omschakelen naar de biologische landbouw omschakelen naar de ...

omschakelen naar de
biologische landbouw
> akkerbouw en vollegrond
> fijne groenten
> glasgroenten

| pag 2
omschakelen naar de biologische landbouw | Akkerbouw & GROENTEN | februari 2011
3
4
5
5
5
6
6
7
9
9
9
9
9
10
10
11
11
11
12
12
12
13
13
14
15
16
22
23
24
24
25
25
26
27
30
30
32
32
34
34
34
35
35
35
36
38
38
41
41
41
41
42
43
Voorwoord
Colofon
Omschakelen naar biologische landbouw
Goed boeren, hoe doe je dat?
Slaap er nog eens over
Ga planmatig te werk
Een erkenning als biologisch producent biedt vooral voordelen
De belangrijkste stappen van het controleproces op een rijtje
Basisprincipes van de biologische landbouw
Duurzaamheid duurt het langst
Wat zijn de concrete doelstellingen van de biologische landbouwmethode?
Hoe kun je die doelstellingen praktisch verwezenlijken?
Wat is de meerwaarde van de biologische productiemethode?
Kiezen voor een gemengd of een ontmengd bedrijf?
Biologische plantaardige productie
Een gezond teeltplan steunt op vruchtwisseling
Hoe maak je de bodem op een biologische wijze vruchtbaarder?
Zaaizaad en plantgoed
Voorkomen van ziekten en plagen
Slimme onkruidbestrijding
De omschakeling technisch bekeken: akkerbouw
Het teeltplan
Opbouw van de rotatie
De omschakelingsperiode
Onkruidbestrijding
Speciale teeltzorg
Arbeid
Economische doorrekening
De omschakeling technisch bekeken: fijne groenten
Het teeltplan
Opbouw van de rotatie
De omschakelingsperiode
Onkruidbestrijding
Speciale teeltzorg
Arbeid
Economische doorrekening
De omschakeling technisch bekeken: glasgroenten
Vruchtwisseling
Bodem
Bemesting
Watervoorziening
Kasklimaat
Onkruidbeheersing
Gewasbescherming
Speciale teeltzorg
Arbeid
Bedrijfseconomische resultaten
Steunmaatregelen van de overheid
Hectaresteun
Investeringssteun
Bedrijfsontwikkelingsplan en bedrijfsbegeleiding
Subsidie controlekost
Nuttige adressen

Voorwoord
Onder invloed van consumenten en milieuverenigingen staan landbouwers vandaag steeds meer onder druk
om hun milieutechnische resultaten te verbeteren. Bovendien leidt de groeiende bekommernis voor landschap
en natuur tot de verwachting dat ook de landbouw hier steeds meer rekening mee houdt. Voor de vooruitstrevende
land-of tuinbouwer kan het biologisch productiesysteem het aangewezen alternatief zijn.
Biologische landbouw is een landbouwsysteem dat de samenhang tussen plant, dier, mens en omgeving
voorop stelt. Centraal staan bodemvruchtbaarheid, milieu en dierenwelzijn. De interesse van boeren en tuinders
voor de bioteelt wordt steeds groter. Er is echter een grote kloof tussen interesse hebben en daadwerkelijk
omschakelen. Om deze overstap te vergemakkelijken heeft de overheid steunmaatregelen uitgewerkt, gaande
van investeringssteun, omschakelbegeleiding, het ondersteunen van studievergaderingen, hectaresteun voor
omschakelende bedrijven tot het bevorderen van de informatieverspreiding over de teeltmethode.
Omschakelen naar de biologische teeltmethode is zo’n ingrijpende stap in de bedrijfsvoering dat het hele proces
om een uitgekiende voorbereiding vraagt. Zowel mentaal, landbouwtechnisch als wettelijk zal de bedrijfsleider
goed gewapend aan de start moeten verschijnen om succesvol te kunnen omschakelen.
Deze ‘omschakelingshandleiding’ kan daarbij helpen. In deze brochure krijg je een overzicht van de belangrijkste
veranderingen op en rond het bedrijf die bijdragen tot een succesvolle omschakeling. Van doorslaggevend
belang daarbij is dat je als landbouwer inzicht hebt in de principes van de biologische landbouw die schuilgaan
achter de normen en de wetgeving. Door verder te kijken dan de regeltjes waaraan voldaan moet worden, komt
een bedrijfsdynamiek tot stand die voortdurend anticipeert op de ontwikkeling van die normen.
Daarnaast wordt met deze brochure ook heel wat informatie meegegeven die het praktisch omschakelen vergemakkelijkt.
Mag het echter duidelijk zijn dat alle aspecten van de omschakeling naar de biologische teelt onmogelijk in een
gebruiksklare handleiding gegoten kunnen worden. Elk bedrijf is uniek en de omschakeling is steeds een individuele
ervaring. In deze brochure vind je de grote lijnen en de belangrijkste aandachtspunten terug, maar deze
moeten per bedrijf een specifieke invulling krijgen.
| pag 3

| pag 4
omschakelen naar de biologische landbouw | Akkerbouw & GROENTEN | februari 2011
Colofon
auteurs Wim Vandenberghe, Lieven Delanote en Femke Temmerman (PCBT), Yves Hendrickx (PPK Pamel),
Kurt Cornelissen (PCG), Antoine Pennewaert (Foliant)
eindredactie An Jamart, BioForum
vormgeving Koen Huybreghts, Ogly Doglin
voorpagina foto Bejo zaden
datum 3de uitgave - februari 2011
verantwoordelijke uitgever Leen Laenens
Deze brochure is een uitgave van BioForum Vlaanderen vzw. Ze kwam tot stand met de steun van de Afdeling
Duurzame Landbouw Ontwikkeling van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap.
Overname uit deze publicatie kan enkel mits duidelijke bronvermelding.
_________________________
BioForum Vlaanderen is de koepel- en ketenorganisatie van de Vlaamse biologische landbouw en voeding. Bio-
Forum vertegenwoordigt de boeren, verwerkers, verdelers en verkooppunten uit de biosector en ondersteunt
hen met onder meer advies, informatie, beleidswerk en ketenontwikkeling.
BioForum wordt aangestuurd door haar leden-ondernemers uit de sector en door een beperkt aantal organisaties
actief rond biolandbouw en voeding: Landwijzer, PCBT, Velt, Vredeseilanden, Tüv Nord Integra en Certisys.
Voor meer info, surf naar www.bioforum.be of contacteer ons via info@bioforum.be of 03 286 92 78.

Omschakelen naar de biologische landbouw
Goed boeren, hoe doe je dat?
Een land- of tuinbouwer die omschakelt naar de
biologische bedrijfsvoering doet dit weldoordacht.
Motieven voor zo’n ingrijpende verandering zijn vaak
van persoonlijke aard. In de meeste gevallen overheerst
een grote zorg voor natuur, milieu en dierenwelzijn.
Een argument dat vaak opduikt, is onvrede met de
huidige wijze van produceren. Het bedrijf wordt
steeds meer afhankelijk van chemische middelen
en wordt als het ware een bepaalde richting uitgestuurd.
Die evolutie doet afbreuk aan de liefde voor
het vak. Omschakelen kan dan een grotere arbeidsvreugde
geven. Het vakmanschap wordt zo nieuw
leven ingeblazen.
Andere bedrijfsleiders overwegen een omschakeling
om louter economische redenen. Bij bedrijven die het
goed doen, gaat de rendabiliteit na de omschakeling
meestal nog de hoogte in.
Bijkomend voordeel is dat heel wat milieumaatregelen
die de overheid oplegt nu niet meer als beperkend
worden ervaren.
Van groot belang is dat er bewust voor de nieuwe bedrijfsopzet
gekozen wordt. De biologische landbouw
is over het algemeen een moeilijker pad dat, zeker in
het begin, extra inspanningen en onzekerheden met
zich mee brengt. Omschakelen begint tussen de oren,
zonder innerlijke overtuiging lukt het niet.
Je weet uiteraard al langer dat er zoiets bestaat als
biologische landbouw. In principe zou je misschien
zelf ook milieu- en mensvriendelijker willen werken,
maar je denkt dat je er nooit fatsoenlijk gaat kunnen
van leven. Ten onrechte. Het Belgische Planbureau
gaat er, net als de Europese Commissie, van uit dat er
tegen 2050 alleen nog duurzame landbouwmethoden
zullen bestaan. Of het kleinschalige of grootschalige
bedrijven zullen zijn of van alles een beetje,
weten ze niet, maar dat het duurzaam zal moeten
zijn, dat is zeker. Biologische landbouw is duurzaam.
Dat is dus de goede weg. En op termijn is de goede
weg ook altijd een rendabele weg. Trouwens niet alleen
op termijn: vandaag zijn er heel wat boeren die
nu ze biologisch werken, meer verdienen dan toen ze
het nog op de klassieke manier probeerden.
Je hebt ook gehoord dat een bioboer gecontroleerd
wordt dat het niet schoon meer is? Dat klopt, alleen
is het niet de bedoeling van die controles om je het
werken onmogelijk te maken of om aan je winst te
zitten. Het is net het omgekeerde. Van een gecontroleerde
bioboer weet iedereen dat zijn werkwijze en
zijn producten volledig voldoen aan de voorwaarden
van de biologische landbouw. Dat is een verkoopsargument
waar klanten steeds meer oog voor hebben.
En als je weet dat je omzet stijgt dankzij de controles,
ga je dan nog klagen? Natuurlijk niet, het is gewoon
een correcte manier van werken.
In die optiek is het ook logisch dat de wetgeving niet
blind is voor de dagelijkse praktijk. Mest of zaadgoed
bijvoorbeeld moeten in principe biologisch zijn, maar
de wetgever staat uitzonderingen toe. Omdat de sector
nog klein is, is een volledig gesloten kringloop van
mest op dit ogenblik immers moeilijk haalbaar. Een
zekere input vanuit de gangbare landbouw is dus nog
toegelaten. Naarmate de sector groter wordt, lost het
inputprobleem zichzelf op en kunnen de principes
wel volledig hard gemaakt worden.
Op een nieuwe manier gaan werken brengt in het
begin natuurlijk altijd wat meer onzekerheid. Je moet
ook nieuwe dingen leren en andere afleren. Maar je
kunt op veel steun rekenen en wat het belangrijkste
is: je werk biedt toekomst.
Slaap er nog eens over
Van boeren is bekend dat ze gezond verstand hebben.
Ze storten zich dan ook zelden in onbekende avonturen.
Zelf uitvissen hoe de vork in de steel zit, is het
uitgangspunt. Als je overweegt om biologisch te gaan
werken, kijk je dan ook eerst eens goed rond. Wat
bedoelen ze precies met biologische productiemethoden?
Je leest er iets over in een vakblad, hoort er
iets over op een voorlichtingsavond en als je de kans
krijgt, geef je je ogen en oren de kost op een bedrijfsbezoek.
En in plaats van chemische bestrijdingsmiddelen
of kunstmest te gebruiken ga je op zoek naar
alternatieven en probeer je die eens uit.
Als je experimenten lukken, ben je natuurlijk extra
gemotiveerd. En dat is nodig want uiteindelijk moet
je heel je bedrijfsstructuur tegen het licht houden en
bekijken wat er kan en moet veranderen. Het belangrijkste
daarbij is voldoende ruimte voor vruchtwisseling,
organische bemesting en onkruidbeheersing
zonder synthetische middelen.
Een juridische vertaling van wat het biologische productieproces
precies inhoudt, vind je bijvoorbeeld in
de ‘EU Verordeningen inzake de biologische productie
en de etikettering van biologische producten en haar
uitvoeringsbesluiten’. (EG 834/2007 en EG 889/2008).
Neem in deze fase ook eens contact op met ‘Bio zoekt
Boer’. Dit project biedt gangbare boeren die nadenken
over omschakeling concrete antwoorden op
maat van hun specifieke bedrijf en verwijst door naar
deskundigen.
Bio zoekt boer
Sofie Hoste, Diestsevest 40, 3000 Leuven
tel 0494/98 23 69 • fax 016/28 61 29
info@biozoektboer.be
www.biozoektboer.be
| pag 5

| pag 6
omschakelen naar de biologische landbouw | Akkerbouw & GROENTEN | februari 2011
Ga planmatig te werk
Uit onderzoek blijkt dat nieuwsgierige mensen het
meest succesvol zijn in het leven. Ze staan open voor
anderen, leren bij en gebruiken dat in hun eigen verhaal.
Doe dan ook een beroep op experts als je de stap
zet om biologisch te gaan werken. Je hoeft je uiteraard
niet te laten overdonderen en zomaar alles te slikken
wat ze zeggen. Denk na over hun adviezen en zeg
hen hoe jij het zou doen. Uiteindelijk kom je via zo’n
gesprek tot de beste resultaten. Experts van erkende
centra voor bedrijfsbegeleiding hebben doorgaans
heel wat ervaring met het opstellen van een bedrijfsontwikkelingsplan
(of omschakelingsplan). Daar kun je
veel tijd (en dus geld) mee winnen.
Een bedrijfsontwikkelingsplan is erg handig om
knelpunten op voorhand in te schatten en op te lossen.
Uitgaande van de specifieke biologische normen
worden de vruchtrotatie, de bemestingscyclus, de
arbeidsverdeling en de afzetmogelijkheden op papier
gezet. Daarna volgt een bedrijfseconomische doorrekening
en zo krijg je een beeld van de perspectieven die
je bedrijf en jijzelf hebben. Door hier en daar iets aan
te passen kan dit plan nog wat worden verfijnd en kun
je de resultaten eventueel nog wat opkrikken. Bij zo’n
plan horen ook lijsten met subsidie- en afzetmogelijkheden,
en met adressen van organisaties die je eventueel
kunt contacteren.
Dankzij dat bedrijfsontwikkelingsplan weet je dus op
voorhand wat er gaat gebeuren en vallen er dus al heel
wat onzekerheden weg. Gaat er ondanks alles toch iets
fout, dan zie je ook onmiddellijk dat er iets niet volgens
plan verloopt en kun je al aan een oplossing werken
vooraleer het echt uit de hand begint te lopen. Een bedrijfsontwikkelingsplan
is dus een krachtig instrument
dat je helpt om je bedrijf, stap voor stap en zonder
onaangename verrassingen, duurzaam uit te bouwen.
Een erkenning als biologisch producent
biedt vooral voordelen
Je kunt uiteraard perfect biologisch werken zonder je
te laten controleren. Je zorgt er zelf voor dat het hele
productieproces, van het maïszaad dat je aankoopt tot
de biefstuk die terechtkomt bij de slager, beantwoordt
aan de voorwaarden van de biologische landbouw.
Alleen mag je in dit geval de term ‘biologisch‘ en het
keurmerk Biogarantie® niet gebruiken. Aangezien
ze bedoeld zijn als kwaliteitswaarborg voor de consument,
moeten ze ook gecontroleerd worden door
een controleorganisme. Deze erkende organisaties
oefenen in opdracht van de Vlaamse Gemeenschap de
controle uit; Als je dan toch biologisch werkt, heb je er
natuurlijk alle belang bij om je te laten controleren. Je
mag dan op je etiketten, in je reclame en op je facturen
vermelden dat je ‘biologisch’ produceert. Steeds
meer klanten stellen een wettelijke controle trouwens
als voorwaarde voor een levering: particulieren, maar
zeker ook overheidsbesturen.
De controle-organisaties voor de biologische landbouw:
• Certisys bvba (BE-BIO-01)
Blaise Hommelen
K. Maria Hendrikaplein 5-6 • 9000 Gent
tel 09/245 82 36
info@certisys.eu • www.certisys.eu
• TÜV Nord Integra (BE-BIO-02)
Annick Cnudde
Statiestraat 164 A • 2600 Berchem
tel 03/287 37 60 • fax 03/287 37 61
info@tuv-nord-integra.com •
www.tuv-nord-integra.com
• Quality Partner nv (BE-BIO-03)
Samya Aweis
Rue Hayeneux 62 • 4040 Herstal
tel 04/240 75 00 • fax 04/240 75 10
info@quality-partner.be • www.quality-partner.be
• Control Union (BE-BIO-04)
Wim Overlaet
Abtsdreef 10B • 2940 Stabroek
tel 03/232 49 70 • fax 03/232 75 42
woverlaet@controlunion.com •
www.controlunion.com
Als je wil dat er een controle-organisatie langskomt
om te controleren of je bedrijf de biologische productieregels
naleeft dan moet je als volgt te werk gaan.
Zodra je start met de omschakeling vraag je bij één
van de controle-organisaties een erkenning aan. Zo
breng je het hele controleproces op gang. Na een
omschakelingsperiode ontvang je een bedrijfscertificaat
en kan je je producten als ‘biologisch’ of ‘biologisch
in omschakeling’ op de markt brengen. Wens je
bijkomend ook vrijwillig het keurmerk Biogarantie®
te gebruiken dan dien je lid te worden van BioForum
Vlaanderen vzw en moet je aan een aantal bijkomende
eisen voldoen. Het certificaat van de controleorganisatie
stelt je dus op een geloofwaardige manier
in staat om de hogere kosten die praktisch altijd
samengaan met een biologische productiemethode
door te rekenen in de verkoopprijs. Voor producten in
eindverpakking geeft het keurmerk Biogarantie®‚ aan
dat je product voldoet aan de strengste eisen op het
vlak van biologische landbouwmethodes en ecologi-

sche, economische en sociale normen integreert.
Jij betaalt de kosten die de controle van je biologische
productiewijze meebrengt. In zekere zin is dat
logisch omdat jij er uiteindelijk ook bij wint: je krijgt
een geloofwaardig verkoopsargument tegenover de
klant en je hebt recht op een teeltpremie. De controlekosten
zijn wettelijk vastgelegd. Het gaat om een
vast bedrag dat wordt berekend op basis van het
aantal dieren (per diersoort) en het aantal hectaren
(per teeltgroep). Voor een gemiddeld bedrijf beloopt
dit ongeveer 750 euro per jaar.
Zorg ervoor dat je de biologische teeltpremie niet
misloopt. Het kan soms afhangen van kleine zaken
zoals de manier waarop en het tijdstip dat je de
erkenning aanvraagt. Gebruik daarvoor het officiële
formulier. Het omvat een verklaring van biologische
landbouwactiviteit en een verbintenis om de
geldende reglementering na te leven. Het is ook
belangrijk dat je weet dat elk product dat volgens
de biologische teeltmethode wordt gewonnen, door
dat erkende organisme gecontroleerd moet worden.
Dat organisme geeft ook de toelating om het in
de handel te brengen. En tot slot moet je als producent
ook een toelating hebben voor de percelen
die je gebruikt. Pas als dat allemaal in orde is, kun
je aanspraak maken op de premie voor biologische
teeltmethode.
De belangrijkste stappen van het
controleproces op een rijtje
Aanmelding en officiële
omschakelingsdatum
Als je als biologisch producent erkend wil worden,
moet je bij het controle-organisme eerst de nodige
officiële formulieren en documenten aanvragen. Dat
pakket omvat vijf zaken:
1) Het tweedelige bekendmakingsformulier: het
eerste deel heeft betrekking op de referenties
van de producent en op zijn verbintenis om
de specifieke reglementering na te leven; het
tweede deel heeft betrekking op alle percelen
met biologische teeltmethode.
2) Een brochure met een vereenvoudigde versie
van de reglementaire bepalingen.
3) De originele wetteksten betreffende de biologische
landbouw.
4) Het prestatiecontract tussen het controleorganisme
en de producent, waarbij deze ermee akkoord
gaat dat zijn bedrijf gecontroleerd wordt.
5) Het tarief dat het controleorganisme vraagt
om het bedrijf in kwestie te controleren.
Stuur het tweedelige bekendmakingsformulier en
het prestatiecontract, ingevuld en ondertekend,
terug naar het controle-organisme. De omschakeling
start pas officieel op de ‘omschakelingsdatum’.
Dat is de datum waarop de controle-organisatie het
bekendmakingsformulier en het prestatiecontract
ontvangt.
Regeling controlebezoeken
De controleur ontvangt je documenten en maakt
met jou een afspraak voor het eerste controlebezoek.
Dat verloopt als volgt:
1) Alle percelen worden beschreven en bezocht.
En er wordt een overzicht gemaakt van de geschiedenis
van de percelen.
2) Het teeltplan en de rotatie worden onderzocht.
3) De teelttechnieken worden onderzocht: bemesting,
onkruidbestrijding, teeltbescherming,
oorsprong van het teeltmateriaal...
4) De opslagplaatsen en -lokalen worden bezocht.
Voor een vlot verloop van de controle is het erg
belangrijk dat de oorsprong en de aard van de inkomende
en uitgaande producten van je bedrijf duidelijk
vermeld zijn in je boekhouding. In de regel neemt
de controleur ook stalen mee om te laten ontleden.
Na het bezoek krijg je van de controleur een rapport
en de bevestiging dat je bedrijf wordt gecontroleerd
op de biologische teeltmethode. Het rapport vermeldt
welke punten je moet veranderen om ervoor
te zorgen dat je bedrijf beantwoordt aan de biologische
teeltnormen. Daar hoort ook een timing bij
die aangeeft wanneer de veranderingen ten laatste
moeten doorgevoerd zijn.
Jaarlijks moet je ook per perceel een gedetailleerd
teeltprogramma opmaken en vóór een vastgelegde
datum opsturen naar het controleorganisme. Als je
het teeltplan tijdens het seizoen wijzigt, moet je dat
ook meteen doorgeven.
Hoeveel controles mag je verwachten? Ten minste
één per jaar. Maar het zullen er wellicht meer zijn,
zowel na afspraak als onverwachts.
Wat als de controleur onregelmatigheden vaststelt?
Dan mag je de term ‘biologisch‘ niet meer gebruiken
voor het geheel of het gedeelte van de teelt dat
problemen geeft. Als de controleur vindt dat het
gaat om een ‘klaarblijkelijke inbreuk’ of een ‘inbreuk
met langdurig gevolg’ dan kun je ook je bedrijfscertificaat
voor een bepaalde periode verliezen.
| pag 7

| pag 8
omschakelen naar de biologische landbouw | Akkerbouw & GROENTEN | februari 2011
Hoe lang duurt de
omschakelingsperiode?
1) Plantaardige productie
Bij de plantaardige productie duurt de omschakelingsperiode
bij éénjarige gewassen twee jaar voor
het zaaien en bij doorlevende gewassen drie jaar voor
de oogst. Tijdens die periode moet je de biologische
teeltprincipes wel al toepassen op die percelen, maar
je mag de producten nog niet ‘biologisch’ noemen.
In de praktijk gebeurt het wel meer dat het controleorganisme
de omschakelingsperiode verkort of
verlengt. Ze stemt de periode dan af op de exacte
voorgeschiedenis van de percelen en op de ontleding
van de genomen stalen. Na een omschakelingsperiode
van ten minste 12 maanden vóór de oogst kunnen
producten worden verkocht als ‘biologisch in omschakeling’.
Opgelet: bij de plantaardige productie beïnvloedt ook
de omschakelingsdatum (voor of na het zaai- of plantseizoen)
de omschakelingsperiode! Stel dat je als akkerbouwer
in juni 2008 een erkenning als biologische
landbouwer aanvraagt. Je tarweoogst van het seizoen
2009 kan een erkenning ‘biologisch in omschakeling’
krijgen, indien op het perceel waar de tarwe
geteeld wordt, tenminste vanaf juli 2008 (dit is 12
maanden vóór de oogst) de principes van biologische
landbouw zijn toegepast. Je maïsoogst van 2009 kan
een erkenning ‘biologisch in omschakeling’ krijgen
indien op dit perceel tenminste vanaf oktober 2008
de regels van de biologische teelt zijn toegepast. De
oogsten van 2010 van deze percelen krijgen ook een
erkenning ‘biologisch in omschakeling’. De oogsten
vanaf 2011 van deze percelen krijgen een erkenning
als biologisch landbouwproduct, want ze zijn gezaaid
of geplant na juni 2008 (de omschakelingsdatum + 2
jaar). Indien je je percelen niet in juni 2008, maar in
maart 2008 (dus vóór het zaai- of plantseizoen) had
aangemeld, dan waren je producten al een jaar eerder,
in 2010, biologisch en dus winstgevender geweest. De
expert die je zo’n zaken vooraf vertelt, betaalt zichzelf
uiteraard meer dan terug. En dat is ook de bedoeling.
2) Dierlijke productie
Voor de dierlijke productie hangt de omschakelingsperiode
af van de duur van de productiecyclus en van
het omschakelingsregime dat je kiest:
-gelijktijdige omschakeling van dieren, uitloop en percelen
voor voederproductie:
de omschakelingsperiode bedraagt 24 maanden
voor zowel de dieren, de uitloop als de percelen
voor de voederwinning. Hierbij mogen de nog
aanwezige (gangbare) voedervoorraden opgebruikt
worden (als die niet buitensporig groot
zijn) en mag ook al het voeder dat tijdens deze 24
maanden op het bedrijf wordt geproduceerd, aan
de dieren worden gegeven. Dit is een aantrekkelijk
systeem voor bedrijven die zelf een aanzienlijk
deel van hun voer kunnen produceren.
- enkel omschakeling van dieren (kan enkel als de uitloop
al biologisch in omschakeling is).
In dit geval bedraagt de omschakelingsperiode:
(a) 12 maanden voor runderen, paardachtigen
en hertachtigen die bestemd zijn voor de vleesproductie,
met als bijkomende voorwaarde dat
ze ten minste driekwart van hun levensduur
moeten doorgebracht hebben in de omschakelingsperiode
; (b) 6 maanden voor dieren die voor
melkproductie worden gehouden ; (c) 6 maanden
voor schapen, geiten, en varkens die bestemd zijn
voor de vleesproductie.
Voor de uitloop gelden minimaal zes maanden. Legkippen
moeten vanaf hun zesde levensweek biologisch
worden gekweekt, vleeskippen vanaf hun derde
levensdag.
Mestafzet: bedrijven die meer dan 2 GVE/ha hebben,
moeten vóór de omschakeling al contractueel mestafzet
vastleggen op andere biologische percelen.
Er zijn verschillende erkende centra voor
bedrijfsbegeleiding:
BB Consult, Diksmuidsesteenweg 406/4,
8800 Roeselare (tel 051/26 03 85)
BioForum, Quellinstraat 42, 2018 Antwerpen
(tel 03/286 92 65)
VAC, Ambachtsweg 20, 9820 Merelbeke
(tel 09/252 59 19)
PCBT, Ieperseweg 87, 8800 Rumbeke
(tel 051/27 32 50)
PCG, Karreweg 6, 9770 Kruishoutem
(tel 09/381 86 86)

Basisprincipes van de biologische
landbouw
Duurzaamheid duurt het langst
Biologische landbouw gebruikt de aarde, maar
maakt ze niet kapot. Het is een productiewijze die
de natuur de gelegenheid biedt om zichzelf telkens
weer te herstellen. Zo kan ze steeds opnieuw worden
gebruikt en zorgen we voor onze toekomst en
die van onze kinderen. Dat is ook het mooie van biologische
landbouw : als bioboer investeer je vandaag
in smaakvolle en gezonde kwaliteitsproducten die
vriendelijk zijn voor milieu en mens, maar tegelijk
investeer je ook in de toekomst van die producten.
Anders gezegd : het uitgangspunt van de biologische
productie is duurzaamheid. Dat wil zeggen
produceren op een manier die ook in de toekomst
mogelijk blijft en die voldoet aan de verwachte normen
die de samenleving in de toekomst zal stellen
op het gebied van:
- productkwaliteit
- milieu
- dierenwelzijn
- economie
- arbeidsomstandigheden.
Wat zijn de concrete doel
stellingen van de biologische
landbouwmethode?
- het produceren van voldoende voedingsmiddelen
die voedingsfysiologisch hoogwaardig zijn
en die geen residu’s bevatten van stoffen die de
gezondheid van mens en dier schaden
- het behoud of herstel van een optimale bodemvruchtbaarheid
- het behoud of herstel van natuur en landschap
- het behoud van de genetische diversiteit
- het vermijden van handelingen die het milieu
belasten of tot verarming daarvan bijdragen
- een minimaal gebruik van eindige grondstoffen
- een veelzijdige bedrijfsstructuur met een kringloop
die zo goed mogelijk gesloten is
- landbouwhuisdieren zoveel mogelijk vrijlaten in
hun soorteigen gedrag
- de producent de kans geven om een leefbaar
inkomen te verwerven, en zorgen voor een democratische
consumentenprijs en een leefbaar
inkomen voor elke schakel tussen producent en
consument.
Hoe kun je die doelstellingen
praktisch verwezenlijken?
- zorgen voor een levende, vruchtbare bodem
- toepassen van preventieve gewasbescherming
door middel van cultuurmaatregelen zoals
vruchtwisseling, gewas- en rassenkeuze
- bemesten met organische meststoffen, groenbemesters
en natuurlijke mineralen
- kiezen voor grondgebonden productiesystemen
en grondverbonden mestbeheer
- onkruidbestrijding met behulp van mechanische
en/of thermische middelen
- geen gebruik maken van chemisch-synthetische
bestrijdingsmiddelen en kunstmest
- geen gebruik maken van chemisch-synthetische
toevoegingen in veevoer en van groeistoffen en
hormonen
- geen gebruik maken van genetische modificatie
in de productietechnieken en -middelen.
Wat is de meerwaarde van de
biologische productiemethode?
De biologische landbouwmethode gebruikt de
lokale natuur zonder de samenhang en het evenwicht
ervan onherstelbaar te verstoren. Ze houdt
steeds rekening met de bodemvruchtbaarheid en
het milieu. Daarom zorgt ze ook voor een ruimere
vruchtwisseling, gebruik van groenbemesters en
organische bemesting. De onkruidbestrijding gebeurt
voornamelijk mechanisch of thermisch. In de
veeteelt ligt de nadruk op dierenwelzijn, preventieve
gezondheidszorg en biologisch geteeld veevoeder.
| pag 9

| pag 10
omschakelen naar de biologische landbouw | Akkerbouw & GROENTEN | februari 2011
De biologische landbouwer benut het zelfregulerend
vermogen van het landbouwecosysteem maximaal.
Hij teelt met respect voor mens, dier, gewas en cultuurland.
Net als elke andere ondernemer zoekt hij
daarvoor naar de economisch meest rendabele weg.
De normering en regelgeving rond biologische landbouw
steunen op deze principes.
Sleutelwoorden bij de bedrijfsvoering zijn : werken
aan de bodemvruchtbaarheid, preventie en natuurlijke
evenwichten.
Agro-ecologische meerwaarden
- door grondverbonden mestbeheer zijn mestoverschotten
per definitie onmogelijk
- door een efficiëntere omgang met stikstof worden
de EU-nitraat-richtlijnen vlot gehaald
- er is ruime aandacht voor dierenwelzijn en er is
geen plaats voor genetisch gemodificeerde organismen
(ggo’s)
- ruimere teeltrotaties zorgen voor een meer
gediversifieerde landschappen en respecteren de
natuur.
Socio-economische meerwaarden
- een kortere afstand tussen consument en producent
- minder nutriëntenimport en geen verstoring van
de Noord-Zuidrelaties
- geen bijkomende milieukosten voor de gemeenschap
- meer werkgelegenheid en kansen voor plattelandsontwikkeling.
Kiezen voor een gemengd of een
ontmengd bedrijf?
In het landbouwecosysteem zijn twee kringlopen
te herkennen die allebei een opbouw-, afbraak- en
mineralisatiegedeelte hebben. De eerste is de kringloop
van plantaardige productie via veevoer en dier
naar de bodem en dan weer terug naar plantaardige
productie. De tweede is de kringloop van plantaardige
productie via gewasresten en composthoop naar de
bodem en weer terug naar plantaardige productie. Op
een bedrijf zonder vee grijpt enkel de tweede kringloop
plaats, terwijl op een gemengd bedrijf beide
kringlopen terug te vinden zijn.
Het gemengde bedrijfstype is het biologische bedrijf
bij uitstek. De mineralenkringloop wordt zoveel
mogelijk gesloten gehouden. Dat wil zeggen dat er
steeds een sluitende relatie bestaat tussen enerzijds
de voederbehoefte en anderzijds de mestproductie.
Het gesloten bedrijf is minder afhankelijk van buitenaf
en zorgt zoveel mogelijk zelf voor veevoeders
en mest. Indien dit niet te realiseren is op één bedrijf,
kunnen een aantal bedrijven regionaal als koppelbedrijven
functioneren.
Biologische plantaardige
productie
Zoals reeds aangehaald: biologische land- en tuinbouw
is een landbouwsysteem dat veel aandacht
schenkt aan de samenhang tussen plant, dier, mens
en omgeving. Dierenwelzijn, het behoud van de bodemvruchtbaarheid
en het milieu staan centraal.
Biologische land- en tuinbouw is gebaseerd op een
ruime vruchtwisseling. Organische bemesting uit de
biologische veehouderij en groenbemesters (bij voorkeur
vlinderbloemigen) brengen de nodige stikstof
aan voor een evenwichtige plantengroei. Rassenkeuze
(resistente variëteiten), een goede bodemgesteldheid,
een ruime vruchtwisseling en een aangepaste
bemesting zijn belangrijke teeltmaatregelen in de
gewasbescherming. De onkruidbestrijding gebeurt
mechanisch of thermisch. Tenslotte stelt de biologische
boer de normen voor een biologisch bedrijf
ruimer en is met name de integratie van het bedrijf in
de natuurlijke omgeving en in de maatschappij een
belangrijk aandachtspunt. De algemene basisprincipes
werden reeds genoemd, hoe deze in de praktijk
vertaald worden vind je hieronder wat verder uitgewerkt.
Ongeacht welke richting je in de toekomst met

je bedrijf uitgaat, blijft het belangrijk deze basisprincipes
in het achterhoofd te houden.
Een gezond teeltplan steunt op
vruchtwisseling
Een zorgvuldig samengestelde vruchtwisseling is de
basis van gezonde gewassen en het behoud van de
bodemvruchtbaarheid.
Een gezond teeltplan besteedt erg veel aandacht
aan :
• voldoende ruimte (minimum 1/5)
• verschillende gewassen van verschillende
families
• de afwisseling van veeleisende gewassen (naar
nutriënten en structuur) met minder eisende
gewassen
• de opvolging van gewassen volgens hun Nbehoefte,
wortelstelsel, onkruiddruk, …
• voldoende plaats voor structuuropbouwende
gewassen.
Gemiddelde mestinhoud van enkele mestsoorten
(kg per ton mest)
N P2O5 K2O
Drijfmest zeugen 3,9 3,8 4,2
rundvee 4,4 1,8 5,5
Vaste mest
vleesvarkens
10,1 7,2 7,8
zeugen 4,5 8,7 4,2
rundvee (loopstal)
6,5 2,5 10,5
rundvee
(grupstal)
4,5 3,8 3,5
Hoe maak je de bodem op een biologische
wijze vruchtbaarder?
De biologische teelt gebruikt geen chemischsynthetische
meststoffen en bestrijdingsmiddelen,
maar zorgt ervoor dat planten in optimale omstandigheden
kunnen groeien. Als bioboer moet je de
bodem dus zo vruchtbaar mogelijk houden.
De vruchtbaarheid van de bodem hangt af van het
bodemtype, de bodemstructuur, de pH, de voedingstoestand,
het gehalte aan organische stof, het
humusgehalte, het bodemleven…
Je bouwt de vruchtbaarheid van de bodem op door
de vruchtwisseling, maar ook door te zorgen voor
maaivruchten. Deze brengen leven en structuur in
de bodem (en vergen geen intensieve grondbewerking
in voor- en najaar).
De voedingstoestand en het humusgehalte worden
op peil gehouden door middel van stalmest, vlinder-
bloemigen en groenbemesters. Een vlinderbloemige
kan tot 450 kg N per ha per jaar uit de lucht vastleggen.
Een deel hiervan wordt afgevoerd bij elke maaibeurt.
Wanneer de stoppel ingewerkt wordt, komt
50 tot 125 kg N beschikbaar voor de volgteelt.
Andere groenbemesters werken vooral als vanggewas
en verbeteren de structuur : bodembedekking
tijdens de winter voorkomt uitspoeling van nutriënten
en erosie, en draagt bij aan de opbouw van het
gehalte aan organische stof.
Er wordt bij voorkeur gewerkt met een teeltplanbemesting
: na een N-leverende voorteelt en een
bemesting met stalmest is de bodem klaar voor
N-eisende gewassen. Voor gewassen met een lagere
N-behoefte wordt dan niet bemest.
Organische handelsmeststoffen (sojameel, bloedmeel…)
worden niet gebruikt als basisbemesting
omdat ze te duur zijn. Organische handelsmeststoffen
zijn wel interessant voor een eventuele bijsturing
in de loop van het groeiseizoen.
Een belangrijke parameter voor de voedingstoestand
in de bodem is de pH. De pH is sterk afhankelijk
van de structuur, maar moet in elk geval hoog
genoeg zijn voor een evenwichtige plantengroei.
Net als in de gangbare landbouw kun je de pH bijsturen
op basis van een bodemanalyse. Zeewierkalk
kan worden gebruikt om te voldoen aan de kalkbehoefte.
Via de dierlijke mest wordt voldoende fosfaat aangevoerd
om de afvoer te compenseren.
Algemeen moet je in je teeltplan streven naar een
goede kalivoorziening. Kali versterkt immers de
weerstand van je planten tegen ziekten en plagen.
De kalibehoefte kan worden ingevuld met haspargit,
kaïniet, patentkali, ... Kieseriet kan interessant zijn
voor gronden waar makkelijk Mg-tekort optreedt.
Zodra de voedingstoestand in de bodem op peil is,
komt het erop aan het evenwicht via de bemesting
te bewaren. De aanvoer van mineralen moet dus
ongeveer gelijk zijn aan de afvoer. Als je werkt met
organische meststoffen, is dat niet zo eenvoudig.
Opletten dus.
Zaaizaad en plantgoed
Het zaaizaad en het vegetatief teeltmateriaal moeten
afkomstig zijn van biologische landbouw. Eveneens
kan er gebruik gemaakt worden van uitgangsmateriaal
afkomstig van een productie-eenheid die
zich in de fase van omschakeling naar de biologische
landbouw bevindt. Indien de producent kan aantonen
dat dit teeltmateriaal niet verkrijgbaar is in
biologische kwaliteit, dit wil zeggen dat het niet in
de databank http://www.organicxseeds.be staat, kan
ontheffing verkregen worden. De producent moet
een aanvraag indienen bij zijn controleorganisme en
verklaren dat het teeltmateriaal niet verkrijgbaar is
in biologische kwaliteit.
| pag 11

| pag 12
omschakelen naar de biologische landbouw | Akkerbouw & GROENTEN | februari 2011
Voorkomen van ziekten en plagen
In de biologische teelt ligt de nadruk op het voorkomen
en beheersen van ziekten en plagen. Als planten
kunnen groeien in goede omstandigheden dan zijn ze
sterk genoeg om hun eigen weerstand op te bouwen.
Dat is het uitgangspunt. Een vlotte groei steunt dus
op een goede toestand en vruchtbaarheid van de
bodem. Daarnaast vermindert een teeltrotatie die
ruim genoeg is, de kans op bodemgebonden ziekten.
Tevens voorkomt een evenwichtige bemesting (matige
N-voorziening, voldoende kalium…) schade door
insecten en schimmels. Ziekten en plagen kunnen ook
worden vermeden via andere teeltmaatregelen zoals
rassenkeuze, plantafstand, zaaitijdstip…. Plagen zoals
trips in prei worden in de biologische teelt in beperkte
mate getolereerd.
Voor plagen die je niet onder controle kunt houden,
bestaan er een aantal biologische bestrijdingsmiddelen
(voornamelijk pyrethrum en Bacillus thuringiensis)
die onder bepaalde omstandigheden gebruikt
mogen worden. Het verstuiven van gesteentemelen
(o.a. basaltmeel) wordt wel eens gebruikt om planten
te versterken.
Slimme onkruidbestrijding
In een biologisch bedrijf is onkruidbestrijding een
absolute prioriteit. De biologische bestrijding van
het onkruid maakt dan ook deel uit van het teeltplan
en de arbeidsorganisatie en wordt al in een vroeg
stadium aangepakt.
Een belangrijk instrument in de biologische onkruidbestrijding
is het ‘vals zaaibed’. Bij teelten die niet
heel vroeg gezaaid of geplant worden (na april) kan
het perceel al enkele weken voor het zaaien of planten
klaargelegd worden. Heel wat onkruidzaden uit
het zaaibed gaan dan al kiemen. Deze jonge onkruiden
kunnen dan in het volle veld bestreden worden
met wiedeg, cultivator, brander ...
Goed ontwikkelde, meerjarige maaigewassen hebben
een reducerend effect op de onkruidpopulatie. Ze zijn
erg efficiënt tegen wortelonkruiden. De groei van het
onkruid wordt beperkt door de felle loofontwikkeling
van het maaigewas en het maaien van zware sneden.
In gewassen met een snelle jeugdgroei (maïs, aardappelen,
kolen…) gaat de mechanische onkruidbestrijding
doorgaans vlot. Door wat later te gaan zaaien
kan de jeugdgroei vaak nog versneld worden. Zaaigewassen
zoals ui en peen zijn echter wat weerbarstiger.
Mechanische onkruidbestrijding moet afgestemd
zijn op de teelten en de bedrijfsomstandigheden. Je
hebt dus verschillende toestellen en machines nodig:
wiedeg, schoffelmachines, vingerwieder, aanaardploeg
… Deze gereedschappen stellen je in staat om
het manueel wegschoffelen of wieden van de laatste
onkruiden zo veel mogelijk te beperken.
De omschakeling technisch
bekeken: akkerbouw
Wanneer een landbouwbedrijf omschakelt van de
gangbare naar de biologische landbouwmethode
vraagt dit een duidelijke koerswijziging van het bedrijf
en van de bedrijfsleider(s). Het teeltplan moet aangepast
worden in functie van onder andere de ziekte en
plaagbeheersing, onkruidbestrijding, bemesting en
arbeidsorganisatie.
Ook heel wat praktische zaken veranderen. Zo kan je
huidige plantgoedleverancier misschien geen biologische
planten leveren of heeft de zaadhandelaar geen
biologisch of niet-ontsmet zaaizaad in zijn aanbod
of moet het zaad veel vroeger besteld worden. Dit
betekent dat een aantal nieuwe toeleveranciers nodig
zijn. Een aantal van je huidige afnemers is wellicht niet
actief in de biologische markt. Om de meerwaarde van
je biologische producten te valoriseren, moeten nieuwe
afzetkanalen aangesproken worden.
Deze koerswijziging is niet vanzelfsprekend te realiseren,
vandaar dat we de toekomstige bioteler met deze
brochure op weg willen helpen om zich in te leven in
de biologische achtergronden en omgevingsfactoren
en om zich een beeld te vormen van de omschakeling
van een gangbaar naar een biologisch bedrijf.
We nemen een gangbaar akkerbouw-groentebedrijf
als uitgangspunt om het proces van de omschakeling
en de kritische succesfactoren bij de biologische
teeltwijze toe te lichten. De motivatie van de
bedrijfsleider(s) is ontegensprekelijk een eerste succesfactor
en zal een wezenlijk aandeel hebben in het
al dan niet slagen van de biologische bedrijfsvoering.
Gezien dit persoonsgebonden is, gaan we hier niet
verder op in. Binnen de biologische landbouwmethode
zijn er tal van varianten mogelijk inzake bedrijfsvoering.
Het is heel belangrijk dat de bedrijfsvoering
nauw aanleunt bij de persoonlijkheid en de interesses
van de bedrijfsleider(s). Alle deelaspecten van het
bedrijf komen aan bod in dit deel over de concrete
omschakeling: we schetsen een beeld van waar het
naar toe kan en hoe de omschakeling kan verlopen.
Daarbij houden we rekening met verschillende invalshoeken:
landbouwkundige implicaties van de biologische
landbouwmethode, de wetgeving, het bedrijf en
de persoonlijke interesses van de bedrijfsleider(s).

Perceel A Perceel B Perceel C Perceel D Perceel E Perceel F
2009
2010 Maïs Suikerbieten
2011 Graan (+klaver) Grasklaver Maïs Suikerbieten
2012 Bloemkool Prei Graan (+klaver) Grasklaver Maïs Suikerbieten
2013 Aardappel Wortelen Bloemkool Prei Graan (+klaver) Grasklaver
2014 Grasklaver Graan (+klaver) Aardappel Wortelen Bloemkool Prei
2015 Prei Bloemkool Grasklaver Graan (+klaver) Aardappel Wortelen
2016 Wortelen Aardappel Prei Bloemkool Grasklaver Graan (+klaver)
2017 Graan (+klaver) Grasklaver Wortelen Aardappel Prei Bloemkool
2018 Bloemkool Prei Graan (+klaver) Grasklaver Wortelen Aardappel
2019 Aardappel Wortelen Bloemkool Prei Graan (+klaver) Grasklaver
2020 Grasklaver Graan (+klaver) Aardappel Wortelen Bloemkool Prei
2021 Prei Bloemkool Grasklaver Graan (+klaver) Aardappel Wortelen
Hoe wordt dit nu praktisch aangepakt? Om het
niet te theoretisch te maken, werken we met een
concreet voorbeeld: een gangbaar akkerbouwgroentebedrijf
met volgende bedrijfsgegevens:
- Oppervlakte en percelen
Totale oppervlakte: 24 ha, leem
Bij het erf staat een plastic serre waarin preiplanten
gekweekt worden, de vroegste plantingen worden
aangekocht.
Teelten
4 ha prei
4 ha bloemkool
8 ha groenten voor industrie (sluitkool, erwten en
wortelen, afhankelijk van jaar tot jaar)
4 ha suikerbieten
4 ha aardappelen
Afzet
De aardappelen en suikerbieten worden van het
veld weg verkocht.
De prei en bloemkool worden op het bedrijf marktklaar
gemaakt en geleverd aan de veiling.
De sluitkool, erwten en wortelen gaan naar de industrie,
van het veld weg.
Het teeltplan
Aan de hand van de aanwezige ervaring op het bedrijf,
de gedane investeringen en de nog mogelijke
investeringsruimte, de persoonlijke voorkeuren van
de bedrijfsleiders, de mogelijke arbeidsinvulling, ...
kan volgende vruchtwisseling naar voor geschoven
worden:
4 ha graan met onderzaai van klaver
4 ha bloemkool (ten dele dubbele teelt) met een
groenbemester erna
4 ha aardappelen
4 ha gras-klaver
4 ha prei (herfst- en winterprei)
4 ha wortelen
(geel: teelt in omschakeling; ongekleurd: biologische
teelt)
Ook de afzet is een belangrijk aandachtspunt voor
de invulling van het bouwplan. De afzetmogelijkheden
en eventuele afspraken zullen een grote invloed
hebben op de teeltperiode en het areaal. Verschillende
afzetkanalen werken met richtinggevende
teeltafspraken die bij het begin van het seizoen
worden vastgelegd.
Dit afzetargument is ook de beslissende reden om
de suikerbieten niet op te nemen in de biologische
rotatie: momenteel is daar geen afzet voor in België.
Suikerbieten biologisch telen (met de extra arbeid
voor onkruidbestrijding) en gangbaar verkopen is
bedrijfseconomisch weinig realistisch. De suikerbieten
lenen zich wel als teelt in het eerste omschakelingsjaar
en kunnen zodoende nog tot en met 2012
in het teeltplan ingepast worden. Na die datum kan
overwogen worden om het bietenquotum te verkopen
en de MTR-rechten op andere gewassen in de
rotatie te activeren. Een andere optie is om bieten te
telen op gangbare gronden die je in seizoenspacht
verwerft.
In het eerste omschakelingsjaar met gangbare oogst
opteren we voor suikerbieten en maïs. Deze gewassen
lenen zich om na een gangbare start, tijdens de
teelt om te schakelen. De eigenlijke vooropgestelde
rotatie start vanaf het tweede omschakelingsjaar
met een extensieve teelt zoals graan of grasklaver.
Dit wordt verder nader toegelicht.
Met de voorgestelde stapsgewijze omschakeling
wordt het bedrijf vanaf 2012 volledig biologisch
uitgebaat en zijn vanaf 2014 alle producten volledig
biologisch. Andere scenario’s inzake teelten en spreiding
in de tijd zijn goed mogelijk.
Opbouw van de rotatie
De basis voor het nieuwe biologische bouwplan is
dus een zesjarige rotatie waarvan de helft rooivruchten.
De afwisseling met één derde maaivruchten is
aangeraden voor het behoud, herstel en verbetering
van de bodemvruchtbaarheid.
| pag 13

| pag 14
omschakelen naar de biologische landbouw | Akkerbouw & GROENTEN | februari 2011
Graan heeft vanwege de diepe beworteling een
positieve invloed op de bodemstructuur. Met het oog
op een goede vastlegging en nalevering van stikstof
voor de volgteelt is het aan te bevelen klaver in te
zaaien enkele weken voor het sluiten van het gewas.
Door het stikstofbindend vermogen van de klaver als
groenbemester wordt het perceel optimaal voorbereid
op de volgteelt bloemkool die dankbaar gebruik
maakt van deze stikstofnalevering.
Zowel bloemkolen als aardappelen laten na oogst een
stikstofrijke bodem achter, zodat een groenbemester
aangewezen is om de nutriëntenefficiëntie op te
krikken en het nitraatresidu in het najaar te beperken.
Biologische aardappelen kunnen normaliter
vroeg worden gerooid (begin september) waardoor
de grasklaver nog op een gunstig tijdstip kan worden
gezaaid. Indien niet vóór half september kan worden
gezaaid, kan beter gewacht worden tot het volgende
voorjaar.
Naast het graan met klaver onder dekvrucht zorgt
tevens een jaar grasklaver voor een rustpauze in
het bouwplan met herstel van de bodemstructuur
en aanbreng van extra stikstof uit de lucht door de
klaver. De teelt van grasklaver biedt ook de kans om
een link te leggen met een biologisch veebedrijf dat
in ruil biologische mest kan aanleveren. Zo kan via de
samenwerking toch een soort van gemengd bedrijfssysteem
gerealiseerd worden. Dit is evenwel geen
verplichting.
Het invoegen van grasklaver in de rotatie lijkt vanuit
gangbaar oogpunt onrendabel, maar de positieve
invloed op de structuur en de stikstofvoorziening
zullen dit zeker compenseren in de volgteelt(en). Een
ander voordeel van grasklaver als voorvrucht is dat er
minder problemen zijn met onkruid in het volggewas.
Een grasklaverweide laat met name geen kans aan
zaadonkruiden, waardoor de opbouw van onkruidzaden
in de bodem wordt doorbroken.
Met het onderwerken van de grasklaverzode in het
voorjaar wordt een hoog stikstofleverend vermogen
bereikt waar de prei dankbaar gebruik van zal maken.
Omdat de prei op tijd het veld moet ruimen voor de
wortelen, wordt geen late winterprei geteeld. De
opvolging van wortelen na prei is het enige knelpunt
in deze rotatie gezien de kans op structuurschade bij
het rooien. Na een echt moeilijk najaar of winter is er
een risico dat de wortelen pas laat kunnen gezaaid
worden. Dit hoeft, als de groeiomstandigheden in het
seizoen gunstig zijn, geen probleem te vormen.
De omschakelingsperiode
Een product krijgt pas het biologisch label wanneer
het werd geplant of gezaaid op een perceel dat
minstens twee jaar is aangemeld bij een controleorganisatie
voor de biologische teelt. Gewassen die
geoogst worden vanaf 12 maand na omschakeling
totdat ze het predicaat biologisch kunnen dragen,
worden aanzien als producten in omschakeling naar
de biologische teelt. Behalve voor voedergewassen, is
de afzet van deze producten vaak moeilijk. Hiermee
moeten we rekening houden bij de planning van de
omschakeling. Met name de aanmeldingsdatum van
de respectievelijke percelen en de teeltkeuze moet
hierop afgestemd worden. Het komt er op aan om
enkel gewassen te telen in omschakeling waarbij
dit saldoverlies zo beperkt mogelijk is en waarbij de
onkruidbestrijding zo weinig mogelijk tijd vergt, want
deze extra arbeid wordt onvoldoende vergoed.
Ten behoeve van de eerste eigenlijke biologische teelt
van bloemkool melden we het betreffende perceel
half april aan. Hierdoor vervalt de vroegste planting,
maar is in het eerste omschakelingsjaar nog een teelt
van maïs mogelijk. Deze maïs wordt voor die datum
gangbaar bemest en gezaaid. De onkruidbestrijding
gebeurt dan mechanisch waarmee reeds ervaring
wordt opgedaan. De maïs levert in het eerste jaar
alsnog een ‘gangbare’ opbrengst op, maar er wordt
wel al een biopremie toegekend voor dit perceel. In
het tweede jaar na omschakelen telen we een graangewas
waarvan de oogst tegen een meerprijs in de
biologische veevoederindustrie kan worden afgezet.
Waar de eerste eigenlijke biologische preiteelt komt
te staan, moet het betreffende perceel voor half juni,
de plantdatum voor herfstprei, worden aangemeld.
In het eerste jaar van omschakeling kunnen hier nog
bieten worden geteeld. Voor de aanmeldingsdatum
kunnen alle teeltzorgen, vnl. onkruidbestrijding,
gangbaar gebeuren. Door een ras met goede ziektetolerantie
te kiezen is na deze datum geen conventionele
gewasbehandeling meer nodig. In voorbereiding op
de preiteelt wordt het tweede jaar grasklaver gezaaid.
Een aandachtspunt voor de preiteelt is de opkweek
van het biologisch plantgoed op het bedrijf. Hierbij
zijn twee opties mogelijk: de grond voorbehouden
voor het plantbed vroeger (begin maart) aanmelden
of het eerste jaar biologisch plantgoed aankopen.
Met de voorgestelde gefaseerde omschakeling en
teeltplanning wordt het inkomensverlies tijdens de
omschakeling geminimaliseerd en kan men tegelijk
ervaring opdoen met de mechanische onkruidbestrijding.
Deze gefaseerde omschakeling laat ook toe om
perceel per perceel in de nieuwe rotatie te stappen. Bij
een volledige omschakeling zouden ook hoogsalderende
en arbeidsintensieve teelten in omschakeling
moeten geteeld worden, wat financieel een harde
noot om kraken is.
Bij de teeltkeuze van de gangbare gewassen die vanaf
2010 nog tijdelijk aangehouden wordt, is het belangrijk
rekening te houden met het verbod op parallelle
productie: eenzelfde gewas mag niet én gangbaar én
biologisch geteeld worden omdat dit een sluitende
controle onmogelijk maakt.

Onkruidbestrijding
Onkruid vermijden
Een belangrijke troef hierbij is de vruchtwisseling:
hoe ruimer, hoe minder kans de onkruidvegetatie de
kans krijgt zich aan te passen aan één teelt. Tevens
kan men best zomer- met wintergewassen en granen
met rooivruchten afwisselen. Ook het inpassen
van tijdelijk grasland zal hier een positief effect
hebben. Zo worden problemen met aardappelopslag
voorkomen door een éénjarige grasklaverweide na
aardappelen in de rotatie.
Ook de nodige aandacht voor bemesting, grondbewerkingen
en het beheer van de perceelsranden (insleep
vermijden) spelen hier een grote rol. Door het
aanleggen van een vals zaaibed kan reeds onkruid
bestreden worden voor het begin van de teelt.
Onkruid bestrijden
Onkruid zal men zoveel mogelijk machinaal gaan
bestrijden, waar nodig aangevuld met een manuele
handeling. De rijafstanden in de verschillende
teelten moeten zo veel mogelijk geharmoniseerd
worden en afgestemd worden op de beschikbare
machines. Een schoffelbalk en wiedeg behoren tot
de standaarduitrusting op een akkerbouw-groentebedrijf.
De schoffelbalk kan voor of achter op de
trekker en kan verder worden uitgerust met schijven,
aanaarders, vingerwieders en/of torsiewieders.
Andere machines die kunnen worden ingezet maar
een grotere investering vragen, zijn:
- kooirolhakken
- strokenfrees
- borstelmachine
- thermische brander
- innovaties voor onkruidbestrijding in de rij zoals
diverse types wiedharken, de Pneumat onkruidblazer
en een rijenbrander
Een gepaste opeenvolging van de verschillende
bewerkingen in functie van de gewasstand en de
onkruiddruk is van groot belang voor een geslaagde
onkruidbestrijding. De onkruid- en gewasontwikkeling
moet dus nauwgezet worden opgevolgd
teneinde over de gepaste maatregelen te beslissen.
Met branden, het dwarsvelds wiedeggen, schoffelen
met vingerwieders en aanaarden kan men een
goede onkruidbestrijding in de rij bekomen. Onkruid
klein aanpakken, met name in het ‘witte draadjes’
stadium, is hierbij een basisprincipe. Verder hangt de
efficiëntie van de mechanische onkruidbestrijding
vooral af van de bodemomstandigheden, de vakkundigheid
en de precisie waarmee gewerkt wordt. Een
goede afstelling van de machine is van groot belang
om gewasschade zo veel mogelijk te vermijden.
Ook automatische stuursystemen met behulp van
sensoren, camera’s of RTK-GPS zijn hierbij een goed
hulpmiddel, in het bijzonder bij bewerkingen dicht
bij of in de rij die het manueel wiedwerk in belangrijke
mate kunnen reduceren.
Wortelonkruiden
Wortelonkruiden zijn harde klanten om te bestrijden.
Wiedeggen, branden, aanaarden, borstelen en
vingereggen heeft geen vat op wortelonkruiden.
Door regelmatig schoffelen worden ze uitgeput: om
nieuw blad te vormen moeten ze hun reserves uit de
penwortel aanspreken. Frezen is te vermijden omdat
uit elk stukje wortel een nieuwe plant kan groeien.
Waar niet kan geschoffeld worden, bv. in een blijvende
weide, moeten ze systematisch handmatig
uitgestoken worden. Dit moet om de paar weken
gebeuren met een speciale steekvork of op akkerland
met een gewone spade.
Voor een grondige volveldse bestrijding kan een snijdende
cultivator worden gebruikt waarna de grond
nog een aantal keer met een triltand opengetrokken
moet worden om de ondergrondse wortelstokken
zo goed mogelijk bloot te leggen voor uitdroging.
De Kvik-up, een nieuwe machine, combineert beide
bewerkingen en kan het werk zeer effectief klaren.
| pag 15

| pag 16
omschakelen naar de biologische landbouw | Akkerbouw & GROENTEN | februari 2011
Speciale teeltzorg
Het gebruik van biologisch zaaizaad is verplicht.
Wanneer dit na consultatie van de databank www.
organicXseeds.be niet of slechts in beperkte mate
(geen geschikte rassen), verkrijgbaar blijkt te zijn, kan
je ontheffing aanvragen bij de controle-instelling voor
het gebruik van niet-ontsmet gangbaar zaad.
Granen: zomertarwe of triticale
Voor biologische baktarwe wordt best zomertarwe
geteeld gezien de teeltomstandigheden voor zaai,
onkruidbeheersing en bemesting gunstiger zijn dan
bij wintertarwe. Wil men toch wintergranen zaaien,
dan gaat de voorkeur uit naar triticale. Triticale is
evenwaardig aan voedertarwe terwijl de teelt gemakkelijker
is en hogere opbrengsten mogelijk zijn.
Rassen
Bij de rassenkeuze moet vooral gelet worden op
gevoeligheid voor ziektes, legering en onkruidonderdrukkend
vermogen. Voor de teelt van baktarwe is
ook het eiwitgehalte van belang. Regionale rassenproeven
geven hierover goede en objectieve informatie.
Bemesting
Gezien de voorteelt in de voorgestelde rotatie weinig
of geen stikstof nalevert, is een bemesting met 50
à 100 (voor bakkwaliteit) kg werkzame N/ha nodig.
Dit kan onder de vorm van een lichte drijfmestgift
zodra de bodem het toelaat in het voorjaar. Deze zal
de groei op gang brengen en de uitstoeling bevorderen.
Organische handelsmeststoffen kunnen worden
gebruikt om het eiwitgehalte te verhogen maar zijn
duur en daarom niet altijd rendabel in granen.
Zaai
Voor wintergraan geniet een relatief late zaai van
eind oktober tot begin december de voorkeur omdat
op die manier de herfstkiemende onkruiden vermeden
worden. Door de iets latere zaai vermijdt men ook
de migratie van parasieten (oa. bladluizen) vanop de
suikerbieten en de maïs die na de oogst hiervan een
nieuwe voedingsbron zoeken.
Om verliezen door wiedeggen, kiemschimmels en
vogels te compenseren, is het aangewezen meer zaad
te gebruiken dan gangbaar. Voor zomertarwe is 450
à 500 zaden/m2 een courante zaaidichtheid. Voor triticale
is de zaaidichtheid iets lager, variërend van 350
tot 450 zaden/m2 in functie van de zaaidatum en het
bodemtype, gezien triticale meer uitstoelt.
Om een goede en regelmatige bodembedekking te
krijgen is een kleinere rijafstand aanbevolen (10 à 15
cm), tenzij men tussen de rijen wil schoffelen. In dat
geval kiest men een rijafstand van 20 cm of meer.
Onkruidbestrijding
Naast de genoemde preventieve maatregelen moet
tijdens de teelt het onkruid verwijderd worden door
weideggen en/of schoffelen. Door een volveldse
bewerking met de wiedeg wordt op een efficiënte
manier het kiemend onkruid losgetrokken. Dit kan
vanaf het begin van het uitstoelen tot het oprichten
van het gewas. Afhankelijk van de onkruiddruk zijn
twee tot vier bewerkingen nodig. Op percelen met
een hoge onkruiddruk of met wortelonkruiden is
een combinatie met schoffelen aanbevolen. Hiervoor
moet evenwel op een ruimere afstand tussen de rijen
worden gezaaid.
Handmatig wieden is meestal niet nodig, tenzij voor
de verwijdering van wortelonkruiden zoals distels of
ridderzuring.
Bij de laatste wiedegbeurt kan voor het sluiten van
het graangewas witte klaver in dekvrucht worden
ingezaaid. Na de oogst zal deze klaver snel de bodem
bedekken waardoor zaadonkruiden in de stoppel
goed worden onderdrukt.
Gewasbescherming
Door de lagere bemesting en zwakkere uitstoeling
heeft biologisch graan veelal een ijlere stand dan
gangbaar. Hierdoor is de druk van schimmelziekten
ook lager. Indien ze toch voorkomen, is curatief optreden
niet mogelijk. Rassenkeuze is hier een belangrijke
preventieve maatregel om de opbrengstderving door
ziekte te beperken. De lagere ziektegevoeligheid is
ook een van de redenen waarvoor in de biologische
teelt bij voorkeur zomertarwe of triticale wordt geteeld
in plaats van wintertarwe.
Bladluizen en graanhaantjes komen vaak voor in
biologisch graan maar worden doorgaans goed
onderdrukt door de aanwezige natuurlijke vijanden.
Het graanhaantje kan in mei-juni soms wat schade
aanrichten.
Oogst en opbrengst
Biologische triticale kan gelijk geoogst worden met
de gangbare wintertarwe. De gemiddelde opbrengst
bedraagt 6 à 7 ton. Positieve uitschieters zijn mogelijk.
Biologische zomertarwe kan vroeger geoogst worden
dan gangbaar door de ijlere gewasstand. Gemiddeld
kan 5 à 6 ton worden gedorsen.
Nazorg voor de bodem
Indien geen klaver werd ingezaaid onder het graan,
wordt best na de oogst nog een vlinderbloemige
groenbemester ingezaaid, zodat er bodembedekking
is tijdens de winter en om het perceel voor te bereiden
op de volgende teelt. Wanneer er doorlevende
onkruiden aanwezig zijn op het perceel is het aanbevolen
eerst een stoppelbewerking uit te voeren.
Hierna kan er zonder ploegen klaver of een andere
vlinderbloemige groenbemester ingezaaid worden.

Klaver als groenbemester
Zaaien
Hoewel klavers tot 15 september kunnen gezaaid
worden, moeten ze voor 20 augustus gezaaid
worden voor een goede ontwikkeling in het najaar.
Na zomertarwe kan dit soms een probleem zijn.
Daarom wordt bij voorkeur witte klaver in het graan
ondergezaaid bij het oprichten van het gewas eind
april - mei. Er wordt dan ca. 10 kg/ha gezaaid bij de
laatste wiedegbeurt. Zaaien onder dekvrucht spaart
een stoppelbewerking uit na de oogst.
Onkruidbestrijding
Bij zaai onder dekvrucht is er geen onkruidbestrijding
nodig. In de vestigingsfase van de klaver zorgt
het graan voor een goede onkruidonderdrukking.
Eens het gewas goed gevestigd is, heeft klaver een
goed onkruidonderdrukkend vermogen en krijgen
zaadonkruiden geen kans meer. Enkel wortelonkruiden
moeten dan eventueel nog pleksgewijs bestreden
worden. Naarmate klaver later wordt gezaaid in
de stoppel, neemt de najaarsgroei sterk af en is de
onkruidonderdrukking onvoldoende.
Oogst en opbrengst
Klaver wordt in de rotatie opgenomen als groenbemester
om extra stikstof op de akker de brengen,
dus niet als ruwvoeder. Witte klaver gezaaid onder
dekvrucht realiseert de hoogste DS-opbrengst en
legt een grote hoeveelheid stikstof vast. Per ton DS
klaver wordt 30 tot 45 kg N per ha gefixeerd uit de
lucht. Onder graan als dekvrucht heeft men na de
winter 3 à 4 ton klavermassa (wortelstel inbegrepen).
Dit geeft een totale stikstofopbrengst van
gemiddeld 150 kg N/ha. Hiervan komt 50 % beschikbaar
tijdens het eerste jaar na de klaver en 30 %
tijdens het tweede jaar. Bij inzaai van klaver na de
graanoogst worden de beste resultaten behaald
met rode klaver en incarnaatklaver. Deze nemen
weinig stikstof op in het najaar maar weten door
hun goede voorjaarsgroei toch een hoge droge stof
-en stikstofopbrengst te realiseren. Na het onderwerken
van de klavermassa in het voorjaar resulteert
dit in een verhoogde nitraatbeschikbaarheid
voor de volgteelt.
Bloemkool
De eisen inzake bodemomstandigheden en rassenkeuze
zijn sterk vergelijkbaar met de gangbare teelt.
We gaan hier niet dieper op in.
Bemesting
Een richtcijfer voor de totale stikstofbehoefte van
bloemkool is 180 kg N/ha. Hiervan wordt in goede
omstandigheden meer dan 50 kg voorzien door
de ingewerkte klaver. Verder kan het stikstoftekort
worden ingevuld met 20 à 30 ton/ha stalmest of
compost. Voor een voldoende stikstofbeschikbaarheid
vroeg in het seizoen of ten behoeve van de dub-
belteelt kan nog worden bijbemest met drijfmest of
organische handelsmeststoffen. De pH en K worden
gecorrigeerd in functie van het bodemadvies.
Planten
Het planttijdstip moet net als in de gangbare teelt
afgestemd worden op de voorziene oogstdatum.
Vanwege de vaak tegenvallende mineralisatie in het
vroege voorjaar zijn de vroegste lentebloemkolen
moeilijker op zware of trage bodems. Er kan wel een
dubbele teelt worden geplant. Bij het planten moet
verder de afstand tussen de plantrijen afgestemd
worden op de mechanische onkruidbestrijding.
Onkruidbestrijding
Door hun snelle jeugdgroei en goede bodembedekking
volstaat het twee à drie keer te schoffelen,
eventueel gecombineerd met vingerwieders. Bij de
laatste schoffelbeurt net voor het sluiten van het
gewas, worden de kolen ook aangeaard. Het manueel
wiedwerk is normaal beperkt tot 10 à 20 uren
per ha.
Gewasbescherming
Schimmelziekten zorgen in de biologische koolteelt
zelden voor problemen mede door de ruime vruchtwisseling.
Enkel kiemschimmels zoals Rhizoctonia
solani (zwartpoten) kunnen door uitval op het zaaiof
plantbed leiden tot opbrengstverlies. Gebruik
van voldoende afgehard plantgoed en een goede
bodemstructuur zijn de belangrijkste preventieve
maatregelen. Maden van koolvlieg en rupsen van
diverse vlinders zijn de belangrijkste plaaginsecten.
Preventie of bestrijding van deze koolplagen vraagt
de nodige aandacht.
Van koolvlieg is de eerste generatie - vanaf half
april tot eind mei - het meest schadelijk. Deze kan
voor grote plantuitval zorgen tijdens de opkweek
en bij jonge plantingen. Afdekken met insectengaas
(maaswijdte 1,35 mm) of microklimaatdoek is in
deze periode in de meeste gevallen een noodzaak.
Deze afdekking moet direct na het planten worden
aangebracht en gedurende 3 à 4 weken over het
gewas blijven liggen. Latere plantingen kunnen een
lichte aantasting van koolvlieg verdragen en behoeven
doorgaans geen bescherming. Aanaarden helpt
hierbij doordat de vorming van nieuwe wortels
wordt bevorderd. Sinds 2008 zijn ook middelen op
basis van Spinosad toegelaten in de biologische
landbouw. Deze bieden een goede bescherming
tegen koolvlieg.
Rupsen van koolmot en koolwitjes kunnen bestreden
worden met toegelaten middelen op basis van
micro-organismen, met name een selectief bacteriepreparaat
op basis van Bacillus thuringiensis (Bt)
en de middelen op basis van Spinosad dat wordt
geproduceerd door de bodembacterie Saccharopolyspora
spinosa. Rupsen van kooluil die het meest
voorkomen van augustus tot oktober, zijn moeilijker
te bestrijden met Bt-preparaat. Spinosad is tegen
deze rupsen effectiever. Afdekken met wildnet
| pag 17

| pag 18
omschakelen naar de biologische landbouw | Akkerbouw & GROENTEN | februari 2011
Biologische landbouwers kunnen, wanneer
nodig, beroep doen op een aantal toegelaten
‘natuurlijke’ gewasbeschermingsmiddelen om
hun teelten te beschermen. Deze middelen
zijn opgenomen in een positieve lijst die als
bijlage is opgenomen bij het lastenboek voor
biologische landbouw. Deze lijst wordt Europees
bepaald. Daarnaast dienen deze middelen
uiteraard erkend te zijn overeenkomstig de
algemeen geldende Belgische bestrijdingsmiddelenwet.
(maaswijdte 5 x 5 mm) biedt voor deze soort een goed
ecologisch verantwoord alternatief om schade te
vermijden. Dit wildnet kan ook worden gebruikt om
duiven te weren.
Oogst
Voor de verse markt van biologische bloemkool
wordt vaak een kleinere sortering gevraagd dan in de
gangbare teelt. Voor de industrie zijn de afzeteisen
vergelijkbaar.
De opbrengst en oogstpercentages kunnen sterk
verschillen naargelang de teeltperiode, de bestrijdingsmaatregelen
en de afzet. Gemiddeld over het
volledige seizoen is een oogstpercentage van 70 à 80
% goed haalbaar.
Aardappelen
Bemesting
Een matige bemesting met (gecomposteerde) stalmest
volstaat veelal. Een weelderig gewas moet in de
biologische aardappelteelt worden vermeden gezien
dit een gunstiger klimaat biedt voor de aardappelplaag
en aanleiding geeft tot een latere knolzetting.
In functie van de bodemvoorraad en de mestsamenstelling
moet eventueel nog een extra kalibemesting
uitgevoerd worden.
Poten
Het gebruik van voorgekiemd pootgoed beperkt de
loofgroei en vervroegt de knolzetting. Op die manier
wordt de teelt vervroegd waardoor het risico op opbrengstverlies
door Phytophtora beperkt wordt.
Consumptieaardappelen worden bij voorkeur geplant
tussen 15 april en 1 mei. De plantdichtheid hangt af
van de maat en de kwaliteit van het pootgoed, van de
afzetmarkt en van het ras. De afstand tussen de ruggen
is 75 of 90 cm afhankelijk van het materiaal dat
voorhanden is.
Onkruidbestrijding
Met wiedeggen en aanaarden kan je het perceel
meestal proper houden. Bij het planten wordt slechts
lichtjes aangeaard. Zodoende kunnen nog twee of
drie aanaardbeurten worden uitgevoerd om het onkruid
te bestrijden. Naast het aanaarden als belangrijkste
onkruidbewerking kan ook de wiedeg ingezet
worden, zowel voor als na opkomst. Soms worden
ook vingerwieders gebruikt. In zwaardere gronden
volstaat vaak één passage met de rijenfrees tijdens
de opkomst. Doorgaans is geen manueel wiedwerk
nodig. Bij het einde van de teelt kan een bewerking
met een onkruidbrander, behalve voor de loofdoding
ook wenselijk zijn om veronkruiding van het perceel
te voorkomen.
Gewasbescherming
Naast een goede bedrijfshygiëne zijn voorkiemen
en rassenkeuze de belangrijkste maatregelen in de
strijd tegen aardappelplaag. Regionale rassenproeven
geven een goede informatie over de beschikbare
plaagresistente en kwaliteitsvolle rassen. Met koperverbindingen
kan de plaagaantasting wat uitgesteld
en afgeremd worden. Alleen koperzouten zijn als
fungicide toegelaten tot maximaal 6 kg Cu/ha/jaar.
Hierbij moet preventief behandeld worden op advies
van waarschuwingsberichten. Met het oog op een
verdere beperking of verbod op koper wordt gezocht
naar alternatieve, meer natuurlijke middelen.
Wordt de plaagaantasting te ernstig, dan moet met
loofklappen, en indien mogelijk ook branden, vermeden
worden dat de knollen aangetast worden.
Oogst en bewaring
Na afrijpen worden de aardappelen geoogst zoals in
de gangbare teelt. Meestal gebeurt dit al begin september.
De opbrengst varieert van 20 tot 35 ton/ha.
Voor de bewaring kunnen geen kiemremmers gebruikt
worden. Tot februari kunnen biologische
aardappelen in een gewone aardappelloods worden
bewaard. Voor langere bewaring moeten biologische
aardappelen in een gekoelde ruimte worden bewaard
bij 4°C. Natuurlijke kiemremmers zijn in ontwikkeling,
maar nog niet erkend in België.
Grasklaver
De uitbating van de grasklaver maaiweide gebeurt
best in nauw overleg en met de veehouder die de
geoogste sneden afneemt. De uitbating heeft immers
een zeer grote impact op de productkwaliteit.
Zaai
De uiterste zaaidatum is 15 september teneinde een
voldoende ontwikkeling van de klaver voor de winter
te waarborgen.
Bemesting
Doorgaans wordt in het voorjaar, van zodra de bodem
het toelaat, een lichte drijfmestgift toegediend om
de grasgroei op gang te trekken. Na de eerste snede
zet de klaver fors door en hoeft niet meer bemest te
worden.
Onkruidbestrijding
Bij hoge onkruiddruk kan in het voorjaar worden
gebloot of maait men de eerste snede licht. Daarna

krijgt het onkruid onder de grasklaver geen enkele
kans meer.
Oogst
Meestal worden 4 snedes gemaaid. In het voorjaar,
voor de volgende teelt, wordt de grasklaver tijdig
vernietigd en wordt in geen geval nog een snede
gemaaid.
Prei
Prei wordt geteeld in zomerteelt, herfstteelt en/of
winterteelt. Naar zaaidata, plantdata en oogstmodaliteiten
verschilt dit niet van de gangbare teelt.
Bemesting
Prei is N- en K-behoeftig. De grasklaver levert minimaal
50 kg N/ha voor de prei. Dit moet in rekening
worden gebracht bij de basisbemesting met dierlijke
mest of compost. Rekening houdend met de nalevering
van de grasklaver en de eerder late stikstofbehoefte
van de prei, volstaat 25 à 30 ton stalmest als
basisbemesting. Wanneer de planten door minder
goede bodemcondities in groei achterblijven kan
bijbemest worden met organische handelsmeststoffen.
Hiertoe kan een bodemmonster voor stikstofanalyse
tijdens de teelt aangewezen zijn. In functie
van de bodemvoorraad en de mestsamenstelling
moet eventueel nog een extra kalibemesting uitgevoerd
worden.
Plantgoed
Bij het zelf opkweken van biologische preiplanten
is de onkruidbestrijding een belangrijk aandachtspunt.
Voor opkweek van herfstprei blijkt zaaien op
een laag potgrond van 5 cm onder plastiektunnel
de meest zekere en rendabele methode. Bij deze
teeltwijze moet slechts beperkt worden gewied. Het
zaaien van winterprei kan in open lucht gebeuren.
Een vals zaaibed kan de onkruiddruk reeds voor zaai
gevoelig reduceren. Net voor opkomst kan worden
gebrand. Om na opkomst te kunnen schoffelen,
moeten de rijen voldoende ruim worden gezaaid.
De mogelijkheid om het zaaibed af te dekken met
een dunne mulchlaag van potgrond of compost
voor een betere onkruidonderdrukking, wordt nog
onderzocht. Dit zou tevens het risico op verslemping
van de bodem beperken. Er kan ook geopteerd worden
om de planten aan te kopen bij een biologische
plantenkweker.
Het planten gebeurt op dezelfde wijze als in de
gangbare teelt. De voorkeur gaat niettemin uit naar
het vlakvelds planten omdat dit meer mogelijkheden
biedt inzake onkruidbeheersing. Hou inzake
rijafstand ook rekening met de beschikbare schoffelmachines
en de andere teelten op het bedrijf.
Onkruidbestrijding
Met het oog op een goede mechanische onkruidbestrijding
wordt best vlakvelds geteeld. Dit laat toe
het meeste onkruid te bestrijden door een combinatie
van schoffelen met vinger- of torsiewieders
en aanaarden. Van zodra het eerste onkruid kiemt,
moet worden geschoffeld. Een eerste schoffelbeurt
moet daarom reeds een tiental dagen na planten
gebeuren. In jong gewasstadium kan eventueel ook
de wiedeg ingezet worden voor een efficiënte volveldse
bewerking. Voor het onkruidprobleem in de
rij zijn een aantal machines ontworpen die goed inzetbaar
zijn in prei zoals de Octopus wiedhark en de
Pneumat onkruidblazer. Deze kunnen het resterend
aantal handwieduren in belangrijke mate beperken
en laten ook intensief wiedwerk toe na een langere
natte periode. Het aanaarden volgt vanaf 1,5 maand
na planten. Over het gehele seizoen moet gerekend
worden op 6 à 7 bewerkingen. Mits een nauwgezette
mechanische onkruidbestrijding zijn nog 30
tot 50 handwieduren per ha nodig om het perceel
geheel onkruidvrij te maken.
Gewasbescherming
De belangrijkste plaaginsecten zijn trips en preimot.
Rupsen van preimot kunnen op gewaarschuwde
tijdstippen bestreden worden met Bt of Spinosad.
Tripsschade wordt tot nog toe in de handel getolereerd.
Ook de rassenkeuze is bepalend voor de mate
waarin de aantasting door trips effectief zichtbaar
is.
Een goede rassenkeuze is de enige, maar voldoende
maatregel om schade door de schimmelziekten
roest, purpervlekkenziekte en papiervlekkenziekte
beperken. Rassenonderzoek uitgevoerd door regionale
proefcentra’s geven hierover de nodige informatie.
Oogst
De oogst en het marktklaar maken van de prei zijn
gelijklopend als in de gangbare teelt. Het schonen
van de prei kan in de biologische teelt meer tijd
vergen afhankelijk van het gebruikte ras, de teeltperiode
en de gezondheid van de prei. Om sleet te
voorkomen, wordt bij voorkeur iets jongere prei
gerooid. In de winterperiode moet rekening worden
gehouden met de helft meer werk (per ha) als in de
gangbare teelt. De opbrengst per ha hangt sterk af
van de teeltperiode en de rassenkeuze. Ook in de
biologische landbouw wordt vooral met hybrides
gewerkt omwille van het schoningsgemak en de
opbrengst. Bij herfstprei mag gerekend worden op
een opbrengst van 25 à 30 ton/ha. De opbrengst van
winterprei hangt af van het tijdstip van levering.
Januari en februari is een moeilijke periode voor het
aanleveren van kwalitatieve prei met voldoende opbrengst.
In die periode kan de opbrengst teruglopen
tot 15 à 20 ton. Vanaf maart hergroeit het gewas en
kan opnieuw 25 tot 30 ton prei/ha gehaald worden.
| pag 19

| pag 20
omschakelen naar de biologische landbouw | Akkerbouw & GROENTEN | februari 2011
Wortelen voor de industrie
Bemesting
Wortelen hebben een heel lage stikstofbehoefte en
vragen dan ook weinig of geen bemesting. Gebruik
van verse mest is bovendien af te raden gezien dit
aanleiding kan geven tot meer schade door de wortelvlieg
en een minder goede wortelkwaliteit. Een kalibemesting
zal in de meeste gevallen wel nodig zijn
gezien met wortelen veel kalium wordt afgevoerd.
Zaaibedbereiding
Om in de tweede helft van mei de wortelen te kunnen
zaaien, worden de ruggen begin april getrokken zodat
er enkele weken een vals zaaibed kan aanliggen. Op
die manier krijgt het onkruid de kans om te kiemen
en kan het voor zaai van de wortelen mechanisch of
thermisch worden bestreden. Een geslaagd vals zaaibed
kan de onkruiddruk en zodoende het aantal uren
handwieden met meer dan de helft reduceren.
Onkruidbestrijding
De onkruidbestrijding is in de biologische wortelteelt
het belangrijkste punt van zorg. De aanleg
van een vals zaaibed werd reeds aangehaald bij de
zaaibedbereiding. Na zaai, net voor de opkomst van
de wortelen, moet worden gebrand op de ruggen.
Hiermee wordt alle onkruid dat sneller kiemt dan de
wortelen afgedood. Na opkomst is het van belang
om zeer nauwkeurig te schoffelen op de ruggen of
langs de gewasrijen van zodra de rijen zichtbaar zijn.
Elke centimeter die nauwkeuriger wordt geschoffeld,
levert aanzienlijke winst op inzake het noodzakelijke
manueel wiedwerk. Na een schoffelbewerking moet
opnieuw worden aangeaard. Het onkruid in de rij
moet handmatig worden verwijderd. Het gebruik van
een wiedbed is hierbij zeer efficiënt en ergonomisch.
Hoewel soms minder uren nodig zijn, moet bij de
arbeidsplanning rekening worden gehouden met 150
à 200 uren/ha ten einde niet onaangenaam verrast
te worden. Belangrijk is ook dat dit wiedwerk zo
snel mogelijk na opkomst moet gebeuren want jong
onkruid wiedt gemakkelijker. Eventuele spreiding van
dit wiedwerk kan gebeuren door in meerdere keren te
zaaien. Bij zaai eind mei, kan het wiedwerk ook met
jobstudenten gebeuren.
Gewasbescherming
De wortelvlieg verdient als plaag de meeste aandacht.
Laat zaaien en tijdig rooien zijn twee efficiënte
maatregelen om belangrijke aantasting te vermijden
en blijken in de praktijk voldoende om aantasting te
voorkomen. Vroeg rooien voorkomt ook het risico op
slechte rooiomstandigheden of vorstschade. Kleinere
en beschutte percelen lopen een hoger risico op schade
en kunnen best beschermd worden door een vliesdoek
of insectengaas. Afdekking gedurende de eerste
generatie in de periode april tot juni helpt reeds de
cyclus van de wortelvlieg te doorbreken. Door middel
van plakvallen kunnen de vluchten op het perceel
gedurende de teeltperiode worden opgevolgd.
Bladluizen worden onder controle gehouden door
de aanwezigheid van natuurlijke vijanden. Ook
problemen met aaltjes en bodemgebonden ziekten
komen in de bioteelt nauwelijks voor dankzij de ruime
vruchtwisseling.
Voor loofziekten als Alternaria en witziekte is vooral
een goede rassenkeuze met aandacht voor stevig en
gezond loof van belang.
Oogst en bewaring
Verschilt niet van de gangbare teelt. De opbrengst bedraagt
ca. 70 à 80 % van deze behaald in de gangbare
teelt. Dit is vooral het gevolg van de kortere groeiperiode
(latere zaai, vroegere oogst).
Bemesting en bodemzorg
Bemesting en zorg voor de bodem gaan samen in de
biologische landbouw want de bodem is drager van
de bodemvruchtbaarheid. Een goede bodemstructuur
en een actief bodemleven is van belang voor
een efficiënte water- en mineralenhuishouding in de
bodem en een goede gewasopname. Structuurgebreken
of -schade als gevolg van bv. bodembewerkingen
onder slechte omstandigheden komen in biologische
gewassen des te meer tot uiting omdat ze voor hun
nutriëntenvoorziening in grote mate afhankelijk zijn
van de mineralisatie uit de organische mest, gewasresten
en de bodem. Voor een goede bodemstructuur
is in de eerste plaats het organisch stof gehalte van
de bodem belangrijk. Om dit te verbeteren of op peil
te houden moet voldoende organische stof worden
aangevoerd door gewasresten, groenbemesters en
vaste mest of compost. Daarnaast spelen ook type en
timing van grondbewerkingen een belangrijke rol in
het handhaven van een goede bodemstructuur.
In de voorgestelde rotatie dragen de gewasresten van
het graan, de groenbemesters na graan en bloemkool
en de tijdelijke grasklaverweide bij aan het behoud
van het organisch stof gehalte op het bedrijf. Om het
humusgehalte verder op te bouwen is ook een bijdrage
uit de bemesting noodzakelijk. Daartoe wordt
gekozen voor een basisbemesting met rundveestalmest.

teelt jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec
graan Z M M + B O
bloemkool B + P + M M M + O H + O + P M M+ H + O O
aardappelen B + P M M M + O + B
grasklaver O O O Z
prei O O O Z + M B + M + H P + M P + M + H M + H M O O O
wortelen Z Z + M M M + H M + H O
Z = zaaien, incl. zaaibedbereiding
P = planten
B = bodemzorg (grondbewerkingen, bemesting, inzaai groenbemesters, …)
M = mechanische onkruidbestrijding
H = handmatig wieden
O = oogst + marktklaar maken
Naast het voeden van de bodem moet de bemesting
ook gericht zijn op het gewas met minimale verliezen
naar het milieu. Daartoe wordt vooral in de
vroege teelten bijbemest met drijfmest of snelwerkende
organische handelsmeststoffen. De toe te
dienen hoeveelheden dierlijke mest en korrelmeststoffen
moeten worden afgestemd op de nalevering
door de voorvrucht, de mineralisatie uit de bodem
(humusvoorraad) en de gewasbehoefte. Hierbij
moet ook rekening gehouden met een maximale
stikstofaanvoer van 170 kg N uit dierlijke mest per
hectare per jaar, overeenkomstig het lastenboek
voor de biologische landbouw en het mestdecreet.
De bemesting werd verder toegelicht bij de teeltbeschrijvingen.
De klaver na de tarwe en de grasklaver in dit voorbeeld
zorgen enerzijds voor het vastleggen van
het stikstofoverschot na de oogst van het graan
en de aardappelen en anderzijds voor aanvoer van
extra stikstof uit de lucht. De hoeveelheid stikstof
wortelen
prei
grasklaver
aardappalen
bloemkool
zomertarwe
(Bronnen: teeltregistratie biologisch proefbedrijf PCBT 2006-2008, Rumbeke en proefproject
‘Generieke steun en bedrijfsomkadering bij Vollegrondsgroenten’ 1998-2002, Rumbeke)
die beschikbaar komt voor de volgteelt is afhankelijk
van het onderwerktijdstip. De combinatie van
klaver met het gras en de graanstoppel zorgt in elk
geval voor een goede stikstoflevering met beperkt
uitspoelingsrisico. Dit zorgt voor een lagere mestbehoefte
waardoor ook eventuele fosfaatoverschotten
gemilderd worden.
Standaard grondanalyses van alle percelen geven
een zicht op de chemische bodemvruchtbaarheid
van de bodem. Indien deze suboptimaal blijken, zal
specifiek bemestingsadvies per teelt en perceel nodig
zijn om overal een optimale bodemvruchtbaarheid
te bereiken. Door de lagere opbrengsten in de
bioteelt en afhankelijk van de vruchtwisseling zal 60
tot 80 % van het advies volstaan. De pH kan op peil
worden gehouden door bekalking met schuimaarde
of natuurlijke bronnen van calciumcarbonaat zoals
mergel, krijt en zeewierkalk. Met gebruik van dierlijke
mest vormen de kali- en fosfaatvoorziening over
het algemeen geen probleem. In geval van kalitekort
| pag 21

| pag 22
omschakelen naar de biologische landbouw | Akkerbouw & GROENTEN | februari 2011
kan Haspargit® of Patentkali® worden gebruikt.
Belangrijk bij de keuze van de bemesting is een
strategie te kiezen die jaar na jaar gevolgd wordt. Dit
bevordert de opbouw van een actief en divers bodemleven
dat essentieel is voor een goede bodemvruchtbaarheid
en ziekteonderdrukking. Dit leidt tot een
stabiel systeem waarin de meeste voedingsstoffen uit
de bodem komen.
Arbeid
Na omschakeling zal de arbeidsbehoefte hoger zijn.
De biologische landbouw heeft een arbeidsintensief
karakter. Vooral in de onkruidbestrijding en de afzet
kan extra tijd kruipen. Landbouwers met interesse
voor omschakeling zien dit vaak als een knelpunt.
Want arbeid is duur en goede arbeiders zijn bovendien
moeilijk te vinden. Anderzijds is de voorgestelde
biologische rotatie iets extensiever dan de gangbare
rotatie waarvan werd uitgegaan. De voorgestelde
rustgewassen brengen ook rust in de arbeidsplanning.
Een exacte inschatting van de nodige arbeid is
moeilijk. Deze verschilt van jaar tot jaar en van bedrijf
tot bedrijf. Grosso modo kan gesteld worden dat de
arbeidsbehoefte gelijk is als deze in de gangbare teelt
op het marktklaar maken (afhankelijk van gewas en
bestemming) en de onkruidbestrijding na. Bij het
overzicht van de teelten werden afwijkende arbeidsbehoeftes
reeds vermeld.
In dit teeltplan zijn vooral de onkruidbestrijding in
wortelen, de opkweek van de preiplanten, het planten
van de prei en het oogsten en marktklaar maken van
prei en bloemkool arbeidsintensief. Dit zijn tevens
werkzaamheden die geen uitstel dulden, een goede
organisatie zal dus onontbeerlijk zijn. De kritische
periode wordt juni-juli waar de oogst van de zomerteelt
bloemkool samenvalt met de onkruidbestrijding
in andere teelten en het planten van prei. Voldoende
arbeidsbeschikbaarheid is dan noodzakelijk. Hiervoor
kan men beroep doen op jobstudenten.
Bovenstaande tabel brengt per maand een overzicht
van de noodzakelijke werkzaamheden. Het beheer
van grasklaver gebeurt volledig in loonwerk of door
een biologische veehouder in onderling overleg.
Voor de meeste taken kan de tijdsbehoefte worden
ingeschat vanuit de gangbare bedrijfsvoering op
het bedrijf. Rekening houdende met de beschikbare
krachten op bepaalde tijdstippen kan men aanpassingen
aan de vruchtopvolging doorvoeren om de arbeid
beter te verdelen over het jaar, om een vakantieperiode
in te bouwen,...
Een vaste arbeidskracht heeft als voordeel dat een
deel van de arbeidsorganisatie van de losse krachten
en de jobstudenten van je overgenomen wordt, zodat
je extra aandacht kunt schenken aan de mechanische
onkruidbestrijding. Een andere mogelijkheid is dat je
de mechanische onkruidbestrijding aan deze vaste
werknemer toevertrouwt.
De losse arbeidskrachten en de jobstudenten zoek je

est vooraf want op het ogenblik zelf kunnen ze moeilijk
te vinden zijn. Het kan niet genoeg benadrukt worden dat
bij de onkruidbestrijding het tijdig ingrijpen zeer belangrijk
is. Even te laat ingrijpen kan een enorm pak extra
arbeid betekenen. Indien je moet kiezen tussen twee
dringende werken, stel dan zeker niet te vlug de onkruidbestrijding
uit!
Economische doorrekening
De productiekosten bij de biologische teeltwijze liggen
hoger dan bij de gangbare productie. De belangrijkste
oorzaken zijn:
• de hoge arbeidskosten voor de onkruidbestrijding
die de kosten van de chemische onkruidbestrijding
overstijgen;
• de lagere opbrengsten: om de ziektedruk zo laag
mogelijk te houden zal men de N-gift beperken en zal
de N in een minder snel opneembare vorm aangeboden
worden; ook zijn de middelen om bij optredende
ziekten en plagen de opbrengstderving te beperken
minder talrijk aanwezig en indien aanwezig vaak trager
werkend dan de chemische bestrijdingsmiddelen;
door gebrek aan onderzoek of voorlichting worden,
vooral door omschakelende boeren, ook soms nog
teelttechnische fouten gemaakt of productiemiddelen
ondoeltreffend aangewend, wat ook de opbrengsten
drukt;
• door de ruime vruchtwisseling die moet worden toe-
gepast, is het moeilijker om zich te specialiseren in de
verwerking van bepaalde teelten.
Om tot eenzelfde bedrijfssaldo te komen als in de gangbare
landbouw moet men dus een hogere verkoopprijs
verkrijgen. Meestal wordt die ook verkregen en in het
algemeen halen de biologische landbouwer een gelijk
bedrijfssaldo als hun gangbare collega’s.
Het biologisch graan gaat naar de groothandel of kan
rechtstreeks aan een biologische veehouder worden verkocht.
De biologische prei en bloemkool kunnen marktklaar
afgezet worden via de groothandel, de veiling of een
telersvereniging. Ook de verwerkende industrie is vragende
partij naar deze groenten. Bio-aardappelen vinden
ofwel hun afzet in de groothandel of in de verwerkende
industrie. Voor de wortelen kan een contract worden
afgesloten met een diepvriesbedrijf of een wortelwasserij
die biologische wortelen wast en verkoopt. Afzet van de
ruwvoederproducten stro en grasklaver gebeurt best via
een lange termijn afspraak met een biologische veehouder
die zelf te weinig land heeft om hierin te voorzien.
Daar kun je dan ook biologische mest betrekken.
Het is van groot belang om voor de start van het teeltseizoen
reeds duurzame afspraken te maken met je toekomstige
afnemers. De kleinschaligheid van de biologische
markt laat geen speculatie toe. Overleg met collegabioboeren
helpt hierbij. Ook de afdeling Landbouw van
BioForum kan je op weg helpen.
Voor namen en adressen van afnemers en leveranciers
verwijzen we naar onze online databank www.biobedrijvengids.be,
onder de tab ‘boer zoekt’.
| pag 23

| pag 24
omschakelen naar de biologische landbouw | Akkerbouw & GROENTEN | februari 2011
De omschakeling technisch bekeken: fijne groenten
Ook hier gaan we uit van een concreet voorbeeld om
de technische kant van de omschakeling op een tuinbouwbedrijf
met open lucht teelt van fijne groenten
toe te lichten.
We schakelen een bedrijf om met volgende gegevens:
Oppervlakte en percelen:
Totale oppervlakte: 4,5 ha lemig zand
Alles in huiskavel.
- Teeltplan van vorig jaar:
1 ha courgette
1 ha sla
1 ha kolen
1 ha aardappelen
0,5 ha met een 15-tal teelten voor de thuisverkoop.
Afzet:
De courgetten, sla en kolen werden hoofdzakelijk via
de veiling verkocht. De aardappelen werden voor een
groot deel particulier verkocht, de rest ging van het
veld weg. In die 5 jaar is een bloeiende thuisverkoop
opgebouwd met een hoevewinkel.
Het teeltplan
Aan de hand van de aanwezige ervaring op het
bedrijf, de gedane investeringen en de nog mogelijke
investeringsruimte, de persoonlijke voorkeuren van
de bedrijfsleiders, de mogelijke arbeidsinvulling,...
kan op 3 ha van het bedrijf volgende vruchtwisseling
naar voor geschoven worden, gericht op een afzet
naar de groothandel:
50 are sla
50 are vroege courgette + 50 are aardbei
50 are aardbei + 50 are late courgette
50 are grasklaver
50 are spruitkool
50 are busselwortel + bladselder
Daarnaast wordt op het resterende areaal (1 ha) van
het bedrijf een reeks aan gewassen voor de thuisverkoop
geteeld zoals vroege aardappelen, prei, sluitkool,
ui, andijvie, prinsessebonen, erwten, knolselder,
... Tijdens de omschakelingsjaren kunnen hier ook de
hoofdteelten in worden opgenomen.
Waar mogelijk wordt na de vroegste teelten, een
tweede teelt geplaatst. Waar geen tweede teelt
mogelijk is, wordt zoveel mogelijk een groenbemester
ingezaaid. De voorkeur gaat hiervoor uit naar
een vlinderbloemige zoals klaver en wikke, maar ook
groenbemesters als phacelia, rogge en haver zijn
geschikt.

Perceel A Perceel B Perceel C Perceel D Perceel E Perceel F Perceel G Perceel H
2008
2009 Rode klaver Rode klaver
2010 Teelten Teelten Rode klaver Rode klaver
voor thuis- voor thuisverkoopverkoop
2011 Spruitkool Vroege Teelten Teelten Rode klaver Rode klaver
courgette + voor thuis- voor thuis-
aardbei verkoopverkoop 2012 Bussel- Aardbei + Sla Spruitkool Teelten Teelten Rode klaver Rode klaver
wortel + late cour-
voor thuis- voor thuis-
bladselder getteverkoopverkoop
2013 Sla Grasklaver Vroege Bussel- Sla Spruitkool Teelten Teelten voor
courgette + wortel +
voor thuis- thuisverkoop
aardbei bladselder
verkoop
2014 Vroege Spruitkool Aardbei + Sla Grasklaver Bussel- Teelten Teelten voor
courgette +
late courwortel
+ voor thuis- thuisverkoop
aardbei
gette
bladselder verkoop
2015 Aardbei + Bussel- Grasklaver Vroege Spruitkool Sla Teelten Teelten voor
late courwortel +
courgette +
voor thuis- thuisverkoop
gette bladselder
aardbei
verkoop
2016 Grasklaver Sla Spruitkool Aardbei + Bussel- Vroege Teelten Teelten voor
late courwortel + courgette + voor thuis- thuisverkoop
gette bladselder aardbei verkoop
2017 Spruitkool Vroege Bussel- Grasklaver Sla Aardbei + Teelten Teelten voor
courgette + wortel +
late cour- voor thuis- thuisverkoop
aardbei bladselder
getteverkoop 2018 Bussel- Aardbei + Sla Spruitkool Vroege Grasklaver Teelten Teelten voor
wortel + late cour-
courgette +
voor thuis- thuisverkoop
bladselder gette
aardbei
verkoop
2019 Sla Grasklaver Vroege Bussel- Aardbei + Spruitkool Teelten Teelten voor
courgette + wortel + late cour-
voor thuis- thuisverkoop
aardbei bladselder getteverkoop
2020 Vroege Spruitkool Aardbei + Sla Grasklaver Bussel- Teelten Teelten voor
courgette +
late courwortel
+ voor thuis- thuisverkoop
aardbei
gette
bladselder verkoop
Met de voorgestelde stapsgewijze omschakeling
wordt het bedrijf vanaf 2012 volledig biologisch
uitgebaat en zijn vanaf 2014 alle producten volledig
biologisch. Andere scenario’s inzake teelten en spreiding
in de tijd zijn goed mogelijk.
Opbouw van de rotatie
De basis voor het nieuwe biologische bouwplan is
dus een zesjarige rotatie waarbij een intensieve teelt
van fijne groenten is afgewisseld met een rustjaar
van grasklaver. Het aandeel rooivruchten is zeer
beperkt, zodat er weinig of geen structuurproblemen
verwacht worden. Bovendien zal er ook niet met
zware machines worden geoogst.
Een jaar grasklaver zorgt niet alleen voor rust in het
bouwplan, voor herstel van de bodemstructuur, maar
ook voor extra stikstof die de klaver via bacteriën uit
de lucht fixeert. De teelt van grasklaver biedt tevens
de kans om een link te leggen met een biologisch
veebedrijf dat in ruil biologische mest kan aanleveren.
Zo kan via de samenwerking toch een soort van
gemengd bedrijfssysteem gerealiseerd worden.
(geel: teelt in omschakeling; rest: biologische teelt)
Het invoegen van grasklaver in de rotatie lijkt vanuit
gangbaar oogpunt onrendabel, maar de positieve
invloed op de structuur en de stikstofvoorziening
zullen dit zeker compenseren in de volgteelt(en). Een
ander voordeel van grasklaver als voorvrucht is dat
er minder problemen zijn met onkruid in het volggewas.
Een grasklaverweide laat met name geen
kans aan zaadonkruiden, waardoor de opbouw van
onkruidzaden in de bodem wordt doorbroken.
Met het onderwerken van de grasklaverzode in het
voorjaar wordt een hoog stikstofleverend vermogen
bereikt waar de spruitkool dankbaar gebruik van zal
maken.
De omschakelingsperiode
Een product krijgt pas het biologisch label wanneer
het werd geplant of gezaaid op een perceel dat
minstens twee jaar is aangemeld bij een controleorganisatie
voor de biologische teelt. Gewassen die
geoogst worden vanaf 12 maand na omschakeling
totdat ze het predicaat biologisch kunnen dragen,
worden aanzien als producten in omschakeling naar
de biologische teelt. Behalve voor voedergewassen,
is de afzet van deze producten vaak moeilijk. Hier-
| pag 25

| pag 26
omschakelen naar de biologische landbouw | Akkerbouw & GROENTEN | februari 2011
mee moeten we rekening houden bij de planning van
de omschakeling. Met name de aanmeldingsdatum
van de respectievelijke percelen en de teeltkeuze
moet hierop afgestemd worden. Het komt er op aan
om enkel gewassen te telen in omschakeling waarbij
dit saldoverlies zo beperkt mogelijk is en waarbij de
onkruidbestrijding zo weinig mogelijk tijd vergt, want
deze extra arbeid wordt onvoldoende vergoed.
In dit voorbeeld worden de percelen aangemeld voor
omschakeling net vóór de vroegste teelten gezaaid
of geplant worden. Op de percelen in omschakeling
wordt eerst rode klaver geteeld en vervolgens teelten
voor de thuisverkoop. De teelt van rode klaver vraagt
weinig arbeid en is positief voor de bodemvruchtbaarheid.
Het tweede jaar na omschakeling kan voor de
producten ‘biologisch in omschakeling’ een zekere
meerprijs verkregen worden via de thuisverkoop.
Met de voorgestelde gefaseerde omschakeling en
teeltplanning wordt het inkomensverlies tijdens de
omschakeling geminimaliseerd en kan men tegelijk
ervaring opdoen met de mechanische onkruidbestrijding.
Deze gefaseerde omschakeling laat ook toe om
perceel per perceel in de nieuwe rotatie te stappen.
Bij een volledige omschakeling zouden ook hoogsalderende
en arbeidsintensieve teelten in omschakeling
moeten geteeld worden, wat financieel een harde
noot om kraken is.
Bij de teeltkeuze van de gangbare gewassen die vanaf
2009 nog tijdelijk aangehouden wordt, is het belangrijk
rekening te houden met het verbod op parallelle
productie: eenzelfde gewas mag niet én gangbaar én
biologisch geteeld worden omdat dit een sluitende
controle onmogelijk maakt.
Onkruidbestrijding
Onkruid vermijden
Een belangrijke troef hierbij is de vruchtwisseling:
hoe ruimer, hoe minder kans de onkruidvegetatie de
kans krijgt zich aan te passen aan één teelt. Ook het
inpassen van gras/klaver zal hier een positief effect
hebben.
Door het aanleggen van een vals zaaibed kan reeds
onkruid bestreden worden voor het begin van de
teelt. Vooral bij de wortelen in deze rotatie is dit
aangewezen. Het vals zaaibed moet na twee of meer
weken ondiep bewerkt worden om het onkruid te verwijderen.
Dit kan door eggen, schoffelen of branden.
In gezaaide gewassen kunnen deze bewerkingen ook
nog net voor opkomst worden uitgevoerd.
Onkruid bestrijden
Onkruidbestrijding is op kleine tuinbouwbedrijven
geen evidentie. Omwille van de grote diversiteit
aan gewassen moet er, naast de aandacht voor een
minimale mechanisatie, speciale aandacht gegeven
worden aan een gepaste bedrijfsorganisatie en –planning.
Ook standaardisatie van rijafstanden, mede
afgestemd op het trekkerspoor, is een belangrijk
aandachtspunt. Dit is zowel bij manueel (rolschoffel
/ wielschoffel) als bij mechanisch schoffelen van belang.
Verder kiest men beter voor een ruimere rijafstand
en plant of zaait men wat dichter in de rij.
Bijzonder handig op kleine tuinbouwbedrijven is de
teelt op (verhoogde) bedden. Alle machines moeten
dan aangepast worden aan de breedte van de bedden.
Op het bed wordt vervolgens gekozen voor één of
twee verschillende rijafstanden, waarvoor telkens één
schoffelmachine beschikbaar is. Een combinatie van
vlakvelds en beddenteelt is mogelijk met een gepaste
trekkerbreedte.
De basisregel bij mechanische onkruidbestrijding
alsook bij manueel schoffelen is dat onkruid moet
bestreden worden als het klein is, met name in het
witte-draadjes-stadium tot maximaal eerste echt
blad. Dit houdt in dat frequent in het gewas moet
worden gewerkt, eventueel anticiperend op slechte
weersomstandigheden.
Uitstel van onkruidbestrijding betekent eerder meer
werk dan afstel doordat het onkruid te groot wordt
voor een efficiënte mechanische bestrijding en zich
minder snel en gemakkelijk laat plukken.
Met een schoffelmachine, een rolschoffel of een
wielschoffel wordt het onkruid tussen de rijen gewied.
Belangrijk is zo dicht mogelijk bij de gewasrij te
schoffelen waarbij machinaal moet gelet worden op
een gepaste keuze van schoffelmessen en een goede
positiesturing van de schoffelbalk. Bij de manuele
toestellen is een gepaste werkbreedte in functie van
de rijafstanden van belang. De vingerwieder en de
torsiewieder zijn twee instrumenten voor onkruidbestrijding
in de rij die op de schoffelbalk kunnen
worden gemonteerd. Ook door aan te aarden, kan
heel wat onkruid in de rij worden ondergedekt. Een
wiedeg heeft een volveldse werking en is inzetbaar in
grovere teelten en bij zaai van de grasklaver. Een onkruidbrander
tenslotte is ondanks zijn hoge kostprijs
een verantwoorde investering op een bedrijf met fijne
teelten. Naast onkruidbestrijding op het vals zaaibed
en voor opkomst in gezaaide gewassen, kan het ook
gebruikt worden voor loofdoding in aardappelen.
Wat niet machinaal kan gebeuren, moet met de hand
of met handwerktuigen verwijderd worden. Hiervoor
is er keuze uit diverse handmatige schoffels, haktoestellen
en handbranders. Voor het resterende handwerk
kan bij voldoende arbeidsbeschikbaarheid een
(zelfrijdend) wiedbed overwogen worden.

Speciale teeltzorg
Sla
De eisen inzake bodemomstandigheden en rassenkeuze
zijn sterk vergelijkbaar met de gangbare teelt.
We gaan hier niet dieper op in.
Bemesting
De stikstofbemesting bij krop- en ijssla varieert van
70 tot 140 kg N per hectare. Voor een dubbelteelt op
zand- of leemgrond is een combinatie van stalmest en
drijfmest toegediend in het voorjaar een goede optie.
De tweede teelt wordt dan meestal voldoende voorzien
door nalevering uit de gewasresten van de eerste
teelt en uit de voorjaarsmestgift. Met de dierlijke
mest wordt normaal ook de P- en K-behoefte gedekt.
Planten
Er wordt geplant van april tot half augustus. Voor de
vroege teelten wordt een plantafstand van 30 x 30
cm aangehouden. Omwille van de hogere ziektedruk
wordt aanbevolen in de herfst ruimer te planten voor
een betere uitdroging van het gewas. Eventueel moet
in functie van de mechanisatie een ruimere rijenafstand
en nauwere afstand in de rij worden genomen.
De plantdiepte is afhankelijk van de vochttoestand
van de bodem. Hierbij wordt de perspot maximaal 3/4
in de grond gestopt om het risico op smet door contact
van het jonge blad met de bodem te beperken.
Onkruidbestrijding
Tot het gewas dichtgegroeid is kan geschoffeld worden
in combinatie met vinger- of torsiewieders. Om
gewasschade door het lostrekken van de perspotjes te
vermijden is een goede afstelling van de machines belangrijk.
Resterende grote onkruiden moeten manueel
geschoffeld worden. Dit kost 15 tot 25 uren per ha.
Gewasbescherming
Problemen met smet, veroorzaakt door Rhizoctonia,
Botrytis en Sclerotinia kunnen worden beperkt door
een ruime vruchtwisseling, wat hoger te planten,
regelmatig te schoffelen en een goede ontwatering.
Doordat Sclerotinia in de grond overblijft en ook andere
gewassen als wortelen, selder en kolen aantast,
is er een hoger besmettingsrisico op dit voorbeeldbedrijf.
Bij problemen zal eventueel een aanpassing van
de rotatie nodig zijn. Besmette planten dienen in elk
geval te worden verwijderd. Ter bestrijding kan een
middel met sporen van de parasitaire schimmel Coniothyrium
minitans worden ingezet. Dit middel moet
in de grond worden ingewerkt voor zaai of planten
van de gevoelige gewassen.
Om aantasting door valse meeldauw te voorkomen, is
het gebruik van gezond plantmateriaal en resistente
rassen noodzakelijk. Verder is het belangrijk gewasresten
zo snel mogelijk op te ruimen. Ook tegen bladluizen
zijn er resistente rassen op de markt. Men kan
bladluizen behandelen met een natuurlijke pyrethroide,
maar omwille van de weinig selectieve werking
wordt het gebruik liever vermeden en beperkt tot
noodgevallen.
De belangrijkste maatregelen tegen rand zijn een
goede bodemstructuur, voldoende maar niet overmatig
beregenen, een matige bemesting en een tijdige
oogst.
Oogst en opbrengst
De oogstspreiding moet worden afgestemd op de arbeidsbeschikbaarheid
en voorafgaande afspraken met
de afnemers. Biologische sla wordt aan een lichter
kropgewicht geoogst. Het oogstpercentage varieert
naargelang het gewenste stukgewicht, de teeltperiode
en de ziektedruk.
Vroege courgette
Bemesting
Als basisbemesting kan 25 ton/ha stalmest of een
dosis compost worden gegeven. Aanvulling met drijfmest
of snelwerkende organische meststof. Met het
oog op de volgteelt aardbei kan bemesting met een
kalileverende meststof nodig zijn.
Planten
Voor de vroege teelt wordt begin mei geplant. Een
6-tal weken voor het planten worden de ruggen aangelegd
om een vals zaaibed aan te leggen. Nadat het
onkruid gekiemd is, wordt de grond een aantal keren
oppervlakkig bewerkt. Dit kan met een wiedeg, rolschoffel
of onkruidbrander. Na het planten worden de
ruggen best afgeschermd tegen vorst met vliesdoek
of onder aardbeitunnels.
Onkruidbestrijding
Net als in de gangbare teelt is afdekking van de ruggen
met een mulchlaag of een plastiekfolie een optie
om onkruiden te onderdrukken. Hiervoor zijn ook
folies van bioplastiek beschikbaar die na oogst mee
ondergewerkt kunnen worden. Met deze folie kan Ttape
meegelegd worden voor een efficiënte irrigatie.
Tijdens de teelt moet tijdig tussen de ruggen worden
geschoffeld en moet het plantgat onkruidvrij gehouden
worden.
Gewasbescherming
Meeldauw kan vermeden worden door voor een regelmatige
groei te zorgen.
Oogst en opbrengst
Oogst vanaf half juni tot half juli. Biologische courgette
worden kleiner geoogst dan gangbaar. Meest
gegeerd zijn vruchten van 20 cm lang en een diameter
van 4 cm (200-250 gram). Hiervoor moet driemaal per
week geoogst worden. Gemiddeld kan men voor de
versmarkt zo’n 300 kg per are verwachten.
| pag 27

| pag 28
omschakelen naar de biologische landbouw | Akkerbouw & GROENTEN | februari 2011
Aardbeien (junidragers)
Bemesting
Aardbeien hebben een stikstofbehoefte van 70 kg/ha.
Aan deze behoefte kan voldaan worden door mineralisatie
van de stalmest gegeven in het voorjaar en de
gewasresten van de voorteelt spruitkool.
Planten
De aardbeien wordt geplant vanaf eind juli tot half
augustus, na het opruimen van de courgetteteelt.
Onkruidbestrijding
Tussen de ruggen moet regelmatig worden geschoffeld.
Er kan ook een antiworteldoek tussen gelegd
worden. Er moet dan geen of een derde van de hoeveelheid
stro gebruikt worden. Schors, houtsnippers
of vormen van mulching kunnen ook maar zijn soms
nadelig voor de volgteelten. Onkruiden in het plantgat
moeten manueel worden verwijderd. Door een
correcte planttechniek toe te passen kan dit tot een
minimum beperkt blijven. Tijdens het wieden worden
ook de uitlopers verwijderd.
Gewasbescherming
Starten met gezond plantmateriaal, ruim en ondiep
planten, een matige stikstofbemesting en stro leggen
zijn de belangrijkste voorzorgsmaatregelen tegen
ziekten en plagen. Tegen witziekte kan eventueel
spuitzwavel worden gebruikt. Indien het najaar ziektevrij
verloopt zijn er tijdens het voorjaar meestal geen
grote problemen met bladziekten.
Bladluizen zorgen meestal voor weinig problemen.
Plagen zoals kasspintmijt en trips worden met gepaste
teelttechnieken en natuurlijke vijanden onder controle
gehouden. Kevers kunnen met een insectengaas worden
geweerd of via behandeling met biologische preparaten
onder controle gehouden worden. Aandacht
voor correcte teelttechnieken en gepaste omgevingsfactoren
kunnen veel plagen onder de economische
schadedrempel houden.
Oogst en opbrengst
De planten geven een hoge productie gedurende een
korte periode vanaf begin juni tot half juli. Tunnels
over het gewas vervroegen de oogst met een maand
en beschermen tegen weersinvloeden. Hierdoor heeft
men een hogere oogstzekerheid.
Late courgette
Na de oogst van de aardbeien wordt in de tweede
helft van juli nog een late teelt courgette geplant voor
oogst van augustus tot oktober.
Spruitkool
De eisen inzake bodemomstandigheden, plantgoed en
rassenkeuze verschillen niet van de gangbare teelt en
worden hier niet verder besproken.
Bemesting
De stikstofbindende grasklaver voorvrucht kan tot
75 kg stikstof per hectare naleveren. Dit moet verder
aangevuld worden tot 180 à 200 kg N/ha. Hiervoor
kan een gift met vaste dierlijke mest volstaan, eventueel
in combinatie met een drijfmestgift. Bijbemesting
met handelsmeststoffen is mogelijk in functie van de
gewas- en bodemtoestand. Fosfaat en kali zijn met de
dierlijke bemesting meestal voldoende voorzien.
Planten
Er wordt tweede helft mei geplant, na de eerste vlucht
van de koolvlieg. De plantafstanden zijn vaak ruimer
dan in de gangbare teelt.
Onkruidbestrijding
Kort na planten kan worden geëgd om het kiemende
onkruid te bestrijden. Nadien kan men met schoffelen
en aanaarden de onkruiddruk de baas. Ook vingerwieders
kunnen worden ingezet. Aanvullend kan voor het
onkruid in de rij nog een hakbeurt nodig zijn waarvoor
20 tot 40 uur/ha zal volstaan.
Gewasbescherming
Vraatschade door duiven aan de jonge plantjes is
dikwijls een probleem. Om schade te vermijden is
afdekking met een wildnet de enige zekere methode.
Diverse afschrikmiddelen helpen maar bieden vaak
onvoldoende bescherming.
Knolvoet zorgt gezien de ruime vruchtwisseling voor
weinig problemen. Is toch knolvoet aanwezig, dan
moet aandacht besteed worden aan het teeltplan, de
pH en vochttoestand van de bodem en de rassenkeuze.
Een directe bestrijding is niet mogelijk.
Andere belangrijke beschadigers zijn de koolvlieg,
rupsen en slakken. Van koolvlieg kan vooral de derde
generatie schade aanrichten aan de spruiten. Rassen
met gladde spruiten hebben minder kans op aantasting.
Eventuele bestrijding is mogelijk met erkende
middelen op basis van Spinosad. Ook rupsen van koolmot,
koolwitjes of kooluil kunnen vraatschade aan de
spruiten veroorzaken. Hiervoor kunnen naast Spinosad
ook middelen op basis van Bacillus thuringiensis worden
ingezet. Om slakkenschade aan de jonge plantjes
en later aan de spruiten te voorkomen, kan regelmatig
gestrooid worden met de toegelaten middelen op
basis van ijzerfosfaat. Verder kunnen ook eggen en
schoffelen effectief zijn.
Bladluizen worden in belangrijke mate onder controle
gehouden door een korps natuurlijke vijanden maar
kunnen in een warm droog najaar wel sterk uitbreiden.
Ingrijpen met een natuurlijk pyrethroïde kan,
maar is eerder af te raden.
Oogst en opbrengst
Voor kleinere oppervlakten worden de spruiten met
de hand geplukt. Een netto-opbrengst van 10 à 15 ton/
ha is haalbaar.

Busselwortel
Bemesting
Wortelen hebben een heel lage stikstofbehoefte en
vragen dan ook weinig of geen bemesting. Gebruik van
verse mest is bovendien af te raden gezien dit aanleiding
kan geven tot meer schade door de wortelvlieg en een
minder goede wortelkwaliteit. Een kalibemesting zal in
de meeste gevallen wel nodig zijn gezien met wortelen
veel kalium wordt afgevoerd.
Zaaien
De teelt van busselwortelen gebeurt op bedden. Zaaien
kan vanaf maart tot april. Hierbij moet worden afgedekt
met vliesdoek als bescherming tegen vorst en voor
teeltvervroeging. Indien de mogelijkheid zich voordoet,
wordt best een vals zaaibed aangelegd. Op die manier
krijgt het onkruid de kans om te kiemen en kan het voor
zaai van de wortelen mechanisch of thermisch worden
bestreden. Een geslaagd vals zaaibed kan de onkruiddruk
en zodoende het aantal uren handwieden met
meer dan de helft reduceren.
Onkruidbestrijding
De onkruidbestrijding is in de biologische wortelteelt
het belangrijkste punt van zorg. Na zaai kan voor
opkomst van de wortelen één of twee keer volvelds
worden gebrand. Hiermee wordt alle onkruid dat sneller
kiemt dan de wortelen afgedood. Na opkomst is het
van belang om zeer nauwkeurig te schoffelen langs
de gewasrijen van zodra de rijen zichtbaar zijn. Bij het
begin van de teelt kan dit best met een rolschoffel. Elke
centimeter die nauwkeuriger wordt geschoffeld, levert
aanzienlijke winst op inzake het noodzakelijke manueel
wiedwerk. Bij een goed ontwikkeld gewas kan eventueel
voorzichtig worden geëgd. Het onkruid in de rij moet
verder handmatig worden verwijderd. Het gebruik van
een wiedbed is hierbij zeer efficiënt en ergonomisch.
Hoewel soms minder uren nodig zijn, moet bij de
arbeidsplanning rekening worden gehouden met 150 à
200 uren/ha teneinde niet onaangenaam verrast te worden.
Belangrijk is ook dat dit wiedwerk zo snel mogelijk
na opkomst moet gebeuren want jong onkruid wiedt
gemakkelijker. Eventuele spreiding van dit wiedwerk kan
gebeuren door in meerdere keren te zaaien. Bij zaai eind
mei, kan het wiedwerk ook met jobstudenten gebeuren.
Gewasbescherming
De wortelvlieg verdient als plaag de meeste aandacht.
Kleinere en beschutte percelen lopen een hoger risico
op schade en kunnen best beschermd worden door
een vliesdoek of insectengaas. Afdekking gedurende de
eerste generatie in de periode april tot juni helpt, net als
late zaai, reeds in belangrijke mate de populatieopbouw
en aantasting later op het seizoen te beperken. Bij een
vroege oogst van busselwortelen zal er weinig schade
zijn door de wortelvlieg.
Bladluizen worden onder controle gehouden door de
aanwezigheid van natuurlijke vijanden. Ook problemen
met aaltjes en bodemgebonden ziekten komen in de
bioteelt nauwelijks voor dankzij de ruime vruchtwisseling.
Oogst
Verschilt niet van de gangbare teelt.
Bladselderij
Bemesting
Voor deze kortdurende selderteelt moet 120 kg N/
ha beschikbaar zijn. Dit kan voorzien worden door
een basisbemesting met gecomposteerde stalmest
in het voorjaar. Het tekort kan aangevuld worden
door organische handelsmeststoffen. Verder moet
gelet worden op voldoende beschikbaarheid van boor,
gezien een tekort van dit spoorelement kan leiden tot
ernstige gebreksverschijnselen.
Planten
Er wordt geplant begin juli, na de oogst van de busselwortelen.
De plantdichtheid varieert van 15 x 20 cm
tot 40 x 50 cm, afhankelijk van de gewenste steeldikte.
Onkruidbestrijding
Vanaf 7 dagen na planten tot het gewas is dichtgegroeid,
moet geschoffeld worden. Dit kan in combinatie
met vingerwieders om het onkruid in de rij te
bestrijden. Aanvullend moet manueel met de hak
gewerkt worden, wat 20 - 35 uren per ha aan arbeid
kost.
Gewasbescherming
Septoria apiicola is de belangrijkste ziekteverwekker
in deze teelt. De bladvlekkenziekte die deze schimmel
veroorzaakt, kan worden beperkt door goede
rassen en een ruime rijafstand te kiezen. Biologische
ontsmetting van het zaaizaad is mogelijk door een
warmwaterbehandeling.
Oogst en opbrengst
De gemiddelde opbrengst is ongeveer 600 stuks per
are. Verder zijn er geen opmerkelijke verschillen met
de gangbare oogst.
Bemesting
Bemesting en zorg voor de bodem gaan samen in de
biologische landbouw want de bodem is drager van
de bodemvruchtbaarheid. Een goede bodemstructuur
en een actief bodemleven is van belang voor een efficiënte
water- en mineralenhuishouding in de bodem
en een goede gewasopname. Structuurgebreken of
-schade als gevolg van bv. bodembewerkingen onder
slechte omstandigheden komen in biologische gewassen
des te meer tot uiting omdat ze voor hun nutriëntenvoorziening
in grote mate afhankelijk zijn van de
mineralisatie uit de organische mest, gewasresten en
de bodem. Voor een goede bodemstructuur is in de
eerste plaats het organisch stof gehalte van de bodem
belangrijk. Om dit te verbeteren of op peil te houden
moet voldoende organische stof worden aangevoerd
door gewasresten, groenbemesters en vaste mest
of compost. Daarnaast spelen ook type en timing van
grondbewerkingen een belangrijke rol in het handha-
| pag 29

| pag 30
omschakelen naar de biologische landbouw | Akkerbouw & GROENTEN | februari 2011
ven van een goede bodemstructuur.
In de voorgestelde rotatie dragen de tijdelijke grasklaverweide
en de gewasresten van de spruitkool en de
groenbemesters bij aan het behoud van het organisch
stof gehalte op het bedrijf. Om het humusgehalte verder
op te bouwen is ook een bijdrage uit de bemesting
noodzakelijk. Daartoe wordt gekozen voor een basisbemesting
met vaste mest of compost.
Naast het voeden van de bodem moet de bemesting
ook gericht zijn op het gewas met minimale verliezen
naar het milieu. Daartoe wordt vooral in de vroege
teelten bijbemest met snelwerkende organische handelsmeststoffen.
De toe te dienen hoeveelheden vaste
mest en korrelmeststoffen moeten worden afgestemd
op de nalevering door de voorvrucht, de mineralisatie
uit de bodem (humusvoorraad) en de gewasbehoefte.
Hierbij moet ook rekening gehouden met een maximale
stikstofaanvoer van 170 kg N uit dierlijke mest
per hectare per jaar, overeenkomstig het lastenboek
voor de biologische landbouw en het mestdecreet. De
bemesting werd verder toegelicht bij de teeltbeschrijvingen.
De grasklaver in dit voorbeeld zorgt enerzijds voor het
vastleggen van het stikstofoverschot na de courgetteteelt
en anderzijds voor aanvoer van extra stikstof uit
de lucht. Na het onderwerken van de zode in het voorjaar
komt 75 kg stikstof beschikbaar voor de spruitkool.
Hierdoor moet minder mest worden aangevoerd voor
deze stikstofbehoeftige teelt waardoor ook eventuele
fosfaatoverschotten gemilderd worden.
Standaard grondanalyses van alle percelen geven een
zicht op de chemische bodemvruchtbaarheid van de
bodem. Indien deze suboptimaal blijken, zal specifiek
bemestingsadvies per teelt en perceel nodig zijn om
overal een optimale bodemvruchtbaarheid te bereiken.
Door de lagere opbrengsten in de bioteelt en afhankelijk
van de vruchtwisseling zal 60 tot 80 % van het advies
volstaan. De pH kan op peil worden gehouden door
bekalking met schuimaarde of natuurlijke bronnen van
calciumcarbonaat zoals mergel, krijt en zeewierkalk.
Met gebruik van dierlijke mest vormen de kali- en
fosfaatvoorziening over het algemeen geen probleem.
In geval van kalitekort kan Haspargit® of Patentkali®
worden gebruikt.
Belangrijk bij de keuze van de bemesting is een strategie
te kiezen die jaar na jaar gevolgd wordt. Dit bevordert
de opbouw van een actief en divers bodemleven
dat essentieel is voor een goede bodemvruchtbaarheid
en ziekteonderdrukking. Dit leidt tot een stabiel systeem
waarin de meeste voedingsstoffen uit de bodem
komen.
Arbeid
Na omschakeling zal de arbeidsbehoefte hoger zijn.
De biologische landbouw heeft een arbeidsintensief
karakter. Vooral in de onkruidbestrijding en de afzet
kan extra tijd kruipen. Landbouwers met interesse voor
omschakeling zien dit vaak als een knelpunt. Want arbeid
is duur en goede arbeiders zijn bovendien moeilijk
te vinden. Anderzijds is de voorgestelde biologische
rotatie iets extensiever dan de gangbare rotatie waarvan
werd uitgegaan. De voorgestelde rustgewassen
brengen ook rust in de arbeidsplanning.
Een exacte inschatting van de nodige arbeid is moeilijk.
Deze verschilt van jaar tot jaar en van bedrijf tot bedrijf.
Grosso modo kan gesteld worden dat de arbeidsbehoefte
gelijk is als deze in de gangbare teelt op het
marktklaar maken (afhankelijk van gewas en bestemming)
en de onkruidbestrijding na. Bij het overzicht van
de teelten werden afwijkende arbeidsbehoeftes reeds
vermeld.
In dit teeltplan zijn vooral de handmatige oogst van
aardbei, courgette en spruiten, en de onkruidbestrijding
in wortelen arbeidsintensief. Ook het oogsten en
marktklaar maken van busselwortelen, selder en sla
vragen veel arbeid. Dit zijn tevens werkzaamheden die
geen uitstel dulden; een goede organisatie zal dus onontbeerlijk
zijn. Juni en juli zijn piekmaanden maar ook
van augustus tot oktober is er nood aan een goede arbeidsbeschikbaarheid.
In deze periode juli – september
kan men beroep doen op jobstudenten. Voor juni en
oktober moeten losse krachten aangetrokken worden.
Bijgaande tabel brengt per maand een overzicht van
de noodzakelijke werkzaamheden, waarbij de teelten
voor thuisverkoop buiten beschouwing zijn gelaten.
Voor een aantal taken kan de tijdsbehoefte worden
ingeschat vanuit de gangbare bedrijfsvoering op het
bedrijf. Voor andere zullen eerst enkele leerjaren nodig
zijn. Rekening houdende met de beschikbare krachten
op bepaalde tijdstippen kan men aanpassingen aan
de vruchtopvolging doorvoeren om de arbeid beter te
verdelen over het jaar, om een vakantieperiode in te
bouwen, ...
Een vaste arbeidskracht heeft als voordeel dat een deel
van de arbeidsorganisatie van de losse krachten en
de jobstudenten van je overgenomen wordt, zodat je
extra aandacht kunt schenken aan de teeltorganisatie,
de mechanische onkruidbestrijding en/of de verkoop.
Eén of meerdere van deze taken zoals de thuisverkoop
of de mechanische onkruidbestrijding kunnen ook aan
de vaste werknemer worden toevertrouwd.
De losse arbeidskrachten en de jobstudenten zoek
je best vooraf want op het ogenblik zelf kunnen ze
moeilijk te vinden zijn. Het kan niet genoeg benadrukt
worden dat bij de onkruidbestrijding het tijdig ingrijpen
zeer belangrijk is. Even te laat ingrijpen kan een enorm
pak extra arbeid betekenen. Indien je moet kiezen tussen
twee dringende werken, stel dan zeker niet te vlug
de onkruidbestrijding uit!
Economische doorrekening
Bij de bedrijfseconomische doorrekening is het aangewezen
een opsplitsing te maken tussen de tuinbouwactiviteit
en de thuisverkoop.

De tuinbouwactiviteit
De productiekosten bij de biologische teeltwijze liggen
hoger dan bij de gangbare productie. De belangrijkste
oorzaken zijn:
• de hoge arbeidskosten voor de onkruidbestrijding
die de kosten van de chemische onkruidbestrijding
overstijgen;
• de lagere opbrengsten: om de ziektedruk zo laag
mogelijk te houden zal men de N-gift beperken
en zal de N in een minder snel opneembare vorm
aangeboden worden; ook zijn de middelen om
bij optredende ziekten en plagen de opbrengstderving
te beperken minder talrijk aanwezig en
indien aanwezig vaak trager werkend dan de
chemische bestrijdingsmiddelen; door gebrek aan
onderzoek of voorlichting worden, vooral door
omschakelende boeren, ook soms nog teelttechnische
fouten gemaakt of productiemiddelen
ondoeltreffend aangewend, wat ook de opbrengsten
drukt;
• door de ruime vruchtwisseling die moet worden
toegepast, is het moeilijker om zich te specialiseren
in de verwerking van bepaalde teelten.
Om tot eenzelfde bedrijfssaldo te komen als in de
gangbare landbouw moet men dus een hogere verkoopprijs
verkrijgen. Meestal wordt die ook verkregen
en in het algemeen halen de biologische landbouwer
een gelijk bedrijfssaldo als hun gangbare collega’s.
Voor de eigen producten die via de thuisverkoop aan
de man gebracht worden, wordt een meerprijs toegekend
van 15%. Tevens wordt extra arbeid aangerekend
die te wijten is aan de kleinere oppervlaktes die per
werkgang gedaan worden, omwille van de thuisverkoop.
Nodige investeringen:
• schoffel inclusief extra toebehoren: € 3000 (1)
• wiedeg: € 3000 (1)
• brander 1,5 m: € 9000 (1)
(1) afschrijven op 5 jaar, 5% rente, 2% onderhoud
Je kan ook rekenen op hectaresteun. Dit is een reconversiesteun:
bedoeld om de omschakelingsperiode
naar de biologische landbouwmethode enigszins te
verlichten. Hiermee kun je ten dele de investeringen
bekostigen en ten dele je arbeidsinkomen dat tijdens
de omschakeling iets lager ligt, wat aanvullen. Waak
er echter over dat deze premie je bedrijf structureel
ten goede komt.
De thuisverkoop
Het lijkt ons belangrijk om een strikte scheiding te
maken, in elk geval bedrijfseconomisch, tussen de
teelten en de thuisverkoop. Door een aparte boekhouding
bij te houden van de thuisverkoop kunnen
verkoop, investeringen en rendabiliteit zuiverder in
beeld gebracht worden.
Ook belangrijk: om tot een zekere omzet te komen zal
eerst een brede klantenkring moeten aangetrokken
worden (reclame, promoties, ...). Veel bedrijven met
thuisverkoop merken tevens dat ze bij de omschakeling
toch deels een nieuw doelpubliek moeten aanspreken.
Wat niet in cijfers kan uitgedrukt worden, is de appreciatie
en de steun die men ontvangt door het
directe contact met de consument. Deze meerwaarde
kan voor het bedrijf belangrijker zijn dan de financiële
winst.
Afzet
De groenten voor thuisverkoop zijn vanaf 2010 verkoopbaar
als omschakelingsproducten. Daarnaast
kunnen ook nog de gangbare groenten van het bedrijf
worden verkocht op voorwaarde dat het niet om dezelfde
producten gaat. Vanaf 2014 zijn alle producten
geoogst op het bedrijf volledig biologisch. (zie tabel p.
25)
De groenten uit de hoofdrotatie kunnen marktklaar
afgezet worden via de groothandel, de veiling of een
telersvereniging. Een gedeelte wordt via de hoevewinkel
op het bedrijf verkocht. Voor de teelten die voor de
groothandel bestemd zijn, moet zo veel mogelijk gestreefd
worden naar een continue afzet. Afzet van de
grasklaversneden gebeurt bij voorkeur via een lange
termijn afspraak met een biologische veehouder die
zelf te weinig land heeft om hierin te voorzien. Daar
kan je dan ook biologische mest betrekken.
Het is van groot belang om voor de start van het
teeltseizoen reeds duurzame afspraken te maken met
je toekomstige afnemers. De kleinschaligheid van de
biologische markt laat geen speculatie toe. Overleg
met collega-bioboeren helpt hierbij. Ook de afdeling
Landbouw van BioForum kan je op weg helpen.
Voor namen en adressen van afnemers en leveranciers
verwijzen we naar onze online databank www.
biobedrijvengids.be, onder de tab ‘boer zoekt’.
| pag 31

| pag 32
omschakelen naar de biologische landbouw | Akkerbouw & GROENTEN | februari 2011
De omschakeling technisch bekeken: glasgroenten
De omschakeling van een glasgroentenbedrijf naar
een biologische bedrijfsvoering vraagt een duidelijke
koerswijziging, zowel van het bedrijf als van de
bedrijfsleider. Het teeltplan moet aangepast worden
om gewasbescherming, onkruidbeheersing, bemesting
en arbeidsorganisatie werkbaar te maken.
Daardoor veranderen tal van praktische zaken. Zo zal
waarschijnlijk de huidige plantgoedleverancier geen
biologische planten kunnen leveren en mogelijk kan
ook de huidige zaadhandelaar geen niet-ontsmet
zaad leveren of moet men het veel vroeger bestellen.
Ook moet er uitgekeken worden naar afnemers die
de meerwaarde van de biologische producten vergoeden.
Deze koerswijziging is niet vanzelfsprekend
te realiseren, laat je adviseren door een erkend centrum
voor bedrijfsbegeleiding en lees deze brochure
goed door.
Vruchtwisseling
De basis van een succesvolle biologische bedrijfsvoering
is een uitgekiende vruchtwisseling. Aangezien
de glasgroenteteelt zeer divers is, gaan we nader in
op 3 verschillende bedrijfstypes:
• intensieve vruchtgewassen (zware stook)
• vrucht- en bladgewassen (lichte stook)
• bladgewassen (koude serre)
• Rotatie voor de intensieve teelt van vruchtgewassen
Regelmatig voorkomend is een driejarige rotatie die
bestaat uit een doorteelt van tomaat, een teelt van
komkommer gevolgd door een bladgewas of een
groenbemester en tenslotte paprika, waarna de rotatie
hernomen wordt. Praktisch wordt de serre dus
opgedeeld in 3 compartimenten en ziet het schema
er als volgt uit (zie tabel 1)
Tabel 1 Compartiment 1 Compartiment 2 Compartiment 3
Jaar 1 Tomaat Komkommer +
bladgewas of groenbemester
Jaar 2 Komkommer +
bladgewas of groenbemester
Paprika
Paprika Tomaat
Jaar 3 Paprika Tomaat Komkommer +bladgewas
of groenbemester
Jaar 4 Tomaat Komkommer +
bladgewas of groenbemester
Paprika
Als variant wordt komkommer soms vervangen
door courgetten (als vroege voorjaarteelt) of wordt
tomaat of paprika vervangen door aubergines.
Aangezien er op de markt van biologische vruchtgewassen
relatief weinig spelers zijn en de teeltkosten
in dit intensieve bedrijfstype hoog oplopen wordt de
rotatie strikt gevolgd.
Tomaat en paprika behoren tot dezelfde familie.
Omdat bij tomaat met geënte planten kan worden
gewerkt, volgt eerst de paprika op de komkommer.
De geënte tomatenplanten zijn immers minder gevoelig
voor bodemziekten zodat tomaat na paprika
beter is dan omgekeerd.
Als bladgewassen behoren selder, peterselie, kropsla,
alternatieve sla,... tot de mogelijkheden. Wordt er
gekozen voor groenbemesters dan krijgen phacelia,
rode klaver of tagetes vaak de voorkeur. Aangezien
de vruchtgewassen eind december tot januari aangeplant
worden, moet er gestookt worden om de
gewassen aan de groei te houden.
Rotatie van vrucht- en bladgewassen
Bij dit gemengde rotatietype worden in de winter
teelten gezet die ook in koude omstandigheden blijven
groeien en worden in de zomer gewassen aangelegd
die warmte nodig hebben om te produceren.
Dit kan bijvoorbeeld in een tweejarige rotatie met
tomaat, komkommer, kropsla en veldsla (zie tabel 2).
Tabel 2 Compartiment 1 Compartiment 2
Jaar 1 Maa-sep: tomaat
Okt-dec: veldsla
Jaar 2 Jan-maa: kropsla
Apr-aug: komkommer
Sept-nov: kropsla
Nov-feb: veldsla
Jaar 3 Maa-sep: tomaat
Okt-dec: veldsla
Jan-ma: kropsla
Apr-aug: komkommer
Sep-nov: kropsla
Nov-feb: veldsla
Maa-sep: tomaat
Okt-dec: veldsla
Jan-maa: kropsla
Apr-aug: komkommer
Sep-nov: kropsla
Nov-feb: veldsla
Mogelijke varianten zijn: andere bladgewassen in-
passen, een herfstteelt van tomaat of komkommer
inpassen, komkommer vervangen door courgetten.
Rotatie zonder vruchtgewassen
Nogal wat glasbedrijven specialiseren zich in bladgewassen.
Hierbij wordt een rotatie opgesteld met
voornamelijk selder, veldsla, peterselie, spinazie en
allerlei slatypes. Dit kan aangevuld worden met bijvoorbeeld
winterpostelein, radijs, pijpajuin,... Tevens
kunnen groenbemesters ingepast worden.

Om de ziekten en plagen te vermijden en om de
hoogste onkruiddruk te ontlopen, wordt in dit
bedrijfssysteem zeer vaak een zomerrust ingelast:
tussen half juni en eind juli/begin augustus blijft de
serre dan onbeteeld. In de rotaties met vruchtgewassen
stelt vooral het probleem van de onkruiddruk
zich veel minder omdat het onkruid daar veel vlotter
kan bestreden worden. Bij een compartimentering in
bijvoorbeeld 5 delen kan de rotatie er als volgt uitzien
(zie tabel 3):
Opmerking:
Bij vergelijking met de principes van de biologische
plantaardige productie (zie pagina 11)
vallen onmiddellijk twee zaken op in de voorgestelde
rotaties:
• de vooropgestelde vruchtwisseling van 1/5
wordt niet bereikt
• groenbemesters komen amper voor.
Een verklaring hiervoor ligt in het feit dat glasgroentebedrijven
verplicht zijn om op hun kleine oppervlakte
een leefbaar inkomen te genereren. De hoge
vaste kosten vereisen een grote omzet per m 2 . Dit kan
enkel door te kiezen voor hoogsalderende gewassen.
In de eerste plaats zijn dat de vruchtgewassen
en in mindere mate ook de bladgewassen die als
zeer vers product op de markt moeten komen. Zeker
bij de vruchtgewassen zijn ook de markteisen een
beperkende factor voor rotatie verbreding: kwaliteit
en sortering luisteren zeer nauw en een sorteerlijn is
aangewezen. Deze zware investering kan best op een
zo groot mogelijke oppervlakte afgeschreven worden.
Indien toch voor een iets extensievere teelt gekozen
Tabel 3 Compartiment 1 Compartiment 2 Compartiment 3 Compartiment 4 Compartiment 5
Jaar 1 Aug-okt: selder Aug-okt: koolrabi Aug-sep: kropsla Aug-okt: knolvenkel Aug-okt: peterselie
Okt-feb: spinazie Nov-feb: veldsla Sep-jan: selder Nov-feb: winterpostelein Okt-feb: veldsla
Apr-mei: kropsla Maa-juni: selder Jan-apr: spinazie Feb-jun: andijvie Feb-apr: kropsla
Apr-jun: kropsla Apr-jun: lollo rossa
Jaar 2 Aug-okt: peterselie Aug-okt: selder Aug-okt: koolrabi Aug-sep: kropsla Aug-okt: knolvenkel
Okt-feb: veldsla Okt-feb: spinazie Nov-feb: veldsla Sep-jan: selder Nov-feb: winterpostelein
Feb-apr: kropsla Apr-mei: kropsla Maa-jun: selder Jan-apr: spinazie Feb-jun: andijvie
Apr-jun: lollo rossa Apr-jun: kropsla
Jaar 3 Aug-okt: knolvenkel Aug-okt: peterselie Aug-okt: selder Aug-okt: koolrabi Aug-sep: kropsla
Nov-feb: winterpostelein Okt-feb: veldsla Okt-feb: spinazie Nov-feb: veldsla Sep-jan: selder
Feb-jun: andijvie Feb-apr: kropsla Apr-mei: kropsla Maa-jun: selder Jan-apr: spinazie
Apr-jun: lollo rossa Apr-jun: kropsla
Jaar 4 Aug-sep: kropsla Aug-okt: knolvenkel Aug-okt: peterselie Aug-okt: selder Aug-okt: koolrabi
Sep-jan: selder Nov-feb: winterpostelein Okt-feb: veldsla Okt-feb: spinazie Nov-feb: veldsla
Jan-apr: spinazie Feb-jun: andijvie Feb-apr: kropsla Apr-mei: kropsla Maa-jun: selder
Apr-jun: kropsla Apr-jun: lollo rossa
Jaar 5 Aug-okt: koolrabi Aug-sep: kropsla Aug-okt: knolvenkel Aug-okt: peterselie Aug-okt: selder
Nov-feb: veldsla Sep-jan: selder Nov-feb: winterpostelein okt-feb: spinazie
Maa-jun: selder Jan-apr: spinazie Feb-jun: andijvie Feb-apr: kropsla Apr-mei: kropsla
Apr-jun: kropsla Apr-jun: lollo rossa
Jaar 6 Aug-okt: selder Aug-okt: koolrabi Aug-sep: kropsla Aug-okt: knolvenkel Aug-okt: peterselie
Okt-feb: spinazie Nov-feb: veldsla Sep-jan: selder Nov-feb: winterpostelein Okt-feb: veldsla
Apr-mei: kropsla Maa-jun: selder Jan-apr: spinazie Feb-jun: andijvie Feb-apr: kropsla
Apr-jun: kropsla Apr-jun: lollo rossa
wordt, dan moet dit gecompenseerd worden door
een verlaging van een kostenfactor. Bijvoorbeeld de
extensievere (ten opzichte van doorteelt) herfstteelt
van tomaat wordt gecompenseerd door veel lagere
stookkosten.
Aangezien groenbemesters, en met name vlinderbloemigen,
pas echt hun taak kunnen doen als ze
langere tijd staan, zijn ze moeilijk in te passen in een
teeltsysteem met hoge vaste kosten. Groenbemesters
worden dan ook vooral als vanggewas ingezaaid om
mineralisatieverliezen te beperken.
| pag 33

| pag 34
omschakelen naar de biologische landbouw | Akkerbouw & GROENTEN | februari 2011
Bodem
Op biologische bedrijven wordt in principe enkel in
de grond geteeld. De substraatteelt, waarbij de wortels
van de plant zich in een inert groeimedium met
oplosbare mineralen en nutriënten bevinden, mag
daarom niet worden toegestaan. Teelt op steenwol
of andere inerte materialen is dus niet toegelaten.
Ook hydrocultuur is uitgesloten door de biologische
wetgeving. De enige teelten die momenteel op
substraat mogen geteeld worden, zijn de opkweek
van plantgoed en sierplanten of kruiden die in pot
verkocht worden. Voor de drie beschreven bedrijfstypes
is dus grondteelt verplicht!
Het bodemleven zorgt voor het vrijmaken van
nutriënten in de grond en voor weerstand tegen
bodemgebonden ziekten en plagen. Vandaar dat
in de biologische teelt hogere eisen aan de bodem
gesteld worden dan in de gangbare teelt. Specifiek
zijn een hoog organische stofgehalte, een goede
bodemstructuur, de pH en een goed vochthoudend
vermogen van groot belang. Met deze vier componenten
staan of vallen de bemesting en de gewasbescherming.
Bemesting
De bemesting in de biologische teelt gebeurt
hoofdzakelijk met organisch materiaal. Dit betekent:
dierlijke mest, groencompost en organische hulpmeststoffen.
De hoeveelheid dierlijke mest die jaarlijks
kan gegeven worden is beperkt tot 170 kg/ha.
Aangezien een evenwichtig en divers bodemleven
in de kasteelt zeer belangrijk is om bodemgebonden
ziekten en plagen te vermijden, is het belangrijk
enkel met gecomposteerde stalmest te werken.
Wanneer met verse mest wordt gewerkt, treedt er
fermentatie op in de grond wat verstorend is voor
een evenwichtig bodemleven: plaatselijk wordt
hierdoor immers het afbrekende (vaak pathogene)
bodemleven bevoordeeld. Omwille van het hoge fosforgehalte
is zeker kippenmest en in mindere mate
ook varkensmest af te raden als basisbemesting.
Groencompost bevat relatief weinig stikstof en
mineraliseert traag. In de serre gebeurt dit echter
een stuk sneller omdat de gemiddelde bodemtemperatuur
hoger ligt dan in de buitenteelt. Vandaar
dat groencompost een belangrijke meststof is
in de biologische kasteelt. Er moet wel rekening
mee gehouden worden dat de wetgeving normen
oplegt wat betreft de inhoud aan zware metalen in
groencompost. De bioteler is verantwoordelijk voor
bijkomende analyses.
Als organische hulpmeststof kunnen bijvoorbeeld
sojameel of bloedmeel gebruikt worden. Sojameel
mineraliseert vlug maar is soms moeilijk verkrijgbaar.
Voor een goede omzetting van organische meststof-
fen tot voedingsstoffen voor de plant is het bodemleven
bijzonder belangrijk. Daarom zijn doorspoelen
en ontsmettingssystemen te vermijden (maar niet
verboden) in de biologische teelt.
Voor een evenwichtig bodemleven is ook de bodemstructuur
van groot belang: er moet een goede
toevoer van zuurstof in de grond mogelijk zijn. Tenslotte
vormt een goed vochthoudend vermogen een
natuurlijke waterbuffer.
Voor bodemleven, structuur en vochthoudend
vermogen is het organisch stofgehalte van groot
belang. Bij de omschakeling moet hier zeer veel aandacht
aan besteed worden. Ondermeer door hoge
compostgiften kan dit gehalte verhoogd worden;
professioneel advies is in deze fase ten zeerste aan
te raden.
De bemesting gebeurt op basis van analyses. Bij de
vruchtgewassen wordt de voedingstoestand zeer
regelmatig (vaak maandelijks) gemeten met bodem
en bladanalyses. Op basis van een bodemanalyse
vooraf wordt de basisbemesting bepaald. Daarna
wordt indien nodig bijbemest.
Bij bladgewassen gebeuren analyses minder frequent:
één of twee maal per jaar. Met de basis
bemesting wordt meestal het hele teeltjaar gedekt.
Eventueel moet voor de laatste teelt een bijbemesting
gegeven worden als dit een stikstofminnend
gewas is (bv. kropsla); het totale bemestingsniveau
voor een teeltjaar met bladgewassen (150 à 200 kg
N/ha) ligt ook beduidend lager dan bij de vruchtgewassen
(tot 550 kg N /ha). Wel opletten dat er
op gemiddeld bedrijfsniveau onder de 170 kg N/ha
uit dierlijke mest is gebleven en voldaan is aan de
nitraatrichtlijn.
Voor bijbemesting van kalium en magnesium is
toestemming van de controleorganisatie voor de
bioteelt vereist. Voor kaliumbemesting zijn vinasse
en ruwe kalizouten (patentkali, kaïniet, ...) mogelijk.
Om magnesium toe te dienen wordt vooral kieseriet
gebruikt. Bitterzout kan ook en heeft als voordeel
dat het een snellere werking heeft.
Normaal is fosfor door het gebruik van dierlijke mest
voldoende aanwezig.
Voor de boordeling van de EC-waarden (zoutgehalte)
worden dezelfde normen gehanteerd als in de gangbare
teelt. Het is van belang om biologische niet
met te lage EC-waarden te telen omdat dit kwaliteitsverlies
kan veroorzaken. Bij te lage waarden kan
bijbemest worden. Bij al te hoge waarden (bv. door
opstijgend grondwater) moet doorspoelen overwogen
worden.
Watervoorziening
Alle water voor de planten moet in de kas aangevoerd
worden door irrigatie. Dit kan via strookberegening
of via druppelbevloeiing; bij vruchtgewassen

worden meestal beide systemen gebruikt, terwijl bij
bladgewassen bijna uitsluitend strookberegeningen
toegepast worden. Omwille van de vaak korte teeltduur
betekent de aanleg van een druppelsysteem bij
bladgewassen heel wat extra arbeid.
Bij de vruchtgewassen gebruikt men de strookberegening
bij het begin van de teelt, wanneer er bijbemest
wordt en om de bodem in het algemeen niet te droog
te laten worden. Te droge grond is immers negatief
voor het bodemleven en dus ook voor de mineralisatie.
Verder wordt met het druppelsysteem gewerkt. Dit
heeft als voordeel dat de de luchtvochtigheid in de kas
laag blijft en schimmelinfecties minder kans krijgen.
Tevens kan met druppelirrigatie beter gestuurd worden
naargelang de behoeften van de teelt: zo wordt
uitspoeling van voedingsstoffen vermeden en wordt
minder water verbruikt. Een nadeel van het druppelsysteem
is wel dat de wortelontwikkeling niet gestimuleerd
wordt, vandaar dat in het begin van de teelt
met strookberegening wordt gewerkt. Bij de vroege
stookteelt is het aan te raden te irrigeren met lauw
water: de planten slaan dan sneller aan en er is minder
schade te vrezen van bodempathogenen.
Bij de bladgewassen houdt men in het begin van de
teelt de grond goed vochtig. Van zodra het gewas wat
dichter groeit, wordt de beregening tot een minimum
beperkt. Dit verkleint sterk de kans op ziekten. Zeker bij
planten met een dichte krop of veel horizontaal blad is
dit zeer belangrijk. Het beregenen kan best ‘s morgens
gebeuren, waarna onmiddellijk gelucht wordt zodat
de luchtvochtigheid snel daalt en de planten sneller
opdrogen.
Kasklimaat
De aansturing van het kasklimaat is het belangrijkste
instrument voor de biologische glasgroenteteler om
zijn gewas gezond te houden: luchten, beregenen,
stoken en CO2-regulering. Hierbij moet ook voldoende
aandacht besteed worden aan het gewenste klimaat
voor de uitgezette natuurlijke vijanden. Het regelen
van het kasklimaat in de biologische teelt is vergelijkbaar
met de gangbare teelt. Twee bijzondere aandachtspunten
zijn echter het vermelden waard:
• Het sturen van de luchtvochtigheid is in de biologische
teelt belangrijker omdat er geen bestrijdingsmiddelen
tegen schimmelziekten voorhanden
zijn.
• In het voorjaar moet de bioteler alert zijn voor
CO2-overmaat daar bij de stijgende bodemtemperatuur
de activiteit van het bodemleven enorm
toeneemt en er dus veel CO2 uit de bodem vrijkomt.
Onkruidbeheersing
De extra arbeid die de biologische onkruidbestrijding
met zich meebrengt, varieert sterk van bedrijf tot
bedrijf. Bedrijfshygiëne is zeer belangrijk: laat onkruid
niet in zaad komen! Vooral op reeds geoogste percelen
is dit een item dat al eens over het hoofd gezien wordt.
Bij vruchtgewassen moet 2 tot 3 keer geschoffeld worden,
waarbij het belangrijk is de planten niet te raken.
Wonden aan wortels of stengels zijn ingangspoorten
voor infecties. Er kan ook gebrand worden. Hierbij
wordt best een beschermkap gebruikt. Eens de teelt
wat verder is, wordt vaak gevogelte (kippen, eenden,
kalkoenen, ...) uitgezet om het onkruid te bestrijden. Er
wordt ook soms met een bodembedekking gewerkt:
anti-worteldoek of houtsnippers.
Bij bladgewassen wordt meestal in de zomer een
rustperiode (bvb. een groenbemester) ingelast om de
hoogste onkruiddruk niet in de teelt te hebben. Tevens
kan best geplant worden in plaats van ter plekke te
zaaien. Dan kan met een rolschoffel, waar nodig aangevuld
met schoffelen in de rij, het gewas onkruidvrij
gehouden worden. Wanneer toch ter plaatse gezaaid
wordt, kan best vooraf een vals zaaibed aangelegd
worden dat vlak voor het zaaien afgebrand wordt. Het
onkruidvrij houden van bladgewassen is een must: een
gewas met veel onkruid droogt traag en is dus ziektegevoeliger.
Bij de fijnere bladgewassen (peterselie,
veldsla, spinazie) betekent een onkruidvrij gewas ook
dat de oogst veel sneller verloopt.
Gewasbescherming
De basis voor een geslaagde gewasbescherming is
ervoor zorgen dat de planten sterk zijn en een regelmatige
groei kennen. Veel van de instrumenten hiertoe
zijn reeds eerder vermeld:
• Een hoog organisch stofgehalte en een goede
bodemstructuur, zodat er een rijk en divers bodemleven
is dat overheersing van pathogene soorten
kan bufferen.
• Organische bemesting die een geleidelijke mineralisatie
geeft, die mee evolueert met de behoefte
van de plant: wanneer de omstandigheden goed
zijn voor de plantengroei, zijn ze veelal ook goed
voor het bodemleven en dus voor de mineralisatie.
• Een gezond kasklimaat: temperatuur, luchtvochtigheid
en CO2-gehalte.
• Een onkruidarm gewas.
Bij het vermijden van ziekten en plagen is ook de
raskeuze zeer belangrijk. Zo moet in de tomatenteelt
gekozen worden voor geënte rassen (vermijd voetziekten)
waarbij zowel de cultivar als de onderstam
fusarium-resistent zijn. Komkommer- en slarassen
moeten resistent zijn tegen echte meeldauw, curatief
optreden is namelijk onmogelijk. Spinazie moet wolfresistent
zijn.
Bij de vruchtgewassen is bladplukken af te raden. Beter
kunnen de bladeren afgesneden worden met een speciaal
mesje waarbij onmiddellijk ook wat azijn op het
snijvlak gebracht wordt. Zo krijgen schimmels minder
kans.
| pag 35

| pag 36
omschakelen naar de biologische landbouw | Akkerbouw & GROENTEN | februari 2011
Indien er toch ziekten of plagen optreden, kan er
in zeer veel gevallen biologisch bestreden worden.
Biologische bestrijding is ook in de gangbare teelt
reeds sterk ingeburgerd. Via monitoringssystemen
als vangplaten, ferromoonvallen, signaalplanten
(bv. aubergine als signaalplant voor trips in de teelt
van komkommer) kunnen tijdig de juiste natuurlijke
vijanden uitgezet worden. Zelf het gewas regelmatig
aandachtig onderzoeken en de andere arbeidskrachten
hier ook toe opleiden en motiveren, draagt
ook bij tot het tijdig opsporen van schadeverwekkers.
Hoe eerder een aankomende plaag opgespoord
wordt, des te doeltreffender zal de biologische
bestrijding zijn. Hierbij krijgt men ook professionele
begeleiding van de toeleveringsbedrijven. De biologische
teler doet tevens zijn best om de natuurlijke
vijanden te ondersteunen. Dit kan door overwinteringsmogelijkheden
te voorzien (een aantal planten
laten staan), door de biodiversiteit rondom de serre
te verzorgen zodat de natuurlijke vijanden uitwijkmogelijkheden
hebben wanneer de geviseerde
plaag niet meer in het gewas voorkomt, door de
glaswanden niet in de winter schoon te maken maar
wel wanneer de insecten op het gewas zitten,...
Wanneer blijkt dat de natuurlijke vijanden bepaalde
haarden niet aankunnen, kan ingegrepen worden
met bv. het bacteriepreparaat Bacillus Thuringiensis
tegen bladvretende insecten. Daar moet men wel
steeds toelating voor vragen bij het controle-organisme
voor de bioteelt. Bij de bladgewassen kunnen
bladluizen een probleem zijn.
Speciale teeltzorg
tomaat
Bemesting
De tomaat in doorteelt behoeft heel wat stikstof:
er wordt 300 tot 400 kg N/ha aangevoerd. Deze is
afkomstig van gecomposteerde stalmest (max 170
kg N/ha), groencompost en eventuele hulpmeststoffen.
Bij de opvolging van de voedingstoestand moet
speciale aandacht besteed worden aan kalium.
Planten
Zeker in een rotatie met paprika kan best met geente
tomaat gewerkt worden waarbij zowel cultivar
als onderstam fusariumresistent zijn en eventueel
ook witziekte-resistent. Om de plantkosten te drukken
kunnen dubbelkoppige planten gekozen worden.
Bij de rassenkeuze zijn ook smaak, sortering,
doorkleuring en houdbaarheid belangrijk, afhankelijk
van het gekozen afzetkanaal.
Bij de aanvang van de teelt moet een sterk generatief
gewas nagestreefd worden: dit geeft een
vlottere vruchtzetting en het gevaar dat Botrytis
optreedt in een later stadium wordt beperkt. Het
gewas wordt generatief gestuurd door droog op te
kweken.
Heel wat informatie is reeds aangegeven in het
algemene gedeelte. Verder verdienen Phytophtom
Infestam en Botrytis extra aandacht. De aardappelplaag
wordt vermeden door het gewas droog te
houden (een minimumbuis aanhouden en eventueel
droogstoken) en door een sterk generatieve
opstart te stimuleren. Elke aantasting met Botrytis
moet uitgesneden worden. De snijwonden laat men
opdrogen. Tegen witziekte kan gezwaveld worden,
echter niet zonder vooraf te informeren bij de
leverancier van natuurlijke vijanden, want bepaalde
soorten kunnen niet tegen zwavel.
Bij doorteelt kan ongeveer 40 kg losse tomaat per
m2 verwacht worden of 30 kg trostomaat.
Komkommer
Bemesting
Komkommer behoeft eveneens heel wat N: er wordt
250 tot 300 kg N/ha aangevoerd. Deze is afkomstig
van gecomposteerde stalmest (max 170 kg N/ha),
groencompost en eventuele hulpmeststoffen.
Planten
Er moet voor witziekte-resistente rassen gekozen
worden. Om bodemziekten te vermijden kan best
geënte komkommer aangeplant worden.
Onkruidbeheersing
Zoals reeds aangegeven in het algemene gedeelte.
Hou er wel rekening mee dat komkommer zeer
oppervlakkig wortelt: schoffelen is dus niet aan te
bevelen.
Gewasbescherming
Heel wat is reeds aangegeven in het algemene
gedeelte. Tot de eerste vruchten oogstbaar zijn,
moet de teelt zeer vochtig gehouden worden om
brandkoppen te vermijden. Ook daarna moet de
teelt vochtig gehouden worden, zij het wat minder,
om echte meeldauw te vermijden. Later in de teelt
zal moeten gewaakt worden of er valse meeldauw
en Mycosphaeretta voorkomt. Indien dit het geval
is moet er droger geteeld worden, rekening houdend
met de eventuele aanwezigheid van echte
meeldauw. Verder moet er aandachtig geobserveerd
worden op spint en katoenluis: beiden zijn moeilijk
te bestrijden en vragen een zeer alerte aanpak,
Oogst en opbrengst
Bij vroege teelt kan ongeveer 80 à 100 stuks per m 2
verwacht worden. De opbrengst is sterk afhankelijk
van de witziekte-druk.
Veldsla
Bemesting
De bemesting voor veldsla vormt weinig problemen.
Dit gewas heeft meestal genoeg aan de voedingsstoffen
die de vorige teelten nagelaten hebben.

De enige opmerking die kan gemaakt worden, is de
zoutgevoeligheid van dit gewas. De behoefte aan N
bedraagt 40 -60 kg/ha, P2Os en K2O respectievelijk 50
kg/ha en 100 - 150 kg/ha.
Planten
Onder koud glas wordt van eind september tot eind
oktober of van eind januari tot eind februari geplant.
Veldsla moet dik gezaaid worden opdat het gewas
niet zou uitstoelen. De afstand tussen de rijen bedraagt
15 à 20 cm. Het perspotje wordt half boven de
grond gelaten zodat de buitenbladeren in een later
stadium nauwelijks in contact komen met de grond.
Onkruidbeheersing
Zoals reeds algemeen aangegeven: rol schoffelen tussen
de rijen, eventueel aangevuld met schoffelen in
de rij. Bij de winterteelt valt echter nauwelijks onkruid
te verwachten.
Gewasbescherming
Het aantal dierlijke belagers van veldsla is zeer gering.
Sporadisch kan er een aantasting van slakken of
aardrupsen vastgesteld worden. Wel kan de mineervlieg
voor heel wat schade zorgen in veldsla.
Verder kunnen bepaalde schimmelziekten (vb. Botrytis)
voor problemen zorgen. Ze tasten de voet van de
plant aan zodat deze na verloop van tijd wegrot en
de plant wegvalt. Dit kan voorkomen worden door
te zorgen dat het gewas niet te nat staat en snel kan
opdrogen na een gietbeurt.
Oogst en opbrengst
De oogst van de kortbladige rassen vindt plaats als
ze een bladlengte van ca. 10 cm bereikt hebben. Bij de
langbladige zal de bladlengte ca. 14 cm bedragen. De
breedte van de bladeren is bij beide rassen ongeveer
gelijk (+/- 3,5 cm). Bij de teelt onder koud glas wordt
er geoogst vanaf november tot april. Er kan een opbrengst
van 80 tot 120 kg per are verwacht worden.
Peterselie
Bodem
Peterselie groeit op zowat elke bodem, behalve op
droge zandgronden en zware kleigronden. Hoofdzaak
is dat de structuur en de vochtvoorziening goed zijn.
N-bemesting gebeurt naar 150 kg N/ha. Bij bemesting
met rundermest wordt hiermee normaal ook de P- en
K-behoefte gedekt. Bij een hoog K-gehalte verdient
Mg ook aandacht, eventuele bijbemesting kan nodig
zijn.
Planten (zaaien)
Er wordt geplant van eind april tot eind augustus, op
plantverband van 30 op 15 cm. Per perspotje staan een
5-tal planten.
Er kan ook ter plaatse gezaaid worden, wat als voordeel
heeft dat bespaard wordt op de plantkosten
maar als nadeel dat de onkruidbestrijding en de oogst
moeilijker gaan en dat de grond anderhalve maand
vroeger reeds bezet wordt.
Onkruidbeheersing
Tot het gewas dichtgegroeid is, kan geschoffeld worden.
Er moet ook steeds gewied worden: een onkruidvrij
gewas is veel sneller te bossen. Zeker bij gezaaide
peterselie kan de onkruidbestrijding zeer arbeidsintensief
zijn. Een veronkruid gewas is niet meer te oogsten.
De benodigde arbeid voor de onkruidbestrijding
ligt bij een geplant gewas tussen 2 en 4 uur per are,
bij een gezaaid gewas tussen 5 en 10 uur.
Gewasbescherming
Schimmelziekten kunnen problemen geven: voornamelijk
bladvlekkenziekte en Phytium. Door regelmatig
te schoffelen voor een drogere grond en een
goede ontwatering krijgen schimmels al heel wat
minder kans. In een sterk gewas met een regelmatige
groei kan de schimmel zich moeilijk uitbreiden.
Tegen bladluizen kan men best behandelen. Door de
luizenpopulatie in te perken vermijdt men ook de verspreiding
van virusziekten.
Oogst en opbrengst
Peterselie wordt in bosjes op de markt gebracht: er
kunnen zo’n 1500 bossen van 75 à 100 gram per are
venvacht worden. Belangrijk is dat de bossen volledig
onkruidvrij zijn.
Spinazie
De ideale bodem voor spinazie is een goed doorlatende,
luchtige en voldoende vochthoudende zandleem-
of leemgrond met een hoog humusgehalte en met
een minimum pH van 6,5.
Bemesting
Als bemesting wordt er veelal een grote hoeveelheid
verteerde compost gegeven. Spinazie stelt hoge eisen
aan de bemesting, met name aan stikstof (100-150 kg
N/ha) en kalium (150-200 kg K2O/ha). Door de organische
bemesting zal de fosfaatbehoefte (70 - 110 kg
P2O5/ha) voldoende gedekt worden.
Zaaien
Spinazie kan op verschillende manieren en tijdstippen
gezaaid worden. De teelten onder glas worden op een
afstand van 10x5 cm gezaaid, 1 à 2 cm diep. De vroege
teelt wordt gezaaid in januari en februari. De lente-,
zomer-, herfst- en winterteelt zaait men respectievelijk
in maart - april, mei - juli, augustus en september.
Zomerteelt wordt het minst toegepast omdat onder
zeer warme omstandigheden de spinazie slecht groeit
en snel doorschiet. De late teelt, die onder koud glas
plaatsvindt, kan van eind oktober tot de jaarwisseling
gezaaid worden. Omwille van de onkruidbeheersing
moet bij najaarsteelt planten zeker overwogen worden.
| pag 37

| pag 38
omschakelen naar de biologische landbouw | Akkerbouw & GROENTEN | februari 2011
onkruidbeheersing
Om het onkruid te beheersen wordt er een vals zaaibed
toegepast. Dit houdt in dat de grond voor het
zaaien nog eens geschoffeld, gebrand of gewiedegd
wordt om het reeds gekiemde onkruid te vernietigen.
Tussen het zaaien en het opkomen van de spinazie
kan ook nog gebrand worden. Door de grote
groeisnelheid van spinazie in voorjaarsteelt zal de
grond snel bedekt zijn, wat ervoor zorgt dat wieden
overbodig is omdat het onkruid verstikt wordt. In de
zomer en in het najaar zal dit minder het geval zijn.
gewasbescherming
Wanneer er niet met wolfresistente rassen wordt
gewerkt, kan de schade door deze schimmel zeer
ernstige vormen aannemen en zal het perceel volledig
opgeruimd moeten worden.
oogst en opbrengst
Het oogsttijdstip en de opbrengst van de verschillende
teeltmethoden zijn in onderstaande tabel
terug te vinden:
Teeltmethode Oogsttijdstip Opbrengst (kg/
are)
vroege teelt april-half mei 150-250
lenteteelt mei-begin juni 300-350
zomerteelt half mei-half
augustus
300-350
herfstteelt half augustusoktober
150-250
winterteelt eind maarthalf
april
250-300
late teelt eind decembermaart
150-250
Arbeid
De biologische landbouw heeft een arbeidsintensief
karakter. Vooral in de onkruidbeheersing, het oogsten
en de afzet gaat extra tijd kruipen. Telers die
willen omschakelen zien dit soms als een moeilijk
te nemen hindernis. ‘Want,’ zo zegt men, ‘de kosten
lopen op, goede arbeiders zijn moeilijk te vinden en
altijd dat vreemd volk op mijn erf, zo heb ik geen
privacy meer.’ Tuinbouwers hebben hier vaak reeds
ervaring mee, zeker glasgroentetelers. In de praktijk
ervaren biologische telers inderdaad dat de kosten
oplopen, maar ook dat de baten de kosten waard
zijn. Tevens merken ze dat gemotiveerde arbeiders
die in de biologische landbouw willen werken
niet zo moeilijk te vinden zijn. Door met meerdere
mensen samen te werken, geeft rnen inderdaad een
stuk privacy op maar daartegenover staat dat er
vele ideeën aangedragen worden en dat problemen
vanuit meerdere gezichtspunten bekeken worden.
Niet onbelangrijk is ook dat het bedrijf op deze manier
meer verbonden raakt met de gemeenschap er
omheen. Gezien de specifieke eisen die het verzorgen
van vruchtgewassen (oa. observatie op ziekten
en plagen) en het oogsten van fijne bladgewassen
voor de versmarkt en het oogsten van vruchtgewassen
stellen, is het aan te bevelen om zoveel mogelijk
met vaste arbeidskrachten te werken of toch met
een vaste groep seizoenarbeiders.
Om deze extra arbeid goed te organiseren is het
belangrijk om van bij de start van het seizoen de
hoeveelheid correct in te schatten. Hierbij kan
een jaartabel een zeer nuttig instrument zijn: per
maand en per teelt heeft men een schatting van de
benodigde arbeid. Tenzij er echter nieuwe teelten
geïntroduceerd worden op het bedrijf, zal de meerarbeid
zeer relatief zijn en hoeft dit ook geen extra
druk met zich mee te brengen: op arbeidsintensieve
bedrijven zoals glasgroentebedri jven is de benodigde
meerarbeid niet zo hoog in verhouding tot de
totale arbeid die ook gangbaar reeds moest gepresteerd
worden. Een belangrijk aspect dat zeker in de
omschakelingsperiode flink kan doorwegen, is het
opbouwen van kennis in de biologische teelt. Ook de
opleiding van medewerkers zal tijd vergen.
Bedrijfseconomische resultaten
Daar er voor de biologische glasgroenteteelt geen
representatieve, gemiddelde gegevens bekend zijn
voor wat betreft de bedrijfseconomische resultaten,
wordt een concrete case-studie weergegeven. Aan
de hand van een bedrijf van het gemengde type
(vrucht- en bladgewassen, lichte stook) wordt een
beeld geschetst van de kostprijsberekening per teelt.
De weergegeven kostprijzen zijn dus louter indicatief,
zeker de algemene kosten en de afschrijvingen
variëren zeer sterk van bedrijf tot bedrijf.
Het bedrijf dat onderwerp is van de case-studie
omvat 4900 m2 glasgroenteteelt. De belangrijkste
teelten zijn tomaat, komkommer, kropsla en veldsla.
Voor elk van deze teelten werd een kostprijsberekening
gemaakt. Het bedrijf ligt op vruchtbare zandleem.
Er werken 3 personen voltijds op het bedrijf.
Op piekmomenten worden ook seizoenarbeiders
aangetrokken.
Installatie
• Serres 1 en 2: 2 x 900 m 2
poothoogte: 2,85 m, glasmaat: 80 cm,
2 hete luchtkachels: 170.000 kcal op stookolie.
• Serres 3 en 4: 2 x 1550 m 2 ,
poothoogte: 3,50 m, glasmaat: 112,5 cm,
buisverwarming: 4 buizen van 51 Ø mm per kap.
Buis rail systeem.
• Beregening: regenwaterreservoir 1,5 miljoen
liter, 2 buizen per kap van 3,20 r
nieuwe serres: automatische beregening
oude serres: manuele bediening

• Drainage aanwezig
• Pottenpersmachine
• Tomatensorteermachine type visgraat
• Koelcel 35 m3 • Vorklift
Afschrijving investeringen serres en inrichting: 2,6 tot
3,1 euro/m2 per jaar.
Intresten: 1,2 tot 1,4 euro/m 2 per jaar.
Algemene kosten (verzekeringen, elektriciteit, grondontleding,
voorlichting, controlekosten, rollend materiaal,
sociale bijdragen, bureel- en beheerskosten,
abonnementen en lidgelden): 12.500 tot 15.000 euro/
jaar.
Verwarmingskosten (gemiddeld strenge winter):
15.000 euro/jaar
De arbeidskosten worden gerekend aan 10 euro/uur.
Transport- en verkoopkosten zijn niet in de kostprijs
verrekend.
Voor het gemiddelde glastuinbouwbedrijf zullen de
algemene afschrijvingen en intresten een stuk hoger
liggen. Dit wordt nog versterkt als het een kas voor
doorteelt van vruchtgewassen is, bv. de intresten
stijgen dan tot 5 euro/m2 .
Verdeling algemene kosten over de verschillende
teelten:
Teelt % oppervlakte
% omzet gebruikte
verdeelsleutel
%
Veldsla 23 17 20
Kropsla lente 12 10 11
Kropsla herfst 12 7 10
Tomaat vroeg 17 25 21
Tomaat laat 7 7 7
Komkommer 12 17 15
Chinese kool 6 5 6
Plantgoed 3 5 5
Diversen 3 3 3
Kostprijsberekeningen vier teelten (case-studies)
Kropslavoorjaar
Veldsla
Tomaatvoorjaar
Komkommer
Plantgoed 0,97 1,2 2,35 1,45
Stookkosten 0,6 0,2 3,84 2,6
Afschrijvingen 1,46 1,46 4,64 2,6
Rente 0,7 0,7 1,6 1,16
Meststoffen 0,05 0 0,37 0,25
Gewasbeschermingsmiddelen
0 0 0,29 0,02
Gas voor onkruidbrander
0,02 0,02 0 0
Teeltmateriaal
(koord, clipsen,...)
0 0 0,25 0,25
Afschrijving en
intrest onkruidbrander
0,04 0,04 0 0
Algemene kosten 0,6 1,1 3,5 2,64
Arbeid 1,15 1,81 9,87 6,93
Totaal 5,59 6,53 26,71 17,9
Afzet
Groenten in omschakeling kunnen enkel via de meer
directe verkoopskanalen (thuisverkoop, markt, groentepakketten
of voedselteams) tegen een meerprijs
verkocht worden. Bij de groothandel wordt slechts
uitzonderlijk een meerprijs gegeven. De afzet van
de groenten in omschakeling moet dus zeer goed
voorbereid worden: vooraleer de teelt in de kas komt,
moeten reeds afzetafspraken gemaakt zijn. Zeker met
vrucht gewassen kan men anders van een kale reis
thuiskomen. Biologische groenten kunnen marktklaar
afgezet worden via de groothandel, de veiling of coöperatieve
afzet.
Het is van groot belang om voor de start van het
teeltseizoen reeds duurzame afspraken te maken met
toekomstige afnemers. Overleg met collega-bioboeren
kan hierbij helpen.
Voor namen en adressen van afnemers en leveranciers
verwijzen we naar onze online databank www.
biobedrijvengids.be, onder de tab ‘boer zoekt’.
| pag 39

| pag 40
omschakelen naar de biologische landbouw | Akkerbouw & GROENTEN | februari 2011
De effectieve omschakeling
De omschakeling van een glasgroentebedrijf naar
de biologische teelt moet bijzonder goed voorbereid
worden.
Vooreerst is er de teelttechnische omschakeling: de
teler moet zelfkennis opdoen van de biologische
teelt en zich voorbereiden op de wijziging van teeltmethodiek.
Maar zeker even belangrijk in de glasgroenteteelt
zijn de bedrijfseconomische consequenties die de
omschakelingsperiode met zich mee brengt. Aangezien
de vaste kosten van een glastuinbouwbedrijf
hoog zijn, mag de omzet in de omschakelingsperiode
niet te fel dalen. Zeker wanneer de glasopstand
nog moet afgeschreven worden, kan een forse
daling van de omzet liquiditeitsproblemen veroorzaken.
Bij het bedrijfstype met bladgewassen en vruchtgewassen
en het bedrijfstype met bladgewassen kan
deze omzetdaling nog beperkt worden door een
gefaseerde omschakeling. Dit houdt in dat enkele
jaren na elkaar een deel van de serre in omschakeling
gaat. Met uitgekiend puzzelwerk kan men ernaar
streven om de laagst salderende gewassen op
de percelen in omschakeling te telen en de hoogst
salderende gewassen gangbaar te blijven telen tot
een deel van de serre uit de omschakelingsperiode
is. Aangezien bladgewassen biologisch weinig meerkosten
met zich meebrengen en zowel opbrengst als
kwaliteit sterk vergelijkbaar zijn met de gangbare
productie, zal de bedrijfseconomische consequentie
hier meevallen.
Het grote probleem bij deze gefaseerde omschakeling
is echter dat de wetgeving biologische productie
parallelle productie verbiedt: een zelfde teelt
mag maar in één teeltkwalificatie voorkomen op het
bedrijf: of biologisch, of biologisch in omschakeling,
of gangbaar. Wanneer deze oefening gemaakt wordt
voor de voorgestelde rotaties dan blijkt al vlug dat
nieuwe teelten moeten ingepast worden of dat belangrijke
teelten tijdelijk op kleinere oppervlakten
moeten teruggebracht worden.
Bij het bedrijfstype met hoofdzakelijk vruchtgewassen
stelt dit probleem zich nog veel acuter. Tijdens
de omschakelingsjaren komt men met een teelt te
zitten die gemiddeld 30% minder opbrengst geeft
en vaak van een iets mindere kwaliteit is dan men
gangbaar gewoon was (door bv. foutjes bij het voor
de eerste maal toepassen van puur organische
bemesting of door het leren werken zonder chemisch-synthetische
gewasbeschermingsmiddelen)
terwijl de productiekosten toegenomen zijn (onder
meer door duurder plantgoed en extra arbeid voor
de onkruidbeheersing). Ook de optie om twee jaar
lang lager salderende gewassen te telen ligt zeer
moeilijk omdat een glasopstand voor zware stook
een dermate hoge investeringskost betekent dat
de afschrijvingen twee jaar uitstellen niet evident
is. Toch lijkt dit de enige mogelijkheid om een nog
niet afgeschreven serre om te schakelen. Overleg
met de kredietverlenende instelling zal hier zeker
noodzakelijk zijn. Glasgroentebedrijven die omschakelen,
doen dit dan ook vaak bij het bouwen van een
nieuwe serre. De grond waarop de serre komt wordt
dan twee jaar voor de bouw reeds aangemeld bij de
controleorganisatie. Tijdens die twee jaar omschakeling
wordt dan een zeer extensieve teelt gezet (en
biologisch uitgebaat!) zoals bv. gras of zelfs gewoon
braak. Soms wordt gekozen voor luzerne of klaver
zodat stikstof gebonden en de structuur verbeterd
wordt, maar na het bouwen van de serre is die verbeterde
structuur meestal weer kapot gereden.
In de nieuwe serre kan dan onmiddellijk met een
volledig biologische rotatie gestart worden.
Omschakelen vanuit de hydroteelt blijkt nog moeilijker.
Enkele knelpunten dringen zich op:
* De afschrijvingslast is meestal nog hoger dan
bij het gespecialiseerde vruchtgewassenbedrijf,
waarbij een deel van de infrastructuur in de
bioteelt niet meer bruikbaar is.
• Er moet niet enkel ervaring opgedaan worden
met de biologische teelt, maar ook met grondteelt.
* De bodem die vanonder het plastic komt, is
doorgaans arm aan bodemleven. Er zal moeten
gediepwoeld worden, het organische stofgehalte
zal drastisch omhoog moeten en eventueel
zal gedraineerd moeten worden.
• Idealiter wordt er strookberegening aangelegd
waardoor de klimaatregeling bewerkelijker
wordt.
Zoals blijkt is de omschakeling van een glasgroentebedrijf
geen sinecure. Het vergt een goede bedrijfsleider
met een gezond bedrijf om deze stap succesvol
te nemen.

Steunmaatregelen
van de overheid
Hectaresteun biologische landbouw
In België geldt sinds 1994 een systeem waarbij Belgische
landbouwers en tuinders, die de biologische
productiemethode invoeren of verder toepassen en
een aanvraag voor de biologische productiemethode
indienen, rechtstreeks kunnen worden gesubsidieerd
middels hectaresteun.
De producenten, zowel in hoofdberoep als in nevenberoep,
kunnen verbintenissen van 5 jaar aangaan
voor het verkrijgen van de subsidiebedragen zoals
vermeld in Tabel 1. Deze subsidie wordt toegekend
voor verbintenisperiodes van 5 jaar. Vanaf het 6de jaar
en voor zover de reglementering het op dit ogenblik
toelaat, kan een nieuwe verbintenis voor 5 jaar afgesloten
worden.
De land- of tuinbouwer doet de jaarlijkse aangifte
van de percelen biologische productiemethode via de
verzamelaanvraag en volgens de richtlijnen en toelichtingen
bij de verzamelaanvraag. De verzamelaanvraag
geldt tegelijkertijd als aanvraag tot uitbetaling. (Dit
is de verzamelaanvraag voor het verkrijgen van de
bedrijfstoeslag, voor de agromilieumaatregelen/beheersovereenkomsten
en voor de mestbankaangifte.)
De formulieren met bijhorende toelichtingsbrochure
worden verstuurd door het Agentschap voor Landbouw
en Visserij.
http://lv.vlaanderen.be
De verzamelaanvraag kan ook online ingediend worden
via het e-loket.
https://www.landbouwvlaanderen.be
Voor bijkomende informatie over de subsidiemaatregel
biologische productiemethode kan je je richten tot
je buitendienst van het Agentschap voor Landbouw
en Visserij, Afdeling Markt- en Inkomensbeheer. De
omschakeling moet gestart zijn en aangemeld zijn bij
een erkend controleorgaan ten laatste op de uiterste
indieningsdatum van de verzamelaanvraag van het
betrokken jaar om in aanmerking genomen te worden
als eerste jaar.
Subsidiebedragen per
teeltgroep (euro/ha)
Eénjarige akkerbouwen
ruwvoederteelten
Omschakeling
(1)
Bio (2) Bio 5+
(3)
600 360 240
grasland 450 150 120
Eénjarige groententeelten
tot en met
2,50 ha
1000 800 495
Eénjarige groententeelten
boven 2,50 ha
1000 700 380
Beschutte teelten 1650 990 790
Meerjarige groentenen
fruitteelten (4)
900 620 555
(1) eerste twee jaren na start omschakeling, drie jaren
voor meerjarige fruitteelten.
(2) derde, vierde en vijfde jaar na omschakeling, vierde
en vijfde jaar voor meerjarige fruitteelten.
(3) zesde en volgende jaren na omschakeling.
(4) De subsidie kan niet worden toegekend als de fruitopbrengst
van hoogstammige fruitbomen die meer
dan vijf jaar geleden werden aangeplant, niet wordt
gecommercialiseerd.
Investeringssteun
Investeringssteun: de overheid biedt zowel kapitaalsubsidie
(tot 38%!) als rentesubsidie voor investeringen
in de biologische landbouw voor zover die gericht
zijn op milieuvriendelijkheid, dierenwelzijn of diversificatie.
Ook voor het opstarten van samenwerkingsverbanden
kan VLIF-steun verkregen worden.
Bedrijfsontwikkelingsplan en
bedrijfsbegeleiding
Om je een idee te geven van wat de omschakeling
naar de biologische productiemethode voor je bedrijf
zou betekenen, biedt de Vlaamse Overheid een
subsidie aan voor het opstellen van een bedrijfsontwikkelingsplan.
Deze subsidie aanvragen verplicht de
landbouwer niet tot omschakeling. Deze vergoeding
dekt een gedeelte van de kosten en bedraagt (anno
2011) 868 euro per bedrijf. Om na omschakeling de
biologische teelt maximale slaagkans te geven biedt
de Vlaamse Overheid een subidie aan voor bedrijfsbegeleiding
met minimaal drie bedrijfsbezoeken per jaar.
Een landbouwer kan maximaal 5 jaar een beroep doen
op deze subsidie voor bedrijfsbegeleiding die 496
euro per jaar bedraagt (anno 2011). Indien je hiervoor
interesse hebt, contacteer je een erkend centrum voor
bedrijfsbegeleiding in de biologische landbouw. Enkel
de door de Vlaamse Overheid erkende centra komen
hiervoor in aanmerking.
| pag 41

| pag 42
omschakelen naar de biologische landbouw | Akkerbouw & GROENTEN | februari 2011
Subsidie controlekost
Vlaanderen legt aan de controleorganisaties,
erkend voor controle in de biologische productiemethode,
bijkomende voorwaarden op voor
het uitvoeren van een minimaal aantal analyses
en steekproefcontroles omdat dit bijdraagt tot
een efficiënt en sluitend controlesysteem.
Deze voorwaarde zorgt echter ook voor een
verhoging van de controlekost. Om enerzijds de
kwaliteitsgaranties te behouden, maar anderzijds
de Vlaamse biologische marktdeelnemers
niet langer de meerkost te laten dragen heeft
Vlaams Minister van Landbouw beslist om een
subsidie toe te kennen.
Meer info bij BioForum Vlaanderen of bij de
Vlaamse Overheid, afdeling Duurzame Landbouwontwikkeling.
http://lv.vlaanderen.be/

Nuttige adressen
Voor een actuele adressenlijst van instanties en van gecertificeerde biologische bedrijven kan je
steeds terecht bij de online databank van BioForum Vlaanderen vzw:
www.biobedrijvengids.be.
Vlaamse overheid - beleidsdomein landbouw & visserij
Ellipsgebouw - Koning Albert II-laan 35, bus 40 • B-1030 Brussel • http://lv.vlaanderen.be
Vlaamse Overheid, Duurzame Landbouwontwikkeling
(ADLO) - Biologische Landbouw
Strategisch Plan Biologische Landbouw
Marie Verhassel
Elfi Laridon
Malgorzata Szulc
Ellipsgebouw 6de verdiep
tel 02/552 78 77 • fax 02/552 78 71
marie.verhassel@lv.vlaanderen.be
elfi.laridon@lv.vlaanderen.be
malgorzata.szulc@lv.vlaanderen.be
Europese Wetgeving biologische productie
Elfi Laridon
Ellipsgebouw 6de verdiep
tel 02/552 79 19 • fax 02/552 78 71
elfi.laridon@lv.vlaanderen.be
Beroepsverenigingen en keurmerkbeheer
BioForum Vlaanderen vzw
Quellinstraat 42 • 2018 Antwerpen
www.bioforum.be voor alle afdelingen
Coördinatie Producenten
An Jamart
tel 03/286 92 65 • fax 03/286 92 79
an.jamart@bioforum.be
Coördinatie Biobedrijfsnetwerken
Koen Dhoore
tel 0494/99 21 85
koen.dhoore@landwijzer.be
Coördinatie Verwerkers
Elke Denys
tel 03/286 92 72 • fax 03/286 92 79
elke.denys@bioforum.be
Coördinatie Verkooppunten
Marijke Van Ranst
tel 03/286 92 67 • fax 03/286 92 79
marijke.vanranst@bioforum.be
Vlaamse wetgeving, importmachtigingen,
afwijkingen, controle-organisaties biologische
productie
Vanessa De Raedt
Ellipsgebouw 6de verdiep
tel 02/552 78 86 • fax 02/552 78 71
vanessa.deraedt@lv.vlaanderen.be
Vlaamse Overheid, Agentschap voor Landbouw en
Visserij - Markt- en Inkomensbeheer - Aangiftes
Hectaresteun (verzamelaanvraag)
Karla Timmermans
Ellipsgebouw 3de verdiep
tel 02/552 75 38 • fax 02/552 75 11
karla.timmermans@lv.vlaanderen.be
VLIF - Vlaams landbouwinvesteringsfonds
(Structuur en Investeringen)
Johan De Schryver
Ellipsgebouw 4de verdiep
tel 02/552 74 70 • fax 02/552 74 71
johan.deschryver@lv.vlaanderen.be
BioForum is medebeheerder van het nationale
privaatkeurmerk Biogarantie®
BioForum Vlaanderen/Biogarantie®
Quellinstraat 42 • 2018 Antwerpen
Martine Van Schoorisse
tel 03/286 92 69 • fax 03/286 92 79
martine.vanschoorisse@bioforum.be
Afzet
Bio zoekt Keten
Paul Verbeke
tel 03/286 92 68 • fax 03/286 92 79
paul.verbeke@bioforum.be
www.biozoektketen.be
‘Bio zoekt Keten’ is een project van BioForum Vlaanderen
in samenwerking met
Boerenbond en ABS.
| pag 43

| pag 44
omschakelen naar de biologische landbouw | Akkerbouw & GROENTEN | februari 2011
Controle & certificering
Certisys bvba (BE-BIO-01)
Blaise Hommelen
K. Maria Hendrikaplein 5-6 • 9000 Gent
tel 09/245 82 36
info@certisys.eu • www.certisys.eu
TÜV Nord Integra (BE-BIO-02)
Annick Cnudde
Statiestraat 164 A • 2600 Berchem
tel 03/287 37 60 • fax 03/287 37 61
info@tuv-nord-integra.com •
www.tuv-nord-integra.com
Quality Partner nv (BE-BIO-03)
Samya Aweis
Rue Hayeneux 62 • 4040 Herstal
tel 04/240 75 00 • fax 04/240 75 10
info@quality-partner.be • www.quality-partner.be
Control Union (BE-BIO-04)
Wim Overlaet
Abtsdreef 10B • 2940 Stabroek
tel 03/232 49 70 • fax 03/232 75 42
woverlaet@controlunion.com • www.controlunion.
com
Vorming
Landwijzer vzw
Algemeen vormingscentrum in de landbouw
2-jarige beroepsopleiding biologische landbouw
Koen Dhoore
Quellinstraat 42 • 2018 Antwerpen
tel 03/281 56 00 • fax 03/281 56 01
koen.dhoore@landwijzer.be
Externe bedrijfsbegeleiding
Symorganic (Bodemmanagement)
Nico Vandevannet
tel 0473/20 04 07
symorganic@gmail.com
FarmDevelopment (Bedrijfsontwikkeling &
Kleinfruit)
Marcel de Jong
Kasteellaan 6 • 3450 Geetbets
tel 493/50 12 15
marcel.dejong@skynet.be
Wim Vandenberghe (Bedrijfsontwikkeling &
Kleinfruit)
Valkenberg 11c • 8970 Poperinge
tel 0496/10 70 96
wim.vandenberghe5@pandora.be
De erkende centra voor bedrijfsbegeleiding
in de biologische landbouw
Bio zoekt Boer
Sofie Hoste
Diestsevest 40
3000 Leuven
tel 0494/98 23 69
fax 016/28 61 29
info@biozoektboer.be • www.biozoektboer.be
BioForum Vlaanderen vzw
An Jamart
Quellinstraat 42 • 2018 Antwerpen
tel 03/286 92 65 • fax 03/286 92 79
an.jamart@bioforum.be
BoerenBond-consult
Ignace Deroo
Diksmuidsesteenweg 406/4 • 8800 Roeselare
tel 051/26 03 85 • fax 051/26 03 89
ignace.deroo@boerenbond.be
PCBT - Interprovinciaal Proefcentrum voor de
Biologische Teelt vzw
Lieven Delanote
Ieperseweg 87 • 8800 Rumbeke-Beitem
tel 051/27 32 50 • fax 051/24 00 20
lieven.delanote@west-vlaanderen.be
PCG - Provinciaal Proefcentrum voor de Groenteteelt
vzw
Justine Dewitte
Karreweg 6 • 9770 Kruishoutem
tel 09/381 86 86 • fax 09/381 86 99
justine.dewitte@proefcentrum-kruishoutem.be
VAC - Vlaams Agrarisch Centrum
Ambachtsweg 20 • 9820 Merelbeke
tel 09/252 59 19 • fax 09/252 40 66
vac@vacvzw.be
Consumentenorganisatie
VELT vzw
Jan Van Noppen
Uitbreidingstraat 392 C • 2600 Berchem
tel 03/281 74 75 • fax 03/281 74 76
www.velt.be

| pag 45

| pag 46
omschakelen naar de biologische landbouw | Akkerbouw & GROENTEN | februari 2011
Biologische landbouw is een landbouwsysteem dat de samenhang tussen plant, dier en omgeving voorop stelt.
Centraal staan de bodemvruchtbaarheid, milieu en dierenwelzijn. De interesse van boeren en tuinders voor de
bioteelt is er wel degelijk, maar effectief omschakelen vinden ze vaak een te groot risico.
Omschakelen naar de biologische teeltmethode is immers een ingrijpende stap in de bedrijfsvoering. Boeiend is
het ongetwijfeld. Want wie zich verdiept in de principes van de biologische landbouw, ontdekt een landbouw die
aan vele eisen van de moderne maatschappij voldoet. En de boer een enorme voldoening schenkt. Tenminste, als
je je goed voorbereidt.
Om goed gewapend de omschakeling aan te pakken, is er deze omschakelingsbrochure voor akkerbouw en
groenten. Ze biedt een overzicht van de belangrijkste veranderingen die je bedrijf zullen omvormen tot een
succesvolle biologische onderneming.