(2006) Professor Henk van Os - Vereniging Rembrandt

aanvulling bij het artikel uit het vorige nummer van
dit Bulletin over de tekening van Johannes thopas
uit de collectie van het amsterdams gemeentearchief
N o t e n
1. over Hans Martens zie: oscar
gelderblom, ‘Hans Martens.
een antwerpse ‘cruydenier’
in amsterdam’, in Jaarboek
Oud-Utrecht 2002, pp. 15-
33 en tevens pp. 222-223.
Zie over de familieportretten
(waarin dit portret niet vermeld
wordt) F.g.l.o. van
kretschmar ‘De portretverzameling
Martens van sevenhoven,
een beeldkroniek
van een utrechtse familie’,
in Jaarboek van het Centraal
Bureau voor Genealogie en
het Iconographisch Bureau
32 (1978), pp. 149-233.
2. Met veel dank aan erik
schmitz van het gemeentearchief
amsterdam die met
zijn speurwerk naar de afgebeelde
huizen en de families
Martens en Bacherus de geportretteerde
heeft kunnen
identificeren. tevens heeft
hij mij geattendeerd op de
bestaande literatuur over de
familie Martens.
De oudere dame is waarschijnlijk inderdaad
Maaike Martens (1580-1635).
Er zijn inmiddels meer details bekend
geworden over de families Bacherus en
Martens.
Het grote pand links van de steeg
op de portrettekening was in 1647 in
bezit van Daniël Bacherus (eigenlijk:
Baccher), koopman in drogerijen, die
in 1639 was gehuwd met Catharina
Hooft. Hij was de jongste zoon van de
uit Vlaanderen afkomstige arts en kruidenier
Stephanus Bacherus (ca. 1571-
1636?) en diens vrouw Maaike Martens,
die in 1601 getrouwd waren. Maaike was
de oudste dochter uit het eerste huwelijk
van Hans Martens de Oude (1555-
1613), die in 1581 vanuit Antwerpen
naar Amsterdam gekomen was. Hij had
hier zijn oude beroep van kruidenier
voortgezet en zijn bedrijf tot een van
de belangrijkste van de stad gemaakt.
Na het overlijden van zijn eerste vrouw
Mayken Provoost in 1584 was hij hertrouwd
met Mayken Bacherus. Zij was
een oudere zuster van de al genoemde
Stephanus, die later met haar stiefdochter
zou trouwen. In 1590 of wat later
verhuisde de familie van de Dam naar
huis De Otter op het Damrak, de trapgevel
die rechts op de tekening nog half
te zien is en die in opdracht van Hans
Martens gebouwd moet zijn. Het bedrijf,
na zijn dood in 1613 door een aantal
kinderen voortgezet, ging in 1639 failliet.
Zoon Carel, advocaat van beroep,
was toen al naar Utrecht verhuisd en
van hem stammen alle nakomelingen af
van deze familie die uiteindelijk in 1972
zou uitsterven. Het Centraal Museum
in Utrecht bewaart de omvangrijke collectie
familieportretten, die begint met
de schilderijen die Hans Martens en zijn
tweede vrouw in 1612 hadden laten vervaardigen.
Drie kinderen uit het tweede
huwelijk gaven in de jaren veertig van
de zeventiende eeuw eveneens portretopdrachten.
1 Dit heeft Daniël Bacherus
5 Vereniging reMBranDt naJaar 2006
Portret van een oudere dame, waarschijnlijk maaike martens (1580-1635)
Johannes thopas (voor ca. 1620-na ca. 1682)
Ca. 1650-1660. gouache met sporen van grafiet, 240 x 191 mm
geMeentearCHieF aMsterDaM
wellicht op het idee gebracht alsnog een
portret te laten maken van zijn inmiddels
overleden moeder, die immers de
oudste dochter van Hans Martens was
en wier portret een logische aanvulling
vormt op de toen al bestaande afbeeldingen
van andere leden van deze familie.
Van Daniël zelf, zijn vrouw en zijn
broers, die, als arts of kruidenverkoper,
in het voetspoor van hun vader traden,
zijn geen portretten bekend. 2
De identificatie van de geportretteerde
als iemand die al twee decennia
voor de vervaardiging van de tekening
overleden was, werpt nieuw licht op
de werkwijze van zowel Thopas als zijn
opdrachtgevers. Tevens kan een tot nu
toe onbekend portret worden toegevoegd
aan de iconografie van de familie
Martens en wel uit de relatief korte tijd
dat zij in Amsterdam gevestigd was. Het
illustreert ook iets van de belangrijke rol
die Vlaamse immigranten rond 1600 in
Amsterdam speelden s
Bert gerlagh
Conservator Prenten en tekeningen
Gemeentearchief Amsterdam