Musis juli 2010 nr. 7 - Gemeente Schiedam

JULI-AUGUSTUS 2010 JAARGANG 16 NO 7 CULTUREEL MAGAZINE
€ 5,-

De gezichten die ons nieuwe
theaterseizoen smoel geven
Bekijk het nieuwe theaterprogramma op
www.theateraandeschie.nl en bestel direct uw kaarten!
Of haal een brochure af bij de kassa van het theater.
Theater aan de Schie, Stadserf 1, Schiedam (010) 2 467 467
...WIJ GAAN NOG EVEN DOOR...
UW OUDE BRIL
IS GELD WAARD
DEZE DEZE SUCCESVOLLE
SUCCESVOLLE
AKTIE AKTIE STOPPEN STOPPEN WIJ
NOG NOG LANG LANG NIET! NIET!
DOE DOE DUS DUS MEE..!
MEE..!
INRUIL-
PREMIE
€100,- OF
€50,-!
Ruil uw oude bril in en ontvang tot 100,- euro
inruilpremie bij aanschaf van een nieuwe
complete bril uit onze gehele collectie. Uw oude bril
geeft iemand in een 3e wereldland weer kans op een
beter (vooruit)zicht. Kom nu naar Tempel Optiek en
doe mee. Deze aanbieding komt nog bovenop de
vergoeding van uw zorgverzekeraar.
Tempel Optiek
werkt samen met alle
zorgverzekeraars.
Hoogstraat 2 • 3111 HH Schiedam • Tel (010) 473 59 19
www.tempeloptiek.nl

3 Musis
MUSIS juli-augustus 2010
jaargang 16
no 7
ISSN 1568.9751
Musis verschijnt 11 maal per jaar
en informeert en opinieert
onafhankelijk op het brede terrein
van cultuur en samenleving.
Musis is toegelaten als
Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI)
8049 60 057
Uitgever: Stichting Musis
Bestuur:
Jan Franken, Dick Jansen, Loe Koppejan - voorzitter,
Jos Poolman, Karin Visser, (vacature)
Redactie en administratie:
Broersvest 75-77
3111 ED Schiedam
Telefoon: 010 473 55 18
E-mail: redactie@musis.info
Hoofdredacteur: Hans van der Sloot
Redactie:
Jeroen ter Brugge, Theo van Giezen,
Sjef Henderickx, Jack Tsang, Rikkert Wijk
Eindredactie: Laurens Priester
Abonnement: minimaal € 32,50
(jaarabonnement 2010)
(een hogere bijdrage wordt zeer op prijs gesteld)
op rekeningnummer 81.33.79.555 Fortis
Opzeggingen schriftelijk 2 maanden
voor beëindiging abonnementsperiode.
Advertentie-exploitatie:
DK media, Schieweg 93, 2627 AT Delft
Telefoon: 015 256 60 10
Mobiel: 06 285 993 70
MUSIS ONLINE OP
http://archief.schiedam.nl/
Van januari 2009 tot de maand voorafgaand aan
het laatste nummer (juni 2010) is Musis
volledig leesbaar op de website van het
Gemeentearchief Schiedam / publicaties.
Het Musisarchief is volledig doorzoekbaar.
Alle auteursrechten en datarecht berusten bij
Stichting Musis en de auteurs. Het onderwijs en
educatieve instellingen kunnen op Musis een beroep
doen bij het geschikt maken van onderwerpen voor
lessen en projecten.
Lithografie en druk: TDS printmaildata, Schiedam
Alle auteursrechten en datarecht berusten
bij Stichting Musis en de auteurs.
Deze uitgave kwam mede
tot stand dankzij de steun van het
Fonds Schiedam Vlaardingen e.o.
Omslag: De 'wokkel',
de fietsbrug tussen de stad Vlaardingen
en de Broekpolder – officieel de 'Twist' geheten
en ontworpen door Architectenbureau West 8.
Foto Jan van der Ploeg.
Inhoudsopgave
4 Blankenburgtunnel vernietigt kapitaal en landschap
7 Broekpolder. Grond onder de voeten
11 De Broekpolder – burgers zorgen voor leefbaarheid in
Rotterdamse stadsregio
16 De boer en de stad
18 Museumvondsten
20 Was getekend: Octave DeConinck
24 Nieuwbakken bewoners, veranderend land,
verdwenen bestemmingen
30 Het water op, waar dat nog kan
36 Een oproep tot doodzonde.
Herbouw De Washington aan de Buitenhavenweg
Voorbij, voorbij
'Hoe genoeglyk rolt het leven / Des gerusten Lantmans heen / Die zyn
zaligh lot, hoe kleen / Om geen koningskroon zou geven', dichtte de
Abtswouder dichter-boer Hubert Kornelis Poot in 1716. En maakte zijn
buurtschap daarmee tot reisdoel voor tal van studenten, taalkundigen en
hoogwaardigheidsbekleders die het - voor die tijd ongekend - fenomeen
van een dichtende handwerksman met eigen ogen wilden aanschouwen.
Opnieuw hebben die laatsten grote belangstelling voor Poots Abtswoude.
Maar nu niet vanwege het prachtige, vlakke polderland als bron van
poëzie, overpeinzing en inspiratie. Dat is voorbij. Haast voorgoed voorbij.
De huidige belangstelling van vermogende stedelingen geldt het onroerend
goed, nu de boerenstand sterk in aantal terugloopt. Stukje bij beetje worden
de percelen prijsgegeven aan wilde begroeiing, struikgewas en bomen.
De polderweggetjes van weleer zijn herschapen in fietspaden ten behoeve
van het leger recreanten op een mooie zomerse dag. Ook de vroegere
levensaders in dit gebied, de Vlaardingse Vaart en Poldervaart hebben
hun eertijdse betekenis verloren. Waar ooit de platbodems voor het
vervoer van vee, riet, hooi en spoeling het landschap luister verleenden,
tuffen momenteel de dagjesmensen. Als er nog te varen valt, want
de Schiedamse Poldervaart, als één der oudste Hollandse kanalen, is
momenteel niet meer dan een binnenvijver, waaraan de oorspronkelijke
vorm en functie nauwelijks meer kan worden afgelezen.
Musis vroeg voor dit zomernummer aan vier fotografen en de twee
gemeentelijke archieven om de veranderingen in het landschap rond
Vlaardingen en Schiedam in beeld te brengen. Dit leverde schitterende
indrukken op. Die echter tevens de noodzaak onderstrepen om nu vooral
goed na te denken over wat wij willen dat onze kinderen straks, buiten
de stadsgrenzen, zullen zien.

Blankenburgtunnel
Arm Vlaardingen! Nu de Groenste stad van
Nederland, straks misschien weer één van de
vuilste? De voortekenen zijn ongunstig. Op
de horizon staan de asfaltmachines klaar om
de A4 en A24 aan te leggen. Donkere wolken
pakken zich ook samen boven de Broekpolder.
De natuurontwikkeling in de voormalige
gifbelt loopt ernstig gevaar. Is het niet door
een snelweg, dan wel door bezuinigingen, of
anders door een bodemsanering die weinig
goeds voorspelt voor de beplanting.
Vlaardingen heeft altijd geprofiteerd van de ligging aan het
water. Maar langzaam maar zeker begint die strategische
positie de oude haringstad nu op te breken. In 1967 bracht
de eerste Beneluxtunnel de stad nog tot nieuwe welvaart
door de snelle verbinding met de petrochemische industrie
op de zuidelijke Waterwegoever. De tweede oeververbinding
bij Vlaardingen, de Blankenburgtunnel die bedrijfsleven
en overheid nu naar voren schuiven, kan wel eens een
tegengesteld effect hebben. Die tunnel lijkt de weg te effenen
naar nog veel meer kilometers asfalt - en dus naar nog veel
meer lawaai en fijnstof. Behalve de mens, krijgt ook het
landschap het zwaar te verduren. En dat allemaal als gevolg
van de verdere ontwikkeling van de Rotterdamse haven.
Wegens de aanleg van de Tweede Maasvlakte heeft de haven
behoefte aan betere infrastructuur – aan een tweede tunnel
onder de Nieuwe Waterweg die de A20 op de noordelijke
oever verbindt met de A15 op de zuidelijke oever. Formeel zijn
er twee opties voor deze nieuwe schakel in het wegennet: de
Blankenburgtunnel tussen Maassluis en Vlaardingen en de
Oranjetunnel tussen Hoek van Holland en Maassluis. Maar die
laatste mogelijkheid komt nauwelijks in beeld.
Overheid en industrie lobbyen eendrachtig voor de Blankenburgtunnel.
De burgemeesters van Maassluis, Vlaardingen,
Schiedam en Midden-Delfland protesteerden in april bij
minister Eurlings krachtig tegen deze vooringenomenheid
die volgens hen berust op gemanipuleerde gegevens
die de Oranjetunnel zo ongunstig mogelijk voorstellen.
Bewonerscomités in de Zuidbuurt en Maassluis-Oost lieten
zich in juni in soortgelijke termen uit in een brief aan Eurlings.
tekst: Peter de Lange
foto's: Cornelia Montfoort
vernietigt kapitaal en landschap
Hier ligt volgens één der varianten de oostelijke toegangslus tot de Blankenburgtunnel...
Een grootschalig project als de Blankenburgtunnel zal,
waarschuwen bestuurders en bewoners, een eeuwenoud
weidelandschap volledig verwoesten. Om de tunnel van twee
keer drie rijstroken aan te sluiten op de A20 zal halverwege
Vlaardingen en Maassluis een groot en lelijk verkeersplein
worden gebouwd. En dat is nog niet het einde van de
exercitie. Liggen tunnel en verkeersplein er eenmaal, dan
is niet uitgesloten dat vanaf de A20 een aansluiting met de
toekomstige A4 tussen Delft-Zuid en Vlaardingen-Noord tot
stand wordt gebracht. Doemdenken? "Het is niet ons idee, het
is een idee dat al heel lang leeft bij de overheid," aldus Tom
van der Sar, woordvoerder van de verontruste bewoners in
Maassluis-Oost.
Iedereen kan dit draaiboek tegen het licht houden en op
zijn waarschijnlijkheid beoordelen. Daarvoor zijn een paar
simpele hulpmiddelen voldoende: een pc en een niet al te
recente wegenkaart van Zuid-Holland, bijvoorbeeld een
gezamenlijke uitgave van ANWB en provincie. Tik om te
beginnen op internet www.autosnelwegen.nl in en raadpleeg
daar de geschiedenis van het Nederlandse wegennet. Met
het Rijkswegenplan uit 1968 op het scherm wordt duidelijk
waarom de overheden nu zo krachtig pleiten voor de
Blankenburgtunnel. Die tunnel werd namelijk 42 jaar al heel
Musis 4

precies ingetekend op de plaats waar hij nu wordt gepromoot:
tussen Maassluis en Vlaardingen. En waar wegen elders in
Nederland nog wel eens door Rijkswaterstaat uit de plannen
werden geschrapt, bleef de tweede tunnel bij Vlaardingen
in iedere nieuwe editie van het rijkswegenplan en het
Structuurschema Verkeer en Vervoer gehandhaafd onder
de vermelding A24. Zie onder andere de edities 1979, 1983,
1988 en 2002. De Oranjetunnel daarentegen is in geen enkel
schema te vinden.
Ook op de provinciale wegenkaart is te zien dat al heel
lang rekening wordt gehouden met geen andere tweede
oeververbinding dan de Blankenburgtunnel. Op de kaart
werd ten oosten van Rozenburg het tracé voor de aanlanding
van de tunnel op de zuidelijke oever al vele jaren geleden
ingetekend. Het zandlichaam ligt er ook al jaren. Een
imaginaire rechte lijn in noordelijke richting om aansluiting
met de A20 tot stand te brengen loopt dwars door het
Lickebaertbos en de Zuidbuurt.
Een onthullend beeld van de mogelijkheden die Rijkswaterstaat
voor ogen staan als de tweede Waterwegtunnel er
eenmaal ligt, geeft het Structuurschema Verkeer en Vervoer uit
1979. Uit die beleidsnota blijkt dat de A24 vanaf de A20 eerst
aansluiting zal zoeken via een nieuw aan te leggen weg ten
noorden van Vlaardingen met de A4 door Midden-Delfland,
om vervolgens ten noorden van Schiedam en Rotterdam door
te lopen naar Overschie, waar hij aansluit op de A13. Vandaar
vervolgt de A24 zijn loop langs de Doenkade en passeert
Lansingerland om tenslotte een kilometer of vijftien oostelijker
bij Moordrecht weer aan te sluiten op de A20. Zou dit scenario
werkelijkheid worden, dan ligt er straks parallel aan de A20
ten noorden van Vlaardingen, Schiedam en Rotterdam een
tweede randweg oost-west.
5 Musis
…of hier volgens een andere variant.
In latere edities van het structuurschema werd deze randweg
weer uitgestuft. Maar wil dat ook zeggen dat hij nooit
geheel of gedeeltelijk zal worden aangelegd? Ligt de tunnel
er eenmaal, dan zal de A20 in beide richtingen met één
rijstrook worden verbreed om de nieuwe verkeersstromen
te kunnen verwerken. De vraag is of dat voldoende zal zijn.
Om stagnatie op het Kethelplein en in de Beneluxtunnel
(prognose: vol in 2020) door verkeer uit noordelijke richting
te voorkomen, ligt het voor de hand om het verkeer op de A4
dat de Botlek en de Maasvlakten als bestemming heeft al vóór
het Kethelplein te laten afbuigen. Het lijkt dan logisch dat al
snel zal worden gepleit voor een directe verbinding tussen de
nieuwe tunnel en de A4.Voor een verbindingsweg tussen de
Blankenburgtunnel en de A4 is maar één tracé denkbaar: door
de Broekpolder en de Holiërhoekspolder, met ter hoogte van
de Holyweg een brug over of een aquaduct onder de Vaart.
Is dat het eindplaatje dat Rijk en Rotterdam voor ogen
hebben? De Notitie Reikwijdte en Detailnivo van Rotterdam
Vooruit ontkent dat nadrukkelijk. De mogelijkheid om de A24
te koppelen aan de A4 is wel onderzocht, maar afgewezen,
beweert de Notitie. Want zo'n aansluiting tot stand brengen
"is fysiek praktisch onmogelijk". Het weggedeelte dat daarvoor
in aanmerking komt, ligt namelijk onder de grond (de A4
ligt vanaf de bebouwing bij Vlaardingen/Schiedam-Noord in
een tunnel). Ook landschappelijk wordt de A24 ongewenst
genoemd, een argument dat merkwaardigerwijs niet speelt
waar het de Blankenburgtunnel betreft.
Wordt de argwanende burger hier in slaap gesust? Het
argument dat je op een tunnel heel moeilijk in de flank een
weg aansluit, lijkt valide. Maar het kan ook een cynisch
gelegenheidsargument zijn. Achterdocht is gerechtvaardigd.

De Maaslandse architect Ton Poot meent namelijk dat
Rijkswaterstaat om precies dezelfde reden nooit serieuze
belangstelling heeft getoond voor zijn alternatieve A4, een
snelweg in een tunnel over de volle lengte van Delft tot aan
Schiedam, met op het dak een vliet zodat het landschap
onaangetast blijft. "Ze willen mijn weg niet, omdat ze er de
A24 niet op kunnen aansluiten," aldus Poot. Wat impliceert,
dat de door Rijk en Rotterdam geprefereerde variant wel die
mogelijkheid zou bieden. En dat is allesbehalve ondenkbaar.
In 2007 onderzocht oud-minister Pieter Winsemius voor het
Rijk de mogelijkheden om de verkeersstromen ten westen van
Rotterdam te verbeteren. In zijn plannen neemt de A24 een
prominente plaats in.
"Winsemius is nota bene voorzitter geweest van Natuurmonumenten.
Hij moest zich schamen," zegt Tom van der Sar.
Maar dat geldt voor meer partijen. Het Rijk kan aan dezelfde
schandpaal worden genageld. Heeft dat niet altijd beweerd
dat Midden-Delfland een onmisbare groene enclave in de
zuidelijke Randstad is, en voor die streek zelfs een aparte
Reconstructiewet in het leven geroepen?
De drie varianten voor een toegang vanaf de A20 tot de Blankenburgtunnel.
In alle gevallen wordt het landschap tussen Vlaardingen en Maassluis zware
schade toegebracht.
Aanleg van de Blankenburgtunnel mag voor het bedrijfsleven
dan gunstig zijn, voor overheid en burgers betekent het
project kapitaalvernietiging op grote schaal. De provincie
Zuid-Holland heeft veel geld gestoken in de Zuidbuurt en er
recreatieprojecten zoals fietspaden, visvijvers en zwemplassen
gefinancierd. Onder invloed van die investeringen gingen ook
particulieren investeren in dit na het dioxineschandaal in de
jaren 1990 leeggelopen veeteeltgebied. Verlaten boerderijen
werden voor veel geld opgeknapt, eenvoudige woningen
veranderd in villa's. De aanleg van de Blankenburgtunnel
maakt al die inspanningen in één klap waardeloos.
Een zelfde betoog kan worden gehouden aangaande de
Broekpolder. Het tunnelproject is een klap in het gezicht van
al degenen die zich hebben ingespannen om op de gifgrond
van de Broekpolder een natuur- en recreatiegebied tot
stand te brengen. Zelfs als de polder straks niet door de A24
wordt doorsneden, dan nog zal de tunnel de Broekpolder
grote schade berokkenen door de herrie en de stank van de
verbrede A20 en de aanwezigheid van een groot en luidruchtig
verkeersplein op hemelsbreed een of twee kilometer afstand.
Die betonnen megaconstructie binnen zicht- en gehoorafstand
laat zich moeilijk verdragen met de intentie van het inrichtings-
plan dat de Federatie Broekpolder met zoveel geestdrift heeft
opgesteld en dat onder andere het creëren van "struingebieden"
en "ruige natuur" voor ogen heeft. Met de stiltebeleving in de
Broekpolder zal het na de bouw van tunnel en verkeersplein
voorgoed gedaan zijn.
De omliggende gemeenten kunnen weinig uithalen om het
tunnelproject tegen te houden. De Blankenburgtunnel is,
evenals de A4, ondergebracht in de Crisis- en Herstelwet,
en dat label maakt verzet door lagere overheden kansloos.
Het zal geen toeval zijn dat de gemeente Vlaardingen eind
vorig jaar de Aalkeet Binnen- en Buitenpolder opnam in het
Landschapsontwikkelingsperspectief (LOP) in een poging
ongewenste ontwikkelingen tegen te houden. De polders
kregen in het LOP de exclusieve bestemming agrarische
activiteit. Een groene omgeving is voor Vlaardingen
onmisbaar, staat in het document: "Het Midden-Delflandgebied
met de Broekpolder is van cruciaal belang voor de verdere
ontwikkeling van Vlaardingen als aantrekkelijke woonstad.
Dit is ook één van de speerpunten in het Actieplan Wonen.
Bij wonen in een vitaal Vlaardingen hoort dit groene en
open gebied dat op loopafstand volop gelegenheid biedt
om te wandelen, te fietsen, te varen of rustig te zitten. Met
de verschillende polders binnen en buiten onze gemeente
hebben de bewoners van Vlaardingen een prachtige plek om
te recreëren. Van dit mooie gebied moeten we gewoon volop
kunnen blijven genieten," aldus wethouder Jan Robberegt.
Het LOP is te beschouwen als de opvolger van de Reconstructiewet,
een door de rijksoverheid getroffen regeling die moest
voorkomen dat Midden-Delfland verloren zou gaan door de
oprukkende verstedelijking. Hoe gemakkelijk een overheid
zijn eigen regels oprekt, blijkt uit de voortvarendheid waarmee
nu het tunnelproject in het weidegebied is gedumpt. Voor
asfalt is geld, op natuur wordt beknibbeld. En de Groenste
Stad van Nederland wordt het kind van de rekening. In de
Voorjaarsnota 2010 kondigen burgemeester en wethouders
van Vlaardingen een versobering aan van het budget dat
voor het Herinrichtingsplan Broekpolder was uitgetrokken.
Er zit niets anders op. De gemeente krijgt straks minder
geld uit Den Haag dat draconisch in de overheidsuitgaven
gaat snoeien. Voor de polder betekent dit dat er nog wel
geld overblijft voor nieuwe wandelpaden, maar dat andere
recreatievoorzieningen, zoals het educatieve archeologische
park dat het leven in de Steentijd zou nabootsen, voorlopig
van de baan zijn.
Voorts kan de Broekpolder ook nog te maken krijgen met
een bodemsanering. Volgens een recent rapport van
Milieudienst Rijnmond DCMR brengen hoge concentraties
bestrijdingsmiddelen in de grond het risico van "doorvergiftiging"
met zich mee. Het gif dreigt via regenwormen terecht
te komen in de magen van mollen en merels en via deze
dieren weer in het vet van roofvogels en vossen. Het rapport
beveelt voor ongeveer de helft van de totale oppervlakte van
de polder – inclusief de golfbaan - een spoedeisende sanering
aan, anders is de ecologische schade niet te overzien.
De aard van die sanering wordt niet omschreven en is
onderwerp van nader overleg tussen gemeente, provincie en
milieudienst. Maar de gemeente Vlaardingen gaat er vanuit
dat ongeacht de gewenste methode, saneren hoe dan ook
gevolgen zal hebben voor de natuurwaarde van het gebied.
"Bijvoorbeeld omdat er bomen gekapt moeten worden."
Natuur verwoesten om de natuur te herstellen, Vlaardingen
is goed de weg kwijt.
Musis 6

Broekpolder.
De grond van de ruim beboste Broekpolder behoort tot de meest vergiftigde in Nederland.
Het eindrapport van het Bodemecologisch Onderzoek dat in opdracht van DCMR Milieudienst
werd verricht, laat hierover geen twijfel bestaan. Een halve eeuw nadat de Broekpolder met
sterk vervuild Rotterdams havenslib werd opgespoten, kwamen onderzoekers en analytici van
Grontmij/Aquasense in 2009 met de vernietigende conclusie dat de grond in de Broekpolder nog
steeds 'ernstig verontreinigd' is en de 'ecologische urgentie' noopt tot ingrijpende maatregelen.
DCMR kwam dus op de kop af een jaar geleden met deze verontrustende conclusie en dringende
aanbeveling. Gebeurd is er echter nog niets. Want wie - blijkens de gevolgtrekkingen van het
Grontmij/Aquasense- rapport - geen mol of regenworm is, heeft in de Broekpolder weinig van gif
of zware metalen te vrezen. U kunt uw wandeling dus gerust voortzetten. Met ernstig vervuilde
grond onder uw voeten, maar een schitterende natuur in het vooruit.
Eigenlijk kan Vlaardingen weinig uitrichten met de conclusies
uit het Eindrapport Bodemecologisch Onderzoek Broekpolder.
Zeg maar: vrijwel niets. Dit ligt niet aan de kwaliteiten van
het onderzoek als zodanig. Hierin is gewerkt aan een gedegen
samenvatting van in de bodem aanwezige en waargenomen
verontreinigingen en vergelijking van de huidige resultaten
met eerdere onderzoeken. Hierin stelt Grontmij/Aquasense
vast dat er in de loop der tijd weinig verandering in de bodem
heeft plaatsgehad. Er is sprake van ernstige verontreiniging
met zware metalen en drins ofwel cyclisch gechloreerde
koolwaterstoffen. Deze zijn extreem giftig voor het milieu,
verdacht carcinogeen en kunnen ernstige schade toebrengen
aan de gezondheid. Gechloreerde koolwaterstoffen zetten zich
vast in dierlijk vetweefsel en zelfs een lage concentratie is
dodelijk. Het Rijksinstituut voor de Volksgezondheid en Milieu
(RIVM) stelde echter in 2001 vast dat het gezondheidsrisico
voor mensen verwaarloosbaar is. Sedert 1973 is de productie
en toepassing van gechloreerde koolwaterstoffen aan banden
gelegd en uiteindelijk geheel verboden. En volgens de laatste
rapportage van het instituut van 1 november 2009 is de
emissie van drins op het zoete oppervlaktewater op nationale
schaal verwaarloosbaar.
Bizar landschap
Nu vormt de Broekpolder in dit opzicht een verhaal apart. Het
vervuilde Rotterdamse havenslib waarmee eind jaren 1960 de
Broekpolder werd opgespoten om deze bouwrijp te maken
voor verdere stadsuitbreiding is behalve met zware metalen
van drins vergeven. Oorspronkelijk lag de polder zes meter
boven het omringende land. Het gevaar van uitstromen van
gechloreerde koolwaterstoffen op het zoete oppervlaktewater
lijkt daarmee niet denkbeeldig. Lijkt, want de bedijking vormde
een afdoende barrière tussen Broekpolder en Vlaardingse
7 Musis
tekst: Wim Henkes
foto's: Bureau Stroming
en Jan van der Ploeg
Grond onder de voeten
vaart. Peter de Lange beschrijft in Musis november 2009 zijn
eerste kennismaking met de Broekpolder: "Op een dag namen
twee vrienden mij mee naar een wild en verlaten gebied
aan de rand van de stad. Het lag voor Hollandse begrippen
ongewoon hoog, stak een flink eind boven de omgeving uit;
vanaf de randen keek je neer op de weilanden zeven meter
lager en tot aan Delft had je een fenomenaal uitzicht. Er
groeiden wat lage struiken, de rest van het terrein bestond
uit kale, met plassen water bedekte vierkanten modder die
als de vakken van een dambord aaneen waren geschakeld,
met dit verschil dat deze vakken allemaal zwart waren. Ze
waren met elkaar verbonden door een stelsel van smalle,
glibberige paadjes. Uit de kleffe grond steeg hier en daar een
eigenaardige, muffe lucht op die ondanks het frisse windje niet

Vogelvluchtperspectief van het Integraal Inrichtingsplan Broekpolder (illustratie Jeroen Helmer, ARK)
Nog steeds is het gevaar van uitspoeling naar het grondwater
levensgroot en blijken drins en zware metalen nog in onverminderde
hoeveelheden aanwezig in het slib. Elke gedachte aan een andere
bestemming dan als gebied voor actieve natuurrecreatie wordt
daarmee vanuit het oogpunt van volksgezondheid bij voorbaat
van tafel geveegd. Daar kan dus niets meer gebeuren.
verdween en bij een bepaalde lichtval kon je een olieachtige
glans op het water zien liggen. Als je één pas naast het pad
deed, zakte je tot je enkels weg in de modder." …."Lacherig
scharrelden we rond in dit bizarre landschap, met de bravoure
van kwajongens staken we stokken in de weke prut en
verbaasden ons over de luchtbellen die dan opborrelden, we
bogen ons nieuwsgierig over kaalgekloven konijnenkarkassen
en redden met groot vertoon van dierenliefde een vogel,
bij vergissing in het moeras beland en daar hulpeloos
rondspartelend, door vanaf het dijkje een plank als brug in de
modder te leggen en voorzichtig naar het arme beest toe te
schuifelen."
Gezien de ernst van de vervuiling, kon de gemeente Vlaardingen
weinig anders dan de polder aan z'n lot overlaten en de
natuur - een handje geholpen door aanplant van bomen
en struiken en daaropvolgend natuurbeheer - z'n gang te
laten gaan. Natuurlijk bleef de vraag actueel of niet toch
woningbouw mogelijk zou zijn. Als laatste poging in deze
richting mag het voorstel van de Stadsregio Rotterdam worden
gezien om in de Broekpolder landhuizen te bouwen. Waar
stadsuitbreiding niet mogelijk bleek, moest een 'lichte en
ruimtelijke' bebouwing met luxe huizen toch mogelijk zijn.
Mede door toedoen van de Vlaardingse politiek - GroenLinks
voorop - en het verzet van de Federatie Broekpolder werd
deze mouw er niet aangepast. Sterker nog, alle ruimte werd
gegeven voor het opstellen van een Integraal Inrichtingsplan
Broekpolder dat in 2009 door het Bureau voor Natuur- en
Landschapsontwikkeling werd gepresenteerd.
Er mag niets, kan niets en zal niets
Als enige partij na Vlaardings definitieve keuze voor
een groene Broekpolder nog van mening mocht zijn dat
woningbouw op enigerlei wijze mogelijk moet zijn, wordt
deze gedachte door de twee in 2009 gepresenteerde stukken,
onmogelijk gemaakt. Het Integraal inrichtingsplan schetst
een toekomst als gedifferentieerd recreatiegebied dat geheel
Musis 8

Natuurontwikkeling heeft al geleid tot verrassingen in het gebied
aansluit op de verdere natuurontwikkelingen in Midden-
Delfland. Daar mag dus niets anders meer gebeuren.
Het triadeonderzoek van Grontmij/Aquasense maakt duidelijk
dat de bodemverontreiniging in de Broekpolder nog steeds
van de hoogste orde is. Wie van mening is dat de tijd z'n werk
wel zal hebben gedaan, en hoopt op de mogelijkheden van
anaerobe bacteriologische afbraak, wordt door Grontmij om
de oren gemept. Nog steeds is het gevaar van uitspoeling naar
het grondwater levensgroot en blijken drins en zware metalen
nog in onverminderde hoeveelheden aanwezig in het slib. Elke
gedachte aan een andere bestemming dan als gebied voor
actieve natuurrecreatie wordt daarmee vanuit het oogpunt van
volksgezondheid bij voorbaat van tafel geveegd. Daar kan dus
niets meer gebeuren.
Vlaardingen heeft uit de Broekpolder overigens politieke
en promotionele munt weten te slaan. Yvonne Batenburg,
voorzitter van de Federatie Broekpolder stelde het in een felle
toespraak tot de gemeenteraad op 30 juni 2010 aldus: 'In de
afgelopen zeven jaar is door samenwerking tussen burgers
en overheid in Vlaardingen een doorbraak gerealiseerd in een
decennia durende politieke patstelling: de bestemming van
de Broekpolder. De gemeenteraad heeft in januari 2006 de
politieke moed gehad om de Federatie van Gebruikers van de
Broekpolder te benoemen als democratisch experiment. Er zijn
vele gesprekken gevoerd met college en gemeenteraad over
de principes die aan die samenwerking ten grondslag liggen.
Die zijn vastgelegd in een convenant tussen de Federatie en
de gemeente'. Hiermee werd een democratisch instrument
van burgerparticipatie op het hoogste niveau gerealiseerd.
Yvonne Batenburg, voorzitter Federatie Broekpolder, biedt het plan Broekpolder aan
wethouder Jan Robberegt aan.
9 Musis
Geschonden vertrouwen
De draconische beslissing om de subsidie aan de Federatie
Broekpolder terug te brengen tot tien procent was voor
de voorzitter van de Federatie aanleiding tot de volgende
toespraak onder de titel 'Over geschonden vertrouwen en
een verloren Broekpolder'. Onder andere stelde zij: "Het is
waar, in Vlaardingen, evenals in alle andere Nederlandse
gemeenten moet bezuinigd worden. Dat kan op ons begrip
rekenen, maar bezuinigen op het vertrouwen dat de burger
in de overheid stelt is geen goede zaak en dat is wat hier
staat te gebeuren als u instemt met het wegbezuinigen van
het Integraal Inrichtingsplan Broekpolder wat tevens raakt
aan het voortbestaan van de Federatie Broekpolder. Want dat
is in feite wat het college voorstelt door 90% te bezuinigen
op de plannen voor de Broekpolder zonder ook maar met
ons te overleggen in de aanloop tot de Voorjaarsnota. De
eindverantwoordelijkheid hiervoor ligt bij u, want uw raad
beslist, heeft het laatste woord." (…)
"Het Integraal Inrichtingsplan Broekpolder is zoals bekend
een doordachte, samenhangende aanpak met een duurzaam,
kwaliteitsgericht eindresultaat waarin vele aspecten tot hun
recht komen. Uw raad heeft dit plan vastgesteld, daar kunnen
niet ongestraft twee zaken worden uitgelicht en de rest voor
onbepaalde tijd zonder geld in de ijskast worden geplaatst."
(…)
"Hoe de geloofwaardigheid van de gemeente zelf daarmee op
het spel staat, zodanig dat het - om het zacht uit te drukken -
neigt naar 'onbehoorlijk bestuur'."
"Door de belangeloze inzet van burgers in die Federatie
blijkt het mogelijk om dingen te organiseren en te realiseren
die al jaren eerder aangepakt hadden moeten worden om
te voorkomen dat andere overheden de Broekpolder nog
steeds als mooie bouwlocatie willen aanmerken. Deze
Federatie betrekt burgers en bedrijven en instellingen en
scholen in Vlaardingen, Schiedam en Maassluis positief
bij de Broekpolder, met zeer veel succes. (…) Zonder de
steun van de gemeente, college en raad, voor het Integraal
Inrichtingsplan Broekpolder verliezen wij, verliest Vlaardingen,
zijn geloofwaardigheid bij de burgers en dat tast de integriteit
aan van het wezen van de Federatie Broekpolder. (…) Wij
kunnen onze rol als publieke ontwikkelaar van de Broekpolder
met tal van groepen en als werver van fondsen niet geloofwaardig
spelen als onze primaire partner, de gemeente, niet
achter ons staat. Dat zou ook niet eerlijk zijn naar de andere
burgers die wij vragen mee te denken en werken in het
vertrouwen dat met de resultaten van deze inzet redelijk en
verstandig door het gemeentebestuur wordt omgegaan."

Echter met de noodzakelijk geachte bezuinigingen voor de
komende bestuursperiode als argument, werd de subsidie aan
de Federatie Broekpolder met negentig procent verminderd.
Niet één van de plannen voor de Broekpolder kan met de
resterende tien procent subsidie worden gerealiseerd. Het
bestuur van de Federatie Broekpolder heeft zich demissionair
verklaard, de zo hooggeroemde burgerparticipatie is een lege
dop gebleken. Er zal dus ook niets gebeuren.
Van twee zaken mogen Natuurbescherming en daarmee
de Broekpolder zeker zijn. Ten eerste: Woningbouw zal
uitgesloten blijven. In het minste geval blijft de polder
zoals 'ie er nu bij ligt. In het gunstigste kunnen enkele
inrichtingsinitiatieven toch tot stand worden gebracht. Ten
tweede zal de grond ernstig verontreinigd blijven. De kans
echter dat deze verontreinigingen voor de mens gevaar zullen
opleveren, wordt door de onderzoekers vrijwel nihil geacht.
Dat de verontreinigingen hoger in de voedselketen terecht
komen en daarmee alsnog gevaar zouden opleveren wordt
op nul gesteld. Hogere concentraties zijn waargenomen in
regenwormen en in veel mindere mate in het lichaam van
mollen. En daarbij blijft het volgens het Grontmijrapport.
Avontuurlijk ravotten kan straks in het Klauterwoud
De kans echter dat deze
verontreinigingen voor de
mens gevaar zullen opleveren,
wordt door de onderzoekers
vrijwel nihil geacht. Dat de
verontreinigingen hoger in de
voedselketen terecht komen
en daarmee alsnog gevaar
zouden opleveren wordt op
nul gesteld.
Versoberen of temporiseren
Behalve deze, bedoeld om de raadsleden de gedane
toezeggingen en gemaakte afspraken in het geheugen
te prenten, reageerde de Federatie Broekpolder ook met
vragen aan het college:
Ten eerste natuurlijk stelde het federatiebestuur aan
burgemeester en wethouders de vraag of zij nog steeds de
vastgelegde 'Visie op de Broekpolder' onderschrijven. Ook
vroeg het bestuur om opheldering over de in de voorstellen
aan de raad gehanteerde begrippen 'versobering' en
'temporisering'. Want onder versobering lijkt het bestuur
'vervallen' te moeten verstaan, terwijl het bestuur onder
temporisering verstaat: 'wel doen, maar in een lager tempo'.
Ook wil het bestuur antwoord op de volgende vraag: 'Voor
de ontwikkeling van de Broekpolder heeft door onze inbreng
de Provincie Zuid Holland 1,5 miljoen aan de gemeente
voor groen en recreatie in de Broekpolder beschikbaar
gesteld. Een bedrag dat ver boven de nu door het college
beschikbaar gestelde gelden voor de BP uit gaat. Kunt u
ons aangeven hoe/waarvoor u de resterende gelden wilt
aanwenden? Worden deze ook getemporiseerd ingezet? Of
komen deze middelen te vervallen voor Vlaardingen?
Tenslotte zegt het bestuur dat zich demissionair heeft
verklaard: "Wij zijn zoals u weet door de Voorjaarsnota
en de procedure waarlangs deze tot stand is gekomen
onplezierig verrast. Wij bestrijden niet het recht van de
gemeente om haar eigen begroting voor te bereiden. Wel
zijn wij van mening dat gezien het bestuurlijk experiment
dat wij zijn aangegaan met de gemeente, het gesloten
convenant in deze met de gemeente en de bijzondere status
van 'participatieniveau 5' van de Federatie, er sprake is van
een partnership die beide partijen verplicht deze tijdig, open
en communicatief in te vullen. Te meer omdat wij ons als
partner van de gemeente inspannen om steun en middelen
bij derden te verwerven, waarbij wij staat moeten kunnen
maken op het partnership met de gemeente. In het bijzonder
willen we wijzen op de relatie met groepen/instanties in
de samenleving die actief participeren in de verschillende
projecten zoals de scholen bij het project Natuurkampschool/
BSO."
Op 28 augustus 2010 zal het bestuur een bijzondere
bijeenkomst met de gemeenteraad hebben. Tot dan is het
afwachten wat de toekomst de Federatie en de Broekpolder
zal brengen. Begrijpelijk wel dat het bestuur graag voor die
tijd antwoord verlangt van het college opdat in ieder geval
de onzekerheid wordt weggenomen over de status van de
ontwikkelingen en de rol die de Federatie Broekpolder daarin
wordt toegekend.
Musis 10

"De Broekpolder is van een lelijk eendje
uitgegroeid tot een mooie zwaan" -zo staat
te lezen in het Integraal Inrichtingsplan
Broekpolder dat in mei 2009 aan het
gemeentebestuur van Vlaardingen werd
aangeboden (en door het College en de
Raad is vastgesteld). Van een slibdepot
uit de jaren 1950 en '60 is het gebied
uitgegroeid tot het groene hart van de
stad. En er is voor het eerst een Integraal
Inrichtingsplan gemaakt, om het gebied
nog mooier te maken als een buitenplaats
voor recreatie en sport, onderwijs, cultuur
en natuur. Dit plan is door de Stichting
Federatie Broekpolder zo krachtig neergezet,
dat dit de gemeente geholpen heeft dit jaar
de 'groenste stad' van Nederland te worden.
Dat word je immers niet alleen met goed
groenbeheer, dat doen wel meer steden.
Maar bij papieren plannen alleen mag het
voor de Broekpolder niet blijven, het gebied
is immers al vijftig jaar zoeklocatie voor
woningbouw in de Rotterdamse stadsregio:
het is immers hoog, droog, groen en groot.
En die zoeklocatie is menigeen een doorn
in het oog. Hieronder schets ik de nieuwe
toekomst voor de Broekpolder. De basis
daarvoor is het Integraal Inrichtingsplan,
dat de toegevoegde waarde van het gebied
zo zal vergroten dat eventuele eenmalige
woningbouwopbrengsten daarbij in het niet
vallen.
11 Musis
tekst: Gerard Litjens
foto's: Bureau Stroming en Jan van der Ploeg
De Broekpolder –
burgers zorgen voor leefbaarheid
in Rotterdamse stadsregio
Gerard Litjens is directeur van Bureau Stroming en
werkt sinds 2008 voor de Federatie en de gemeente
Vlaardingen aan de plannen voor de Broekpolder.
Stroming heeft ruime ervaring met natuur- en landschapsontwikkeling,
stimuleert publieke betrokkenheid en voert
projecten uit in de gehele Rijn- en Maasdelta.
www.stroming.nl
www.federatiebroekpolder.nl

Unieke geschiedenis
Midden in één van de verstedelijkste delen van Europa
steekt hier een groot, groen natuur- en recreatiegebied van
ongeveer 400 hectare meters hoog uit boven het laaggelegen
open veenweidegebied. De Broekpolder is tussen 1958 en
1976 opgespoten met slib uit de Rotterdamse haven. Deze
naoorlogse 'win-winsituatie' leverde immers gratis bouwrijpe
grond op, terwijl Rotterdam verlost was van dichtslibbende
havens. Dat slib bleek echter verontreinigd. Hierdoor waren
de woningbouwplannen, die in de zakelijke deal waren
besloten, niet uitvoerbaar. Vanaf begin jaren 1970 werd de
polder gebruikt als recreatie- en productiebos met overwegend
snelgroeiende bomen als populier en wilg. Grote percelen
werden als landbouwgrond verpacht, maar dit gebruik is tien
jaar geleden beëindigd. Het lelijke eendje is op verrassende
manier uitgegroeid, met een veelsoortig gebruik van sportveld
tot stiltegebied, en met een verrassende natuurontwikkeling.
Dit trekt inmiddels vele honderdduizenden bezoekers per
jaar uit de gehele regio. Dat kun je met recht een unieke
geschiedenis noemen.
Uniek planproces
De afgelopen jaren hebben vele Vlaardingers zich uitgesproken
over de betekenis van de Broekpolder. De ideeën
en argumenten, die naar voren zijn gebracht tijdens de vele
discussies over de toekomst van de polder, zijn terug te vinden
in het Integraal Inrichtingsplan Broekpolder (IIB). Eerder zijn
er burgernota's verschenen, actieboekjes uitgegeven (zie
bijvoorbeeld Bomengroei of Huizenbouw, vijftig jaar bestuurlijk
geploeter, Toby Witte 1998) en burgerinitiatieven ontplooid.
Eén van die initiatieven betrof een 'bestuurlijk experiment',
waarvoor in 2006 de Stichting Federatie Broekpolder is
opgericht. Op 22 januari 2008 hebben de Federatie en de
gemeente een convenant ondertekend, waarin wederzijdse
rechten en plichten, taken en bevoegdheden zijn vastgelegd.
De Federatie, dus de burger, neemt het voortouw bij het
genereren van ideeën en werkt samen met de gemeente op
het hoogste niveau van burgerparticipatie.
De Federatie werkt met een aantal 'Kamers', waarbinnen
regelmatig wordt gesproken over de diverse aspecten van de
toekomst van de polder (natuur, recreatie, sport en cultuur).
Het lelijke eendje is op verrassende manier uitgegroeid, met
een veelsoortig gebruik van sportveld tot stiltegebied, en met
een verrassende natuurontwikkeling. Dit trekt inmiddels vele
honderdduizenden bezoekers per jaar uit de gehele regio.
Dat kun je met recht een unieke geschiedenis noemen.
Musis 12

Zo ondersteunt de Federatie het gemeentebestuur om samen
met burgers tot slagvaardige besluitvorming te komen over
groen en recreatie in de Broekpolder. Daarbij gaat het om
zeven concrete voorrangsprojecten en dus ook om een door
de bevolking en de politiek gedragen langetermijnvisie.
De ontwikkelingsvisie
In 2008 heeft de Federatie het eerste voorrangsproject
ontwikkeld, een toekomstvisie 'Broekpolder, een polder
op niveau', die door de Federatie volgens de plaatselijke
inspraakverordening aan de Vlaardingse bevolking is
voorgelegd. Vervolgens is deze visie door het College en
de Gemeenteraad vastgesteld als het uitgangspunt voor de
ontwikkelingen in de Broekpolder. Deze ontwikkelingsvisie
gaat uit van een krachtige zonering, van intensief naar
extensief gebruik, en geen woningbouw. Zo functioneren
het sportcomplex in het zuidelijke deel en de golfbaan in het
noorden uitstekend en hoeven geen grote ingrepen in het
intensieve deel te gebeuren.
Integraal Inrichtingsplan Broekpolder
Het planproces leidde vervolgens in 2009 tot de opstelling
van een integraal plan, waarin de Broekpolder als groen- en
recreatiegebied voor nu en in de toekomst onomstreden
is. Voor Vlaardingers biedt de Broekpolder uitstekende
mogelijkheden voor groen en recreatie. Het groen van
de Broekpolder is goed toegankelijk gemaakt door goede
wandel-, ruiter-, mountainbike- en fietsverbindingen.
Het plan geeft de Broekpolder een sterkere identiteit als
13 Musis
aantrekkelijk en toegankelijk, groot en ruig natuur- en
recreatiegebied. Het is gemaakt door Bureau Stroming in
opdracht van de Federatie. De uitvoering zal een meerjarenprogramma
worden, waarvoor 5 tot 10 miljoen euro nodig
is. De Federatie heeft met de gemeente en de provincie
Zuid-Holland de eerste € 4,7 miljoen al bestemd, en er wordt
naarstig naar aanvullende middelen gezocht.
Als eerste concrete stap heeft de gemeente afgelopen mei
de oostelijk gelegen Watersportweg omgetoverd tot een
fietsstraat, waarin fietsers mogen domineren over het
gemotoriseerde verkeer.

Het zou dan ook politiek en bestuurlijk onverstandig zijn en voor
Vlaardingen ook gezichtsverlies betekenen, als deze uitbundig
gegenereerde energie van betrokken burgers niet zou worden
omgezet in daden.
Het Klauterwoud
In een van de loofbossen (aanleg rond de Boomplantdag 1975)
wordt na de zomer in 2010 een 20 hectare groot struinbos
gerealiseerd, waarin een avontuurlijke klim- en klauterroute
wordt gemaakt, er een uitkijktoren verrijst en een tokkelbaan
wordt gebouwd. Er wordt een stichting opgericht, met de
Stichting Survival Vlaardingen, de Lionsclub en de Stichting
Federatie Broekpolder om toe te zien op het gebruik en
onderhoud van het struinbos. De Lionsclub Vlaardingen heeft
een prijsvraag uitgeschreven om een naam te bedenken voor
het struinbos. Drie kinderen van de K.B.S. De Hoeksteen
in Vlaardingen hebben de naam Klauterwoud bedacht en
daarmee de prijs voor hun school binnengehaald.
Broekpolderhaven
Bij de Polderpoort wordt aan de Vlaardinger Vaart een passantenhaven
aangelegd, speciaal voor historische Westlanders,
recreatievaart en passanten. Het wordt de thuishaven van
de fluisterboot Andante waarmee tochten naar het gebied
Midden-Delfland worden gevaren. Mogelijk kun je hier in de
toekomst elektrische bootjes huren. Een imposant landmark
verrijst langs de oever, er komt een ligweide en je kunt er
pootje baden.
Educatief Archeologisch erf
Er wordt momenteel een haalbaarheidsstudie uitgevoerd naar
de mogelijkheden om het rijke archeologische erfgoed van
Vlaardingen en omstreken zichtbaar en beleefbaar te maken,
in de vorm van een nieuwe versie van een nederzetting uit
de prehistorie, de Romeinse tijd en Middeleeuwen. Geen
museum, maar een interactief educatief erf voor jong, maar
ook voor oud. Dit kan leiden tot een mooi dagje uit, met
informatieve educatie en recreatieve programma's.
Natuurkampschool
Er wordt door de Federatie samen met de onderwijswereld
gestudeerd op de realisatie van een Natuurkampschool, met
onder meer een buitenschoolse opvang en een mogelijk
vakantieonderkomen voor het basisonderwijs in Vlaardingen,
Maassluis, Schiedam en de regio. Leerkrachten zijn creatief
aan het werk gegaan en hebben een aantrekkelijk plan
uitgewerkt waarbij alle projecten uit het Integrale Inrichtingsplan
betrokken worden en een essentiële functie hebben. Dit
plan is door een vertegenwoordiging van de scholen samen
met de Federatie voorgelegd aan de wethouder Onderwijs
in Vlaardingen, die dit met enthousiasme in ontvangst heeft
genomen.
Musis 14

Natuurkern
Belangrijke drager van al deze concrete plannen is de vorming
van een groen en waterrijk hart van de Broekpolder, met
meer ruimte voor natuurwaarden en een aantrekkelijke
padenstructuur voor wandelaars, fietsers, ruiters en struiners.
Zo'n 180 hectare in het middengebied zal naar verwachting in
het komende najaar door de gemeente in samenwerking met
het Recreatieschap Midden-Delfland tot een begrazingsgebied
worden ingericht met een familiegroep van 25 Schotse
Hooglanders. Een ontmoeting met nagenoeg wild levende
dieren zal het gebied nog aantrekkelijker maken, de
toegankelijkheid neemt zelfs toe. De biodiversiteit zal verder
toenemen, de natuurlijke processen zorgen voor betere
overgangen van bos naar open terrein. Door meer neerslag in
het gebied vast te houden ontstaat er in de laagste delen een
schone waterplas. Delen van de bosaanplant zullen op termijn
worden omgevormd naar natuurbos. Met deze plannen wordt
tegelijkertijd de milieubelasting verminderd, het aanwezige
slib in de ondergrond zal deze toekomst niet in de weg staan.
Zet de gemeenteraad de burgerparticipatie
op het spel?
De verdere integrale ontwikkeling van de Broekpolder
draagt bij tot een leefbaarder stad en Midden-Delfland. De
verdere integrale ontwikkeling staat of valt bij een krachtige
samenwerking tussen de Federatie, de gemeente, het
recreatieschap en de huidige en toekomstige gebruikers.
Er is een tienpuntenplan in ontwikkeling, waarin door vele
betrokkenen (er zijn meer dan 1000 vrijwilligers actief!) bij de
Broekpolder enkele aandachtspunten zijn geformuleerd rond
onderwerpen zoals sociale veiligheid en bereikbaarheid.
De Federatie heeft zich naar aanleiding van de recente
politieke beschouwingen zeer verontrust getoond over
dreigende bezuinigingen, juist nu de mogelijkheden er zijn om
na jaren van praten en overleg tot realisatie van een waaier
aan projecten over te gaan. Vooral baart zorgen dat wegens
de voorgenomen bezuiniging het integrale karakter van de
aanpak van de Broekpolder verloren gaat en de participatie
van burgers op het spel staat. Het zou dan ook politiek
en bestuurlijk onverstandig zijn en voor Vlaardingen ook
gezichtsverlies betekenen, als deze uitbundig gegenereerde
energie van betrokken burgers niet zou worden omgezet in
daden. Dan toch maar weer woningbouw?
15 Musis

Boerderij van M. Hoogendam, Broekweg nummer 263. Circa 1956 genomen. (1)
De boer en de stad
Hoe lang is het nu helemaal geleden dat de boerderij of het
agrarisch bedrijf nog zichtbaar was in en direct rondom de
stad? Eén, twee generaties misschien. In elk geval minder
dan een halve eeuw geleden. Voor Schiedam en Vlaardingen
begon het platteland aan de andere kant van de dijk. De
Schiedamsedijk in Vlaardingen en de Vlaardingerdijk in
Schiedam. Vlaardingen telde zelfs nog een aanzienlijk aantal
'stadsboerderijen', agrarische bedrijven die zich te midden
van de vroegste stadsuitbreidingen staande hadden weten
te houden. Schiedam miste dit fenomeen door een vroege
verstedelijking en de zware druk van de achttiende- en
negentiende-eeuwse industrialisatie. Bekend is wel dat tot
ver in de negentiende eeuw in de binnenstad en de directe
nabijheid daarvan, varkens werden gemest, tot gemeentelijke
verordeningen hieraan een einde maakten. Ook kunnen in
Schiedam-Oost – het vroegere Oud-Mathenesse – nog enkele
sporen worden gevonden van vroegere landelijke bebouwing.
Deze zijn zeldzaam, dat wel. En met de aanleg van de
trambaan over de Overschiesestraat zijn aan de Schiekant de
laatste vroegere stadsboerderijtjes en een voormalige veestal
verdwenen.
In Vlaardingen daarentegen werd het vee nog in de jaren
1950 door de stad naar de stal gedreven. Ook hier hebben
stadsvernieuwing en modernisering het meeste opgeruimd
in een periode waarin er met dit erfgoed nauwelijks rekening
Boerderij van Moerman aan het 'Pieterselaantje'. Op de foto zien we links het
woonhuis. Boven de nok van het dak is de achterzijde te zien van de woning op de
tuinderij van Arij Eijgenraam. De foto is in 1932 gemaakt. De meest rechtse figuur
is Jan Moerman. (1)
Boerderij van T. Poot aan de Kortedijk, om precies te zijn het achterhuis. 1963. Foto's J. Sluimer. (1)
werd gehouden. In karakter verschilden de betrekkingen
van beide steden met het boerenbedrijf en het omringende
platteland. De vissersstad Vlaardingen had tot de Tweede
Wereldoorlog een beduidend landelijker karakter dan
Schiedam. Dat had veel te maken met de stedelijke geografie.
Vlaardingen had aan alle zijden open verbindingen met
de directe omgeving. Dat scheelde. Industrie, behalve dan
in de vorm van ondernemingen die direct verband hielden
met de visserij of het boerenbedrijf, had nog niet het oog op
Vlaardingen laten vallen. Kerkelijk waren de betrekkingen
hartelijk en binnen de stad was ruimte genoeg om de
verweving van stad en platteland lang staande te houden.
In Schiedam lag dit anders. Het negentiende-eeuwse Schiedam
had als vroeg geïndustrialiseerde brandersstad alle ruimte
nodig voor de jeneverstokerij en aanverwante bedrijven.
Ook Vlaardingen had lang een belangrijke glasblazerij,
maar de meerderheid aan glashutten bevond zich toch in
en rond Schiedam. Geografisch was Schiedam bovendien
door Schie, spoorbaan en Poldervaart nagenoeg afgesloten
van het buitengebied. Slechts via de Overschieseweg en de
Vlaardingerdijk was het buitengebied bereikbaar. Contacten
waren er wel, maar betroffen hoofdzakelijk de afvoer van
de spoeling, het afvalproduct van de branderijen dat als
veevoer waarde had en om die reden ook via de beurs werd
verhandeld.
Spoelingpomp aan de Overschieseweg, circa 1900. (2)
Musis 16

Trof men in de directe omgeving van Vlaardingen de 'gewone'
Midden-Delflandse boerenhoeve, in Schiedam hielden zich
de veemesterijen op, boerenbedrijven die met een klein
gebied – soms niet meer dan alleen het erf – konden volstaan.
Het veevoer immers werd per spoelingschuit geleverd en
opgeslagen in de spoelingkuil nabij de stallen. Helaas heeft de
tijd geen respect gehad voor deze herinneringen aan de lokale
geschiedenis. Zelfs niet in de in 1941geannexeerde gemeenten
Vlaardingerambacht en Kethel. De toenmalige dorpskernen
zijn er nog wel, opgenomen in de nieuwbouwwijken waarmee
de voormalige polders zijn volgezet. Wie echter naar het
verleden speurt op de vroegere toegangswegen moet moeite
doen om in het huidige stadsbeeld nog sporen te vinden van
het verleden dat zich recent nog alom in beeld liet brengen.
Wat rest zijn foto's in beide gemeentearchieven. Plus de vraag
hoe het kon gebeuren dat met het landelijk gebied in de nabijheid
van de stad zo onzorgvuldig is omgegaan.
(1) Collectie Stadsarchief Vlaardingen
(2) Collectie Gemeentearchief Schiedam
17 Musis
Mesterij aan de Polderweg, thans vervallen. (2)
tekst: Hans van der Sloot
Boerderij van Van Mil, Kethelweg 262, gezien naar het noorden, afgebroken in 1964.
Foto 1963, foto H.K. van Minnen. (1)
Boerderij 'Middelhuyse' van J. Zonneveld, Holyweg 41. (1)
Boerderij aan de Overschieseweg, kant 's Gravelandsepolder,
afgebroken circa 1965. (2)
Boerderij van Van Noort, ter plaatse van de huidige Proveniersbrug,
afgebroken in 1960. (2)
Spoeling laden aan de Noordvestsingel, circa 1960. (2)

Buitenplaatsen waren bedoeld om tot rust te komen en een
kalme en ontspannen zomer door te brengen, ver weg van
de drukke stad en de dagelijkse beslommeringen die deze
met zich bracht. Maar ook om plezier te beleven, als het
even kon met familie en vrienden. De buitenplaatsen langs
de Vecht en in Kennemerland zijn bij de meeste mensen wel
bekend, maar in werkelijkheid lagen deze door heel het land
verspreid, in de regel op een lommerrijke plaats en langs
het water. Rond de steden, op het platteland, lagen deze
complexen. Steevast bestaande uit een aanzienlijk huis,
met koetshuis, paardenstallen, grachten of singels, vijvers,
sier- en moestuinen, boomgaarden en oprijlanen. Rijke
stedelingen die zich 'heer' of 'vrouw' van een heerlijkheid
mochten noemen, beschikten in de regel over een dergelijke
buitenplaats, meestal met enige landerijen daarbij. Hun
reguliere aanwezigheid bevestigde de formele positie,
vaak bestaande uit het recht een deel van de vroedschap te
benoemen, de schout aan te stellen, of andere voorrechten,
die niet zelden ook lucratief waren.
Heerlijkheden waren er echter in soorten en maten. De
'heren van Vlaardingen en Vlaardinger-Ambacht' hadden
heel wat meer in de melk te brokkelen dan de 'heer
van Spieringshoek'. Deze laatste had zijn buitenplaats
langs de Poldervaart, waar hij tevens een complex
landerijen bezat die aan boeren verpacht werden, maar
veel invloed op het Schiedamse stadsbestuur had deze
niet. In de 18e eeuw waren het leden van de Delftse,
later Haagse, familie Van der Burch die zich heer van
Spieringshoek mochten noemen. In 1747 bestaat het
bezit uit een 'herenhuis, koetshuis, stal, tuinmanshuis,
boerderij, schuren, hooibergen en circa 14 morgen land
(ongeveer twaalf hectare). De gewassen pentekeningen
van de buitenplaats van Cornelis Pronk die ik onlangs
als 'museumvondst' beschreef, illustreren dit beeld fraai.
Museumvondsten
tekst: Jeroen ter Brugge
Feest op Spieringshoek
© Rijksmuseum Amsterdam
Het was een 'lusthof' waar het uitermate goed toeven
was, zeker als je je omringd wist door enig bedienend
personeel. Dat de eigenaren deze weelde niet helemaal
voor zichzelf hielden, bewijst een gelegenheidspenning in
de collectie van het Rijksmuseum. De getoonde (volgens
de registratiegegevens zilveren) penning uit 1776 is een
herinneringstuk aan de viering van het vijfentwintigjarig
huwelijksfeest van Gerard Daniël Denick (1724-1780) en
Anna Elisabeth Bisdom (1718-1780). Dit echtpaar had
verder niets met Spieringshoek te maken, los van het feit
dat ze ongetwijfeld op vriendschappelijke voet verkeerden
met de toenmalige eigenaar, Diderik van der Burch
van Spieringshoek (1758-1825) of diens voogd en oom
Cornelis van der Burch. De tekst op de penning verklaart
het feestje op Spieringshoek nader: 'Hem, die ons vyf en
twintig jaaren Zoo gunstryk wilde t'saam bewaaren, Hem
brengen wy voor zynen troon het offer van twee dankbre
menschen; Hy doe ons na veel beter kroon, dan die der
goude Bruyloft wenschen. Geviert Spieringshoek den XXXI
aug. MDCCLXXVI.' Uiteraard bedankte men God voor het
feit dat het echtpaar nog steeds samen was, iets wat in
de vroegmoderne tijd bepaald geen vanzelfsprekendheid
was. Gerard Denick was als jurist advocaat-fiscaal aan
de Admiraliteit op de Maze in Rotterdam verbonden, een
regionale voorloper van de Marine. Daarnaast was hij lid
van de Rotterdamse vroedschap waar hij ook verschillende
keren het burgemeesterschap en andere functies vervulde.
De beeldzijde van de penning toont een allegorische
voorstelling op trouw, geloof en hoop en de namen van
de echtelieden. De keerzijde, die met de tekst, bevat hun
beider wapens met links die van Denick en rechts van
Bisdom. De penning werd vervaardigd door Theodoor
Victor van Berckel (1739-1808), een vooraanstaande
medailleur en stempelsnijder uit de 18e eeuw, die vanaf
1763 lange tijd in Rotterdam werkzaam was.
Musis 18

19 Musis
Iedere Musis worden twee museale objecten uit niet-Schiedamse en niet-Vlaardingse collecties
gepresenteerd, soms onbekende stukken, soms in de vergetelheid geraakte.
In één van de vorige 'Museumvondsten' was er sprake van
de vele schetsjes die Jan Ensing (1819-1894) in Vlaardingen
maakte en sprak ik de verwachting uit dat er in de toekomst
nog wel meer zouden opduiken. Niet zo'n gewaagde
uitspraak, want bekend is dat de schetsen van de Groningse
kunstenaar Ensing op enig moment geveild zijn en op die
wijze verspreid zijn geraakt. Een belangrijk deel van deze
potloodtekeningen is in openbare collecties terechtgekomen,
die niet altijd de connectie met Vlaardingen weten te leggen.
Zo ook met de hier afgebeelde logger aan de Westhavenkade
uit de collectie van de Universiteit Leiden.
Jan Ensing vervaardigde enkele tientallen schetsen in
Vlaardingen. Opmerkelijk, omdat kunstenaars Vlaardingen
meestal links lieten liggen, maar begrijpelijk als men
zich bedenkt dat zijn dochter Agatha met de Vlaardingse
reder en haringhandelaar Paulus Kikkert was getrouwd.
Ensing logeerde om die reden met enige regelmaat in
de haringstad en aan het einde van zijn leven trok hij,
weduwnaar, in bij dochter en schoonzoon. Het tekenen
kon hij kennelijk niet laten en als hij in Vlaardingen was,
pakte hij zijn schetsboek en potlood. Gelukkig heeft hij
zich niet beperkt tot het standaardrepertoire (visbank, de
Grote Kerk en de Oude Haven) van de schaarse andere
kunstenaars die Vlaardingen aandeden. Hij had een
kennelijke belangstelling voor de werkende mens, maar
ook voor de meer verstilde plekjes in de stad, die hij haast
als stillevens vastlegde. Een catalogus van zijn Vlaardingse
werk, met alle gedetailleerd weergegeven visserstypen,
attributen aan de havenkant en straatjes zou helemaal niet
zo'n slecht idee zijn.
Op de hier afgebeelde ingekleurde potloodtekening
zien we een houten haringlogger, afgemeerd aan de
Westhavenkade. Vaag heeft Ensing op de achtergrond de
Logger aan de kade
© Universiteitsbibliotheek Leiden, inv.nr. PK-P-116-001
contouren van de gevels getekend, waarin duidelijk het
deel van de kade aan de noordzijde van de Vossenstraat
te herkennen valt. De haringloggers en de (beug-
) sloepen lagen, wanneer er zich veel schepen in de
haven bevonden, met het voorschip schuin voor de kade,
zoals op deze schets ook te zien is. Het voorste schip
is het duidelijkst in beeld gebracht. Aan boord is flinke
activiteit: elf man zijn mogelijk bezig met klein onderhoud
of schoonmaakwerkzaamheden. De loggerkenmerken
zijn duidelijk in beeld gebracht, zowel in de rompvorm
als de tuigage (kottertuig). Het schip draagt nog geen
visserijnummer (VL. ...), zodat de tekening vermoedelijk
van voor 1881 dateert. De logger was een scheepstype
dat in 1865 in Nederland werd geïntroduceerd. De
Scheveningse reder/ondernemer A.E. Maas zag op een
visserijtentoonstelling in Boulogne dit Franse scheepstype
en kocht er meteen een. Omdat Scheveningen toen nog
geen haven had, reedde hij het met positief resultaat uit
vanuit Vlaardingen. In het volgende jaar liet hij op de werf
's Lands Welvaren in Vlaardingen een tweede exemplaar
bouwen. De logger werd meteen een groot succes en
andere reders volgden snel Maas' voorbeeld. Enkele
wijzigingen werden in het ontwerp aangebracht, onder
andere twee in plaats van drie masten en de introductie
van het kottertuig. De houten logger had, in tegenstelling
tot de latere stalen logger, nog een vlakke spiegel, waarop
de naam van het schip en de naam van herkomst te lezen
viel. De scheepsnaam stond ook op de rode naamwimpel.
Helaas voor alle loggerfanaten en visserijhistorici is
deze door Ensing noch op de spiegel noch op de wimpel
afgebeeld.
Het is jammer dat Ensing zijn Vlaardingse schetsen niet tot
olieverfschilderijen of aquarellen heeft uitgewerkt. Of zullen
deze in de toekomst wellicht ook nog opduiken?

Was getekend:
Octave DeConinck
In de gemeentearchieven van Schiedam, Vlaardingen en
Rotterdam en verschillende andere steden in de nabije omtrek
zijn de tekeningen van Octave DeConinck (1894-1974) rijk
vertegenwoordigd. Alleen het Gemeentearchief Schiedam
heeft al meer dan vierhonderd tekeningen van zijn hand.
En toch is dit maar een klein deel van het totale oeuvre.
In totaal moet het gaan om enkele duizenden prenten,
waarvan het merendeel werd vervaardigd in opdracht van
verschillende archieven en krantenredacties. In zijn in 1991
in 'Scyedam' verschenen biografische schets, beschrijft Victor
DeConinck zijn vader als een levensgenieter, een erudiet
en fijnbesnaard mens, die bergen verzette voor zijn gezin
met drie opgroeiende kinderen. Het is een verhaal dat onder
collega's van toen welbekend was: Octave als een artistieke
en muzikale jongen die hield van al het goede, een muzikale
carrière in Nederlands-Indië achter de rug had, via Italië
terugreisde naar Nederland en uiteindelijk in Schiedam terecht
kwam.
De bohemien die Victor DeConinck in zijn vader herkende,
was mede een reden dat Octave, hoewel zeer beminnelijk in
de omgang, altijd op zekere afstand stond van de Schiedamse
kunstenaarskring. Hij kende alle leden ervan, stond met
iedereen op goede voet, maar maakte niet werkelijk deel
van uit van het artistiek gezelschap. Victor DeConinck merkt
hierover op: (…) "een zwijger was hij zeker niet.. Hij praatte
graag, vertelde gretig uit zijn rijk geschakeerde leven aan wie
het horen wilde. Met vaak een voorliefde als gesprekspartner
voor de 'gewone' man zonder franje, zonder sociale
conventies en maskers. Maar hij ging ook, en soms fel, met de
plaatselijke intellectuelen en notabelen de discussie aan over
een breed scala aan onderwerpen (…) En toch was de man
die elke straathoek van de stad vastlegde geen Schiedammer.
Trekkade
Kethelweg Kethelweg
tekst: Hans van der Sloot
Hij spoelde er als het ware aan na een schipbreuk en verliet
het eiland, om de beeldspraak voort te zetten, nooit meer.
Iedereen kende destijds Octave DeConinck in Schiedam.
Vooral omdat zijn week in, week uit in de plaatselijke kranten
werd afgedrukt. Maar toch kenden weinigen hem echt. Want
achter zijn brede gebaren en barokke woordenstroom verborg
hij toch de kern van zijn persoonlijkheid. Slechts weinigen
drongen tot die kern door. In feite alleen degenen die tot zijn
naaste familie behoorden." Dat is juist getypeerd. Als meest
productieve van de Schiedamse kunstenaars, richtte hij zich
volkomen op het ambacht waaraan hij zijn faam dankt en
deed weinig moeite om meer te zijn dan een gewaardeerde
collega.
Musis 20

Brugje over de Polderwetering aan de Oude Dijk (1959) Boerderij Huis te Riviere bij de rolbrug aan de Oude Dijk
Surinamesingel
21 Musis
Kethelweg
Emaus

Woonplus Schiedam
Valeriusstraat 3-5
3122 AM Schiedam
T (010) 20 45 100
Openingstijden
Maandag t/m vrijdag
08.30 uur tot 17.00 uur
Internet
www.woonplus.nl
www.woonstadschiedam.nl
Stichting Promotie Schiedam
Buitenhavenweg 9
3113 BC Schiedam
010 473 30 00
info@vvvschiedam.nl
Openingstijden
maandag t/m vrijdag: 9.00 - 17.30 uur
zaterdag: 10.00 - 17.00 uur
www.vvvschiedam.nl
www.ontdekschiedam.nu
ontwerp: 300procent fotografie: Fun-Key events, Ufuk Ilik, Jan van der Ploeg
Wij zijn trots op het mooie, historierijke
Schiedam. U ook? Om de
charme van Schiedam te behouden,
gaan we zorgvuldig te werk bij de
renovatie van oude panden. Ons
werk houdt echter niet op bij de
ontdekschiedam.nu
voordeur. Zo besteden we bij renovatie,
nieuwbouw en ook bestaande
woningen zoveel mogelijk aandacht
aan de directe omgeving. Want
Woonplus wil dat ú prettig woont in
Schiedam.
Woonplus Schiedam is een maatschappelijk betrokken vastgoedonderneming.
Wij staan voor goed onderhouden woningen, een gevarieerd woningaanbod,
een prettige woon omgeving en een vitaal Schiedam.
Reis met de Aqualiner
tussen Schiedam en
Rotterdam
Schiedam staat in 2010 in het teken van
WATER. Tijdens Schiedam Waterjaar 2010
vinden schitterende evenementen plaats,
zoals Scyedam Vaert en de Brandersfeesten,
met vele nautische en culturele activiteiten.
Ook is er veel aandacht voor de maritieme
industrie. Daarnaast kunt u zich in de
weekenden van juni, juli, augustus en
september gemakkelijk verplaatsen over
water met de Aqualiner. Dit schip vaart van
de Schiedamse Maasboulevard naar
Rotterdam en weer terug.
Kijk voor meer informatie over Schiedam en
het Waterjaar op www.ontdekschiedam.nu.
Musis 22

Veelgevraagd in een tijd van veranderingen
Victor legt, begrijpelijk, sterk de nadruk op de enorme werklust
die Octave aan de dag legde om als tekenaar zijn gezin te
dienen. Maar … een hoge productie is nog iets anders dan
veelgevraagd zijn. En dat laatste was hij. Met uitzondering
van een korte periode dat hij in vaste dienst was bij het
Rotterdamsch Nieuwblad, werkte hij voor vele redacties,
particulieren en archieven. Zijn stijl was en is onmiskenbaar.
Om het even of het de potloodtekeningen betreft, de ingekleurde
tekeningen of de – vooralsnog – talloze pentekeningen.
Waarom juist hij zoveel werd gevraagd wordt het duidelijkst
voor wie de verzamelingen in de verschillende archieven
kent. Er zijn juweeltjes bij. Zowel in Oost-Indische inkt als
in potlood, hoewel onder die laatste tekeningen meer. In de
schets was hij immers vrijer, kon iets van zijn waardering
voor de Haagse school tot uitdrukking brengen. Potlood staat
meer en makkelijker accenten toe, waar Oost-Indische inkt al
gauw leidt tot een statisch beeld. Op het eerste oog lijkt Oost-
Indische inkt een preciezer weergave van de werkelijkheid.
De stugheid en absoluutheid van de inkt maakt de tekeningen
echter al snel minder speels. Dat de meeste van zijn opdrachtgevers
desondanks Oost-Indische inkt prefereerden had
alles te maken met de rotatiedruktechniek van die dagen.
De krant had een grof raster. Potlood zou alleen hierdoor al
ongeveer de helft van z'n toonwaarde verliezen. Daarbij was
de reproductietechniek er met z'n clichés en loden vormen
niet naar om fijne nuances weer te geven. Bij een foto van de
koningin kon je haar meestal alleen aan de hoed herkennen,
gelaat en uitdrukking losten als vanzelf op in het ruwe raster
en inktzuigende papier. Een pentekening hield beter stand. En
dus werkten vrijwel alle illustratoren van dat moment met pen
of penseel in Oost-Indische inkt.
Octave DeConinck beheerste de techniek waarom de krant
vroeg tot in de puntjes. Hij kon bovendien op tijd werken en
sprak – erudiet, muzikaal en bereisd als hij was – de taal van
de journalist. Vaak werd hem gevraagd om die plaatsen vast
te leggen die op de nominatie stonden om binnen afzienbare
tijd te verdwijnen. Om die reden was hij zowel vaak in de
binnenstad te vinden als in de directe omgeving van Schiedam
en Vlaardingen. In de polders die waren voorbestemd voor de
stadsuitbreiding of verkeersvoorzieningen.
Dat Octave DeConinck zich zeer bewust was van de documentaire
waarde van zijn werk spreekt uit de detaillering.
Hij was er minder – of zelfs geheel niet – op uit om de sfeer,
de impressie vast te leggen, dan op het vangen van de
werkelijkheid en deze voor een groot publiek vast te leggen.
Boerderijen aan de Kerkweg (1967-1969)
23 Musis
Panden aan de Schie, gezien vanaf de Overschieseweg in westelijke richting
De Schiedamseweg en de Lindeijerstraat
DeConinck werkte steeds in losse opdrachten maar is
daarmee niet minder consistent in het documenteren van de
veranderingen die op dat moment plaatshadden, op de manier
zoals hij vond dat ze ook vastgelegd dienden te worden.
Achter zijn tekeningen gaat een verhaal schuil, dat zeker
waard is om een keer te worden ontrafeld en opgeschreven
Het omvangrijke oeuvre aan 'tekeningen in opdracht
van het gemeentearchief of de krant' valt uiteen in twee
hoofdgroepen; de tekeningen waarin het verdwijnen van het
binnenstedelijk erfgoed is vastgelegd – op dat moment de
'verpauperde stegen en straten' geheten en de tekeningen die
het veranderend landschap van dat moment tot onderwerp
hebben.
Hoe waardevol DeConincks werk als tijdsbeeld en als
verslag van de ontwikkelingen is, wordt duidelijk voor wie
nu de verschillende collecties raadpleegt. Er is vrijwel niets
bewaard gebleven van hetgeen hij op papier zette. Niet in de
binnensteden van Schiedam en Vlaardingen en al helemaal
niet in de polders. Thans verkeersweg, industrieterrein of
woonwijk. Ze leven slechts voort in DeConinks tekeningen,
minutieus voorzien van nog steeds te duiden details. Er is een
hoop bij van wat nooit had mogen – of hoeven – verdwijnen.

Verdwenen zijn de koeien uit het 'nieuwe'
Delfland. Bijna verdwenen althans. Waar
zich vroeger grazige weiden bevonden,
groeit thans het gras schouderhoog. De
weinig overgebleven zwart- of roodbonte
Holsteiners, staan in een omgeving waarvan
de evolutie ze al sedert mensenheugenis
heeft vervreemd. De natuur rondom vraagt
om een ruiger ras, dat zich echter weer niet
verhoudt tot het agrarisch bedrijf in Midden-
Delfland. Hoge akkerdistels, jakobskruiskruid
en ridderzuring nemen weer bezit van
de velden. In sloten staat metershoog
het riet, met smalle paadjes daartussen
voor de op 'natuur' verzotte wandelaar.
De oude stoffering, de weidehekken
en melkschuurtjes raken in verval en
boomgaarden staan er verwaarloosd bij.
Met bebossing en – deels – parkaanleg
wordt een nieuwe polder gecreëerd.
Niet langer uitsluitend gebaseerd op het
eeuwenoude agrarische karakter, maar in
toenemende mate tegemoetkomend aan
de recreatiebehoefte van de stedeling.
Paul Meuldijk legt de ontwikkelingen in dit
gebied al sedert jaren bijna dagelijks vast.
Inmiddels zal hij de grootste verzameling
foto's en aantekeningen betreffende
ontwikkelingen in dit gebied in bezit hebben.
Marleen Brusse putte hieruit.
tekst: Marleen Brusse
foto's: Paul Meuldijk en Cornelia Montfoort
Nieuwbakken bewoners,
veranderend land,
verdwenen bestemmingen
Paul Meuldijk: "Nu zijn er weinig echte boeren meer in het
gebied. Verschillende hebben gekozen voor een woning in
één van de omringende steden. Andere hebben het moede
hoofd neergelegd door een steeds dwingender regelgeving en
verlies van rendement. Voor een toenemend aantal bedrijven
kon of kan ook geen opvolger worden gevonden. Verkopen
van de boerderij bleek de enige oplossing. Op die manier
sterft langzaamaan het agrarisch gebruik van Midden-Delfland
een zachte dood. En verandert gaandeweg de natuurlijke
omgeving. En zo gebeurde het dat, waar enkele jaren geleden
nog de schaapsfokkerij een echte bron van inkomsten was, nu
de kudde van de Agrarische Natuurvereniging Vockestaert in
Verwilderd gebied
Musis 24

Weidepad
het veld moet worden gebracht om het bio-evenwicht in stand
te houden.
Met dat de natuurlijke omgeving verandert, ruiger wordt en
ontoegankelijker voor een groot aantal dieren die op de weide
hun biotoop vonden, doen andere soorten hun intrede. De
vos bijvoorbeeld die voordien nauwelijks voorkwam in dit
poldergebied. Dit tot ongerief van de boeren, die regelmatig
een kippetje uit de ren missen. De schadelijkheid van de
vossen - de roof van kippen daargelaten - wordt overigens
sterk overdreven. Kip is lekker maar het hoofdvoedsel van
de vos wordt toch voornamelijk gevormd door muizen en
kleinere velddieren. Kraaien, eksters, meeuwen en reigers
zijn veel schadelijker voor de weidevogels. Bijna per definitie
wordt de vos echter als hoofdschuldige gezien en waar
mogelijk bestreden of afgeschoten."
Schade wordt ook toegebracht door de mens, leren de
stapels literatuur en rapporten die betrekking hebben op
de 'verburgerlijking' van het agrarisch gebied. Aanzienlijke
schade zelfs waarmee dan niet de wandelaar wordt bedoeld
of de fietser die genietend door de vlakke oude en de nieuwe,
beboste en ruige polders trekt. Zelfs de grote groep van
recreanten die in de weekeinden op de meest futuristische
bikes, skates of skeelers snelheid maken op de nieuw
aangelegde fietspaden wordt niet gerekend. Eerder zijn
beschadigingen het gevolg van de vestiging van nieuwkomers
in Midden-Delfland. Welgestelde stedelingen die allang
droomden van een huis op het platteland en hier hun kans
schoon zien in het verwerven van opgegeven boerderijen
en (land)arbeiderswoningen. Hun belangstelling blijft veelal
beperkt tot huis en erf. Voor het gebruik van de bijbehorende
weidegrond bestaat zelden belangstelling. Hoe zou hij ook.
Niet wetend van het boerenbedrijf, landschappelijk onderhoud,
beheer van sloten en boomgaarden. In een gunstig geval
heeft hij weleens geholpen bij het knotten van wilgen en goed
25 Musis
opgepast in de tijd van de paddentrek. Als er al interesse is
in het houden van enig vee dan betreft dit misschien een
paar geiten of een koppel ganzen op een afgeperkt veldje om
het fraai aangelegde gazon te sparen. Stal en bijgebouwen
vormen voor het merendeel voor naar het platteland verhuisde
stedelingen vaak even zovele lasten, ze lenen zich tot het
onderbrengen van gasten of auto's of beide voor wie het heel
chic wil doen.
Hebben de nieuwbakken bewoners al hart voor de karakteristiek
van de polder, dan mag terughoudendheid worden
verwacht in het opknappen, renoveren of zelfs restaureren.
Helaas kent ook Midden-Delfland reeds tal van voorbeelden
van transformaties van de oorspronkelijke boerenhoeven in de
door stadsmensen zo geliefde boerderette. Inclusief Drentse,
zwartgeteerde schuren, golvende rietdaken naar Engels model
als vervanging van een strak pannendak op boerenwoningen
uit de jaren '30. Plus natuurlijk een handgesmede windhaan
op de schoorsteen.
De laatste boer aan de Polderweg

Wandelpaden en boerderettes
Woonhuis Groeneweg
Nieuwe bewoners
Een bedreiging vormt daarnaast ingeslopen bedrijfshuisvesting
in oorspronkelijke boerenbedrijven. Deze komen vooral voor
op meer geïsoleerde buitengebieden. Want waarom moeizaam
tuinbouw beoefenen of een veestapel handhaven als de
stalling van caravans in de kas evenveel opbrengt en een
schuur makkelijk te verhuren valt als werk- of opslagplaats.
De menselijke hand is eveneens verantwoordelijk voor de
door 'verpaarding' verrommelde stadsrand en de vroegere
landwegen die inmiddels de tuinpaden zijn geworden voor de
meest welgestelden. Wie langs de Zuidbuurt in Vlaardingen
of de Groeneweg in Schiedam loopt ziet meer paarden in de
wei dan koeien. De term 'verpaarding' aanvankelijk spottenderwijs
gebruikt totdat het fenomeen in 2006 een serieus
onderwerp werd in de discussies over natuurbeheer en landschapsbescherming.
'Verpaarding' werd daarin gedefinieerd als het proces waarbij
het grondgebruik voor de paardenhouderij toeneemt en het
landschap een rommelige aanblik krijgt. Dit vindt vooral plaats
op de scheidslijn tussen gebouwde omgeving en platteland.
Ir. Herman Agricola, verbonden aan het Onderzoeksinstituut
Alterra van de Universiteit Wageningen zegt hierover: "De
stedelijke overheden – de één meer dan de ander – krijgen
pas sinds kort belangstelling voor de paardenhouderij.
Paardenbakken, lichtmasten, weilandjes met witte linten
en allerlei bouwwerken die als stal moeten dienen, leiden
niet zelden tot verrommeling. Gemeenten zitten er mee in
hun maag maar kunnen vaak weinig uitrichten. Ondanks
het verplichte registratiesysteem is nog steeds niet precies
bekend hoeveel paarden er in Nederland zijn. Schattingen
gaan uit van 400.000 paarden en pony's en ongeveer 80.000
paardenhouders. Ten opzichte van 1990 betekent dit dat het
aantal paarden verdubbeld is en beduidend hoger ligt dan vóór
de komst van de tractor. Hobbymatige houders, dus burgers
met één of enkele paarden, vormen verreweg de grootste
groep. Slechts vijf à tien procent van de paardenhouders is
professioneel ondernemer. Wie in Schiedam en Vlaardingen
een wandeling maakt langs de stadsranden kan met eigen
ogen waarnemen dat de paardenhouderij een leeuwendeel
van de vroeger agrarische gronden in gebruik heeft." Agricola:
"De hobbypaardhouders worden door gemeenten vaak gezien
als 'freeriders'. Ze trekken zich weinig aan van gemeentelijke
bepalingen, zijn niet georganiseerd en daardoor ook niet
te benaderen. Grote vraag is in feite hoe de hobbyhouders
bereikt kunnen worden. Een eerste stap voor gemeenten zou
moeten zijn een samenhangende visie voor het buitengebied
op te stellen en daarin de plaats van de paardenhouderij te
bepalen."
Boven dit alles staat dat het consumptief – lees recreatief –
gebruik van het agrarisch gebied een toenemende druk
uitoefent op het Hollandse landschap. Ook de verder van de
grote steden gelegen agrarische gebieden hebben met deze
ontwikkeling te maken. Laat staan dus een oud, geheel door
grote steden ingesloten polderlandschap als dat van Midden-
Delfland.
Met de instelling van het Groenfonds Midden-Delfland
hebben de gemeenten Midden-Delfland, Den Haag, Delft en
Maassluis een verder initiatief genomen in het veilig stellen
van Midden-Delfland. Dit Groenfonds geeft mede praktische
uitvoering aan de maatregelen die worden mogelijk gemaakt
binnen het kader van de Reconstructiewet Midden-Delfland
en zijn geformuleerd in de Gebiedsvisie Midden-Delfland
2025. In deze gebiedsvisie wordt het gebied verdeeld in
Ooit knotwilgen en boomgaard
Musis 26

Al in 2007 stelde de directeur van het Ruimtelijk planbureau
Wim Derksen in 'De Staat van de Ruimte': "Maak ruimte voor
flora en fauna en maak je sterk voor de ecologische waarden
van Nederland. Maar ga niet net doen alsof daardoor de mythe
van de ongerepte natuur bewaarheid wordt. Alle bos, hei en
meren zijn door mensenhand ontstaan, en het is dan ook
een 'paradox' om te streven naar ongerepte natuur."
Geen wei, geen eten
27 Musis
Natuurbeheer ontbreekt
zones en dat elke zone zijn eigen functie en daarmee een
economische drager heeft. De recreatiegebieden worden in
dit kader beheerd door het Recreatieschap Midden-Delfland,
het water door het Hoogheemraadschap van Delfland, de
natuurgebieden door de Vereniging Natuurmonumenten en
het open agrarische middengebied door de melkveehouderij.
Het Groenfonds Midden-Delfland is even actief als ambitieus.
Het onderkent de noden van de agrarische sector in dit
gebied, maar tekenend voor de realistische aanpak is ook
het onderkennen van de toenemende stedelijke behoefte
aan recreatieve voorzieningen en educatie. Met subsidies
worden boeren gesteund in renovatie van hun hoeve en erf
en landschappelijk onderhoud. Hiertoe wordt ook het in stand
houden van oude graslanden gerekend en onderhoud aan
knotbomen, boomgaarden, bescherming van broedplekken
en aansporing om zo langzamerhand in Holland zeldzame
koeienrassen als de lakenvelders en blaarkoppen heringevoerd
te krijgen. Aan de andere kant initieert het Groenfonds
mede de openstelling van boerderijen voor de schoolgaande
jeugd, de aanleg van weidepaden en het plaatsen van
informatiepanelen en bewegwijzering.
Het succes van de Gebiedsvisie 2025 en het Groenfonds
Midden-Delfland hangt af van de bereidwilligheid van de
verschillende partijen op het gebied van landschaps- en
natuurbeheer en met name de eigenaren en gebruikers in

Handling | Drukwerk | Mailing | Postbezorging | Houtindustrie
Groen- en Milieuservices | Uitzendkrachten | Detachering | Enquêtes
Bedrijfsinformatie | Arbeidsintegratie
Tel. (010) 204 10 00
zorg voor de stad
Ontdekschiedam.nu pas
Met de Ontdekschiedam.nu pas kunt u als
Schiedammer gratis naar musea in Schiedam en
krijgt u korting op voorstellingen, concerten,
activiteiten en verrassingspakketten bij
organisaties in de stad. Ook Musis is aangesloten
bij de Ontdekschiedam.nu pas. Houders van de
pas ontvangen Musis voor slechts € 25,00 per jaar.
Vraag de pas vandaag nog aan via
www.ontdekschiedam.nu waar u ook alle
(kortings)acties vindt.
De administratiekosten voor de pas zijn € 2,50 per jaar.
NV IRADO
NV IRADO
Fokkerstraat 550
3125
Van Heekstraat
BE Schiedam
15
Telefoon: 3125 BN Schiedam 010-262 1000
E-mail: telefoon info@irado.nl
010-262 1000
www.irado.nl
e-mail info@irado.nl
www.irado.nl
Compleet naar wens
pas

het gebied. En juist daarin bevinden zich zwakke plekken.
Waar de verschillende overheden, de boeren, de Vereniging
Natuurmonumenten en het recreatieschap in nauwe samenspraak
hun verantwoordelijkheden nemen, wordt van die
kant het mogelijke gedaan om de kwaliteit van het unieke
landschap van Midden-Delfand te behouden en te versterken.
De verburgerlijking van dit gebied maakt echter ook dat er
aan kwaliteitsbescherming wordt geknabbeld. En helaas,
daarvan worden inmiddels ook de effecten zichtbaar, al heeft
een stadsmens vooral oog voor het hoog opgeschoten riet,
de bloeiende distels, de overal opschietende en de enorme,
bloeiende reuzenberenklauw, heermoes en zevenblad.
Onwetend overigens van het feit dat dit laatste, overvloedig
voorkomend onkruid gekookt als spinazie kan worden
gegeten en gedroogd als peterselie smaakt, naar schrijfster
en culinair columniste Marjoleine de Vos weet te melden.
Over de negatieve effecten daarvan wordt overigens minstens
zo diepgaand nagedacht als over de mogelijkheden om het
agrarisch gebied, ondanks de druk van de steden en het
toenemend recreatief gebruik, te behouden. Al in 2007 stelde
de directeur van het Ruimtelijk planbureau Wim Derksen
in 'De Staat van de Ruimte': "Maak ruimte voor flora en
fauna en maak je sterk voor de ecologische waarden van
Nederland. Maar ga niet net doen alsof daardoor de mythe
van de ongerepte natuur bewaarheid wordt. Alle bos, hei
en meren zijn door mensenhand ontstaan, en het is dan
ook een 'paradox' om te streven naar ongerepte natuur. Bij
natuurbehoud zien we ook de behoefte om veel poelen aan te
leggen, ook daar waar het landschap daartoe helemaal geen
aanleiding geeft, en rivieren meer te laten meanderen dan
ze ooit hebben gedaan. Neem bijvoorbeeld de duinen tussen
Wassenaar en Katwijk. Er waren plannen om die gedeeltelijk
af te graven en zo na lange jaren van waterwinning de
'oorspronkelijke' vegetatie weer een kans te geven." Hij
vindt dat ook over de ecologische hoofdstructuur niet zo
krampachtig moet worden gedaan. "Schakel boeren in als
natuurbeheerder en laat ze meer kunstmest gebruiken.
Boeren zijn ondernemers. Het behalen van rendement is
een even belangrijke voorwaarde voor het voortbestaan van
het agrarisch gebied als structurering van bedrijfsmatig en
recreatief gebruik."
Het laatste woord is over Midden-Delfland nog lang niet
gesproken.
29 Musis
'Verpaarding' werd daarin
gedefinieerd als het proces
waarbij het grondgebruik
voor de paardenhouderij
toeneemt en het landschap
een rommelige aanblik krijgt.
Dit vindt vooral plaats op de
scheidslijn tussen gebouwde
omgeving en platteland.
Verdwijnend weidelandschap
Verpaarding van het landschap
Ooit boerderij, nu landhuis, Broekweg Schiedam
Recreatieweide

Het water op,
waar dat
nog kan
Ooit waren de Poldervaart en Vlaardinger
Vaart levensaders voor de dorpen, gehuchten
en boerderijen langs hun oevers. Die tijd is
geweest. De Poldervaart ligt deels verstild
in een parklandschap, deels als vijver in
drukke stadswijken. De Vlaardinger Vaart
heeft z'n oude functie als afwateringskanaal
goeddeels verloren, maar heeft er een nieuwe
bijgekregen als drukbevaren recreatiegebied.
Fotograaf Arie Wapenaar nam de zonnige
dagen van juni en juli te baat om in Vlaardingen
en Schiedam het water op te gaan.
tekst: Hans van der Sloot
foto's: Arie Wapenaar
Musis 30

Op de alleroudste kaarten komen ze al prominent voor: de
acht kilometer lange Vlaardinger Vaart en de twee kilometer
kortere Poldervaart in Schiedam. Hun grote – vroegere –
betekenis is op de kaarten in één oogopslag zichtbaar.
Ook op de meest recente. Als brede kanalen doorsnijden
ze het netwerk van sloten in het vlakke polderland. Hun
betekenis als boezem is geminimaliseerd. Hun betekenis
voor waterrecreanten is daarentegen omgekeerd evenredig
toegenomen. Voor de Vlaardinger Vaart geldt dit meer dan
voor de Poldervaart. Ooit een belangrijke boezem voor de
Delflandse polders, met maar liefst zeven grote molens
over een afstand van ternauwernood zes kilometer, is de
Poldervaart aan beide kanten afgesloten en langzaamaan
verworden tot een parksingel in het stedelijk gebied.
Nauwelijks herkenbaar is hoe de vaart ooit een dominant
element in het polderlandschap vormde en een bron was
van mythen en verhalen, waarvan er verschillende terug
gaan tot de middeleeuwen. De Poldervaart is in 1280
aangelegd als 'Nieuwe Vaart'. Uit deze tijd stamt ook de
eerste 'reisbeschrijving'. Daarin maakt een scheepspassagier
gewag van een vaartocht vanaf de Merwede (Nieuwe Maas)
naar het Hof van Holland (Den Haag) waarbij hij zowel links
als rechts in de verte een kerktoren waarnam. De vaart werd
eeuwenlang gebruikt voor de afwatering van de oostelijke
ambachten van het Hoogheemraadschap van Delfland:
Vrijenban, Hof van Delft, Berkel, Kethel en Pijnacker. De vijf
ambachten hadden ieder een eigen sluis, die in 1587 werden
vervangen door een grote sluis genaamd de Vijfsluizen in
de Vlaardingerdijk tussen Schiedam en Vlaardingen. Ook bij
de aansluiting op de Schie was een sluis. Deze kon voor de
scheepvaart worden geopend.
31 Musis
Bij de het dempen van de aansluiting op de Schie en
Vijfsluizen, beloofden stadsbestuur en Hoogheemraadschap
dat het karakter van de vaart als 'landmark' tot in lengte
van dagen behouden zou blijven. Helaas bleken de
dagen kort. Al meteen werd het fraaie, in 1864 gebouwde
industrieelclassicistische Stoomgemaal Van der Goes
afgebroken. Het gemaal, dat lange tijd Delflands belangrijkste
gemaal was, werd al voor de Tweede Wereldoorlog buiten
gebruik gesteld. Als monument was het echter – ook in 1965
al – het behouden meer dan waard. Voor de vaart zelf had
Schiedam al evenmin veel respect. Waar nodig werd het beeld
aangepast aan de luimen van het moment. Met hier en daar
een brug, een dam, een versmalling van de vaart werd de
Poldervaart in korte singels geknipt. Het verband ertussen
is zoek. De historische referentie eveneens. Een geweldige

Een geweldige mogelijkheid om de
Poldervaart als diagonale scheiding
tussen het 'oude' en het nieuwe
Schiedam een functie te geven is net
zo lang verlummeld tot er met die
vaart echt niets meer te beginnen viel.
Musis 32

mogelijkheid om de Poldervaart als diagonale scheiding tussen
het 'oude' en het nieuwe Schiedam een functie te geven is
net zo lang verlummeld tot er met die vaart echt niets meer te
beginnen viel.
De Vlaardinger Vaart is een beter lot beschoren. Nog steeds
is de vaart een boezemwater voor de achterliggende polders.
Z'n betekenis als transportweg heeft de Vlaardinger Vaart
echter allang verloren. Daar staat tegenover dat de betekenis
als recreatiewater omgekeerd evenredig is gegroeid. De
Driesluizen tussen Kortedijk en Hoogstraat vervullen dan
ook niet langer een vitale rol in waterhuishouding van het
hoogheemraadschap, maar zijn voor de watersport van
betekenis als toegangsdeur tot de vaart, de daarachter gelegen
Vlietlanden, de Bommeer en de Foppenplas. Ook voor de
spaarpot van het hoogheemraadschap zijn ze niet zonder
belang. De sluis wordt slechts geopend na een geldinworp in
de daartoe bestemde automaat. Het ledigen geschiedt in het
drukke jaargetijde dagelijks.
Het grootste verschil tussen de Vlaardinger Vaart en Poldervaart
in Schiedam vindt z'n oorzaak in de ligging van de
eerste. Waar de Poldervaart praktisch geheel is opgenomen
in het stedelijk weefsel en is opgedeeld in vijvers, stroomt de
Vlaardinger Vaart door het open Midden-Delfland en vormt
daarmee een historisch geheel.
De Vlaardinger Vaart verbindt over een afstand van acht
kilometer de Gaag in Schipluiden met de Oude Haven in
Vlaardingen. De vaart is een oud afwateringskanaal dat
reeds voor 1250 als zodanig in gebruik moet zijn geweest.
De waterloop is ontstaan door het verbinden van delen
33 Musis
van verschillende kreken met gegraven kanalen. In het
verloop van vaart, deels recht en deels bochtig, is de
ontstaansgeschiedenis nog steeds zichtbaar. Als gevolg van de
inversie van het landschap ligt het wateroppervlak – eertijds
lager dan het aangrenzende land – nu tussen kaden hoog
boven de aangrenzende polders.
Het landschap rondom de Vlaardinger Vaart wordt ook wel
het "Kleine Groene Hart" genoemd. Het is één van de weinige
gespaard gebleven natuurgebieden in dit deel van Nederland
en behoort tot de mooiste stukken van Midden-Delfland.
Het gebied is van groot belang voor de lokale flora en fauna.

Schiedam
Lange Haven 54-56
Tel. 010-4732751
Rotterdam-Centrum
Delftsevaart 26
Tel. 010-2132993
Rotterdam-H'berg
Bergse Dorpsstraat 25
Tel. 010-2180067
www.debontekoe.nl
Het Gemeenschapsfonds. Daar zit muziek in.
"Door Schiedammers – Voor Schiedammers"
Met het Gemeenschapsfonds
helpt u Schiedam vooruit!
Jaarlijks steunt het
Gemeenschapsfonds
Schiedam veel "Schiedamse
initiatieven" waaronder
bijvoorbeeld jongerenprojecten
op het gebied van muziekbeoefening
en podiumkunsten.
Met uw gift of schenking maakt
u het mogelijk dat ons fonds
dergelijke projecten voor de
Schiedamse samenleving kan
blijven ondersteunen.
Lees meer over dit unieke
Schiedamse fonds op onze
website.
Kijk op onze website www.gemeenschapsfondsschiedam.nl en help ons helpen!
Musis 34

Natuurliefhebbers, watersporters, fietsers en wandelaars
kunnen hier hun hart ophalen. Het is een gebied waar de tijd
schijnbaar heeft stil gestaan; oude boerenhoeves met fraaie
boerenerven, smalle polderweggetjes met karakteristieke
knotwilgen en koeien en schapen in de weilanden.
De Vlaardinger Vaart geeft rechtstreeks toegang tot de
Vlietlanden met de daarin centraal gelegen Foppenplas
en het Bommeer. Het natuurgebied de Vlietlanden is niet
toegankelijk via land. De enige manier om er te komen
is via de vlieten vanuit Maassluis of de Vlaardinger Vaart
vanuit Vlaardingen. De Vlietlanden liggen in een – relatief
hooggelegen – boemzemwater en het gebied geldt als een
van de weinige nooit ingepolderde veengebieden in Zuid-
Holland. Het ongeveer honderd hectaren grote natuurgebied
is eigendom van Natuurmonumenten. Er liggen vogelrijke
hooilanden en veenmosrietlanden die het hele jaar door
de broed- en foerageerplaats voor vele soorten vogels zijn,
terwijl er ook een aantal zeldzame planten groeien, zoals de
breedbladige orchis, veenpluis, moeraskartelblad en de echte
koekoeksbloem. Wie de laatste resten van het oudste Holland
met eigen ogen wil zien, gaat dus in Vlaardingen of Maassluis
het water op.
35 Musis
De Vlaardinger Vaart is een beter lot beschoren. Nog steeds is
de vaart een boezemwater voor de achterliggende polders.
Z'n betekenis als transportweg heeft de Vlaardinger Vaart
echter allang verloren. Daar staat tegenover dat de betekenis
als recreatiewater omgekeerd evenredig is gegroeid.

tekst: Han van der Horst
foto's: Het Geheugen van Nederland en Gemeentearchief Schiedam
Een oproep tot doodzonde.
Herbouw De Washington
Portret van George Washington (1732-1799)
door Reinier Vinkeles, ca. 1785, kopergravure
aan de Buitenhavenweg
Nu de herbouw van De Kameel zijn voltooiing
nadert wordt het tijd voor een nieuw project.
Dan is De Washington aan de beurt. Zo'n zinnetje
is gemakkelijk opgeschreven, maar het is ook een
slag in het gezicht van orthodoxe molenvrienden.
Het is niets meer of minder dan een oproep tot
de doodzonde van heiligschennis. Een afgebroken
molen herbouwen is nog tot daar aan toe als
het zorgvuldig gebeurt en geheel volgens de
oude gegevens, maar dan moet hij wel op de
oorspronkelijke plek herrijzen en niet ergens
anders. De Kameel staat een klein stukje terzijde
van zijn voorganger. Dat kon niet anders, omdat
de gemeente aan het eind van de jaren 1950 een
hoek van de oude Brandersbuurt liet vergraven tot
zwaaikom omdat de plaatselijke politiek vermoedde
dat onze stad een grote toekomst tegemoet ging
als binnenhaven. Molenvrienden zagen de treurige
onvermijdelijkheid van deze verschuiving in.
Daarom gingen zij akkoord. Net als bij De Kameel
is het godsonmogelijk om de Washington op de
oude plek te herbouwen, want die stond met zijn
broeders de Eendracht en de Batavier midden op
de Broersvest, een stukje opzij van het Stadserf.
De geschiktste plek zou een heel stuk verderop
liggen: aan de Buitenhaven ter hoogte van Bas van
der Heijden. Dat is heel ver. Dat is de doodzonde.
Dat is de heiligschennis. Dat mag niet. Toch wil ik
een pleidooi voeren voor zo'n herbouw van De
Washington ondanks het feit dat de oorspronkelijke
molen heel ergens anders stond. Daarvoor zijn
namelijk argumenten aan te voeren die – zij het
op een andere manier – even klemmend zijn als
die voor De Kameel. Zelfs al gaat het om een
verschuiving van honderden meters.
Musis 36

Emmaplein en Singel met molens De Eendracht en De Washington (rechts) aan de Broersvest op de achtergrond, circa 1900.
Verhaal
Monumenten zijn kaal en levenloos, als je er geen verhaal bij
vertelt. Dan klopt er geen hart in. Daarom is de Grote Kerk
ook zo vooruitgegaan met Het Lam van Sjef Henderickx. Dit
uit brokstukken van de Beeldenstorm opgebouwde kunstwerk
roept een centraal verhaal in herinnering uit de geschiedenis
van de Grote Kerk. Je sluit de ogen, je laat de preek aan je
voorbijgaan, je hoort het zandsteen uiteenspatten op de vloer,
je stelt je de vloeken en de ruwe grappen van de watergeuzen
voor die ruim baan hebben gemaakt voor het protestantisme
en een dominee op de kansel in plaats van een pastoor. Dat
verhaal brengt de Grote Kerk tot leven. Het schept warmte.
Ook een herbouwde Washington is een molen met een
verhaal. Hij is niet voor niets genoemd naar de eerste
president van de Verenigde Staten, want Schiedam onderhield
uitstekende betrekkingen met de founding fathers van de
grote natie aan de overkant van de Atlantische Oceaan. John
Adams, Washingtons opvolger als president, is zelfs door de
Schiedamse branders op een groots diner onthaald. Daarna
werden er zaken gedaan.Ze leverden op krediet enorme
hoeveelheden jenever voor het Amerikaanse leger, dat – toen
nog onder generaal George Washington – aan het opbouwen
was.
37 Musis
Levenselixer
Sterke drank was het levenselixer van achttiende-eeuwse
legers. Zodra er ergens een oorlog uitbrak, plaatsten de
generale staven dan ook gigantische bestellingen waarbij
hun agenten Schiedam zelden voorbij gingen. Levering was
altijd op krediet. Het was dus van belang zaken te doen met
de winnende partij. Anders kon je naar je centen fluiten. Toen
Adams – in 1780 – als vertegenwoordiger van de Amerikaanse
opstandelingen – naar Nederland kwam, lag het absoluut niet
voor de hand dat deze succes zouden boeken. Toch gingen
de Schiedamse branders voluit met Adams in zee. De balans
sloeg in zijn voordeel om, omdat men in Schiedam veel
sympathie koesterde voor de Amerikaanse vrijheidsstrijd.
De stad kende veel patriotten die ook in ons land zelf
hervormingen wensten en een nieuwe politiek. Zij herkenden
zich in de idealen van Adams en de Amerikaanse founding
fathers. Mede daarom gokten zij op zijn overwinning – en zij
wonnen de hoofdprijs. De Amerikanen hebben hun jenever
na de zege keurig betaald in snoeiharde gouden dollars. Eén
van de hoofdrolspelers in deze solidariteitsbeweging met
de Amerikaanse revolutie was een voorzaat van Carel Nolet
en zijn zoons die met hun wodka opnieuw het hart van de
Verenigde Staten hebben gewonnen.
Een herbouwde De Washington zou een levend bewijs zijn voor de oude
vriendschapsbetrekkingen tussen Schiedam en de Verenigde Staten.
Nu al bezoeken veel Amerikaanse toeristen Delfshaven, van waaruit in de
zeventiende eeuw de Pilgrim Fathers vertrokken om Boston en de staat
Massachusetts te stichten.

Ze leverden op krediet grote
hoeveelheden jenever. (…)
De Amerikanen hebben hun
jenever na de zege keurig
betaald in snoeiharde gouden
dollars.
In 1785 al hadden patriottische branders hun nieuwe
moutmolen op de Noordvest De Vrijheid gedoopt. Toen ze
opnieuw maalcapaciteit nodig hadden en in 1792 een broer
van De Vrijheid verrees op de Broersvest, lag de naam
bijna voor de hand: Washington, naar de held en de goede
vriend aan de andere kant van de Atlantische Oceaan die
daar in de politiek had waargemaakt waar de patriotten van
Schiedam vergeefs naar haakten. Drie andere molens op de
Broersvest werden trouwens ook met politieke namen getooid:
De Eendracht, De Batavier en De Meyboom (symbool van
vrijheid).
Dit verhaal verrijkt de historische waarde van de Schiedamse
molens. Het injecteert deze met nieuw leven. Het geeft er een
extra betekenis aan. Een herbouwde De Washington zou een
levend bewijs zijn voor de oude vriendschapsbetrekkingen
tussen Schiedam en de Verenigde Staten. Nu al bezoeken
veel Amerikaanse toeristen Delfshaven, van waaruit in de
zeventiende eeuw de Pilgrim Fathers vertrokken om Boston en
de staat Massachusetts te stichten. Tien minuten verderop met
de touringcar houden de molens de wacht om de binnenstad
van Schiedam. Als je weet, dat die molens een rol hebben
gespeeld bij de vrijheidsstrijd van jouw natie, dan wil je daar
ook langs: om De Washington te bezoeken en om De Vrijheid
in werking te zien en om een borrel te proeven van het soort
dat de soldaten van Washingtons leger kregen uitgereikt. En
om de gedenksteen voor Adams te fotograferen, die we – nu
ik erover nadenk – ook wel ergens op een mooie plek in een
oude muur kunnen metselen. Je kunt je zelfs een historische
driehoek voorstellen: Pilgrim Fathers in Delfshaven, molen De
Portret van John Adams (1735-1826) door Reinier Vinkeles, ca. 1780 kopergravure
Washington in Schiedam, Poortgebouw op Rotterdam-Zuid,
waar honderdduizenden emigranten doorheen zijn getrokken
op weg naar New York.
Dit verhaal, deze combinatie, maken zelfs een doodzonde en
heiligschennis vergeeflijk. Wees trots. Herbouw De Washington
op de Buitenhaven. Geef Schiedam een van zijn mooiste en
spannendste verhalen terug.
Bij ons kunt u terecht voor persoonlijke en professionele rechtsbijstand
op het gebied van:
personen- en familierecht, waaronder echtscheiding / scheidingsmediation /
sociale zekerheid / arbeidsrecht / immigratierecht / letselschade
Aan de hand van uw inkomen bekijken wij, met u samen, de mogelijkheden
om in aanmerking te komen voor door de overheid gefinancierde rechtshulp.
Op 15 september aanstaande vindt de eerste Dag van de Scheiding
plaats. Deze dag is een initiatief van de Vereniging Familierecht Advocaten
en Scheidingsmediators. Twee van onze advocaten zijn bij deze vereniging
aangesloten.
Op de Dag van de Scheiding kunt u tot 20.00 uur terecht op ons kantoor.
U kunt dan vrijblijvend uw (eerste) vragen meenemen. Het advies geeft u
een eerste inzicht in de gevolgen en keuzes voor uw situatie.
U kunt hierover meer lezen op: www.dagvandescheiding.nl
Oranjestraat 2, Postbus 448, 3100 AK Schiedam - tel. 010 473 89 88 - fax 010 473 32 32 - www.habetsenvanleeuwen.nl
Musis 38

DE UITGAVE VAN MUSIS WORDT MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR:
BASTIAANS & VAN RIET ACCOUNTANTS, SCHIEDAM
BOKX VASTGOED ONTWIKKELING B.V., ROTTERDAM
FACILICOM BEDRIJFSDIENSTEN, SCHIEDAM
FONTIJNE BEHEER B.V., VLAARDINGEN
HATENBOER WATER - DRINKWATERBEHANDELING, SCHIEDAM
LINDE GAS BENELUX, SCHIEDAM
IRADO, AFVAL, REINIGING EN DIENSTVERLENING, SCHIEDAM
NICOVERKEN HOLLAND B.V., SCHIEDAM
WOONPLUS, SCHIEDAM

DE UITGAVE VAN MUSIS WORDT MEDE MOGELIJK GEMAAKT DOOR:
BASTIAANS & VAN RIET ACCOUNTANTS, SCHIEDAM
BOKX VASTGOED ONTWIKKELING B.V., ROTTERDAM
FACILICOM BEDRIJFSDIENSTEN, SCHIEDAM
FONTIJNE BEHEER B.V., VLAARDINGEN
HATENBOER WATER - DRINKWATERBEHANDELING, SCHIEDAM
LINDE GAS BENELUX, SCHIEDAM
IRADO, AFVAL, REINIGING EN DIENSTVERLENING, SCHIEDAM
NICOVERKEN HOLLAND B.V., SCHIEDAM
WOONPLUS, SCHIEDAM