nadruk op
positieve ervaringen. ‘Natuurlijk zijn
mensen geneigd ook te vertellen over
de minder leuke kanten van hun leven’,
zegt Iris. ‘Zeker als ze zich toch al somber
voelen, want dan komen negatieve
‘Dat beeld kan ik altijd oproepen’
22 JANUARI 2012 as
herinneringen juist op de voorgrond te
staan. Dat geeft ook niet; er mag best
aandacht voor zijn. Maar het is wel
belangrijk om te kijken wat de cursist
van die nare ervaringen heeft geleerd
of wat hem de kracht heeft gegeven om
door te gaan. We zoeken in de cursus
naar de positieve rode draad die de ervaringen
in het leven van een bewoner
met elkaar verbindt.’
Gestructureerde opzet
Iedere bijeenkomst van Op zoek naar
zin kent ongeveer dezelfde opbouw.
‘We begonnen altijd met een stukje
voorlezen: een verhaal, een gedicht’,
herinnert Luciënne zich. ‘Vervolgens
gingen we daarover in gesprek met
de bewoners. Zij vertelden soms
fascinerende en ook wel droevige verhalen.
Het gebeurde wel eens dat een
bewoner moest huilen. Het was heel
mooi om te zien dat de mensen elkaar
dan konden troosten.’
Het tweede deel van de bijeenkomst
was bedoeld voor een activiteit: een
naambordje maken, eten bereiden, een
‘Delfts blauw’ bord beschilderen met
een spreuk die veel betekend had in
het leven van een bewoner, een gevoel
weergeven in pastelkrijt, een collage
maken van foto’s over vriendschap,
geuren van vroeger herkennen, han-
Tijdens een van de bijeenkomsten bespraken de bewoners keerpunten in hun leven.
‘Voor veel mensen zijn gebeurtenissen als een huwelijk, de geboorte van een
kind, een echtscheiding of het overlijden van dierbaren keerpunten in hun leven
geweest’, zegt Iris. ‘Veel keerpunten blijken twee kanten te hebben. Ze zijn niet
altijd alleen positief of negatief. Zo vertelde een mevrouw dat ze na haar scheiding
eindelijk meer haar eigen gang kon gaan, de dingen kon doen die zij in haar
leven belangrijk vond. Ondanks het verdriet dat ze had van de scheiding, had ze
deze gebeurtenis toch ook als iets positiefs ervaren.’ Opvallend is ook dat keerpunten
lang niet altijd heel ‘grote’ gebeurtenissen hoeven te zijn. ‘Een mevrouw
vertelde dat zij tijdens een vakantie boven op een hoge berg stond’, herinnert
Luciënne zich. ‘Ze keek naar beneden en zag daar, heel in de verte, iemand het
gras maaien met een zeis. Toen kwam er een heel vredig gevoel over haar. Dit
beeld en dat gevoel kon ze nadien altijd oproepen. Het moment had veel voor
haar betekend.’
‘ik hOud het liever vOOr
mezelf’
De begeleiders van Op zoek naar zin
proberen een veilige sfeer te creëren,
zodat iedereen zijn verhaal durft
doen. Maar bewoners hoeven hun verhaal
niet per se te delen.
Luciënne merkte dat sommige bewoners
het heel prettig vonden om hun
levensgeschiedenis te delen, terwijl
anderen liever luisterden en veel
minder open waren over hun eigen
leven. ‘Eén mevrouw zei letterlijk:
“Mijn geheimen houd ik voor mezelf.
Gelukkig heb ik de kracht om ze elke
dag te dragen.” Maar ook als je veel
voor jezelf houdt, kun je best iets
aan deze cursus hebben. Je kunt dan
steun ontlenen aan de persoonlijke
verhalen van anderen en je eigen verleden
creatief vormgeven.’
den overtrekken, een kartonnen huis
versieren, oude liedjes zingen. ‘In de
cursus wordt bewust een beroep gedaan
op verschillende zintuigen en vaardigheden’,
zegt Iris. ‘De een praat immers
graag, terwijl de ander ervaringen het
liefst creatief verwerkt. Bovendien hebben
sommige ouderen een beperking
die het bijvoorbeeld lastig voor hen
maakt om een kwast of tekenpotlood
vast te houden, terwijl hun reuk nog
wel prima werkt. Of andersom. Door
meerdere zintuigen erbij te betrekken,
kunnen ieders voorkeuren en sterke
kanten aan bod komen.’
Nieuwe vriendschappen
Uit het pilotonderzoek van het
Trimbos-instituut komt naar voren dat
de cursus een gunstige invloed heeft
op zowel de bewoners als hun begeleiders.
Voordat de pilot van start ging,
nam Iris een tweetal vragenlijsten af
bij de deelnemers aan de cursus. De
eerste vragenlijst ging over depressieve
klachten, de tweede over psychisch
welbevinden. Na afloop van de twaalf
bijeenkomsten legde zij dezelfde vra-
AS_12_01.indd 22 10/01/12 9:51 AM

gen nogmaals voor. ‘Toen bleek dat de
cursus had geleid tot een significante
afname van depressieve klachten en tot
een verhoging van het psychisch welbevinden:
de deelnemers voelden zich
onder andere minder eenzaam’, zegt ze
enthousiast.
Ook Luciënne merkte gaandeweg dat
de cursus de deelnemers goed deed. ‘Ze
bloeiden op’, zegt zij. ‘Er ontstonden
nieuwe sociale contacten en zelfs
vriendschappen. Veel bewoners zeiden
na afloop dat ze echt wat aan de bijeenkomsten
hadden gehad, dat deze
de cirkel van hun leven rond hadden
gemaakt. Daarnaast zagen we nog andere
gunstige effecten. Ik had bijvoorbeeld
voor iedereen een boekje gemaakt met
het materiaal van de cursus. Dit bleek
‘Zoeken naar de positieve rode draad die de levenservaringen
van een bewoner met elkaar verbindt’
voor bewoners een mooie aanleiding om
met hun familie in gesprek te gaan over
de thema’s die aan bod waren geweest.
Ik kreeg daar goede reacties op van
familieleden. Ook de inhoud van mijn
gesprekken met bewoners veranderde
door de cursus. Het werd minder oppervlakkig.
Op zoek naar zin heeft mijn
werk verrijkt en verdiept. Ik begrijp
nu beter wat sommigen hebben meegemaakt
in hun leven. En hoe dat hen
heeft gemaakt tot wie ze zijn. Daardoor
heb ik een nog betere band met de
bewoners gekregen.’
De eerstkomende begeleiderstraining Op zoek
naar zin vindt plaats op 13 en 27 april 2012.
Meer informatie: www.nkop.nl.
Tekst: Femke van den Berg
as JANUARI 2012 23
AS_12_01.indd 23 10/01/12 9:51 AM

Goed
idee
!
idee:
fysieke en
beeldende
theatervoorstelling
over het ouder
worden
dOelgrOep:
bewoners
zorginstellingen
aantal:
vijftien tot
vijfentwintig
24 JANUARI 2012 as
Theaterproject Mensch
Ouderen als inspiratiebron
voor theatermakers
De acteurs van Ps|theater en de bewoners van het verzorgingshuis werken samen aan de
voorstelling Mensch. op de eerste dag gaan de acteurs in gesprek met de bewoners over
hun verleden en hun heden. over hun jeugd, hun huwelijk en hun leven van nu. Dat levert
verrassende resultaten op.
AS_12_01.indd 24 10/01/12 9:51 AM

Iedereen krijgt er vroeg of laat mee te maken. Het lichaam
krimpt, een hand beeft, het geheugen laat je in de steek. De
veranderingen zijn onafwendbaar en de mens kan niets
anders dan de gebreken accepteren. Daarover gaat Mensch,
een beeldende theatervoorstelling over het ouder worden. Het
toont twee jonge acteurs in een gekantelde wereld waarin
iedere beweging moeite kost. Een poëtische voorstelling over
de alledaagse sores van het ouder wordende lichaam. Mensch
is niet alleen te zien in theaters, maar ook in verzorgingshuizen
waar bewoners met de acteurs in gesprek gaan.
Buitenstaander
Mensch is gemaakt door PS|theater dat als doel heeft om verhalen
te verzamelen en door te vertellen. Vanuit de gedachte dat
iedereen verhalen met zich meedraagt werken de theatermakers
zowel met jonge als met oudere mensen. Regisseur Pepijn Smit
liet zich inspireren door zijn eigen opa en oma. ‘Het zijn schatten.
Ze zijn allebei in de tachtig en leven volgens hun eigen ritme.
Door de jaren heen hebben ze hun eigen gebruiken en gewoonten
verzameld. Als buitenstaander kom je daar maar moeilijk tussen.
Dat gegeven fascineert mij. Wat houdt hen samen? Mensch vertelt
het verhaal van meneer Stijlstra in een verzorgingstehuis
waar hij Bep ontmoet. Ze krijgen een relatie. Als Bep gaat dementeren
neemt Stijlstra de zorg op zich. Terwijl de afstanden groter
worden en de wereld buiten sneller, neemt de eenzaamheid toe.
Door hun fysieke en mentale aftakeling raken ze geïsoleerd van
de wereld om hen heen. Het publiek raakt verstrikt in hun dwalingen
en weet niet meer wat hun werkelijkheid is.
ontmoeting
Voorafgaande aan de voorstelling is er een driedaagse ontmoeting
tussen de acteurs van PS|theater en de bewoners van het verzorgingshuis.
‘Op de eerste dag gaan de acteurs in gesprek met de
bewoners over hun verleden en hun heden. Hoe zag hun jeugd
eruit? Wat gebeurde er tijdens hun huwelijk en hoe ziet hun leven
er vandaag de dag uit? We vragen naar hun favoriete muziek.
Welke muziek delen ze met elkaar?’, legt Pepijn uit. De verhalen
en de muziek komen terug in de voorstelling. ‘Sommige verhalen
zijn te persoonlijk en te traumatisch, die brengen we terug in een
Voorafgaande aan de voorstelling is
er een driedaagse ontmoeting tussen
de acteurs en de bewoners van het
verzorgingshuis.
iets andere situatie. De voorstelling moet wel voor iedereen aangenaam
zijn. Mensen moeten er geen naar gevoel aan overhouden.’
Chocola
Op dag twee van de ontmoeting maken de bewoners samen
met de theatermakers een kaart waarop de route van hun
leven naar het verzorgingstehuis is getekend. ‘Die routes zijn
heel uiteenlopend. De een heeft zijn hele leven in hetzelfde
dorp gewoond naast het verzorgingstehuis. Een ander heeft de
wereld over gezworven.’
Op post-its schrijven de bewoners hun wensen op die in het
decor worden verwerkt. Ook maken ze chocolaatjes die bij de
voorstelling op de derde dag worden gegeten.
‘De groep deelnemers bestond de eerste dag uit tien tot zestien
mensen. De tweede dag was dit aantal verdubbeld. Met hun
enthousiasme hebben ze andere bewoners aangestoken.’
Masker
Pepijn heeft mooie herinneringen aan de ontmoetingen. Hij
kwam in grappige situaties terecht zoals de mevrouw die geen
chocola wilde maken, maar het op haar gezicht smeerde en zei:
‘Ik ben een neger. De politie pakt me op omdat ik een hufter
ben.’ Een halfuur later zegt ze: ‘Dit is toch theater? Dit is mijn
masker.’ Pepijn stond perplex. ‘We vroegen ons af of ze ons al
die tijd voor de gek had gehouden.’
Een andere bewoner vroeg naar de definitie van hufter. ‘Als
theatermaker kun je alleen maar dromen van dit soort vragen.
We hebben het in de voorstelling verwerkt.’
Na afloop van de voorstelling in het verzorgingstehuis komen
de acteurs en bewoners bijeen om hun ervaringen over de voorstelling
uit te wisselen.‘We vragen altijd wat ze ervan vonden.
Sommige scènes roepen veel reacties op, zoals de situatie
waarin een zoon niet al te subtiel zijn moeder om geld vraagt.
Mensen herkennen deze situatie. Blijkbaar komt het veel voor.’
Kijk voor meer informatie op www.pstheater.nl.
Tekst: Christel Bos | Foto’s: Luca di Tommasso (scènes), Claire Meeussen
(verzorgingshuis)
as JANUARI 2012 25
AS_12_01.indd 25 10/01/12 9:51 AM

Delegeren kun je leren
Een leidinggevende moet
zorgvuldig omgaan met
het overdragen van taken
In de zorg en de AB kun je het niet alleen doen. Het valt niet te vermijden dat je taken moet overdragen aan
anderen en hun het vertrouwen geven dat ze die taken aankunnen. De kunst is het om het goed te doen en
daarmee de kwaliteiten van je personeel ten volle te benutten.
In de zorgpraktijk draag je
regelmatig een taak met de
daarbij horende bevoegdheden
over aan iemand anders. In de
zorg en activiteitenbegeleiding
is dat onvermijdelijk. Niemand kan
alles alleen doen, ook niet als je leidinggevende
bent. Soms gaat dit overdragen
van taken tussen de bedrijven
door. Dan bestaat er het risico dat je
fouten maakt. Delegeren moet je dus
goed doen en daarbij is het belangrijk
dat je het bewust doet, zodat iedere
betrokkene precies weet wat er van
hem verwacht wordt.
Delegeren is een belangrijke vaardigheid.
Wanneer iemand taken van jou overneemt,
bespaart dat jou tijd, waardoor je
je aandacht op andere zaken kunt richten.
Een leidinggevende bijvoorbeeld kan
zo meer energie steken in de grote lijnen
van zijn werk, zoals het op lange termijn
ontwikkelen van de afdeling. Goed
delegeren werkt motiverend voor degene
aan wie gedelegeerd wordt. Vooral als
zij merkt dat zij de verantwoordelijkheid
blijkt aan te kunnen en zich op deze wijze
in haar werk kan ontwikkelen. Wie goed
delegeert, toont zich een bekwaam leider
die ieders mogelijkheden ten volle benut.
26 JANUARI 2012 as
wat delegeer je?
Een leidinggevende draagt een taak over
aan een ondergeschikte. Zij heeft zich
ervan verzekerd dat die ondergeschikte
in staat is om die taak uit te voeren.
En het leukste is het wanneer de AB’er
ook nog plezier heeft in wat haar als
taak wordt opgedragen. Er zijn vooraf
wel aandachtspunten. Ben je bijvoorbeeld
wel bevoegd om die betreffende
taak te delegeren? Een afdelingshoofd
gaf enkele teamleden de opdracht om
een zorgvisie op te stellen, en enkele
maanden later werd trots het product
gepresenteerd. Helaas voor korte duur,
want de managers hadden net ook
hun overkoepelende visie ontwikkeld,
waardoor het afdelingsstuk niet meer
bruikbaar gevonden werd.
Wat dus als kerntaken van de leidinggevende
wordt beschouwd, kun je niet
overdragen aan ondergeschikten. Dat
geldt ook voor beoordelingsgesprekken
en ontslagkwesties of de aanpak van
conflicten op de afdeling. Een andere
kwestie is of de overgedragen taak wel
echt nodig is. Wanneer dat niet het
geval is, en dus kennelijk overbodig is,
dan spreekt het vanzelf dat die taak
eenvoudig geschrapt wordt. Daarnaast
is het verstandig beleid om niet alleen
vervelende taken uit te besteden, maar
ook de interessante en leuke, zoals het
plannen van een teamuitje. De leidinggevende
blijft overigens wel eindverantwoordelijk
voor gedelegeerde taken en
zal dan ook toezicht houden of een en
ander goed verloopt.
Gitaar
In contacten tussendoor en aan de koffietafel
leer je elkaar beter kennen. Je komt
iets te weten over elkaars ervaringen,
hobby’s en trainingen. Vaak hebben
mensen mogelijkheden en interesses
waarvan zij zelf niet beseffen dat die ook
op hun werkplek een plus kunnen zijn.
Een AB’er bleek in haar vrije tijd veel
gitaar te spelen. Wat ligt er dan meer
voor de hand dat zij zo nu en dan een
muzikaal intermezzo aan haar cliënten
biedt? En haar ook bijvoorbeeld de achtergrondmuziek
laat verzorgen bij een
familieavond?
Vaak worden de beschikbare mensen,
zij die snel ja zeggen, het eerst benaderd
voor nieuwe klussen. De valkuil is dat
zij het meestal al heel druk hebben, en
dat anderen dan mogelijkheden worden
onthouden om zich te ontwikkelen.
AS_12_01.indd 26 10/01/12 9:51 AM

Wie verstandig delegeert, neemt daar ruim de tijd voor en neemt iemand even apart voor een één-op-ééngesprek.
Bij het delegeren van een taak aan een
minder bekwame medewerker is wel
meer tijd nodig voor uitleg, instructie en
begeleiding, maar daarom moet je het
zeker niet nalaten.
Is de medewerker zowel niet bekwaam
als niet gemotiveerd, dan lijkt overdragen
niet verstandig. Het kost te veel tijd
en levert geen winst op. Aan deze persoon
kunnen wel taken worden overgedragen
via helder instrueren en scherp
controleren, maar dan is de insteek
anders. Bij iemand die wel de vaardighe-
den bezit maar (nog) niet gemotiveerd
is, is het van belang erachter te komen
hoe je die persoon wel blijkt te kunnen
motiveren.
Delegeergesprek!
Soms hanteren leidinggevenden een
overvalmethode bij het delegeren
van taken. De vraag wordt gesteld in
het voorbijgaan, tijdens de koffie of
lunchpauze, in het werkoverleg of op een
ander moment tussendoor. Wie echter
verstandig delegeert, neemt daar ruim
de tijd voor en neemt iemand even apart
voor een één-op-ééngesprek.
Nadat de gesprekspartner op haar gemak
is gesteld kom je als leidinggevende met
je verzoek voor de dag. En je legt ook uit
waarom je juist de taak aan deze persoon
wilt delegeren. De zwaarte van de taak
wordt niet onderschat. Het zou een doodzonde
zijn om van een niet geringe taak
te zeggen dat je die er wel eventjes tussendoor
kunt doen. Je geeft aan waarom
de keuze op je gesprekspartner viel en
je vermeldt daarbij welke kwaliteiten je
as JANUARI 2012 27
AS_12_01.indd 27 10/01/12 9:51 AM

ij haar aanwezig acht die haar geschikt
maken voor de taak. Of je verwijst naar
wensen die de kandidaat in het verleden
geopperd heeft.
De medewerker die de vraag op zich af
krijgt kan in eerste instantie moeilijk
inschatten wat precies van haar wordt
verlangd en hoeveel tijd dit kost. Ook
kan zij twijfels hebben of zij de taak wel
aankan. Zelfs als het om een ervaren
teamlid gaat. Het is nodig dat aan
het einde van het gesprek voor de leidinggevende
duidelijk is wat je wilt, wat
daarvoor nodig is en welke ruimte zij
daarvoor krijgt, en hoe de verdere begeleiding
zal zijn. En welke huidige taken
eventueel moeten wijken.
In het gesprek wordt ruimte gegeven
om te overleggen. Aan de orde komt
dan hoe zij de invulling ziet van deze
taak en hoe zij de vereisten van de taak
op zich kan laten inwerken en daar
vragen over kan stellen. Het is daarbij
goed om stiltes niet meteen op te
vullen. In het algemeen is het beter om
open vragen te stellen. ‘Zelf dacht ik dat
deze taak je kan helpen om ervaring
op te doen met sommige vaardigheden
van leidinggeven’, zeg je dan als leidinggevende
en je vraagt hoe je gesprekspartner
daar tegenaan kijkt. Je moet
daarbij wel oppassen dat je niet onnodig
veel druk uitoefent, zodat degene
die je tegenover je hebt zich gemanipuleerd
voelt. Het is om dezelfde reden
niet goed om aan de ander direct na het
geven van een compliment een taak
over te dragen.
Als iemand bedenktijd vraagt, geef je
die. Als iemand ermee instemt, maak je
afspraken over de verdere begeleiding en
terugvalmogelijkheden. Een aanvaarde
opdracht wordt formeel gemaakt als
melding in het werkoverleg, bericht in
het logboek of anderszins.
vinger aan de pols houden &
begeleiden
Na instemming met het overnemen worden
afspraken gemaakt over controlemomenten
en een evaluatie. Daarbuiten
zit je de medewerker niet op de huid,
en neemt niet delen van de taak terug.
Hoe dan ook, delegeren vraagt om een
investering van jou als leidinggevende.
28 JANUARI 2012 as
Je blijft beschikbaar voor vraag en advies,
maar waakt ervoor de verantwoordelijkheid
weer over te nemen. Als de medewerker
bijvoorbeeld vraagt hoe zij iets
moet aanpakken, geef je niet meteen het
concrete antwoord, maar stimuleer je
de medewerker vragenderwijs zelf met
een keuze te komen. Anders ontneem je
haar weer de verantwoordelijkheid, deze
valkuil noem je ‘omhoog delegeren’. Het
is belangrijk intensief te luisteren naar
gemelde ervaringen. De medewerker
krijgt plots nieuwe taken en verantwoordelijkheden,
en dat levert vragen en
knelpunten op, maar het leidt soms ook
tot nieuwe bruikbare ideeën.
De medewerker hoeft het in jouw ogen
niet perfect te doen, of op dezelfde
manier als jij het zou doen. Je moedigt
haar juist aan om het op haar manier
te doen, zelf oplossingen te zoeken, en
grijpt alleen in als het serieus fout gaat.
Bij de tussenbesprekingen komt de uitvoering
aan bod. Hoe is het gegaan, wat
waren de ervaringen en leermomenten
van het teamlid? Wat is goed gegaan,
en wat zijn de aandachtspunten voor de
komende tijd? Hoe is het bevallen? Dient
de taak bij de medewerker te blijven? De
taak opnieuw terugnemen is de laatste
optie, want demotiverend. Denk aan
extra training, instructie, meer tijd of
meer middelen. Vraag jezelf ook eerlijk
af of je wel de juiste taak en/of de juiste
persoon hebt genomen.
Deel de pluim, neem de blaam
Zowel naar het teamlid als in teamverband
is het nodig een goede uitvoering
van de taak op een of andere manier te
waarderen. Dat kan door het te zeggen
en hartelijk te bedanken, de goede uitvoering
op te nemen in de notulen, met
een promotie of periodiek, een bloemetje
of verwenbon, uitgebreid dankwoord,
vul maar aan. Als meerdere mensen aan
de goede afronding van een taak hebben
gewerkt, is een uitstapje of etentje een
mogelijkheid.
Als er iets mis gaat met het gedelegeerde
en mensen bij jou verhaal halen, houd je
het teamlid uit de wind en neem je zelf
de verantwoordelijkheid of schuld op
je. Je blijft achter de medewerker staan.
Later kun je een-op-een wel het incident
doorspreken en nalopen wat fout is
gegaan.
Tekst: Ronald Geelen
Wie goed delegeert, houdt de vinger aan de pols zonder de medewerker te dicht op de huid te zitten.
AS_12_01.indd 28 10/01/12 9:52 AM

EDUCATIEF
CONGRES
Donderdag 22 maart 2012
van 09.30 - 16.30 uur in ReeHorst te Ede
Niet-aangeboren hersenletsel
Bejegening en communicatie
Voor alle verpleegkundigen en overige
geïnteresseerden
In Nederland krijgen jaarlijks naar schatting 130.000
(nieuwe) mensen te maken met hersenletsel, als gevolg
van bijvoorbeeld een herseninfarct, ongeluk, tumor,
hartstilstand, hersenbloeding of operatie (bron Hersenstichting
Nederland). Niet aangeboren hersenletsel
(NAH) heeft een enorme impact. De gevolgen van NAH
verschillen van persoon tot persoon.
Kijk voor het volledige programma, de omschrijving van
de workshops en een aanmeldingsformulier op
>> www.reedbusinessevents.nl/gezondheidszorg
Afgezien van lichamelijk gevolgen komen vooral vermoeidheid,
hoofdpijn en concentratieproblemen veel voor,
alsmede geheugenproblemen, een vertraagd denkvermogen
en problemen bij het praten. Maar hersenletsel kan ook tot
emotionele stoornissen leiden, zoals depressies, verlies van
zelfvertrouwen en argwaan.
Het congres niet-aangeboren hersenletsel gaat vooral in op
de bejegening van en communicatie met mensen met NAH.
>> Tijdens het congres leer je
• Wat veelvoorkomende gedragsproblemen zijn na een NAH
• Wat de rol van medicatie is bij revalidatie
• Hoe je omgaat met cliënten met een beperkt ziekte-inzicht
• Hoe je argwanende cliënten tegemoet treedt
• Hoe het verliesverwerkingsproces na een NAH verloopt
Praktische informatie
>> Organisatie
Dit Nursing-congres wordt georganiseerd door Reed Business,
Events Gezondheidszorg.
>> Kosten
Vóór 16 februari € 195,- ex btw, na 16 februari € 235,- ex btw.
Abonnees op Nursing, TvV en TvZ ontvangen € 20,- korting op de
toegangsprijs, zij betalen € 175,- ex btw vóór 16 februari en € 215,-
ex btw na 16 februari. De toegangsprijs is inclusief koffie/thee, een
lunch, een congresmap en een congresbundel met lezingen.
>> Aanmelding
U kunt zich aanmelden tot 15 maart 2012. Bij annulering tot 15
maart wordt € 25,- excl. btw in rekening gebracht. Annuleren kan
alleen schriftelijk, en niet meer op en na 15 maart. Wel kunt u uw
toegangsbewijs overdragen aan een ander. De toewijzing van toegangsbewijzen
en de workshopindeling geschiedt op volgorde
van binnenkomst. Uw toegangsbewijs en factuur krijgt u uiterlijk
vijf dagen van te voren - separaat - toegestuurd. Meld u aan via
www.reedbusinessevents.nl/gezondheidszorg.
>> Accreditatie
Dit congres is geaccrediteerd door de Accreditatiecommissie van
het Kwaliteitsregister Verpleegkundigen en Verzorgenden.
>> Informatie
Heet u vragen over het congres of over uw aanmelding? Neem
dan contact op met Reed Business, Events Gezondheidszorg,
tel. 020-5159608 of events-gezondheidszorg@reedbusiness.nl.
AS_12_01.indd 29 10/01/12 9:52 AM

Multi-Talent
ingeborg honer-marsch (39) combineert haar baan als
docent maatschappelijke zorg met een eigen atelier waar
zij vilten producten vervaardigt en cursussen verzorgt. ‘zo
laad ik mijn batterij weer op.’
30 JANUARI 2012 as
Vroeger AB’er, docent maatschappelijke zorg en creatief met vilt
Ingeborg Honer-Marsch: ‘Mijn cu
jaren negentig begon
ik met mijn eigen bedrijf:
‘Midden
Bodyfl ower, genoemd naar
de vilten tassen in bloemvorm die ik
voor mijn afstuderen maakte. Ik volgde
toentertijd namelijk in Tilburg de opleiding
tot docent textiele werkvormen.
Sindsdien ontwerp en verkoop ik mijn
eigen producten: rokken, sjaals, plaids,
jassen, hoeden, kussens. Bovendien startte
ik met het geven van cursussen. Eerst
in Nijkerk, later in Ommen. Ik begon
klein en stap voor stap bouwde ik mijn
eigen bedrijf uit.’
verder leren
‘Voordat ik in Tilburg ging studeren, had
ik op mijn negentiende al de opleiding
AS_12_01.indd 30 10/01/12 9:52 AM

cursisten geven me zo veel energie’
mbo-AB afgerond. Het vak van activiteitenbegeleider
sprak me aan, maar ik
wilde graag ook nog verder leren. Vooral
om meer vakkennis op te doen, meer
te weten te komen over verschillende
technieken.
Naast mijn opleiding textiele werkvormen
werkte ik in Activiteitencentrum
Tilburg met mensen met een lichamelijke
beperking en niet-aangeboren hersenletsel.
Het was een leuke werkplek,
waar ik veel ruimte kreeg. Ik draaide er
creatieve groepen en ben met collega’s
ook een bakkerij gestart. Toch besloot ik
na het afronden van mijn opleiding weer
te solliciteren. Niet als docent, want ik
voelde me nog te jong om voor de klas te
staan. Maar ik wilde graag naar het midden
van het land. Daar vond ik toen een
baan bij Activiteitencentrum het Rode
Klif in Lelystad. Ik werkte er met dezelfde
doelgroep als in Tilburg.’
onderwijskriebels
‘Hoewel ik de combinatie van een baan
in de activiteitenbegeleiding met een
eigen atelier leuk vond, begon het onderwijs
na een paar jaar toch aantrekkelijk
te worden. Omdat het niet eenvoudig
bleek om als docent textiele werkvormen
werk te vinden, ben ik in deeltijd de
opleiding tot docent omgangskunde
en trainer sociale vaardigheden gaan
doen. Na tweeënhalf jaar was ik klaar en
vond ik een baan in het onderwijs. Sinds
2003 werk ik 24 uur per week bij ROC
Landstede in Raalte, waar ik ben verbonden
aan de opleiding Pedagogisch werk
kinderopvang/jeugdzorg en de opleiding
Maatschappelijke zorg. Ik geef les en ben
ook stagebegeleider. Wekelijks besteed ik
ook een aantal uren aan onderwijsontwikkeling.
Ik vind het boeiend om jonge
mensen op te leiden en te begeleiden en
mee te denken over de inrichting van het
onderwijs. Al kan het soms frustrerend
zijn dat dit binnen bepaalde kaders moet.
Over Ingeborg
Ingeborg Honer-Marsch (Zwolle, 1972) is docent bij ROC Landstede, waar
ze onder meer aankomende activiteitenbegeleiders opleidt. Daarnaast
ontwerpt ze sinds 1998 vilten producten, die ze verkoopt via internet
(Bodyflower.nl), op markten en in haar eigen winkel. Verder verzorgt ze workshops
vilten. Om zichzelf steeds verder te bekwamen in deze techniek, volgt
ze regelmatig cursussen in binnen- en buitenland. In 2009 verbouwde ze een
deel van een oude boerderij tot atelier en winkel. Ingeborg is getrouwd en
heeft drie kinderen, van elf, negen en vijf.
Zo ligt het accent in welzijnsopleidingen
tegenwoordig sterk op “begeleiden”
en is men ook steeds meer geneigd om
meer aandacht te besteden aan zorghandelingen.
Voor de ontwikkeling van
creatieve technieken wordt minder tijd
ingeruimd. Terwijl je die toch ook in de
vingers moet hebben als je cliënten iets
méér wilt bieden.’
schilderen met wol
‘Ongeveer dertig procent van mijn
cursisten is afkomstig uit de activiteitenbegeleiding.
Ze willen graag eens iets
anders doen met hun cliënten. Vilten
leent zich daar goed voor. De basistechniek
is heel eenvoudig en daardoor
geschikt voor diverse doelgroepen. Met
losse schapenwol, water en zeep maak je
zelf vilt, waarmee je vervolgens vormen
creëert. Bijvoorbeeld een hoed, een sjaal,
een tas. Tegenwoordig is de zachte wol
van het merinoschaap heel erg populair.
Je hebt deze in allerlei kleuren, waardoor
je als het ware kunt schilderen met wol.
Cursisten vinden dat erg leuk; ze zijn na
afloop van een workshop vaak razend
enthousiast. Dat geeft mij een heel voldaan
gevoel. Ongeveer drie dagen per
week ben ik bezig met vilten en het verzorgen
van workshops. Hierdoor kan ik
mijn baan in het onderwijs beter loslaten
en later weer enthousiast oppakken.
Dat is belangrijk, omdat onderwijs je
helemaal kan “opslorpen”.
Ook in de tuin kan ik mijn werk goed loslaten.
Samen met mijn man heb ik een
hobbytuinderij met achthonderd struiken
vol blauwe bessen. In de zomer kunnen
mensen die tegen betaling plukken of
genieten van een kopje koffie of thee met
een punt bessenvlaai. Ik doe best veel.
Maar als je iets graag doet, moet je er tijd
voor vrijmaken. Bovendien levert die combinatie
van activiteiten me ook wat op.
Ik voel me weer helemaal fris als ik bezig
ben geweest in mijn atelier of tuin.’
Tekst: Femke van den Berg
‘AB’ers willen graag iets anders doen met hun
cliënten, vilten leent zich daar goed voor’
as JANUARI 2012 31
AS_12_01.indd 31 10/01/12 9:52 AM

Boeken
Berichten uit de zorg
In de zorg heb je altijd met mensen te maken. Sommigen zijn vriendelijk
en anderen zijn een beetje boos of soms ook wel heel erg boos. Met
al die cliënten zul je zo goed mogelijk moeten omgaan. Esther Donkers,
die als ziekenverzorgende in een klein verpleeghuis begon en later verpleegkundige
werd, vertelt in dit boek over uiteenlopende patiënten
voor wie ze heeft gezorgd. Eerst in het verpleeghuis, later ook in ziekenhuizen,
de thuiszorg en gevangenissen. In elk portretje van meestal
twee bladzijden schrijft ze heel beeldend en invoelend en nooit neerbuigend
over al die unieke mensen. Ook voor AB’ers een heel herkenbaar
boek, dat je vast in een ruk uitleest.
Auteur: Esther Donkers
Uitgeverij: De Bezige Bij
ISBN 978 90 234 6647 5
Prijs: € 15,80
Echt contact
Er gaat niet boven een gesprek tussen mensen.sen.
Dat Dat beweert schrijver Bert den Boer.
Maar hoe kom je in een gesprek dat waardevol,
effectief en geen eenrichtingsverkeer
eenrichtingsverkeer
is. Den Boer biedt met Echt contact prakti-
sche handvatten om op een positieve
manier invloed uit te oefenen op de omgang met anderen. Een
advies uit dit boek: als iemand je vraagt hoe het met je gaat
hoef je niet ‘goed’ te zeggen, maar mag je ook ‘80% goed’ zeggen.
Dat brengt het gesprek vanzelf op gang.
Bert den Boer
Uitgeverij: Scriptum / ISBN 978 90 5594 841 3 / Prijs: € 18,95
32 JANUARI 2012 as
De magische wereld
van Alzheimer
Vorig jaar heeft Huub Buijssen ook
een boek geschreven over dementie.
De beleving van dementie heette
dat. Maar niet iedereen had zin
om dat boek van 250 bladzijden te
lezen. De vraag kwam op naar een
dunner boek met praktische
omgangstips. In het begin wilde
de schrijver er een heel dun boekje
van maken met 25 tips van elk
veertig regels. Maar dat bleek toch
te saai. Bij de tips moest hij toch
wat meer uitleg geven. De mooiste
vond ik tip 11 en 12: Geen kritiek
graag en Verras me niet. Ieder
AB’er in de ouderenzorg kan vast
nog wel iets uit dit boekje leren.
Van harte aanbevolen.
Huub Buijssen
Uitgeverij: Spectrum
ISBN 978 90 00 30504 9
Prijs: € 14,99
Uit de ban van
emotie-eten
Overgewicht is een probleem voor
veel mensen. En je bent er meer toe
geneigd om aan te veel eten toe te
geven wanneer je je onrustig, onzeker,
geïrriteerd of blij voelt. Dit is
een boek dat speciaal voor vrouwen
is geschreven. De meeste
vrouwen weten ook wel wat een
gezond eetpatroon is. Maar de
strijd speelt zich af op een ander
vlak. Wanneer emoties een rol spelen,
verdwijnen alle wijze lessen
over gezond eten als sneeuw voor
de zon. Dit gedrag is te doorbreken
met een nieuwe therapie die gebaseerd
is op Mindfulness en ACT
(Acceptance Commitment
Therapy). Een aanpak die in dit
boek wordt uitgewerkt.
Joanna Kortink en Greta
Noordenbos
Uitgeverij: Servire
ISBN 978 90 215 4916 3
Prijs: € 19,95
Hoe kom ik van die
angsten af?
Dit werkboek belooft de jongere dat hij door
middel van eenvoudige maar doeltreffende
activiteiten activiteiten kan kan voorkomen dat angst en verwarringwarring
zijn leven gaan beheersen. De jongere
wordt van de eerste bladzijde af aan aan het werk
gezet. En het is de bedoeling dat je de opdrachten zo nu en dan
herhaalt, waardoor je je hulpmiddelen altijd paraat hebt, je hele
leven lang. Dat is een bemoedigend en doeltreffend hulpmiddel
voor jongeren die door angst worden overheerst.
Lisa M. Schab
Uitgeverij: SWP / ISBN 978 90 8560 607 9 / Prijs: € 19,90
AS_12_01.indd 32 10/01/12 9:52 AM

Februari en maart 2012
Workshop
Familiebijeenkomsten
De samenwerking tussen zorgverleners
en familieleden is in deze
tijd eigenlijk geen vraagstuk meer,
maar een noodzaak. Het gaat
daarbij niet alleen om hulp bij
praktische zaken, maar ook om
partnerschap: gezamenlijk ‘uitvinden’
wat de beste zorg is voor de
oudere in kwestie. In de praktijk
van alledag blijken medewerker
en managers het knap lastig te
vinden om families optimaal te
betrekken bij de zorg voor hun
naasten. Maar ook familieleden
blijken het lastig te vinden om
met zorgverleners te overleggen
over hun verwachtingen en hun
mogelijkheden.
Een van de manieren om een
gesprek tussen familie, cliënten en
medewerkers te organiseren is een
familiebijeenkomst. In deze workshop
maak je kennis met een nieuwe
aanpak voor familiebijeenkomsten.
Wie deze workshop heeft
gevolgd, weet waar je aan moet
denken voordat je familiebijeenkomsten
organiseert, heb je
ideeën aangereikt gekregen voor
verschillende soorten familiebijeenkomsten
en weet je op welke
wijze je in je organisatie het
gesprek op gang kunt houden over
familieparticipatie. Tijdens de
workshop onderzoek je de verschillende
betekenissen van verwachtingen.
De invalshoek van de
cliënt, de invalshoek van de familie
van de cliënt en de invalshoek van
zorgverleners staan beurtelings
centraal. Je krijgt een programma
aangereikt waarmee je een familiebijeenkomst
over verwachtingen
vorm en inhoud kunt geven. Je
werkt al voor een deel aan de voorbereiding,
zodat het je eigen bijeenkomst
wordt. Je oriënteert je
op mogelijkheden om binnen je
organisatie een proces op gang te
brengen waarbij het uiten van verwachtingen
gemeengoed wordt.
Plaats: Utrecht
Datum: 15 februari
Kosten: € 195
Informatie: Vilans
Telefoon: 030 789 2361
E-mail: training@vilans.nl
www.vilans.nl
Training
LVG’ers met gedragsproblemen
Licht verstandelijk gehandicapte
(LVG) cliënten worden in de orthopedagogischebehandelinstellingen,
in de jeugdzorg, in justitiële
instellingen en in de verstandelijk
gehandicaptenzorg regelmatig als
lastig ervaren. Zij vertonen vaak
moeilijk verstaanbaar gedrag, niet
zelden leidend tot handelingsverlegenheid.
In deze cursus word je
meegenomen in de beperkingen
van het cognitief functioneren bij
LVG’ers en daarnaast in de dikwijls
bijkomende problematiek,
die leiden tot een beperkt sociaal
aanpassingsvermogen en tot
gedragsproblemen. Je krijgt
modellen aangeboden waarmee
je naar het problematisch gedrag
kunt kijken en die u kunnen steunen
in het begrijpen van uw
cliënt. De doelgroep voor deze
cursus betreft professionals die
in hun werk personen met een
licht verstandelijke beperking met
gedragsproblemen ondersteuning
bieden bij het traject naar werk of
dagbesteding.
Na afloop van de training heb je
kennisgemaakt met enkele
modellen die je inzicht geven in
het gedrag van LVG’ers, zijn veel
gebruikte begeleidingsmethodieken
kort de revue gepasseerd en
ben je doordrongen van het
belang van samenhang en eventuele
samenwerking tussen alle
levenssferen. Aan de hand van
zelf ingebrachte casuïstiek kun je
met elkaar oefenen in het toepassen
van de aangereikte
modellen. De training wordt
geleid door Ton Hoogstraat. Hij is
ruim twintig jaar als orthopedagoog
werkzaam bij Kwadrant,
orthopedagogische centra voor
LVG-jongeren met gedragsproblemen.
Hij is werkzaam geweest
als groepsleider, als behandelcoördinator
van leefgroepen, als
orthopedagoog van arbeidstraining
en dagbesteding en is thans
beleidsadviseur arbeidstraining
en dagbesteding.
Plaats: Utrecht
Datum: 14 en 18 maart 2012
Kosten: € 915
Informatie: Vilans
Telefoon: 030 789 2361
E-mail: training@vilans.nl.
www.vilans.nl
Cursus
Voorlezen-Plus
Bij Voorlezen-Plus draait het om
meer dan gewoon voorlezen. Het
gaat om het voorlezen van een persoonlijk,
speciaal voor de luisteraar
gemaakt verhaal waar zintuiglijke
prikkels aan zijn toegevoegd. Elk
gemaakt boek is uniek, passend bij
de interesses, mogelijkheden en
Luciënne Robijns
vertelt over de cursus
Op zoek naar zin
ROTTERDAMSE OMA’S BREIEN DE HIPSTE MODE
OMGAAN MET BEPERKTE TIJD IN DE ZORG
DELEGEREN? DAT KUN JE LEREN
OUDEREN OVER LUILAK, OLIEBOLLEN EN ELFSTEDENTOCHT
NUMMER 1, JANUARI 2012
Agenda
beperkingen van de luisteraar.
Voorlezen-Plus is goed bruikbaar
voor de invulling van kwaliteitstijd
en vormt een zinvolle uitbreiding
van het activiteitenaanbod. Het
schept de mogelijkheid tot contact
en plezier, voor zowel de voorlezer
als de luisteraar.
De doelgroep bestaat uit iedereen
die betrokken is bij de zorg voor
mensen met ernstig meervoudige
beperkingen of een verstandelijke
beperking en mensen met
dementie.
Na afloop van de cursus weet je
wat de methodiek Voorlezen-Plus
inhoudt, ken je de pluspunten
ervan, heb je kennisgemaakt met
een leuke activiteit waarmee je
contact met je cliënt of familielid
kunt maken en waar voorlezer en
luisteraar veel plezier aan kunnen
beleven. De docenten laten zien
hoe een Voorlezen-Plus-boek tot
stand komt volgens de zevenstappenmethodiek.
Ook krijg je filmpjes
te zien waarin verhalen worden
voorgelezen. Daarnaast oefen
je aan de hand van een casus met
het opzetten van een verhaallijn
en het kiezen van zintuiglijke prikkels
en voorwerpen.
Plaats: Utrecht
Datum: 15 maart
Kosten: € 190
Informatie: Vilans
Telefoon: 030 789 2361
E-mail: training@vilans.nl.
www.vilans.nl
proefabonnement as
3 nummers voor € 9,95
(stopt automatisch)
telefoon: 0341 358 58
klantenservice@reedbusiness.nl
as JANUARI 2012 33
AS_12_01.indd 33 10/01/12 9:52 AM

HET VERHAAL VAN BETTY
Johan van Caeneghem
Beeld boek
Lezen houdt het leven leuk!
Lekker even wegdromen of juist op de hoogte blijven, lezen is een zinvolle vrije tijdsbesteding. Maar
wat als je het steeds minder goed kunt? Met aangepast leesmateriaal kunnen ouderen, die moeite
krijgen met tekstbegrip en concentratie, langer doorlezen (of voorgelezen worden). Meer weten?
Kijk op www.eenvoudigcommuniceren.nl.
Het verhaal van
Johan van Caeneghem
BETTY
03-08-10 12:44
> zeer eenvoudig
Nederlands, veel foto’s ’s
Het verhaal van Betty
(serie Beeldboek)
vier kant reeks
van carnaval tot kerst
20 feesten & dagen om te onthouden
Van carnaval tot kerst,
20 feesten & dagen om
te onthouden
LAND VAN TOEN TOT NU
De canon
in eenvoudig
Nederlands
NEDERLAND
VAN TOEN TOT NU
Geschiedenis in gewone taal
> informatieve boeken in eenvoudig Nederlands
TIP
Nederland van toen tot
nu, geschiedenis in
gewone taal
> kort binnen- en buitenlands
nieuws in eenvoudig
Nederlands
Start!-krant
(verschijnt maandelijks)
A ls mensen met dementie door
familieleden worden voorgelezen uit
aangepast leesmateriaal krijgen ze een sterker
contact, zo blijkt uit onderzoek in Noorwegen.
Uitgeverij Eenvoudig Communiceren, makkelijke
boeken en kranten voor iedereen van 10 tot 100.
Informatie en bestellen?
Kijk op www.eenvoudigcommuniceren.nl.
AS_11_01.indd
101104A4advertentieAS215x285.indd.pdf
AS_12_01.indd 34
1
07/01/11 10/01/12
25/11/10
10:17 9:52
10:14
AM

Kaarsenmaken
Een leuke, zinvolle dagbesteding voor mensen
met een lichamelijke of verstandelijke
handi cap. Tijdens een kosteloze
introductie workshop laten
we u zien wat kaarsenmaken
kan betekenen als activiteit
voor úw instelling. Bel voor
een gratis info pakket of vraag
dit aan via www.gildewerk.com.
Gildewerk bv
T 023–532 22 55
Jan van Geunsweg 10A F 023–534 09 65
2031 BD Haarlem E holland@gildewerk.com
Nieuw! Niet alleen kaarsenmaken,
maar nu ook zeepmaken volgens het
ver trouwde Gildewerk concept. Met
veilige apparatuur en materialen,
speciaal ontworpen en geselec teerd
voor gebruik in instellin gen. Natuurlijk
met een degelijke opleiding en onder-
steuning. Gratis infopakket? Bel ons
of vraag aan via www.gildewerk.com.
Gildewerk bv
T 023–532 22 55
Jan van Geunsweg 10A F 023–534 09 65
2031 BD Haarlem E holland@gildewerk.com
Zeepmaken
Nieuw! Niet alleen kaarsenmaken,
maar nu ook zeepmaken volgens het
ver trouwde Gildewerk concept. Met
veilige apparatuur en materialen,
speciaal ontworpen en geselec teerd
voor gebruik in instellin gen. Natuurlijk
met een degelijke opleiding en onder-
steuning. Gratis infopakket? Bel ons
of vraag aan via www.gildewerk.com.
Gildewerk bv
T 023–532 22 55
Jan van Geunsweg 10A F 023–534 09 65
2031 BD Haarlem E holland@gildewerk.com
Zeepmaken Steun Stichting Michael-Wings!
Zakwoordenboek
van de Ouderenzorg
Met informatie die specifi ek met de
oudere zorgvrager te maken heeft
Ook
interessant
voor u…
Stichting Michael-Wings
Zorg er samen met ons voor dat vele
kinderen op de kinderafdelingen van
Nederlandse ziekenhuizen gratis gebruik
kunnen maken van internet aan bed!
Kijk op www.michael-wings.nl en word
ook sponsor of donateur!
Nuttig zakboek voor zowel de ouderenprofessionals
als voor ouderen zelf en hun
mantelzorgers. Van de makers van het
Zakwoordenboek der Geneeskunde de
Coëlho, Janus Jochems en Fred Joosten.
De derde auteur, Kees Jan Fluijt, is voormalig
verpleeghuisarts en docent opleiding
verzorgenden en verpleegkundigen.
Alfabetisch gerangschikt op meer dan 1000
trefwoorden over: ouderdomsziekten,
hulp- en geneesmiddelen, zorg- en woonvormen,
AWBZ, BOPZ, WMO, Palliatieve
en terminale zorg, handelings- en wilsonbekwaamheid,
vragen en keuzes rondom
het levenseinde, en erf- en successierecht.
www.vakkennis.nl
0314 - 358 358
8578 Ouderenzorg 185x130.indd 1 20-11-2008 13:43:22
0 10:14
10:17 AM AS_12_01.indd 35 10/01/12 9:52 AM

REMINIsCENTIE
Tradities
‘Ik ging met mijn
lampion langs de
deuren en zong
Sint-Maartenliedjes’
Tradities dragen een stukje cultuur en gewoonte over van generatie op generatie. Soms gaan
ze verloren of veranderen zij van karakter. Zo waren tradities vroeger bijvoorbeeld veel meer
lokaal gericht dan tegenwoordig, nu de wereld ‘een groot dorp’ is geworden. Maar er zijn ook
veel oer-Hollandse tradities bewaard gebleven.
van de leukste tradities
uit mijn jeugd was
Luilak’, zegt een 81-jarige
mijnheer. ‘Dat was
‘Een
een echte West-Friese
gewoonte. In de zaterdagnacht voor
Pinksteren zette ik de wekker op vijf uur
’s nachts en dan ging ik met een aantal
vrienden de straat op. We maakten veel
lawaai en zongen liedjes om de mensen
die nog lagen te slapen wakker te maken.
Dingen stukmaken of besmeuren, zoals
tegenwoordig wel eens gebeurt met
Luilak, deden we niet. Dat was er vroeger
niet bij. Als we thuiskwamen, aten we
als ontbijt luilakbollen: warme broodjes
met stroop.’
Veel tradities op of rond feestdagen
dateren uit vroeger tijd. Denk maar aan
het verven en verstoppen van eieren
met Pasen, het bakken van oliebollen op
oudejaarsavond, het bezoeken van de
nachtmis met Kerstmis of het doen van
spelletjes als koekhappen en zaklopen op
36 JANUARI 2012 as
Koninginnedag. Een 85-jarige mevrouw
vertelt: ‘In Twente, waar ik ben opgegroeid,
hadden we de jaarlijkse paasvuren.
Er werd een grote berg gemaakt
van hout en takken en die werd in brand
gestoken. Iedereen kwam eropaf en het
was altijd heel gezellig.’
Ook Sint-Maarten is een oer-Hollandse
traditie waar veel ouderen goede herinneringen
aan hebben. ‘Als voorbereiding
op 11 november maakte ik als
kind een lampion van een suikerbiet’,
vertelt een 89-jarige mijnheer. ‘Met een
scherp mesje sneed ik aan de bovenkant
een plak van de biet af en daarna holde
ik hem uit. Aan de buitenkant kerfde
ik een gezichtje en binnenin kwam een
kaarsje. Samen met een paar kinderen
uit de buurt ging ik met mijn lampion
langs de deuren, terwijl we de traditionele
Sint-Maartenliedjes zongen. Door
weer en wind, want vroeger was het in
november vaak behoorlijk guur. Als ik
met rode konen thuiskwam, zat mijn
moeder klaar met warme chocolademelk
en dan mocht ik lekker snoepen. Maar
ik mocht niet alles wat ik had opgehaald
zelf opeten. Ik moest mijn snoep delen
met mijn oudere broer en zus, die niet
meer meeliepen, en met mijn jongere zus
die nog te klein was voor Sint-Maarten.
Deze traditie heeft een grote waarde voor
mij gehad. Achteraf zie ik dat ik daardoor
heb geleerd te delen en niet alles voor
mezelf te houden. Daarom vind ik het
belangrijk dat tradities blijven bestaan.
Tegenwoordig gaan kinderen nog steeds
langs de deuren op 11 november, maar ze
maken de lampionnen niet meer zelf van
suikerbieten. Dat vind ik wel jammer,
want dat hoorde er in mijn jeugd echt bij.’
elfstedentocht
Een van de meest bekende Nederlandse
tradities is de Elfstedentocht. Omdat de
winters vroeger strenger waren, vond dit
evenement vaker plaats dan de afgelopen
decennia. Een 85-jarige mevrouw die in
AS_12_01.indd 36 10/01/12 9:52 AM

'Elk jaar was het weer spannend of de Elfstedentocht zou kunnen plaatsvinden of niet.'
Friesland is geboren, herinnert zich deze
Elfstedentochten nog goed. ‘Mijn vader
heeft er verschillende keren aan meegedaan.
Vanuit het dorp waar ik woonde
gingen we op de schaats naar het
dichtstbijzijnde dorp waar de tocht voorbijkwam
om hem toe te juichen. In de
dorpen was muziek en er waren kraampjes
met chocolademelk en erwtensoep.
Elk jaar was het weer spannend of de
Elfstedentocht zou kunnen plaatsvinden
of niet. Maar als het ijs dik genoeg was,
dan was het echt een feest. Voor mij
waren die Elfstedentochten altijd het
hoogtepunt van het jaar.’
Voor wie in het zuiden van het land
geboren is, was carnaval waarschijnlijk
een traditie die een hoogtepunt vormde.
En in veel landelijke dorpen was de
jaarlijkse kermis een evenement om het
hele jaar naar uit te kijken. Daarover
vertelt een 91-jarige mijnheer die
opgroeide in het Noord-Hollandse dorp
Middenbeemster: ‘De jaarlijkse Beemster
kermis vond altijd plaats in de eerste
week van augustus, dan was de hooioogst
binnen. De kermis was omgeven
met allerlei gebruiken. Wanneer de bel
in het torentje van het raadhuis luidde,
dan mocht de opbouw beginnen. Als
kind vond ik het prachtig om te zien hoe
langzaam de draaimolen en de schommelschuitjes
verrezen. Er waren ook
snoeptenten met zuurstokken en kaneelstokken.
Zondag na de kerkdienst mocht
alles open en ging het feest van start. De
hele week waren er attracties, zoals een
paardendraverij, een wielerwedstrijd
of volksspelen. Het was een belevenis
voor het hele dorp. De Beemster kermis
bestaat nog steeds en dat vind ik een
goede zaak. Het is alleen jammer dat er
tegenwoordig zo veel gedronken wordt
en er regelmatig vechtpartijen zijn. Zulke
dingen kwamen in mijn jeugd niet voor.’
kerkelijke tradities
En dan waren er natuurlijk de kerkelijke
Uitstapje naar de
vorige eeuw
Wie met ouderen werkt, zal merken dat
zij veel over vroeger praten. Dat is logisch,
want ouderen hebben een heel leven om
op terug te kijken en vinden het vaak leuk
om herinneringen op te halen. Het is prettig
als je iets weet over de tijd waarin je
bewoners of cliënten geleefd hebben,
toen de wereld er nog heel anders uit zag
dan vandaag de dag. Marjolein Wolf,
voorzitter van de Stichting KleurRijk
Verleden, laat in deze rubriek ouderen aan
het woord over het leven van vroeger.
Deze aflevering vertellen zij over
Nederlandse tradities uit hun jeugd en
jonge jaren.
tradities die een belangrijke rol speelden
in het leven van mensen vroeger. ‘Op
Aswoensdag gingen we altijd met z’n
allen naar de kerk’, vertelt een 75-jarige
mevrouw die uit een katholiek nest
komt. ‘Het bijzondere was dat de kapelaan
dan met as een kruisje op ons voorhoofd
zette. Hij zei daarbij dat je “van
stof was en tot stof zou wederkeren”. Als
as JANUARI 2012 37
AS_12_01.indd 37 10/01/12 9:52 AM

REMINIsCENTIE
kind betekenden die woorden natuurlijk
weinig voor me. Ik was er vooral mee
bezig dat ik een paar weken niet mocht
snoepen, want Aswoensdag was het
begin van de vastentijd. Ik kreeg een vastentrommeltje,
waarin ik snoep dat ik
kreeg moest bewaren en dat mijn moeder
goed opborg in de kast. Aan het eind
van de vastenperiode, met Pasen, kreeg
ik het trommeltje en mocht ik het leegeten.
Daar keek ik echt naar uit. Hoewel
het trommeltje niet erg vol zat, want
zoveel snoep kregen we vroeger niet.’
In de katholieke kerk was ook het doopfeest
een traditie die met allerlei vaste
gewoontes was omgeven. Voor het
‘In Twente, waar ik ben opgegroeid, hadden we de jaarlijkse paasvuren.'
38 JANUARI 2012 as
dopen kreeg het baby’tje een peter en
meter, vaak een broer of zus van een
van de ouders. Een 90-jarige mijnheer
vertelt: ‘Het dopen was een plechtige
gebeurtenis. Het kindje kreeg een doopjurk
aan en de peettante droeg het naar
de doopvont. Daar werd de doopkaars
aangestoken, waarna de pastoor tijdens
een gebed een beetje wijwater over het
hoofdje goot. Vaak zette de baby het dan
op een krijsen.’
Driekoningen is een traditioneel feest
dat van oudsher gevierd wordt op 6
januari. ‘Mijn moeder bakte op deze dag
altijd een tulband met een bruine boon
erin’, herinnert een 76-jarige mevrouw
'Met Driekoningen bakte mijn moeder altijd een
tulband met een bruine boon erin'
zich. ‘We kregen allemaal een plakje
van de tulband. Wie de boon had, moest
trakteren. Ik vond het als kind reuze
spannend als de tulband aangesneden
werd. Wie zou de boon hebben? Ik denk
dat deze traditie tegenwoordig niet meer
bestaat. Eigenlijk is dat erg jammer, want
tradities als deze geven een gevoel van
saamhorigheid!’
Meer weten over Nederlandse tradities? Het
Nederlands Centrum voor Volkscultuur en
Immaterieel Erfgoed geeft via zijn website
www.volkscultuur.nl informatie over tradities.
Het centrum verkoopt ook tijdschriften
en boeken over tradities en gebruiken en
organiseert activiteiten. Verder geeft de site
info over activiteiten rondom ‘2012 Jaar van
het Immaterieel Erfgoed’, ook te vinden op
www.jaarvanhetimmaterieelerfgoed.nl.
Tekst: Marjolein wolf
AS_12_01.indd 38 10/01/12 9:52 AM
Oudere

Professionals
kunnen effectief
ingrijpen bij
ouderenmishandeling
GERDA KREDIET
OUDEREN
mishandeling
ERVARINGEN EN INTERVENTIES
AUTEUR : Gerda Krediet
ISBN : 9789035231658
UITGAVE : 1e druk 2010
PRIJS : € 24,95
PAGINA’S : 156
Ouderenmishandeling
Ervaringen en interventies
Ouderenmishandeling is een onmisbaar boek voor iedereen die
zich beroepsmatig bezighoudt met ouderen. In het boek is een
interventie- en stappenplan opgenomen waarin de lezer concrete
handvatten krijgt voor hulpverlening.
Het boek is geschikt voor artsen, verpleegkundigen, thuiszorgmedewerkers,
ouderenadviseurs, maatschappelijk werkers en
hulpverleners die vertegenwoordigd zijn in Lokale Zorgnetwerken
en Advies en Steunpunten Huiselijk Geweld.
Gerda Krediet werkte tien jaar als sociaal psychiatrisch verpleegkundige
bij het Meldpunt Ouderenmishandeling van de GGD
Rotterdam-Rijnmond. Zij is nu directeur van Nood Zaak, een bureau
voor advies, onderzoek en interventies bij ouderenmishandeling en
professioneel mentorschap.
Bestellen? Ga naar:
www.elseviergezondheidszorg.nl
Ouderenmishandeling_215x285.indd 1 1/19/2011 12:58:19 PM
AS_12_01.indd 39 10/01/12 9:52 AM

Dreigen, uitschelden,
krabben en slaan: het
zijn allemaal vormen
van agressief gedrag
AUTEUR : Ronald Geelen
ISBN : 9789035231610
UITGAVE : 1 e druk 2010
PRIJS : € 12,50
PAGINA’S : 63
Agressief gedrag bij
dementie
Wie ouderen met dementie begeleidt, krijgt zeker met agressief
gedrag te maken. Agressie heeft veel impact op je werk. Dit
boek helpt je te ontdekken wat de oorzaak is van het gedrag
van demente ouderen en hoe je er zelf en met je team mee
kunt omgaan. Het boek is geschreven voor verzorgenden,
verpleegkundigen en andere professionals in de ouderenzorg.
Ronald Geelen werkt als psycholoog en gedragstherapeut in
Verpleeghuis Lucia in Breda. Al vele jaren is hij betrokken bij
trainingen in het hanteren van agressie. Hij publiceert vaak over
ouderenzorg en heeft daarbij altijd voor ogen dat de lezer zijn
kennis direct in de praktijk moet kunnen brengen.
Ook beschikbaar in deze reeks:
De wondere wereld van dementie – Bob Verbraeck
Kleinschalig wonen voor mensen met dementie – Henk Nouws
Bestellen? Ga naar:
www.elseviergezondheidszorg.nl
Agressie.indd 1 1/19/2011 12:53:22 PM
AS_12_01.indd 40 10/01/12 9:52 AM