Colofon - Beit Ha'Chidush

- Over traditie en vernieuwing
- The wandering sefer
- Iedereen zijn eigen tallit
- De eerste keer lajenen
www.beithachidush.nl
8e jaargang no. 1 najaar 2006

Colofon
Chidushim is het blad van de joodse gemeente Beit Ha’Chidush
Jaargang 8 nummer 1 (herfst 5767 – 2006)
Gratis voor leden en vrienden - Los nummer €4,50
Eindredactie: Renée Citroen rmcitroen@wxs.nl
Medewerkers: Luuk van Huet, Simone IJben, Elisa Klapheck, Esther
Kornalijnslijper, Wanya F. Kruyer, Marcella Levie, Frank Scimone,
Anna de Voogt
Foto’s: © Michael Jacobs, Pauline Kalkhove, Wanya F. Kruyer (omslag)
Opmaak en druk: Repro’s, Amsterdam
Beit Ha’Chidush - Huis van Vernieuwing
Postbus 14613 1001 LC Amsterdam
Postbank 7361168 t.n.v. Beit Ha’Chidush, Amsterdam KvK 41217431
Aanmelding Maandelijkse Nieuwsbrief bhc.secretariaat@planet.nl
info@beithachidush.nl www.beithachidush.nl
Doelstellingen Beit Ha’Chidush
Beit Ha’Chidush (Huis van Vernieuwing)
is een autonome joodse gemeente.
BHC is sinds 4 april 2005 een
vereniging met leden, kandidaatleden,
vrienden en donateurs. De
diensten worden gehouden in de
Uilenburgersynagoge en andere
locaties in Amsterdam. Sinds 1 mei
2005 heeft BHC een eigen rabbijn.
BHC staat voor een egalitaire
gemeenschap waar geen onderscheid
wordt gemaakt op grond van sekse,
gender- of partnervoorkeur. Lid kan
iedereen worden met ten minste een
ouder die als joods gold in zijn of haar
generatie. BHC is participatief: de
leden worden aangemoedigd
om actief deel te nemen aan de
diensten en krijgen ruimte eigen
initiatieven te ontplooien, zolang
die passen binnen het progressieve
gedachtegoed van de gemeente.
INHOUD
BHC ziet zichzelf als deel van de
joodse beschaving, waarin historisch
bewustzijn, religie, traditie, cultuur,
joods denken en handelen samengaan.
BHC wil een bijdrage leveren aan de
versterking van het joodse bewustzijn
en aan de joodse continuïteit. Wij
vieren de shabbat en de joodse
feestdagen en ontwikkelen hiervoor
eigentijdse rituelen en ceremoniën.
Wij werken aan de verdieping en
overdracht van joodse kennis,
cultuur en leefwijzen en doen daarbij
een beroep op rabbijnen, joodse
intellectuelen, kunstenaars en musici.
Wij vinden onze inspiratie zowel in de
Torah, de Talmud en andere klassieke
bronnen als bij vernieuwingsgezinde
denkers en groepen in Europa, Israël
en de Verenigde Staten, zoals de
Reconstructionisten, Jewish Renewal en
de Liberals in Engeland.
4. Traditie en vernieuwing Wanya F. Kruyer
7. Je fantasie realiseren Rabbijn Elisa Klapheck
8. The wandering sefer Anna de Voogt
9. Queer Shabbaton 06 Luuk van Huet
11. In de flow zijn Marcella Levie
14. Oud en nieuw Esther Kornalijnslijper
16. Trouwen met de rabbijn Frank Scimone
17. Opgeroepen in Haaksbergen Simone Meilof IJben

Pauline Kalkhove
Van de Redactie
Beste BHC’ers,
Hier is dan eindelijk weer een
Chidushim. Door de drukke bezigheden
van het bestuur kwam het er na
december vorig jaar niet van om
ook nog ons blad uit te brengen. De
combinatie bestuurslid/redactielid is
eigenlijk ook geen goede. We hebben
een onafhankelijke redactie nodig,
die het bestuur op de vingers tikt en
vertelt wat er allemaal fout gaat…
Tot het zover is, is dit blad gevuld met
verhalen en foto’s van (bestuurs)leden
en vrienden van BHC. Het afgelopen
jaar komt in beeld op de prachtige
foto’s van Michael Jacobs. Rabbijn Elisa
schrijft over haar ervaringen met het
kopen van tallitot in Jeruzalem – ze
wil een handeltje beginnen – en covoorzitter
Wanya F. Kruyer laat ons
delen in haar vernieuwende ideeën
over joodse vernieuwing. BHC-leden
Esther Kornalijnslijper, Frank Scimone
en Simone IJben schreven over hun
persoonlijke ervaringen en de derasha
die Marcella Levie hield tijdens de
shacharitdienst in augustus, is ook na
te lezen.
Alle artikelen vragen om commentaar,
dat we dan ook graag tegemoet
zien. Het bestuur is de afgelopen tijd
gelukkig steeds meer benaderd na de
diensten of shiurim met opmerkingen
over hoe alles bij BHC
loopt. Men wil veel weten en heeft
goede suggesties. Dat wijst op een
groeiend gevoel van gemeenschapszin,
we beginnen langzamerhand dan toch
een community te worden. We zien
elkaar bij de Tisch van Elisa en bij de
shiurim, die de laatste tijd elke keer
afgesloten worden met een drankje in
café ‘Het Kalfje’, dat al omgedoopt is in
‘Het gouden Kalfje’… Ook bij droeviger
gelegenheden als het overlijden van
familieleden zijn we er voor elkaar.
De Chidushim kan de onderlinge band
ook versterken en we hopen dan ook
dat de redactie aangevuld en liefst
overgenomen wordt door enthousiaste
leden, zodat de bestuursleden zich
weer alleen kunnen richten op het
besturen. Want hoewel de Chidushim
ook op de BHC website verschijnt,
blijven wij toch aan een papieren
‘blaadje’ hechten. Leg het op tafel en
laat het vrienden en familie zien. De
beste reclame voor BHC is nog steeds
die van mond tot mond.
Een heel goed nieuw jaar gewenst en
tot ziens in ‘Het gouden Kalfje’!
Renée Citroen
De Jewish Reconstructionist
Federation www.jrf.org houdt
weer een interessante conferentie,
genaamd
‘Our Evolving Jewish Journey’.
Tijd: 9-12 november 2006
Plaats: Philadelphia (USA)
wordt lid van Beit Ha’Chidush
www.beithachidush.nl

Traditie en vernieuwing
Dilemma’s en vooruitzichten na tien jaar BHC
door Wanya F. Kruyer
Op een zomerse namiddag met Rosh HaShana in het vooruitzicht, is het
verleidelijk de hoogtepunten van afgelopen jaar in herinnering te roepen.
Het was een bijzonder jaar voor Beit Ha’ Chidush. We vierden de tiende
verjaardag en voor het eerst had BHC een jaar lang een eigen rabbijn.
Tien jaar ‘huis van vernieuwing’, een aansprekende rabbijn als Elisa
Klapheck, het is een uitgelezen kans om te reflecteren op de
doelstellingen van BHC: bereiken we joodse vernieuwing en zo ja hoe ziet
die er uit?
Het eerste hoogtepunt van het
afgelopen joodse jaar 5766 was
ongetwijfeld het levendige debat over
seculier versus religieus ter ere van het
eerste decennium van BHC. Het debat
zette velen aan het denken of de zo
bekende uitspraken ‘ik ben seculier’ of
‘ik ben een religieuze jood’ nog wel van
deze tijd zijn. Is iemand die van joodse
muziek en literatuur houdt, maar ook
wel eens shabbat viert, ‘aan Pesach
doet’ of het jammer vindt nooit bar of
bat mitswa te zijn geworden, seculier
of juist religieus? Of moet het begrip
‘religieus’ worden gereserveerd voor de
werkelijk traditionelen, voor wie het
naleven van de mitswot de leidraad is
in hun leven? Als dat zo is, dan zou
BHC een seculiere organisatie zijn,
maar dat willen we helemaal niet: we
houden van onze shabbatvieringen, het
volgen van de jaarcyclus in feesten en
herdenkingen, we willen zo veel
mogelijk joods leren, en gunnen onszelf
en onze naasten de betekenisvolle
levenscyclusrituelen. Uit genoemd
debat bleek dat de dichotomie ‘seculier
versus religieus’ niet meer voldoet – er
is een ander begrip nodig voor deze
hedendaagse verwevenheid van de
joodse traditie in het moderne leven.
Inhoud
Het aanstellen van een eigen rabbijn
maakte het mogelijk dat we de rituelen
voor de sleutelmomenten in het leven
progressief joods konden invullen. Elisa
begeleidde afgelopen jaar twee
jongeren die bne mitswa werden, ze
verzorgde het rituele gedeelte bij een
brit milah, twee naamgevingen voor
pasgeborenen, twee chupot en
begeleidde twee begrafenissen. De
vernieuwing van deze traditionele
ceremonieën, zat niet alleen aan de
buitenkant. Als eerste vrouw, die in
Nederland rabbinale diensten verleent,
is onze rabbijn een unicum. Maar daar
willen we niet te lang bij stilstaan, want
progressief joodszijn is niet aan sekse
of gender gebonden. Het gaat om de
inhoud van de rituelen en om de wijze
waarop Elisa de betrokkenen bijstaat
om kennis te verwerven en zelf vorm te
geven aan de joodse invulling van hun
leven. In deze zin laat onze rabbijn zien
dat jodendom een kracht van betekenis
kan zijn in de 21ste eeuw.
Feminisering
De feminisering van het rabbinaat zal
doorzetten. Het is te verwachten dat
binnen één generatie, net als in
Engeland en de Verenigde Staten, het
rabbinaat binnen de liberale en
progressieve stromingen vooral een
vrouwenberoep zal zijn. Het blijkt dat
vrouwen in de regel een andere
taakinvulling hebben: zij staan meer
naast de gemeenteleden dan erboven.
Zij vinden overleg belangrijk en doen
aan empowering van gemeenteleden
om zelf de diensten te leiden, onderwijs
te verzorgen en zorgtaken op zich te
nemen. Ze zijn ook – alweer in
algemene zin, er zijn mannen met deze
‘vrouwelijke’ taakopvatting en vice
versa – minder geneigd om het
monopolie te koesteren van joodse
kennis.

Daarnaast zien we in landen, waar
vrouwen al langer rabbijn zijn, dat de
rabbinale status minder als
machtsmiddel wordt gebruikt om ge-
en verboden op te leggen. Deze
feminisering gaat dus gepaard met een
opmerkelijke democratisering. Het laat
zien dat er een veel pluriformer
jodendom aan het ontstaan is, met
onafhankelijke gemeentes, met
eigenzinnige en goed geïnformeerde
mensen. Afgelopen jaar liet Elisa zien
hoe joodse vernieuwing langzaam maar
zeker vorm krijgt in de inhoud en stijl
van de diensten en in de kennis die
wordt overgedragen. Traditioneel geldt
‘hoe ouder de kennis hoe meer
gezaghebbend’; bij progressieve
rabbijnen zien we dat voortschrijdend
maatschappelijk en cultureel inzicht
wordt verwerkt in de religieuze canon
en praktijk en ook in de relatie van de
rabbijn met de gemeente en in de
structuur van de gemeente zelf.
Kehille
Terugkijkend is wellicht de overgang in
2005 naar een democratische structuur
de belangrijkste ‘revolutie’ geweest in
tien jaar BHC. De invoering van een
kehillestructuur waarbij de
ledenvergadering het laatste woord
heeft, was een stille revolutie, die in de
schaduw stond van de ‘mediahype’
rond de benoeming van de eerste
vrouwelijke rabbijn. Het was de
wezenlijke stap naar een ander soort
jodendom, waarin mensen per
generatie kleur, vorm en betekenis
geven aan de traditie, niet alleen in
chavurot en andere los-vaste
verbanden en sociale verenigingen,
maar ook in de oude, maar ijzersterke
formule van de kehille, de joodse
gemeente.
BHC kon deze stap naar een
democratisch model maken, dankzij
onze vele contacten met progressieve
joden elders, vooral binnen de
Amerikaanse Reform en
Renewalbeweging, het
Reconstructionisme en de Liberals in
Engeland. Daar is een egalitair
jodendom gegroeid, waarin geen
‘natuurlijk’ onderscheid is tussen
mannen- en vrouwenrollen en waar de
rabbijn als geleerde adviseur en docent
de spiritueel leider en gelijkwaardige
gesprekspartner is. Dit democratische
en pluriforme jodendom weet in de
Angelsaksische wereld de assimilatie te
pareren – onder meer door het stichten
van aantrekkelijke (semi)openbare
joodse scholen en open, transparante
gemeentes. Op deze terreinen doet
BHC, op onze eigen schaal, komend
jaar een paar stappen vooruit. We
beginnen met joods onderwijs voor
kinderen vanaf zes jaar en gaan alle
leden betrekken bij het beleidsvormend
werk van het bestuur.
De Ander
Dit progressieve jodendom blijkt ook
aantrekkelijk te zijn voor de ‘seculiere
ander’ – de niet-joodse partner, maar
ook het seculiere stel of de single op
zoek naar een aansprekende traditie,
die de souplesse heeft betekenisvolle
antwoorden te zoeken op hedendaagse
vragen.
Werd de ‘ander’ voorheen, toen de jood
nog in de shtetl leefde, gezien als een
bedreiging voor de joodse
gemeenschap, in deze tijd van deassimilatie
waarin de jood zijn traditie
hervindt, komt ‘de ander’ op ons af om
mee te doen en deel uit te maken van
onze gemeenschap. Niet zelden helpt
de niet-jood de schroom te overwinnen
van zijn of haar geassimileerde partner
om ‘iets met de traditie te doen’. In een
open gemeente komt deze ander met
een eigen inbreng en houdt de joodse
gemeente vitaal. Dit leidt tot het
nieuwe verschijnsel van multi-etnische,
multiculturele joodse gemeentes, zoals
in sommige Amerikaanse staten al
zichtbaar is.
In continentaal Europa zal dit proces
langzamer gaan. Assimilatie vanaf het
begin van de negentiende eeuw,
pogroms, de Holocaust en (voor
belangrijke delen van Europa) tientallen
jaren van naoorlogse totalitaire
overheersing, hebben de resterende

joden vervreemd van hun traditie en
angstig gemaakt. Dat merken we in
Nederland en in Duitsland en onlangs in
Boedapest waar wij, BHC co-voorzitters
Anna en ikzelf met onze rabbijn Elisa
een conferentie voor joodse vrouwen
uit continentaal Europa bijwoonden. In
vele Europese landen zijn, naast de
kleine groepen die al generaties lang
verbonden zijn met een bepaalde
joodse gemeente, veel meer ‘niet
aangesloten’ joden dan bijvoorbeeld in
Engeland of de Verenigde Staten.
Daarnaast is de joodse gemeenschap in
Europa veel geïsoleerder geraakt van
de rest van de maatschappij. Zo weet
een New Yorker of een bewoner van
Londen of Los Angeles heel goed
wanneer het Chanuka of Purim is,
terwijl menige jood in Amsterdam,
Berlijn of Budapest de wenkbrauwen
fronst bij deze joodse feestdagen.
Bij BHC merken we dat ook. Mensen
zijn onzeker en worstelen met
existentiële vragen over hun eigen
identiteit, over het joodse Godsbegrip
en de betekenis van religie in hun
leven. Zij zijn gewend aan seculiere
antwoorden, met geboden als: ‘Er is
geen God, vertrouw op de wetenschap’
en ‘Religie is voor de dommen’. Ze zijn
opgegroeid met zekerheden als ‘Je hebt
geen gemeenschap meer nodig in de
verzorgingsstaat’. Maar het individu
blijft worstelen met existentiële en
religieuze vragen, verlangt in goede en
slechte tijden naar rituelen en naar een
vanzelfsprekende kennis van de
voorouderlijke traditie. Dat ontbreekt in
Nederland en daarom krijgt de rabbijn
zoveel basisvragen op haar spreekuur
te verwerken.
De-assimilatieproces
Het heroveren van de traditie en deze
omvormen tot een eigentijdse en
aantrekkelijke levensstijl is een hele
klus in een klimaat waarin ‘jodendom’
geïsoleerd is en gepaard gaat met
angst, met associaties van een
gesloten genootschap of staat voor
afschrikwekkende rabbinale macht. Ook
veel van onze leden en vrienden zitten
in dit vaak langdurige en moeizame deassimilatieproces.
De uitdaging voor
BHC is deze kennishonger te stillen en
gemeenschappelijk te zoeken naar een
betekenisvolle combinatie van traditie
en vernieuwing.
Het zal voor een jonge gemeente als
BHC vooralsnog moeilijk zijn om meer
dan een beperkt aantal ‘anderen’ te
integreren, die een stevig joods huis
met zelfbewuste inwoners ook
aantrekkelijk vinden. Maar op den duur
zullen de deuren verder opengaan voor
het vrijzinnige, progressieve individu,
dat ik ‘de seculiere ander’ noemde.
Want het jodendom in haar hele
reikwijdte - inclusief haar gedeelde
herinnering, haar eigenzinnige cultuur
en zelfs met al haar ingewikkelde en
nooit op te lossen Godsvragen,
dilemma’s over particulariteit versus
universaliteit en paradoxen – blijkt een
aansprekende spirituele kracht te zijn
in een geïndividualiseerde,
geglobaliseerde consumptiecultuur.
Israël
En, o ironie van de geschiedenis,
deze langzame, voorzichtige
Europese de-assimilatie, blijkt ook
aantrekkingskracht te hebben op
Israëli’s die na een, twee en soms
drie generaties seculier zionisme
merken even weinig joodse kennis
te hebben als die onwetende jood
in Amsterdam, Berlijn of Boedapest.
Ik zal Shai niet gauw vergeten,
de jongeman uit Jeruzalem van
hooguit 24 jaar, die tijdens de Queer
Shabbaton verzuchtte: ‘Joods zijn is
zo vanzelfsprekend dat ik pas hier
merk dat het ook betekenis heeft’. Shai
glimlachte daarbij wat beteuterd, want
ook hij, hoe jong ook, voelde aan dat
seculariteit – in Israël en elders – zijn
doel voorbij kan schieten: het kind (dat
zo aantrekkelijk kan zijn als de Queer
Shabbaton waar Shai zo van genoot)
werd weggegooid met het badwater
(het ongewenste shtetlgedrag en de
autoritaire orthodoxie).
Dat betekent wel dat wij hier in Europa
onze relatie met Israël steeds weet

opnieuw moeten overwegen. Deze
relatie bepaalt in niet geringe mate
ons zelfbeeld en het beeld dat de
buitenstaander van ons creëert. Zoals
Gili Tzidkiyahu, shlicha bij de Liberals in
Engeland en gastrabbijn van BHC, het
stelde: ‘When Israel isn’t an issue, it is
a hidden issue - like when something is
not talked about in the family’.
Alleen als we frank en vrij onze
indrukken, gevoelens en inzichten
over Israël met elkaar delen, dan is
een nieuwe coalitie met Israëli’s, in
en buiten Israël, mogelijk. Die zal
inspirerend zijn tot ver buiten onze
Aron - de Ark, kast voor Torahrollen
Bar/bat mitswa - joods ‘meerderjarig’ worden
Brit Milah - besnijdenis
Chupa - huwelijk(sbaldakijn)
Derasha - uitleg van de parasha
Dewarim - Deuteronomium
Erev Shabbatdienst - vrijdagavonddienst
Jom Kippur - Grote Verzoendag
Kehilla - gemeente
Kol Nidre - avonddienst voor Grote Verzoendag
Lajenen - uit de Torah reciteren
Mitswa - goede daad
grenzen, zelfs tot in Eretz Jisrael zelf.
Want de combinatie van seculiere
Israëli’s met honger naar een ander
soort jodendom en moderne Europese
joden die voorzichtig hun traditie
heroveren, zou wel eens perspectief
kunnen bieden voor de groei en bloei
van een vernieuwend en multicultureel
jodendom dat geen grenzen kent.
Het ga jullie allen goed, een gezond en
voorspoedig jaar 5767
Reageren? wfknl@planet.nl
Verklarende woordenlijst
Oneg - gezellige bijeenkomst
Parasha - gedeelte van de Torah
Rosh Hashana - Nieuwjaar
Sefer - boek /Sofer - schrijver
Shacharitdienst - ochtenddienst
Shidduch - partnerkeuze
Shiur - les
Sjofar - ramshoorn
Smicha - ordinatie als rabbijn
Tallit (meerv. Tallitot) - gebedssjaal
Tashlich - het wegwerpen (van ‘zonden’)
Teshuva - inkeer
Erev Shabbatdienst Queer Shabbaton © Michael Jacobs

Mathieu, Wanya, Elisa, Simone en Esther met nieuwe tallitot
© Michael Jacobs
Je fantasie realiseren
Door rabbijn Elisa Klapheck
Ik had niet alleen grote lol om met
een lange lijst wensen door de Ben
Jehudastraat in Jeruzalem te lopen,
mijn boodschappendag werd tot een
tocht met een diepere betekenis.
In mijn hand hield ik een papiertje
en daarop vinkte ik opdracht voor
opdracht af. Een aantal leden van
Beit Ha’Chidush had mijn aanbod
aangenomen om een voor hen
geschikte tallit in Jeruzalem te kopen.
Niet zomaar een wit stuk stof met
zwarte of blauwe strepen, dus geen
tallit die je ook in Amsterdam kunt
kopen, nee, een speciale tallit – eentje
waarvan je altijd al gedroomd had ...
Zo had iemand had om een tallit
gevraagd ‘die wel stylish is, maar niet
hip, met de kleuren bordeauxrood,
oker of geel’; een ander om een
tallit ‘die een beetje speels is, met
muzieknoten of sterretjes of vogeltjes
in blauw of zilver’. Iedereen had heel
duidelijke wensen en tot mijn verbazing
merkte ik: elke tallit was te vinden!
En nu de tallitot voor de Feestdagen
hun eigenaren in Amsterdam hebben
gevonden en grote blijdschap hebben
veroorzaakt, laat me de gedachte niet
los: de tallit van je fantasie bestaat!
Een tallit is niet alleen een materieel
object. Als je hem in de synagoge
draagt, symboliseert dat dat je de
joodse traditie letterlijk op je schouders
hebt genomen en dat de tsitsit
(‘schouwdraden’) je steeds weer aan
de essentie van de joodse beschaving
helpen herinneren. Maar met de tallit
‘draag’ je niet alleen het jodendom, je
laat je er ook door omhullen. De tallit
symboliseert de Kanfei HaShechina
– de vleugels van de Shechina, de
Goddelijke aanwezigheid - die je
als een gewaad van licht omhult en
beschermt, vooral op de momenten dat
je je tegenover je Schepper helemaal
openstelt, zoals op Kol Nidre, het begin
van Jom Kippur.
Het feit dat al mijn opdrachtgevers

een fantasie over hun eigen tallit
hadden, deed me beseffen dat ze
daarmee ook een fantasie over hun
persoonlijke plaats in het jodendom
hebben. Want de tallit staat voor veel
meer dan de stof, de strepen en de
draden. De tallit staat voor het geheel
van het jodendom en jouw persoonlijke
plaats in dat geheel, de Knesset
Jisrael. Hierover gaan ook de Hoge
Feestdagen: Rosh HaShana en Jom
Kippur.
Vernieuwing en zuivering. Met deze
twee begrippen omschrijven we joods
Nieuwjaar en Grote Verzoendag.
Vernieuwing door het erkennen
van onze gemiste kansen en onze
afdwalingen in het afgelopen jaar
en zuivering van de onheilige en
ongezonde patronen, waar we vaak
niet vanzelf uit komen.
Maar de Feestdagen gaan over meer.
Het was in de jaren ’90 van de vorige
eeuw: de Nederlandse rabbijn Chava
Koster kon toen als vrouw haar
ambt hier niet uitoefenen, behalve
dan een enkele keer als flying rabbi
voor BHC. Na haar smicha volgde
ze vanuit haar eerste Kehille, een
Conservative gemeente in New Jersey,
de ontwikkeling in joods Nederland,
vooral natuurlijk de opkomst van Beit
Ha’Chidush en het weer in gebruik
nemen van de Uilenburgersynagoge.
Chava was getroffen door de moeite die
het ons kostte om de traditie weer op
te bouwen. Niet eens een sefer Torah!
Zij wilde helpen en dacht aan ons,
toen ze rabbijn werd bij de welvarende
Village Temple, een Reformgemeente
op Manhattan. Ze hadden daar nog een
kleine Torahrol over, die wel opgeknapt
Toen de BHC-leden hun nieuwe tallitot
uitpakten en met een begeleidend
Shechianu omdeden, hoorde ik
weer de boodschap van de Ben
Jehudastraat: het gaat er ook om
jouw joodse fantasie te realiseren en
zo het grotere geheel mee vorm te
geven. Dat vergeten we vaak als het
grotere geheel – de toestand van de
Knesset Jisrael – ons niet bevalt, hier in
Nederland, in Israël of elders.
Zo wens ik ons allemaal veel kansen
op realisering van onze ideeën van
hoe het beter zou moeten zijn in het
komende jaar. Mogen deze Feestdagen
tot een persoonlijke en een collectieve
vernieuwing leiden en daarbij een zoet
en gezond, gelukkig en vervuld nieuw
jaar 5767 met zich brengen.
Shana Tova Umetoka,
Rabbi Elisa
‘The wandering sefer’
Door Anna de Voogt
moest worden. Als we daarvoor zouden
zorgen, zouden we hem als de onze
mogen beschouwen. With a little help
of our friends …
Het interimbestuur van BHC, vooral
Peter Walford, en onze huidige
penningmeester Thijs ten Raa zetten
zich in voor het ingewikkelde transport
en de benodigde fondsen.
Op onze BHC Erev Shabbat september
2004 was het zover: flying rabbi Chava
Koster bezorgde ons het sefer. Onder
een haastig geïmproviseerde chupa
werd hij de sjoel binnengebracht en
in de eveneens geïmproviseerde Aron
geplaatst.
Het is een oude, negentiende-eeuwse
reistorah, die daadwerkelijk gebruikt
is, door vele handen is gegaan en de

Anna zingt bij de BHC seider © Michael Jacobs
wereld rondgereisd heeft. Vermoedelijk
afkomstig uit orthodox Roemenië,
meegenomen op de vlucht naar
Amerika, vervolgens opgedoken
in een Reformsjoel, en nu terug in
Europa: een wandering Sefer met een
meervoudige identiteit, zoals zovelen
van ons in post-shoah Europa.
Door bemiddeling van rabbijn Tzvi
Marx heeft de Antwerpse sofer Shuki
Lipschitz de sefer vorig jaar onderzocht
en aangegeven wat er gerepareerd
moest worden. En door toedoen van
onze eigen rabbijn Elisa Klapheck
heeft de Mainzer sofer Alonie de meest
noodzakelijke reparaties uitgevoerd.
Nu is de Torahrol bij ons terug, mooi
opgeknapt en goed voor jaren van
lajenen, lernen en oefenen.
wordt lid van Beit Ha’Chidush
www.beithachidush.nl
The wandering sefer draagt het
verdriet van de jodenvervolging en
heeft nog steeds geen vaste plaats in
de Uilenburgersynagoge, die immers
niet van BHC is. Maar hij draagt ook
de vreugde van het nieuwe joodse
leven. Vanaf september 2004 houden
we shacharit diensten. Leden oefenen
en lajenen al uit de Torah. We maken
plannen voor een vast gebruik van
de synagoge voor diensten, feesten
en culturele activiteiten, samen met
organisaties van joodse humanisten,
jongeren, Israëli’s. Ledor vador, van
generatie op generatie... Dit geldt
zeker ook vanuit het perspectief van
deze Torah, die zoveel verschillende
generaties met zoveel verschillende
opvattingen van het jodendom de tekst
heeft gewezen.

Queer Shabbaton Amsterdam 2006
www.queershabbaton.org
By Luuk van Huet, journalist Amsterdam Weekly
As a straight white male, I needed all
the help I could find to be able to give
an account of the second annual Queer
Shabbaton Amsterdam. Luckily, I had
my own queer eye for the straight goy
in the form of the Shabbaton’s founder
and president, Gideon Querido van
Frank. I met up with him for a grilling
on the past, present and future of the
Shabbaton.
Homosexuality and religion can be
a volatile mixture. Gideon: ‘Some
minor passages in Torah, being taken
heavily out of historical context
and blown out of proportion, have
been used throughout history by
the main religions as a excuse to
suppress sexual minorities. However,
recent scholarship, like rabbi Steven
Greenberg ‘Wrestling With God & Man’,
argues that these prohibitions in their
Jewish origins have more to do with
abuses of power and submission than
with sexual acts between to equal
members of the same gender.’
Queer Jewish Resistance fighters
The Shabbaton program had four
pillars this year. The Torah pillar means
deconstruction of parts in Torah that
have been used throughout history to
legitimate homophobia and it means
searching for queer narratives in the
holy book. But it is more. ‘Inspired by
queer theory, and by Mr. Daniel Boyarin
who was our guest last year, in doing
such a queer reading of these texts
we not only come to a defense and
legitimation of ourselves, but also to
a formulation of desire and identity in
general that is not fixed or authentic,
but rather fluid and performative’ said
Gideon.
The second pillar was historical, with
a lecture by Klaus Muller on queer
Jewish Resistance fighters during the
Shoah, based on the books he’s written
recently. Gideon: ‘The myth of the
brave Dutch resistance fighter is also
a very straight narrative: For decades
the sexual identity of many (Jewish)
resistance fighters have been erased.
This fall, for the first time, there will
be an exposition of gay and lesbian
resistance fighters in the Netherlands.
A true revolution, I think.’
‘Storahtelling’
The third part of the Shabbaton was
political and activism-related, with
discussions about gay marriage and
other rights in the Jewish communities
and discussions led by members of
Aguda, the largest LGBT legal rights
movement in Israel. The fourth and last
part was cultural. Amichai Lau-Lavie
conducted an interactive workshop
focused on ‘Storahtelling’, a theatrical
performance art that explores identity
issues. He also hosted his infamous
Shabbes Tisch as his alter ego Mrs.
Rebbetzin Hadassah Gross (‘Older than
Moses, younger than Spring’).
Ann Pelligrini talked on Jewish notes
on Camp and there was video art on
orthodoxy and queer body politics by
Canadian Tobaron Waxman.
One of the highlights of the
Shabbaton was a writing workshop
with Rebecca Walker, founder of
Third Wave Feminism, daughter of
African-American Alice Walker and Mel
Leventhal, a Jewish lawyer involved
with the Civil Rights Movement. In
another session bisexual and biracial
Rebecca Walker talked about her life,
her changing, different identities and
its politics
Networking
Next to all these discussions and talks,
there were consciousness-raising
workshops and there was lots of room
for discussion, networking, socializing,
food and getting to know each other.
An American participant: ‘What I like

most of the Queer Shabbaton was its
international character. There were
many people from Europe - the UK,
Holland, Belgium, Denmark, Sweden,
France, former Yugoslavia - also a
lot of Americans, Israelis and even
some South Africans. It was amazing
to hear all these different stories and
experiences of what it means to be
queer and Jewish around the world.
There was so much bonding going on...’
Another participant: ‘What I liked most
was the combination of discussions
and lectures with social stuff and room
sharing for personal stories. Arts met
politics, Torah met fun and food, history
met sex-positive spaces. The program
was very diverse and at the same time
very coherent, it made sense.’
Bob Newmark (foto)
gaf een uitleg van
de sinaasappel op
de seiderschotel. Dat
is een niet-traditionele
toevoeging, symbool
voor alle gays die
lang niet overal in
sjoel welkom zijn.
Gideon: ‘Another reason I organized
and keep on organizing the Queer
Shabbatons is to shake up the Dutch
Jews. Believe it or not, in contrary
to the UK or the US, gay marriages
in synagogues here are impossible.
Although Holland was the first country
were gays could marry, its Jewish
population is far more conservative
compared with other countries outside
Europe. It is all Shoah-related. But
I like to kick butts (amongst others)
and want to accomplish discussion
and hopefully change in European
Judaism. And yes, this year we had
several Dutch orthodox Jews, some still
closeted. Hopefully the Shabbaton was
their first step out.’
Beit Ha’chidush vierde
afgelopen jaar uitbundig
Purim en Pesach.
Op 18 maart keken de
feestgangers, o.a. veel
IsraÎli’s van Kaits,
naar het Purimshpil.
De BHC-seider op 13
april werd bijgewoond
door zo’n 100 mensen.

Tijdens de Rosh HaShanadienst op 23 september, geleid door rabbi Elisa en
Steve Schwartz, blaast Myriam Lipovsky op de sjofar. Na afloop begeleidden de
kinderen de volwassenen naar de achterkant van de Uilenburgersjoel om Tash-
lich te doen. Iedereen wierp ‘zonden’ in de vorm van broodkruimels in het water.
De kinderen hadden onder leiding van Marcella Levie en Masha Brink een eigen
programma, waar o.a. bootjes werden gevouwen om het brood in te doen.

In de flow zijn
Mijmeringen over Parasha Re’eh op 19 augustus 2006
tijdens de Shacharitdienst van BHC
Door Marcella Levie
Re’eh (Dew.11:26 - 16:17) is het vervolg op de toespraken van Moshe die
begonnen aan het begin van het boek Dewarim. Daarmee wil hij het joodse volk
voorbereiden om het Heilige Land binnen te trekken. Hij herinnert ze aan de
mitswot die God heeft gegeven. Zelf zal hij het land niet mogen betreden, dus
geeft hij de handleiding aan de leiders van het volk door.
Moshe vervolgt met een serie instructies voor het leven in het nieuwe land. Ten
slotte herhaalt hij de mitswa van de Shalosh Regalim, de drie pelgrimsfeesten.
Zie!
De Parasha begint met het woord
Re’eh: Zie! Dat is ongebruikelijk in
de Torah, want meestal wordt het
joodse volk gemaand te luisteren:
Shema: Luister! Zo geeft de Parasha
de mogelijkheid te zien, waar het leven
ons tot nu toe heeft gebracht en welke
keuzes er gemaakt moeten worden om
in het land van melk en honing aan te
komen. Alleen als we goed kijken, zien
we nieuwe kansen, de zegeningen voor
de toekomst.
Re’eh! Anochi noteen lefanechem
hajom beracha weklala – ‘Zie! Ik geef
jullie vandaag de zegen en de vloek’.
Het onderscheid tussen zegen en vloek
is niet altijd duidelijk. Wat voor de één
een zegen is kan voor de ander een
vloek zijn. Eerst moet je het zien, dan
pas kun je kiezen.
De zegen wordt omschreven als
het resultaat van het volgen van de
mitswot en de vloek als het resultaat
van het aanbidden van andere goden.
Er staat: ‘Goden die je niet kent’
- Asher lo jadatem. Wie zijn dat? In
psychologische zin betekent het los zijn
van de bron, de Ene, en van onszelf.
De goden die we niet kennen, zijn
volgens mij ook de dingen die niet
in ons leven passen, de verleidingen
van buitenaf die ons van ons pad
afbrengen: af-goden, ofwel ‘Los zijn
van God’. En wat is dan de zegen?
Dat is de verbinding met de bron van
het leven, wat tegenwoordig populair
gezegd in de flow zijn heet. Dan is het
mogelijk zegeningen werkelijk te zien
en de juiste keuzes te maken.
En als we zijn afgedwaald? In het boek
Dewarim worden alle regels nog eens
op een rij gezet, alle toespraken van
Moshe zijn herhalingen van mitswot
die al eerder in de Torah voorkomen.
Er zijn ook waarschuwingen. Het volk
wordt herinnerd aan zijn zwakheden.
Het Gouden Kalf wordt nog eens onder
de aandacht gebracht, waarmee Moshe
wil zeggen: ‘Zie! Het is zo gemakkelijk
om van het pad af te wijken. Kijk goed!
Kijk zuiver!’
Blessing in disguise
Op elk moment is het mogelijk opnieuw
te kiezen tussen zegen en vloek.
Vreugde en lijden, zegen en de vloek
komen voort uit één en dezelfde bron.
De grote Chassidische meester, de
Maggid van Mezzeritz, leert dat iedere
vloek getransformeerd kan worden in
een zegen.
Volgens de Chassidim en ook in de
Kabbalah wordt iedere vloek gezien
als een blessing in disguise. En nog
sterker: al het lijden en al de ellende
die we meemaken in een mensenleven
zijn de grootste kansen om dichter bij
de bron en bij jezelf te komen.
Er is niemand die niet iets ergs in zijn
leven heeft meegemaakt, een moeilijke
jeugd, een verlies, een onverwachte
scheiding, ziekte, dood van een
geliefde.
Dit is een concept waar ik dagelijks
mee worstel en ik kan me voorstellen
dat dit niet voor iedereen gemakkelijk
te accepteren is. Al het lijden van de

wereld als betekenisvol ervaren is
moeilijk. De (joodse) opdracht voor
ons leven is natuurlijk niet om zoveel
mogelijk te lijden, maar wel om onszelf
te vinden, hoe dan ook, wat daar ook
voor nodig is.
De man die zichzelf zocht
Er was eens een nogal domme man
die erg veel moeite had om ’s morgens
zijn kleren te vinden die hij die dag aan
wilde doen. Het was zo erg dat hij er
bijna niet van slapen kon.
Op een avond bedacht hij dat hij het op
zou schrijven. Hij pakte pen en papier
en schreef precies op waar hij alles had
neergelegd. De volgende ochtend nam
hij het papier, zocht zijn kleren op en
trok ze aan. ‘Nu heb ik alles gevonden,
dat is geweldig! riep hij,‘maar waar ik
ben ik zelf?’ Hij zocht en zocht, maar
nergens kon hij zichzelf vinden.
Het is dus de opdracht in het jodendom
om jezelf te vinden. Het is ook de
joodse opdracht het leven te heiligen
en geen oppervlakkig leven te
leiden. Het ‘leven heiligen’ betekent,
momenten creëren van aandacht,
rituelen die betekenisvol en verbindend
zijn: bidden, een kaars aansteken,
samen zingen.
Ik hoop dat je nu op het punt staat
een grote stap te nemen naar een
tijd, waarin je keuzes nog fijner zijn
afgestemd en je nog scherper kan
luisteren naar de stem binnenin, zodat
je het leven als een flow ervaart,
waarin iedere keuze je meer en meer
zicht geeft op dat unieke zelf en
jouw opdracht in deze wereld. Dat is
volgens mij ook de betekenis van Rabbi
Nachman’s wijze woorden: Mitswa
gedola, lehiyot besimcha: het is een
grote mitswe om vrolijk te zijn, in de
flow te zijn.

Goed/fout
Bij de dagen van inkeer, de Jamim
Noarim, denk ik aan de tegenstelling
goed/fout die daarmee samenhangt.
Op Jom Kippur vraag je vergeving
voor wat je fout deed. Maar goed of
fout gedrag, wat is het verschil? Ik
merk dat er in de loop van de tijd
steeds meer nuances komen. Naast
zwart/wit is er al heel lang ook grijs.
Maar ook daarin zijn weer verschillen.
De bekentenis van Günther Grass
over zijn SS-verleden op 17-jarige
leeftijd bijvoorbeeld. Was hij fout?
Hoe kun je op die leeftijd en in zijn
omstandigheden een goede keuze
maken? En nu na zijn bekentenis? Is
hij nu helemaal fout door zijn zwijgen
of toch nog goed door zijn jarenlange
aanklacht tegen het nazisme? Hij
zweeg uit schaamte. Is dat slecht of
begrijpelijk?
Op mijn bureau staat een oude Rosh
Ha’Shanakaart die ik kocht in een
boekwinkeltje in Antwerpen. Eentje met
bloemen en vogels. Maar die omlijsten
een plaatje van een tank. Binnenin
staat Heureuse Année en Happy New
Year. Voor wie? Voor de soldaten die op
de tank staan, hun doelwit of gewoon
de ontvanger van de kaart?
Als Jom Kippur voor jou inhoud heeft,
ga je na met wie je nog iets goed te
maken hebt en bied je je excuses
aan. Pas als je alles gedaan hebt om
je fouten goed te maken, kun je God
op Jom Kippur om vergeving vragen.
Ik denk aan voetballer Zidane en zijn
kopstoot na een belediging. Voor de tv
zei hij na afloop: ‘Ik bied mijn excuses
aan, vooral aan alle kinderen die
keken, maar ik heb geen spijt’. Ik hoor
dat tegenwoordig wel vaker - zelfs de
paus deed het - maar het klopt niet,
volgens mij. Als je geen spijt betuigt
over een fout, vind je dat je niets fout
gedaan hebt. Dan zijn je excuses ook
niets waard. Het gaat op Jom Kippur
om zelfinzicht en de oprechte intentie
het beter te gaan doen, Teshuvah te
doen. Elisa noemde Jom Kippur daarom
in een shiur een psychotherapie van
één dag. Een schoktherapie dus, maar
een die hopelijk een heel jaar nawerkt.
R.C.
Yashan veChadash
- A story in written pictures
Door Esther Kornalijnslijper
Februari 2006
Shabbatochtend in de trein naar Amsterdam. Een mooie dichtbundel van Marge
Piercy (‘The art of blessing the day’) naast kopietjes van de parasha van deze
week in mijn tas. Ik heb de afgelopen weken veel geoefend voor mijn eerste keer
lajenen vandaag. Toch vraag ik me opeens af: How did I get here?
Half september 2005
Ik zit voor het Joods Historisch Museum. De stralende zon verwarmt mijn gezicht.
In mijn handen een stapeltje papier met verse aantekeningen van een les lajenen,
waar ik ongepland in terecht ben gekomen. Na het doorkijken en ordenen van de
papieren loop ik zingend naar de metro. Wat is er gebeurd? Ik voel me vrolijk en
heel licht. Dit is interessant. Het voelt alsof verschillende werelden samenkomen in
dit lajenen. De taal, verhalen vertellen, zingen. Dit is de allereerste keer geweest
dat ik een tekst uit de Torah in het Hebreeuws ‘gelezen’ heb. Ik heb nooit eerder
aan die mogelijkheid gedacht. En dat terwijl ik jaren geleden toch redelijk vloeiend
Hebreeuws sprak.

Februari 2005
Nieuwe vrienden in de mooie kleine community op South Island vragen me
waarom ik niet in Nieuw Zeeland blijf. Ik antwoord dat ik niet ‘klaar’ ben in
Nederland. Er liggen nog veel verhalen die ik niet ken. In een relatief jong land
als Nieuw Zeeland weten de meeste inwoners welke generatie Nieuw-Zeelander ze
zijn, en bij de Maori gaat de kennis over hun whakapapa (voorouders) vaak zo ver
dat men nog weet in welke kano hun voorouders naar Aotearoa (het land van de
lange witte wolk, de Maorinaam voor NZ) zijn gekomen. Wat weet ik eigenlijk van
mijn eigen geschiedenis?
Juni 2005
Zittend op de stoep voor boekwinkel Savannah Bay in Utrecht, een grote beker
koffie in de ene hand, een half opgerookt sigaartje in de andere, zie ik twee jonge
mannen de straat inlopen. Ze knikken me vriendelijk lachend toe voordat ze de
winkel binnengaan. Even later word ik door mijn geliefde de winkel in geroepen,
omdat het gesprek gaat over een voor mij interessant en belangrijk onderwerp.
De twee jonge mannen blijken Gideon Querido van Frank en Patrick van Herpen
te zijn, de organisatoren van de Queer Shabbaton, die in augustus in Amsterdam
zal worden gehouden. Ze komen vragen of Savannah Bay een boekenstand kan
verzorgen in de Uilenburgersynagoge. Een synagoge gelegen in een buurt, waar
– na latere bestudering van de stamboom van mijn vaders familie – een groot deel
van mijn roots blijkt te liggen.
Begin augustus 2005
Door de Queer Shabbaton maak ik kennis met BHC en kom ik voor het eerst
écht in contact met joods Nederland. Van 1987 tot 1996 ben ik regelmatig in
Israël geweest. De eerste keer was na mijn eindexamen. Een jaar naar Israël om
Hebreeuws te leren en koeien te melken in kibboets Ramat HaShofet om meer
over mijn joodse wortels te weten komen. Zowel tijdens als na die periode heb ik
niet echt aansluiting gezocht bij een joodse ‘club’ in Nederland. Het ‘alleen maar’
hebben van een joodse vader maakte dit ook niet gemakkelijker.
Esther wijdt de shabbat in tijdens de Queer Shabbaton
© Michael Jacobs

Begin september 2005
Wanneer voelde ik nu echt dat ik bij Beit Ha’Chidush goed zat? Dat kwam door de
eerste shiurim waar ik aan deelnam ter voorbereiding van de Hoge Feestdagen.
Hierin werd mijn gevoel voor spiritualiteit en ook voor het vertellen van verhalen
geraakt. Ik voelde dat ik wilde leren door te participeren. Vervolgens ging het lid
worden van BHC heel erg snel. En dat terwijl ik in eerste instantie dacht dat lid
worden niets voor mij kon zijn. Zo vroeg ik me af of ik wel religieus genoeg
was voor het lidmaatschap. Door nog eens rustig de doelstellingen van BHC op de
website na te lezen was de twijfel verdwenen. Ik voelde me thuis bij het respect
voor de grote variatie aan individuele manieren, waarmee mensen met hun
joodszijn omgaan of willen omgaan.
Februari 2006
Het is een paar nachten voordat ik voor de eerste keer ga lajenen tijdens de
shacharitdienst van Tu B’Shvat. De woorden zingen in mijn hoofd – al weken
eigenlijk – en zeker nu, nadat ik na afloop van de eerste Tish bij Elisa thuis mijn
‘generale repetitie met publiek’ heb gehad. Ik probeer te slapen, maar ben klaar
wakker. Opeens voel ik de verbinding: met mijn vader Levie, mijn grootvader
Meijer, mijn overgrootvader Levie, zijn vader voor hem en voor hem en voor
hem... Vanaf mijn overgrootvader en verder terug woonden ze allemaal in
Amsterdam, evenals mijn oma en haar familie. Geen wonder dat ik me zo thuis
voel in de sjoel in Amsterdam. The place is part of my heritage, too. De verbinding
met de plek en met alle voor hun bar mitswa lajenende voorvaders… En over een
paar dagen zal ik daar staan. Mijn grootouders zijn er al lang niet meer. Ik ben
zevenendertig jaar, het oudste kleinkind, en één van de weinigen in de familie die
een eeuwenoude traditie weer oppakt.
De dag zelf
Reading Torah
the situation
was
one of
pure concentration
light
shining
in
and
through me
words
created
long ago
flowing
out of me
into
common
unity
Yashan veChadash
Het is snel gegaan vanaf de stoep voor de boekwinkel tot lajenen uit de Torah. Hoe
is het zo gekomen? Het antwoord bestaat uit verschillende lagen. Kort geleden ben
ik BHC tegengekomen. Een half leven geleden ben ik veel in Israël geweest, en op
de veel langere termijn gaat dit natuurlijk terug in de generaties to the beginning
of Jewish times. Het is een stroomversnelling vol verwondering waar ik volmondig
ja tegen heb gezegd, omdat het niet zomaar een fling is, maar yashan vechadash,
zowel oud als nieuw, part of my heritage – dat ‘zomaar’ weer op mijn pad kwam.

Ultra-Orthodoxen
mijden Beit Ha’Chidush
Door Frank Scimone
Een mooie dag in de herfst. Was
van plan om naar de dienst te gaan,
maar mijn fiets is net stuk en ik ben
in een ronddwalende bui. Na een tijd
gelopen te hebben, kom ik toch bij de
Uilenburgersjoel, waar ik ongeveer
een half uur blijf, totdat ik verder naar
huis slenter. Wat me bijna lukt. Op de
Reguliersgracht staan twee Chassieden
met zwarte jassen en hoeden. Eentje
vraagt de weg naar ‘Central Station’. Ik
maak de fout om het in het Hebreeuws
uit te leggen. De vraagsteller, Avi,
vraagt of ik wat te doen heb en ik
besluit mee te lopen om hen wat van
de stad te laten zien. Avi is 30 jaar,
klein met een zwarte baard en komt
uit Ramat Gan. Zijn maat is lang, heet
Pinchas en heeft ook een zwarte baard.
Hij heeft vijf jaar aan een Jeshiva
in Californië gestudeerd en spreekt
vloeiend Engels, maar zegt bijna geen
woord. Avi praat aan een stuk door.
Zijn familie komt, net als de mijne,
oorspronkelijk uit de buurt van Vilna.
Avi was niet altijd een Lubavitscher, hij
was vroeger zoals ik. Toen heeft hij,
Baruch ha’Shem, de Torah gevonden.
Want zonder Torah is het leven niets.
Avi blijkt helaas geen al te interessante
gesprekspartner te zijn, want ik moet
aanhoren dat hij een hekel heeft aan
Spanjaarden (van wie er te veel zijn
in de VS), ook al komt zijn familie
uit Argentinië. Of ik van Spanjaarden
houd? ‘Ach, ik ken ze niet allemaal’,
zeg ik. En hij zegt ook dat Boedapest
een mooie stad is. Verder hoor ik dat
Zürich heel ook mooi is. En er zijn nog
meer mooie steden. Het schijnt dat hij
binnenkort naar Boedapest afreist. Avi
reist de wereld rond. Wat voor werk hij
doet? ‘Ja, ik ben schnorrer. Je hebt echt
mazzel dat het Shabbos is, want anders
zou ik je geld aftroggelen.’
Inmiddels lopen we via de Munt tot
aan de Dam. Avi legt me uit dat in de
toekomst iedereen joods zal zijn, niet
alleen de joden, maar ook de nietjoden.
Dat vind ik wel een originele
gedachte. Misschien bedoelt hij na de
komst van de Messias.
In de Damstraat vraag ik of ze de
Rosse Buurt willen bekijken. ‘Nee’,
zegt Avi, ‘want het is Shabbos en
op Shabbat mag je alleen mooie en
pure gedachten hebben’. Maar hij
heeft het wel over meisjes en zoekt
een shidduch. Of ik iemand voor hem
weet? Bij de Jodenbreestraat gaan we
rechtsaf en neem ik hen mee naar de
ingang van de Uilenburgersjoel. ‘Willen
jullie naar binnen?’vraag ik, ‘maar het
is geen orthodoxe sjoel.’ ‘Dat is ons
verboden’, legt Avi uit. Hij vraagt of
de mannen en vrouwen samen zitten.
Ik zeg dat dat zo is en dat de rabbijn
een vrouw is. ‘Avi, je zoekt toch een
shidduch, waarom ga je niet met de
rabbijn trouwen. Als je thuiskomt, kun
je tegen je familie zeggen: ik ben met
een rabbijn getrouwd!’ Hierop moest
Avi hartelijk lachen.
Weer in de Jodenbreestraat kijken
Avi en Pinchas steeds om als ze
een meisje zien. Ze worden steeds
hitsiger. Avi vraagt waar de buurt met
de blonde meisjes is. We zijn al bij
het Waterlooplein en ik ben moe en
heb geen zin om terug te lopen en
de Wallen op te gaan met twee geile
ultra-Orthodoxen. We lopen door tot
het Frederiksplein, waar we afscheid
nemen. Onderweg vertelde Avi nog:
‘Je kunt je niet voorstellen wat een
foltering het voor ons is. Je kunt alles
hebben, maar zonder een vrouw is het
leven niets’. En ik maar denken dat
het de Torah was. Of zou de Torah een
vrouw zijn?

Opgeroepen in Haaksbergen
Door Simone Meilof IJben
Ik had dit jaar veel mooie verhalen
gehoord over de sjoel in Haaksbergen.
Reden om er in mijn vakantie zelf een
kijkje te gaan nemen, samen met
mijn onderduiknichtje, de kleindochter
van mijn oma en opa, die niet mijn
echte grootouders zijn, maar de
onderduikouders van mijn moeder.
De sjoel van Haaksbergen dateert uit
1827 en is een schattig gebouwtje met
het formaat van een eenvoudig huisje.
Er is net plaats voor acht houten
bankjes aan weerskanten van de bima
en op de vrouwengalerij zijn zeven
stoelen en een aanrechtje. Elke twee
weken is er op zaterdagochtend een
dienst. De gemeente telt 45 leden die
uit heel Twente komen. De voorganger
en de voorzanger, Bert Oude Engberink
en Daan Daniëlsen zijn het hart van
deze bloeiende gemeente.
Continuïteit
‘We willen gelijkheid tussen man en
vrouw, tussen spel en liturgie’, zegt
Bert. ‘We houden vast aan de liberale
dienst, maar de onze duurt niet langer
dan twee uur. We moeten ons dus soms
haasten. We geven uitleg en vinden het
belangrijk om de mensen actief mee te
laten doen. We willen iedereen welkom
heten. De keus om naar sjoel te gaan is
een grote stap. We vinden dat iedereen
moet doen waar hij of zij zich prettig
bij voelt, een tallit dragen, opgeroepen
worden of de Ark opendoen, dat kan
allemaal. We hebben een cursus
opgezet om leden te leren de Torah
te reciteren, dus te lajenen. We
willen graag dat de dienst iets met de
mensen doet, zodat ze terug komen
en er continuïteit is en het jodendom
blijft. We zeggen daarom ook Kaddish
Het sjoeltje in Haaksbergen (foto Madeleen Ladee)

voor niet-joodse partners of een nietjoodse
vader of moeder. Bij gemengde
huwelijken moet de niet-joodse partner
ook op de joodse begraafplaats kunnen
liggen.’ Ik was verbaasd, proefde de
sfeer van Beit Ha’Chidush. Bert lachte
fijntjes. ‘We zitten in de Mediene, dat is
anders dan Amsterdam.’
Samenspel
We werden op zaterdag door Daan met
een kop koffie welkom geheten. Het
was vol in sjoel met achttien leden. De
sfeer was informeel, er werden grapjes
gemaakt, er werd gepraat en heen en
weer gelopen. Een aardige heer vroeg
naar mijn joodse naam en die van mijn
vader. Ik antwoordde zonder aandacht
omdat ik me moest me concentreren
om de Hebreeuwse tekst in het
gebedenboek niet kwijt te raken.
Ik was onder de indruk van het
soepele samenspel van voorganger en
voorzanger. Vooral werd ik diep geraakt
door de prachtige bariton van Daan. Bij
het zingen van het ‘Luister Israël’, het
Shema, raak ik altijd al in tranen. Nu
ging het nog veel dieper. Toen kwam
het ronddragen en het lezen van de
Torah. Ik vond het mooi dat alle leden
werden opgeroepen die iets bijzonders
hadden meegemaakt, een verjaardag,
een begrafenis, een verhuizing of een
trouwdag. Ook Daan en Bert werden
opgeroepen, want die dag woonden ze
negen jaar samen.
Opgeroepen
Ik werd ook ‘opgeroepen’, voor de
tweede keer in mijn leven, ‘Shimona,
dochter van Abraham’ (mijn vader
heeft geen joodse naam) ‘van
de gemeente Beit Ha’Chidush uit
Amsterdam’. Ik moest denken aan
mijn eerste keer in mei van dit jaar,
toen ik net lid van Beit Ha’Chidush
was geworden. Het was onverwacht en
overweldigend. Het was alsof ik voor
het heilige zelf stond en werd geheiligd.
Rabbi Elisa hield haar arm om me heen
en wees de tekst. Ik volgde de melodie
door de resonantie in haar lichaam.
Deze keer deed ik het alleen. Ik wist
hoe het moest. Ik reciteerde zelfs op
melodie, wist waar ik fouten maakte. Ik
sloeg geen slecht figuur en heb ‘mijn’
gemeente eer aan gedaan.
Na de dienst volgde het Kiddush, het
drinken van de wijn. Het brood werd
niet gedeeld zoals bij BHC. Wel waren
er heerlijke broodjes na afloop. De
nieuwsgierige belangstelling van de
leden was hartverwarmend.
Het was bescheiden, hartelijk en heel
bijzonder: een gemeente die liberaal
joods is, maar even zozeer Beit
Ha’Chidush had kunnen zijn. Ik voelde
me er direct thuis. Ik heb nog nooit
zo’n gevoel van ‘erbij horen’ gehad,
vooral omdat ik met naam en toenaam
werd opgeroepen. Natuurlijk zijn er ook
verschillen.
Bij BHC wordt veel meer en door
iedereen naar hartelust meegezongen.
Er wordt minder tekst gelezen en
meer gediscussieerd. Het lijkt of onze
dienst lichter, vrijer en vooral meer
doorleefd is. Maar BHC is ook meer
grootsteeds en dus individualistischer
en afstandelijk.
Simone is andragoog. Ze werkt voor stichting El Hizjra, een Arabisch centrum voor cultuur
en dialoog, is Reiki-therapeut en voorzitter van een van de twee laatste coöperatieve
woningbouwverenigingen van Amsterdam.

Shiurim
Herfst 2006 – 5767
TISCH: Hoe gebruik ik mijn siddur?
We lezen alle relevante gebeden en
discussiëren over de inhoud ervan. De
belangrijkste gebeden leren we in het
Hebreeuws met alle bijbehorende melodieën.
Een keer per maand op woensdag 19 uur
Locatie bij Rabbi Elisa thuis.
Aanmelding rabbi.elisa@planet.nl
Data 13 sept., 18 okt., 15 nov.,13 dec.
TALMUD EN MODERNE
VRAAGSTUKKEN
Thema’s
- Wij en de Anderen
- Is er een positieve diaspora-identiteit?
- Wat is de Halacha – en hoe functioneert de
Halacha (joodse wetgeving)?
- Wat kan de Halacha vandaag voor
ons betekenen?
Een keer per maand op zondag 16-18 uur
Locatie Bibliotheek van de Rode Hoed,
Keizersgracht 96 Amsterdam
Data 10 sept., 8 okt., 5 nov., 3 dec.
Aanmelding rabbi.elisa@planet.nl
HEDENDAAGSE KABBALAH
We lezen en leren van Arthur Green:
‘Ehye - A Kabbalah for Tomorrow’ en
andere kabbalistische teksten met een
hedendaagse visie.
Data 21 sept., 26 okt., 28 nov., 28 dec. – 19 uur
Locatie bij Marcella Levie thuis
Aanmelding otiyot@chello.nl
LEDOR WADOR
BHC opent de deur voor kinderen!
In september 2006 beginnen wij met Ledor
Wador: joodse les voor kinderen van 6-13 jaar.
Informatie: Marcella Levie otiyot@chello.nl
020-6241523
Erev Shabbat diensten
Plaats: Uilenburgersynagoge Nieuwe
Uilenburgerstraat 91 Amsterdam.
Tijd: Elke eerste vrijdagavond van de maand
20 uur, open vanaf 19:30 uur
Na de dienst kiddush en oneg.
Oneg Sponsoring
Als je wat te vieren of te herdenken hebt,
kun je de oneg sponsoren. Kosten in overleg.
Neem contact op met Marcella Levie: tel. 020
624 15 23/ email otiyot@chello.nl
Shacharitdiensten
Plaats: Mozeshuis, Waterlooplein Amsterdam.
Aanvang: 11 uur.
Voor data: zie website
Vereniging‘Kehillat Beit
Ha’Chidush’
Beit Ha’Chidush is sinds 4 april 2005
een vereniging met leden, vrienden en
donateurs. Het lidmaatschapsformulier is via
onze website on-line in te vullen.
Voor info:
Anna de Voogt anna1@wxs.nl
tel. 020 6221349
Het bestuur van BHC:
co-voorzitters
Wanya F. Kruyer wfknl@planet.nl
Anna de Voogt anna1@wxs.nl
penningmeester
Thijs ten Raa tenRaa@UvT.nl
secretaris/Nieuwsbrief
Renée Citroen bhc.secretariaat@planet.nl
tel. 023 524 72 04
coördinator rituelencommissie
Marcella Levie otiyot@chello.nl
tel. 020 624 15 23
leden
Alex de Jong menachem12@zonnet.nl
Aatje Huyser-Frijda afrijda@wanadoo.nl,
Gideon Querido van Frank
queridogideon@gmail.com
Het shammashiteam © Michael Jacobs

Shiurim
Herfst 2006 – 5767
TISCH: Hoe gebruik ik mijn siddur?
We lezen alle relevante gebeden en
discussiëren over de inhoud ervan. De
belangrijkste gebeden leren we in het
Hebreeuws met alle bijbehorende melodieën.
Een keer per maand op woensdag 19 uur
Locatie bij Rabbi Elisa thuis.
Aanmelding rabbi.elisa@planet.nl
Data 13 sept., 18 okt., 15 nov.,13 dec.
TALMUD EN MODERNE
VRAAGSTUKKEN
Thema’s
- Wij en de Anderen
- Is er een positieve diaspora-identiteit?
- Wat is de Halacha – en hoe functioneert de
Halacha (joodse wetgeving)?
- Wat kan de Halacha vandaag voor
ons betekenen?
Een keer per maand op zondag 16-18 uur
Locatie Bibliotheek van de Rode Hoed,
Keizersgracht 96 Amsterdam
Data 10 sept., 8 okt., 5 nov., 3 dec.
Aanmelding rabbi.elisa@planet.nl
HEDENDAAGSE KABBALAH
We lezen en leren van Arthur Green:
‘Ehye - A Kabbalah for Tomorrow’ en
andere kabbalistische teksten met een
hedendaagse visie.
Data 21 sept., 26 okt., 28 nov., 28 dec. – 19 uur
Locatie bij Marcella Levie thuis
Aanmelding otiyot@chello.nl
LEDOR WADOR
BHC opent de deur voor kinderen!
In september 2006 beginnen wij met Ledor
Wador: joodse les voor kinderen van 6-13 jaar.
Informatie: Marcella Levie otiyot@chello.nl
020-6241523
Erev Shabbat diensten
Plaats: Uilenburgersynagoge Nieuwe
Uilenburgerstraat 91 Amsterdam.
Tijd: Elke eerste vrijdagavond van de maand
20 uur, open vanaf 19:30 uur
Na de dienst kiddush en oneg.
Oneg Sponsoring
Als je wat te vieren of te herdenken hebt,
kun je de oneg sponsoren. Kosten in overleg.
Neem contact op met Marcella Levie: tel. 020
624 15 23/ email otiyot@chello.nl
Shacharitdiensten
Plaats: Mozeshuis, Waterlooplein Amsterdam.
Aanvang: 11 uur.
Voor data: zie website
Vereniging‘Kehillat Beit
Ha’Chidush’
Beit Ha’Chidush is sinds 4 april 2005
een vereniging met leden, vrienden en
donateurs. Het lidmaatschapsformulier is via
onze website on-line in te vullen.
Voor info:
Anna de Voogt anna1@wxs.nl
tel. 020 6221349
Het bestuur van BHC:
co-voorzitters
Wanya F. Kruyer wfknl@planet.nl
Anna de Voogt anna1@wxs.nl
penningmeester
Thijs ten Raa tenRaa@UvT.nl
secretaris/Nieuwsbrief
Renée Citroen bhc.secretariaat@planet.nl
tel. 023 524 72 04
coördinator rituelencommissie
Marcella Levie otiyot@chello.nl
tel. 020 624 15 23
leden
Alex de Jong menachem12@zonnet.nl
Aatje Huyser-Frijda afrijda@wanadoo.nl,
Gideon Querido van Frank
queridogideon@gmail.com
Het shammashiteam © Michael Jacobs