staatssecretaris sociale Zaken in duitsland - Uwv

voor relaties van UWv april 2012
Gerd Hoofe
staatssecretaris sociale Zaken in duitsland
over Het
nieuwe
wirtscHaftswunder

6
1o
colofon UWvmagazine voor relaties van uitvoeringsinstituut
werknemersverzekeringen (uwv) april 2012. verschijnt 4 x per jaar
realisatie: vdbj_, Postbus 215, 2060 ae Bloemendaal www.vdbj.nl,
uwvmagazine@vdbj.nl hoofdredactie: kees diamant redactioneel
management: fennie Pruim mailadres redactie: concernredactie@uwv.nl
eindredactie: Mirjam van immerzeel en Jacques Poell vormgeving:
Marc van Meurs aan dit nummer werkten mee: amke, rhonald
Blommestijn, andreas chudowski, Philip dröge, dutchphotography.nl,
Gert Hage, wim Hardeman, annemieke Hendriks, erik kriek, ellen Meijer,
tessa Posthuma de Boer, nicolien reith, egbert Jan riethof, Peter
rijnsburger, Hanny roskamp, stephan sanders, arie vreeburg, Menno
de vries, Martin waalboer correctie: annette en rien van der snoek
lithografie: Grafimedia, amsterdam drukwerk: atlas, soest
adreswijzigingen s.v.p. sturen naar: uwv, Postbus 58285, 1040 HG
amsterdam onder vermelding van: adreswijziging uwv Magazine. Het is
alleen toegestaan artikelen uit uwv Magazine – geheel of gedeeltelijk –
over te nemen na toestemming van de redactie
6 door een ringetje
Wie op sollicitatiegesprek gaat, moet zorgen
dat hij er representatief uitziet; om door een
ringetje te halen! Zolang dat ringetje maar niet
door zijn neus zit... Kan de overheid die
iemands uitkering betaalt hem of haar verplichten
zich ‘te gedragen’ bij het solliciteren?
10 WirtschaftsWUnder
Terwijl Nederland van de eerste in de tweede
recessie terecht is gekomen, gaat de economie
in Duitsland goed. De werkloosheid is bij
onze oosterburen in 21 jaar nog niet zo laag
geweest. Gerd Hoofe, staatssecretaris van
Sociale Zaken bij onze oosterburen, over
dit Wirtschaftswunder.
15
22
15 sUf gesolliciteerd
Ze zijn goed gekwalificeerd, hebben veel
werkervaring en solliciteren zich suf, maar
krijgen steevast nul op het rekest. De
politiek schildert ze soms af als lui en
werkschuw. Drie oudere werklozen tekenen
waardig protest aan.
22 inclUsief Wajongers
Bij veertien Nederlandse universiteiten
hebben studenten onderzocht of er banen
zijn die geschikt zijn voor Wajongers. De
conclusies van deze Summer Course, onder
auspiciën van de Universiteit van Maastricht
en van UWV, zijn positief.
iets voor U?
Bent u op zoek naar
personeel, hebt u geen
vooroordelen over uiterlijk
en gedrag maar
beoordeelt u mensen op
hun zuivere merites?
Maak dan uw keus op
pagina 20, 21, 29 en 40! 30
30 ‘doe mij ook zo’n pietje!’
Wie een Wajonger in dienst wil nemen,
moet eerst en vooral het hart op de goede
plaats hebben zitten. In Zuid-Gelderland
zorgt arbeidsdeskundige Alex Thomas van
UWV ervoor dat ‘zijn’ Wajongers bij zulke
werkgevers aan de slag kunnen.
36 pro’s en contra’s van flex
Er bestaat veel discussie over de toenemende
flexibiliteit op de arbeidsmarkt. Wie profiteert
er het meest van: de werkgever of de werknemer?
Zijn we aan het doorschieten of kan de
flexibele schil niet groot genoeg zijn? En wat
is de rol van de overheid?
en verder
nieuws 4
kennisdossier 20
e-dienst 26
stephan sanders 35
open tijdens
de verboUWing
een van mijn favoriete tv-programma’s gaat over het verbouwen
van je huis. in een uurtje zie je de bestaande situatie,
het plan voor de opknapbeurt én de uitvoering ervan, en
tot slot de nieuwe situatie. Zo’n ‘verbouwingsspecial’ zouden
de presentatoren John williams en Martijn krabbé ook
bij uwv kunnen opnemen. Ga maar na: uwv staat tot 2015
voor een enorme krimpoperatie. Het personeelsbestand
moet met circa 5000 afnemen, en de begroting moet met
een half miljard omlaag naar ongeveer 1,3 miljard euro.
en ondertussen geldt: tijdens de verbouwing blijft de zaak
open. Zo houden we de Polisadministratie met ruim 20 miljard
gegevens van 12 miljoen nederlanders up-to-date.
en zorgen we elke maand dat ongeveer 1,2 miljoen
nederlanders hun uitkering ontvangen.
de verbouwing van uwv zal het meest zichtbaar zijn bij de
invoering van e-dienstverlening. in 2012 is face-to-facedienstverlening
alleen nog beschikbaar voor ongeveer de
helft van de ww-ingeschrevenen, voornamelijk degenen
met een grote afstand tot de arbeidsmarkt.
ontegenzeggelijk zal deze digitaliseringsklus gevolgen
hebben voor de prestaties en de klanttevredenheid. de
kunst is: er tóch voor zorgen dat het team elke dag weer
gemotiveerd op de steiger staat. en het hele uwv-huis
gaat op de schop. Zo zal – naar verwachting – op 1 januari
2013 de wet werken naar vermogen van kracht worden.
veel jongeren die voorheen een beroep deden op de
wajong, zijn dan aangewezen op deze wet, die uitgevoerd
wordt door de gemeenten. om die jongeren goed te blijven
steunen, moeten gemeenten, divosa en uwv tijdig heldere
afspraken maken – inderdaad: steigeroverleg!
de verbouwing vergt van alle uwv’ers een puntje-van-jestoel-mentaliteit.
niet in een uitzending van een uurtje,
maar over een periode van een jaar of vier. een bemoedigende
klop op de schouder zal af en toe meer dan welkom
zijn. van John en Martijn – of misschien wel van u?
bruno bruins, voorzitter van de raad van bestuur van uwv
2 uwvMaGaZine
april 2012 3

effectieve 50-pluscampagne
* uit de cijfers van een door een extern bureau gehouden meting
blijkt dat de 50-pluscampagne die uwv in november 2011 heeft
geïnitieerd, bijzonder effectief is geweest. tijdens de
actiemaand 50-plus werden activiteiten georganiseerd om
50-plussers te koppelen aan potentiële werkgevers.
* deze actiemaand werd ondersteund door een campagne in de
landelijke en regionale media. van de ondervraagde
werkgevers gaf 31% aan de radiocommercial te hebben
gehoord en 17% had de advertentie gezien.
* Het merendeel van de ondervraagden heeft er met anderen
over gesproken (64%), informatie opgezocht (36%) of het plan
opgevat om een 50-plusser in dienst te nemen zodra de
mogelijkheid zich voordoet (36%) of een kandidaat gezocht en
in dienst genomen (beide 14%).
* van de ondervraagden is bijna een kwart (24%) in positieve zin
van mening veranderd over uwv. tot slot is het opvallend dat
14% van de werkgevers actie heeft ondernomen naar
aanleiding van de campagne.
* uwv maakt in 2012 150 extra werkcoaches vrij om ouderen
aan het werk te helpen.
10.000 = het aantal arbeidsgehandicapten
dat werkgevers het afgelopen
jaar in dienst hebben genomen. van hen zijn 7000 Wajonger. dat blijkt uit het jaarlijks
onderzoek van uwv naar de personeelswerving door bedrijven. van de bedrijven heeft
13% een of meer arbeidsgehandicapten in dienst. de meerderheid van de bedrijven
(71%) die geen arbeidsgehandicapten in dienst hebben, heeft dit ook nooit overwogen
te doen. ouderen hebben het onverminderd moeilijk op de arbeidsmarkt. slechts 2% van
het aantal vervulde vacatures werd in 2011 ingenomen door een 55-plusser.
Grotere rol uwv BiJ
arBeidsMarktinforMatie
Met de komende opheffing van de Raad van Werk en Inkomen (RWI) ontstaat er
op het gebied van arbeidsmarktinformatie een gat. Om de expertise van de Raad
voor Werk en Inkomen te kunnen behouden, heeft staatssecretaris Paul de
Krom van Sociale Zaken en Werkgelegenheid besloten om UWV een grotere rol
te geven in het bieden van arbeidsmarktinformatie. Omdat UWV al de informatieverstrekking
over landelijke en regionale arbeidsmarktinformatie verzorgt,
ziet De Krom het als een logische stap om die uit te breiden met sectorale informatie.
Daarnaast krijgen sociale partners en VNG zitting in een klankbordgroep
die UWV gaat adviseren over de sectorale arbeidsmarktinformatie.
jaarverslag
2011
Het onlinejaarverslag
van UWV over 2011
is te raadplegen op
www.uwvjaarverslag.nl
U kunt daar onder meer
luisteren naar interviews
met klanten die
werk vonden en met de
Nationale Ombudsman.
Ook UWV aan het werk
2011, een beknopte
publicatie waarin we
terugblikken op het
vorige kalenderjaar,
is op deze website te
vinden.
UWv en g4 openen één
loket voor werkgevers
UWv en de arbeidsmarktregio’s van amsterdam, rotterdam,
den haag en Utrecht gaan de krachten bundelen in hun
dienstverlening aan werkgevers. in de vier grote steden komt
een publiek loket waar bedrijven terechtkunnen voor informatie,
advies en het vervullen van vacatures. UWv en
gemeenten richten zich daarbij op werkgevers die kansen
willen bieden aan werkzoekenden met een moeilijke positie op
de arbeidsmarkt, zoals langdurig werklozen en Wajongers.
volgens andré timmermans, directeur van UWv Werkbedrijf,
vormen de nieuwe servicepunten sterke regionale netwerken
voor bedrijven: ‘Werkgevers en uitzendbureaus
geven aan dat zij één publiek aanspreekpunt voor de arbeidsmarkt
willen. aan die wens komen we nu tegemoet in de
arbeidsmarktregio’s van de grote steden.’
kort nieuws van UWv
inforMatie dienstverleninG
oP uwv.nl
De dienstverlening van UWV WERKbedrijf gaat tussen
2012 en 2015 veranderen. De versnelde ontwikkeling
van dienstverlening via internet voor werkzoekenden
is daar een belangrijke reden voor. Om klanten en stakeholders
over deze veranderingen te informeren is een
aparte pagina op uwv.nl in het leven geroepen. Bent u
benieuwd wat er verandert aan de dienstverlening van
UWV WERKbedrijf? Op www.uwv.nl/werkinuitvoering
kunt u de ontwikkelingen volgen.
uniek keurMerk
klantencontact
uwv klantencontact heeft opnieuw voldaan aan de certificeringseisen
coPc en heeft daarmee nog steeds wereldwijd als enige overheidsinstelling
dit keurmerk voor klantencontactcentra. coPc staat voor
customer operations Performance center en is een internationale
standaard voor klantencontact. Het beoogt een betere kwaliteit en
klanttevredenheid tegen lagere kosten.
een certificaat geldt maar voor een jaar en hercertificeren lukt alleen
wanneer een organisatie bewezen betere prestaties heeft geleverd dan
het jaar ervoor. klantencontact is hét leer-werkbedrijf van uwv dat ook
mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt opleidt tot het vak van
klantadviseur.
Medewerkers van uwv klantencontact weten in 83% van de gesprekken
(7,5 miljoen op jaarbasis) in één keer antwoord te geven op de vraag. 77%
van de klanten geeft daarbij aan (zeer) tevreden te zijn over het gesprek.
4 uwvMaGaZine april 2012 5

solliciteren
naar
MoeiliJkHeden
Wie op gesprek komt om te solliciteren naar een baan als
bankemployé en weigert daarbij zijn bivakmuts af te doen,
maakt niet veel kans op de functie. Maar kan de overheid die zijn
uitkering betaalt, hem verplichten zich ‘fatsoenlijk’ te gedragen?
En als hij dat niet doet, hem straffen?
tekst gert hage fotoGrafie dUtchphotography.nl
l bijna vijfentwintig jaar begeleidt Ria
Kuipers, werkcoach bij UWV in Gouda,
klanten bij het vinden van werk.
Respect voor de klant staat bij haar
voorop. Haar ervaring: de meeste
mensen willen dolgraag weer aan de
slag en zijn zeer bereidwillig om,
indien nodig, adviezen aan te nemen, ook omtrent kleding
en gedrag. Een doodenkele keer treft ze wel eens
iemand aan met – zoals zij dat omschrijft – ‘tien ringen
in de neus en de armen vol tattoos’. Ze vraagt dan aan
de persoon in kwestie of die het idee heeft dat het uiterlijk
misschien iets te maken heeft met het feit dat hij of
zij geen werk heeft. Meestal wordt dan bevestigend
geknikt aan de andere kant van de tafel, direct gevolgd
door de opmerking: ‘Maar het hoort nu eenmaal bij mij,
zo ben ik.’
Wat te doen? Iemand dwingen om zich anders te presenteren
op straffe van een korting op de uitkering?
Kuipers: ‘We gaan eerst in gesprek. Iemand die onfris
ruikt of heel slordig is gekleed, zal ik daarop attent
maken. Zoals ik dat ook doe als iemand van plan is voor
de functie van peuterleidster te gaan solliciteren met
lange gelakte nagels en in een strak mantelpakje. Ik ben
niet zo van de betutteling. Het belangrijkste voor mij is
een goed contact met de klant. Voor iedereen is wel een
plekje te vinden. Wie van ringen en tatoeages houdt,
kan altijd nog ergens achter de schermen werken of in
een tattooshop.’
Vragen klanten haar wat ze aan moeten trekken tijdens
een sollicitatie – iets wat zeer regelmatig gebeurt – dan
houdt Kuipers het simpel op: ‘Schoon, heel en passend
bij wie je bent.’ Dus ook een boerka? Kuipers: ‘Boerka’s
zijn straks verboden, dus dat speelt niet meer. Net zo
min als de hoofddoekjes, dat was vroeger misschien
nog een issue, maar inmiddels zijn die algemeen geaccepteerd.’
Als iemand qua gedrag en kleding echt totaal
uit de toon valt, is er meestal iets heel anders aan de
hand, vervolgt Kuipers: ‘Zo iemand is vaak in de war of
er is anderszins wat mis mee. Anders ligt het als ik merk
6 uwvMaGaZine april 2012 7

dress for success
wie gaat solliciteren, maar het geld niet heeft voor passende, nette kleding, kan sinds
2001 terecht bij de vrijwilligersorganisatie Dress for Success. in dat jaar werd in rotterdam
met één simpel kledingrek gestart met een initiatief dat inmiddels is uitgegroeid
tot twaalf winkels. in 2013 wil dress for success verder groeien naar dertig winkels,
verspreid over even zo veel grote gemeenten in nederland.
Het idee achter de organisatie is simpel: wie representatief gekleed op een sollicitatiegesprek
verschijnt, heeft meer kans op succes. niet alleen vanwege de kleding, maar
ook omdat de sollicitant zelfverzekerder het gesprek aangaat.
en het werkt, zo blijkt. van de sollicitanten wordt vijftig procent aangenomen.
de medewerkers in de winkels delen niet alleen kleding uit, maar geven tevens advies
over de kledingkeuze en zelfs over het te voeren sollicitatiegesprek. van de vrijwilligers
wordt dan ook enige affiniteit met mode gevraagd, naast mensenkennis.
dress for succes kleedt alleen mensen met een minimuminkomen. die hebben de keuze
uit kleding die wordt gedoneerd door onder meer tommy Hilfiger, suit supply en – voor
vrouwen – kyra & ko. de eerste twee doneren alle niet-opgehaalde maatpakken aan de
stichting, kyra & ko levert restanten van oude collecties. daarnaast komt er kleding binnen
van particulieren en bedrijven als kPMG, clifford chance en Pels rijcken.
in principe krijgt de klant één outfit mee. Bij gebleken succes mag hij of zij een tweede
outfit uitkiezen. naast de donaties drijven de winkels op sponsors en worden ze ondersteund
door gemeenten en woningbouwverenigingen, die verschillende panden ter
beschikking hebben gesteld.
dat iemand bijvoorbeeld met opzet heel slordige sollicitatiebrieven
schrijft. Daar spring ik gelijk op in, want
dan kan het zijn dat iemand dat doet om niet aangenomen
te worden.’
Strenger in de leer
‘Het naleven van verplichtingen’ is de titel van een
recent rapport van de Inspectie Werk en Inkomen, dat
is geschreven op verzoek van staatssecretaris De Krom
van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. De kernvraag
uit deze verkennende studie is hoe gemeenten omgaan
met WBB-(‘Bijstands’)klanten ‘van wie gedrag en/of kleding
de kansen op de arbeidsmarkt aanzienlijk beperken.’
Het onderzoek komt voort uit de wens van het
kabinet het handhavingsbeleid aan te scherpen, zoals
dat is vastgelegd in het regeerakkoord.
Het uitgangspunt van de socialezekerheidsregelingen
is dat iedereen verplicht is mee te werken aan re-integratie
dan wel het aanvaarden van werk. Op zich biedt
de regeling, zo constateert het rapport, ‘voldoende
handvatten om ongewenst gedrag en kleding te sanctioneren’.
Bij de uitvoering van de regeling hebben de
werkcoaches bij UWV en de klantmanagers bij de
gemeenten een grote mate van vrijheid. In de praktijk
leidt dat tot een verschil van aanpak tussen de coaches/klantmanagers,
aldus de Inspectie. De één is wat
strenger in de leer dan de ander. Maar in het algemeen
wordt de lijn gevolgd zoals die eerder is geschetst door
werkcoach Ria Kuipers. Zij en met haar vele anderen
geven de voorkeur aan een goed gesprek boven een
sanctie om ongewenst gedrag bij te sturen.
Niet dat het vaak nodig is. De meeste klanten weten
wat er van hen verlangd wordt. En als er een maatregel
wordt opgelegd, is dat vooral omdat er te weinig
inspanningen zijn gedaan om aan het werk te komen –
niet vanwege kleding en/of gedrag. UWV heeft op dat
terrein de afgelopen twee jaar niet één maatregel opgelegd.
Met de bestaande regelgeving kunnen de werkcoaches
in de regel dan ook prima uit de voeten, zo
bleek de inspectie uit gesprekken met direct betrokkenen.
Voor de WWB zijn er geen betrouwbare gegevens
voorhanden, maar er is geen reden aan te nemen dat de
praktijk bij gemeenten afwijkt van die bij UWV, aldus
de Inspectie Werk en Inkomen.
Apart onderzoek werd gedaan naar de gevolgen van de
invoering van e-dienstverlening en e-handhaving voor
de uitvoeringspraktijk op dit terrein.
Het onderzoek werd uitgevoerd bij twee UWVvestigingen
waar de e-dienstverlening redelijk is
gevorderd. Op basis van gesprekken met werkcoaches
schrijft de inspectie dat het risico bestaat ‘dat een klant
die wel formeel aan de eisen voldoet, maar zich feitelijk
weinig inzet niet (tijdig) wordt opgemerkt. Minder
klantcontacten betekent dat het persoonlijk gesprek
als instrument voor beïnvloeding en bijsturing aan
kracht inboet.’
Om door een oorringetje te halen
Bij Randstad Nederland kennen ze geen regels voor uitzendkrachten
omtrent kleding en gedrag. ‘Het is een
onderwerp dat zich lastig in regels laat vangen.
Iedereen heeft zo zijn eigen voorkeuren op dit terrein.
Zoveel mensen, zoveel smaken,’ licht Marjolein ten
Hoonte, directeur Arbeidsmarkt bij Randstad, toe. De
wijze waarop iemand is gekleed, vervolgt Ten Hoonte,
zegt bovendien niks over hoe iemand zijn werk verricht.
Iets anders is of iemand bereid is zich aan te passen
aan zijn toekomstige werkkring. ‘Je kunt je natuurlijk
zo gedragen en kleden dat je vooraf kunt bedenken
geen kans te maken op een bepaalde baan.’ Soms wordt
door klanten expliciet aan de intercedent gevraagd of
de oorringen niet beter uitkunnen tijdens de sollicitatie.
Het gangbare advies van de intercedent: ‘Check het
even bij het bedrijf waar je gaat solliciteren.’ Ten
Hoonte: ‘De meeste mensen die bij ons komen, willen
graag aan het werk. Ze zijn dus in de regel bereid zich
‘Meer regels roept meer controle op.
Als je, zoals het kabinet, een voorstander bent van
meer deregulering, lijkt me dit niet de juiste weg’
aan te passen aan wat van hen wordt gevraagd, ook als
het gaat om kleding. En zo niet – dan is dat hun persoonlijke
keuze en zoek je een baan die aansluit bij die
keuze. Het zou mijn idee niet zijn om er een regeling op
los te laten, te gecompliceerd, te veel gedoe en bovendien
blijkt uit de praktijk dat het zichzelf wel regelt.’
Onuitvoerbaar?
‘Onuitvoerbaar’, reageerde de Vereniging Nederlandse
Gemeenten (VNG), op de aankondiging van een wetsvoorstel
waarin wordt ‘voorzien in weigering van een
uitkering bij gedragingen die leiden tot een onnodig
beroep op de bijstand.’ In een toelichting op het voorstel
schreef minister Kamp van Sociale Zaken en
Werkgelegenheid dat het hierbij ging ‘om gedragingen
die betrekking hebben op het verkrijgen, aanvaarden
en behouden van werk.’ Ook hoe iemand gekleed gaat
en hoe hij zich gedraagt, vallen hieronder. Maar wanneer
gedraagt iemand zich goed of slecht, vraagt de
VNG zich af. ‘In de bouw wordt het hebben van een
piercing of een tatoeage anders opgevat dan op een
kantoor. En bovendien: hoe controleer je hoe een sollicitant
zich opstelt of kleedt tijdens een gesprek?’ Maar
het belangrijkste bezwaar van de VNG is dat je iemand
die zich niet weet te gedragen of zich onverzorgd
kleedt wel een uitkering kan weigeren, maar dat die
vervolgens direct kan worden doorverwezen naar de
schuldhulpverlening. De bijstand is immers het laatste
vangnet.
Gevaar van discriminatie
De VNG vindt Martin van Hees aan haar zijde als het
gaat om hun bedenkingen bij het wetsvoorstel. Van
Hees, hoogleraar Ethiek en Politieke Theorie aan de
Rijksuniversiteit Groningen, vroeg zich na lezing van
het rapport van de Inspectie Werk en Inkomen af wat
het probleem nu eigenlijk is. ‘In de praktijk blijken de
ongewenste gedragingen nauwelijks voor te komen.
En als ze zich al een keer voordoen, wordt via persoonlijk
contact naar een oplossing gezocht. Volgens het
rapport werkt dat. Dus waarom zou je daar algemene
richtlijnen voor uitvaardigen? Die wens lijkt vooral
voort te komen uit politieke overwegingen, eerder dan
uit praktische noodzaak.’
martin van hees, hoogleraar ethiek
Meer in het algemeen pleit Van Hees voor een grote
mate van terughoudendheid van de overheid als het
gedrag van burgers in het geding is. ‘Het is onverstandig
en onwenselijk. Als je gaat letten op gedrag dat samenhangt
met cultuur of religieuze overtuiging, loop je al
snel tegen het gevaar van discriminatie aan. Zolang er
nog geen boerkaverbod bestaat, kun je het knap lastig
krijgen bij een rechter als je mensen met een boerka
verbiedt om te werken in bijvoorbeeld een callcenter.’
Naast de algemene norm dat een overheid er wijs aan
doet zich verre te houden van regels voor kleding en
gedrag van haar burgers, levert volgens Van Hees het
wetsvoorstel ook het gevaar van ‘een bureaucratische
spiraal op’. Van Hees: ‘Meer regels roept meer controle
op. Als je, zoals het kabinet, een voorstander bent van
meer deregulering, lijkt me dit niet de juiste weg.’ F
regeldrift
Het is een discussie die al tientallen jaren woedt. de een spreekt over de juridisering van
de samenleving, de ander – in navolging van de duitse filosoof Habermas – over ‘de kolonisering
van de levenswereld van de burgers’. Het gaat over de almaar toenemende
overheidsregulering. in 2005 bracht het ministerie van Justitie een brochure uit over de
regeldruk. ‘Mensen kunnen regels als een last ervaren, wanneer hun mogelijkheden
worden beperkt zonder dat zij de noodzaak daarvan inzien’, aldus het ministerie. dat
hangt niet alleen samen met het aantal regels, maar ook met de kwaliteit van de regelgeving,
‘regels zijn goed als zij begrijpelijk, eenduidig, proportioneel, uitvoerbaar en
handhaafbaar zijn en het beoogde effect sorteren.’
Peter van koppen, hoogleraar rechtspsychologie aan de universiteit van Maastricht:
‘vanuit het idee van de maakbaarheid van de samenleving lanceert de overheid de ene
na de andere regeling, vanuit het idee dat de praktijk zich dan wel zal plooien naar de
regel. Maar de werkelijkheid is weerbarstig. op zich is er niks mis met het idee dat je je
als werkzoekende serieus dient te presenteren aan de arbeidsmarkt, in ruil voor het
verkrijgen van een uitkering. uiteraard moeten de uitvoerders een zekere beleidsvrijheid
hebben. aan een politieman worden nu eenmaal andere eisen gesteld op dit terrein
dan aan een vuilnisman. Maar dat kán de overheid onder de bestaande regelgeving al
afdwingen, dus het is de vraag of het zinvol is om deze regelgeving aan te scherpen. Het
lastige is dat dat moeilijk te voorspellen is. neem het idee van het opheffen van het bordeelverbod.
Het idee was dat de legalisering op termijn zou leiden tot een keurige
bedrijfstak. Het tegendeel is het geval. omgekeerd zag ik – en met mij vele anderen –
niets in het ooit door d66 ingediende voorstel tot het verbod op stalking. wat blijkt? die
wet werkt wonderschoon.’
8 uwvMaGaZine april 2012 9

Het Bundesministerium für Arbeit und
Soziales (BMAS) bevindt zich vlak bij de
voormalige Berlijnse Muur. In een van
de samengevoegde gebouwen van dit
Duitse ministerie van Arbeid en Sociale
Zaken huisde vóór de Tweede Wereldoorlog Goebbels’
Propagandaministerie, en in een ander stuk had
Wilhelm Pieck zijn bureau, de eerste president van de
DDR. En je kijkt uit op de standbeelden van Pruisische
generaals, die na de val van de Muur zijn teruggeplaatst.
Het BMAS heeft al die historie gewetensvol ingepast in
zijn verder moderne, lichte entourage. Staatssecretaris
Gerd Hoofe (CDU) past hier goed: een toegankelijke vijftiger
uit Duitslands Westen, die zich wars toont van
partijformules en propagandataal.
De Duitse economie gaat goed. Gerd Hoofes ‘Chefin’,
minister Ursula von der Leyen (eveneens CDU), heeft
onlangs verklaard dat de groei ook ten goede moet
komen aan de werknemers – in een land waar loonmatiging
het devies is. Prompt vragen de twee grootste
vakbonden, IG Metall en Verdi (dienstverlening) 6,5 procent
loonsverhoging. Het grondpersoneel van het vliegveld
Frankfurt wil zelfs tot 70 procent meer en dreigt op
deze februaridag met stakingen. ‘Maar ze zijn, na arbitrage,
zojuist 20 procent gezakt’, vertelt Hoofe. ‘Ook niet
niks, trouwens.’
Een paar dagen na ons gesprek, op schrikkeldag, zal
openbaar worden wat Gerd Hoofe al wist: de werkloosheid
is in Duitsland op het laagste niveau beland sinds
21 jaar. De staatssecretaris ziet echter nog genoeg mit-
10 uwvMaGaZine
interview met gerd hoofe, staatssecretaris ‘für arbeit und soziales’
waaroM Het
in dUitsland
Zo Goed Gaat
tekst annemieke hendriks foto’s andreas chUdoWski
sen en maren. Zal de eurocrisis alsnog toeslaan in
Duitsland? Op diezelfde 29e februari komt in het
nieuws dat de drogisterijketen Schlecker, in opspraak
gekomen door loondumpings- en afluisterpraktijken,
de helft van zijn filialen sluit en bijna twaalfduizend
banen schrapt. De Duitse arbeidsmarkt is even flexibel
als onzeker – vooral aan de onderkant, waar, voor
Nederlandse begrippen, lonen en uitkeringen erg laag
zijn.
De Duitse economie gaat goed, terwijl Nederland
sinds half december in een recessie zit. Welke
bijdrage aan dit Duitse succes heeft de
arbeidsmarktpolitiek van uw ministerie?
‘De export is gestegen en de werkloosheid, die jarenlang
boven de zeven procent was, is nu net daaronder
gedaald en daarmee ongeveer even hoog als die in
Nederland, waar die flink is gestegen. In deze ontwikkeling
spelen de hervormingen op de Duitse arbeidsmarkt
een belangrijke rol. Sinds een klein decennium
hebben we een heel andere, flexibeler instelling
tegenover werk en werkgelegenheid. De aanzet daartoe
gaf de rood-groene regering-Schröder al in de
jaren 2003-2005.’
U doelt op de ‘Agenda 2010’, die de Bondsrepubliek via
het drukken van loonkosten en sociale lasten een
concurrerender positie in de wereld moest geven?
‘Die bedoel ik. De sociale partners, de werkgevers- en
werknemersorganisaties, hebben al die jaren een
janUari 2012 11

* 1955: geboren te Mittelnkirchen, ten
* rechtenstudie in Göttingen
* 1981-1983: werkzaam als advocaat
* 1983-2003: diverse overheidsfuncties
* 2003-2005: staatssecretaris in de
* 2005-2009: staatssecretaris in
* sinds 2009: staatssecretaris in
BioGrafie
gerd hoofe
westen van Hamburg
in nordrhein-westfalen op de terreinen
jeugd, sociale zaken, school, gezondheid,
verkeer, financiën, personeelsbeleid, it
deelstaat niedersachsen, Ministerium
für soziales, frauen, familie und
Gesundheit
het Bundesministerium für familie,
senioren, frauen und Jugend
het Bundesministerium für arbeit
und soziales (een van de vier
staatssecretarissen van dit ministerie)
werkgelegenheidsvriendelijk beleid gevoerd: geen
overdreven looneisen, niet “eruit halen wat erin zit”,
maar een cao-beleid voeren dat arbeidsplaatsen op
termijn veiligstelt. Het resultaat kon je in de crisisjaren
2008-2009 goed zien. Ook toen wisten we de werkgelegenheid
op peil te houden. Het recept was
“interne flexibiliteit”: de economische neergang in de
bedrijven zelf opvangen. Dat houdt in dat je de werknemers
er niet uitgooit en ze na de crisis opnieuw
aanstelt. Want daarbij gaat veel verloren.’
Tijdens die laatste crisis werd in uw land veel
systematischer en massaler dan in Nederland
gebruikgemaakt van arbeidstijdverkorting. Hoe
pakte dat uit?
‘De gezamenlijke filosofie van regering en sociale
partners was om de knowhow in de bedrijven te houden.
We moesten alles doen om het oude horrorscenario
te voorkomen: de massale werkloosheid
kort na de val van de Muur in het Oosten van ons land.
In 2009 zijn maar liefst 1,6 miljoen werknemers tijdelijk
van een volledige naar een deeltijdbaan in hun
bedrijf overgegaan. Dat betrof met name de automobiel-,
de metaal- en elektronische industrie. Bijna allemaal
werken de betrokkenen inmiddels weer fulltime.
Achteraf hebben we eens laten berekenen
hoeveel geld met deze ingreep gemoeid was. De Staat
heeft 5,4 miljard euro in aanvullende uitkeringen,
premies en bijscholing geïnvesteerd; de werkgevers
hebben 4,6 miljard ingezet voor de extra kosten; en de
werknemers hebben inkomsten ingeleverd voor 2,6
miljard.’
Die werknemers kregen tijdens de crisis tijd en
middelen om zich verder te kwalificeren. Was dat
deel van het succes?
‘Ja, met name laagopgeleid en ouder personeel werd
zo beter op de toekomst voorbereid. Toen de crisis
voorbij was, ging het in rap tempo vooruit met de productiviteit.
De werkverhoudingen in de bedrijven
waren niet verstoord, de werknemers waren er nog,
vaak beter opgeleid en wel. Dat gaf ons een voorsprong
op andere landen. Ik heb ter voorbereiding
van dit gesprek nog eens nagekeken hoe snel ons
land in 2009 de nodige regelingen heeft getroffen, en
hoe snel en op welke schaal de cao-partners in de
diverse sectoren deze hebben uitgevoerd. Dat is naar
mijn idee beslissend geweest voor het succes. Kijk,
elke Staat heeft in die crisis wel conjunctuurmaatregelen
genomen. Maar dat ging vaak aarzelend en op
kleinere schaal, zoals in Frankrijk en Nederland.’
Die flexibele Duitse arbeidsmarktpolitiek heeft ook
nadelen voor de werknemers. In vele sectoren is
deeltijdwerk, uitzendwerk, tijdelijk werk aan de orde
van de dag – slecht betaald werk sowieso. Als je in
Nederland vertelt dat Duitsland geen wettelijk
minimumloon kent, word je amper geloofd. Waarom
is dat zo?
‘Nou ja, we kennen in Duitsland wel sectoren waar
een minimumloon is vastgesteld: de bouw, de gebouwenreiniging,
de veiligheidsindustrie, en zelfs de
uitzendbranche...’
Maar dat minimumloon per branche kan heel laag
liggen, net als de cao’s die voor kleinere, regionale
branches zijn uitonderhandeld, waar de vakbonden
merkbaar weinig macht hebben. Een actueel lijstje
uit de krant – horeca in Beieren: 5,26 euro per uur; een
slagersbranche in Saksen: 6 euro; hotel- en
restaurants in Brandenburg: ook 6 euro. Dit betreft
dus niet alleen de deelstaten in het Oosten, zoals je
vaak hoort. 4,6 miljoen mensen met een volledige
baan verdienen minder dan 7 euro per uur, aldus
cijfers van de Bundesagentur für Arbeit, een soort
Duitse UWV.
‘Dat zullen voor een deel stokoude cao’s zijn. Maar
daarvan kunnen velen inderdaad niet rondkomen.
Die kunnen de Staat om een aanvullende uitkering
vragen. Duitsland kent nu eenmaal de traditie van
Tarifautonomie, van arbeidsovereenkomsten waar
de Staat niet tussenkomt. Ook die cao-minimumlonen
in de bouw en zo, waarover ik het had, zijn pas recent
tot stand gekomen. De uitbreiding van de Europese
Unie bracht de vrees met zich mee dat werknemers
uit andere, met name Oost-Europese landen voor
wezenlijk geringere lonen in Duitsland zouden
komen werken.’
Dat is toch de beste reden voor een wettelijk
minimumloon? Want nu mogen Polen en andere Oost-
Europese arbeidsmigranten nog in Duitsland werken
op basis van cao’s die in hun eigen land gelden.
‘Dat is waar, en de zaak is ook in beweging. Ook in
mijn eigen christen-democratische partij CDU gaan
stemmen op voor een wettelijk minimumloon. Dat
geldt dan voor iedereen, ook voor Polen etc. Ikzelf
ben daar ook helemaal niet op tegen.’
Laten we terugkeren naar het speerpunt van uw
arbeidsmarktpolitiek: mensen prikkelen om (weer)
aan het werk te gaan. Met dat doel is indertijd, in de
Agenda 2010, een nieuw systeem van uitkeringen
voor werklozen in het leven geroepen. Je hebt in
Duitsland geen recht meer op vijf jaar WW, zoals
vroeger, maar ontvangt die slechts één jaar lang,
ouderen anderhalf. Daarna beland je in een uitkering
die het bestaansminimum garandeert, een soort
‘bijstand’ voor werkzoekenden: de zogeheten Hartz
IV, genoemd naar de Volkswagen-topman die het
systeem heeft uitgedacht. Ook steeds meer
deeltijdwerkers, seizoenarbeiders en, u zei het al,
mensen die met hun volledige baan te weinig
verdienen om van te kunnen leven, zijn deels op
Hartz IV aangewezen. In totaal betreft dit nu 6,3
miljoen mensen. Is Hartz IV wel de juiste aanloop
naar een fatsoenlijke baan?
‘Ten opzichte van 2005 hebben we veertig procent
langdurig werklozen minder. En het aantal mensen
dat Hartz IV ontvangt, was nog nooit zo laag als nu. De
meesten van hen zijn werkloos. Maar het is waar dat
de groep slechtbetaalde werknemers met aanvullende
Hartz IV groeit. De hamvraag is hoe we ze er zo
snel mogelijk weer uitkrijgen. Daar moeten we alles
voor doen.’
Want het welvarende Duitsland kent verrassend
grote verschillen tussen arm en rijk.
‘We hebben inderdaad in de afgelopen tien, vijftien
jaar te maken met een schaar waarvan de bladen uit
elkaar lopen. Bij de hogere inkomens is een voortdurende
stijging te zien en bij de lagere niet, soms zelfs
een netto-teruggang. Dus de economische groei pakt
nogal ongelijk uit.’
Dat is een politieke zaak.
‘Jazeker, en ook een kwestie van ethiek. Want in de
crisis van 2008-2009 hebben de lagere inkomens, door
af te zien van looneisen, sterk bijgedragen aan het
snelle herstel. Dus we moeten ons met dit probleem
hier in huis, op het BMAS, intens bezighouden – wat
we ook doen. Het gaat erom de juiste balans te vinden:
flexibiliteit voor het bedrijfsleven, maar tegelijk
misbruik bestrijden, zoals loondumping, zoals het
vervangen van de vaste krachten door losse – trefwoord
Schlecker.’
In Nederland kijkt men goed naar het Duitse systeem.
Er gaan stemmen op om de duur van onze
werkloosheidsuitkering te bekorten, zodat mensen
sneller in de richting van de bijstand, van uw Hartz
IV, komen. Onze bijstandsuitkering is van het
minimumloon afgeleid: dat zou een gezin nodig
hebben als bestaansminimum, en een alleenstaande
pakweg twee derde daarvan. Hartz IV kent
daarentegen een basisbedrag van 337 euro per
gezinspartner per maand, plus een deel daarvan per
kind, en 374 euro voor een alleenstaande. Dat geld
beheert de Bundesarbeitsagentur, zeg maar uw UWV.
De gemeente waarin je woont, vult deze bedragen
aan met de kosten voor woninghuur en verwarming.
Dat geld krijg je dus niet zelf in handen. Wat is uw
ervaring met dit tweesporensysteem?
‘Dat de woonkosten direct door de gemeenten worden
betaald, en het leeuwendeel van de uitkeringen
12 uwvMaGaZine april 2012 13

door de Staat, heeft met de Duitse deling van verantwoordelijkheden
tussen de overheden te maken. Het
leverde aanvankelijk een hoop problemen en competentiestrijd
op. Er moest zelfs een grondwetsverandering
aan te pas komen. Het Constitutionele Hof heeft
bepaald dat genoemde basisbedragen volstrekt controleerbaar
tot stand moeten komen. Daartoe worden
er steekproeven gehouden die aantonen wat je per
maand aan kleding, eten, vrijetijdsbesteding, noem
maar op, minimaal nodig hebt voor een menswaardig
bestaan.’
Op die lijst staat bijvoorbeeld: ‘Voedingsmiddelen en
alcoholvrije dranken: 128,46 euro. Alcoholische
dranken, tabak en drugs: 0,00 euro’. Dat klinkt
betuttelend.
‘Wat de Staat bijdraagt, moet nu eenmaal worden
gemotiveerd. Maar de uitgaven van de Hartz
IV-ontvanger worden niet gecontroleerd, hoor. Wat
voorop staat, is dat deze zo min mogelijk last moet
hebben van die hele bureaucratie. Hij of zij hoeft de
taakverdeling niet te kennen, die overigens in grote
steden weer anders is dan in landelijke regio’s. Je gaat
overal naar het Jobcenter, en daar wordt alles geregeld
en aangeboden: de uitkeringen, de begeleiding
naar werk, drugshulpverlening, psycho-sociale hulp.
Ik zou die begeleiding graag nog beter zien. In Berlijn
hebben we het Jobcenter-personeel flink uitgebreid
en dat had direct effect op het vinden van passend
werk.’
De integratie van zwakke groepen op de
arbeidsmarkt, zoals gehandicapten, is eveneens
ondergebracht bij de Bundesagentur für Arbeit, en
dus het Jobcenter. Maar hun arbeidsvermogen en de
uitkeringshoogte worden elders bepaald. Is dat niet
extra lastig?
‘Zeker. Problemen heb je bij een gedeelde verantwoordelijkheid
altijd. Maar wettelijk kan het bij ons
niet anders. Daarom hebben we al conflictoplossingsmechanismen
in de wet ingebouwd. De instanties
moeten er samen uitkomen, en wie het met die uitkomst
niet eens is, kan om arbitrage verzoeken.’
Kunnen Nederlanders iets leren van de Duitse
organisatie van het arbeidsmarktbeleid?
‘Eigenlijk heb ik juist in Nederland geleerd hoe je een
functionerend systeem kunt opzetten. Dat was eind
jaren negentig, ik werkte toen in Osnabrück bij de
regionale overheid en ging geregeld naar Amsterdam
en Den Haag om te kijken en te overleggen. Je had bij
jullie toen Maatwerk. Wij hebben in die tijd in
Osnabrück een instelling opgericht die we Maßarbeit
genoemd hebben. Want het Nederlandse uitgangspunt,
werklozen op lokaal niveau en intensief begeleiden,
sprak ons zeer aan. In zekere zin vind je dat
ook terug bij de uitvoering van Hartz IV.’
‘Waar het om gaat, is dat we iedereen op de arbeidsmarkt
hard nodig hebben. Zo hebben we het afgelopen
jaar in het kader van het VN-verdrag Handicap
een nationaal actieplan geïntroduceerd, waarvoor
we honderd miljoen euro hebben vrijgemaakt. Een
speerpunt daarvan is ook de werkgevers te overtuigen
dat we gehandicapten op de arbeidsmarkt hard
nodig hebben. Zo hebben we ook goedopgeleide
immigranten nodig. Inderdaad, Duitsland heeft,
anders dan Nederland, vakkrachten uit de Oost-
Europese staten die in 2004 bij de Europese Unie kwamen,
het werken tot mei vorig jaar belemmerd. Maar
nu zijn we met een inhaalslag bezig. Sterker, ook
hoogopgeleiden uit landen buiten de EU zullen hier
in de Bondsrepubliek vanaf 1 juli makkelijker aan de
slag komen. Op die datum gaat een wet in, die hun
een Blue Card kan verschaffen. Wanneer ze twee jaar
in Duitsland werken, krijgen deze academici een permanente
verblijfsvergunning.’
U hebt het economisch tij nu mee. Dat geeft zulke
plannen wellicht ook vleugels.
‘Zo is het. Maar onze taak is niet alleen werkgevers te
stimuleren om onbenutte kwaliteit aan te boren. We
moeten er vooral ook voor zorgen dat ze niet de
bekende fout maken: mensen binnenhalen om ze er
bij de volgende crisis weer uit te gooien.’
U doelt nu op gehandicapten en immigranten, maar
ook op bijvoorbeeld vrouwen en ouderen op de
arbeidsmarkt?
‘Precies, op al het onbenutte arbeidspotentieel. Want
we hebben deze groepen hard nodig om onze welvaart
te behouden. In 2025 zullen we in de
Bondsrepubliek 6,3 miljoen minder vakkrachten hebben,
zelfs met de nieuwe immigranten erbij. We hebben
berekend dat als het lukt om ieder jaar tot 2025
honderdduizend mensen extra aan het werk te krijgen,
dat 450 miljard euro aan economische groei oplevert.
Het omgekeerde is ook waar: als dat niet lukt,
zullen de groei en de welvaart in Duitsland met hetzelfde
bedrag afnemen. Hier ligt dus een reusachtige
uitdaging.’ F
op één hoop gegooid
werkloos ≠
WerkschUW
tekst philip dröge fotoGrafie tessa posthUma de boer
Bestaat ‘de’ Nederlander? Toen prinses Máxima twee jaar geleden een
ontkennend antwoord gaf op deze vraag, kwamen er onmiddellijk
Kamervragen. Sommige politici wisten heel zeker van wel, andere
waren overtuigd van niet; je kunt er dus over discussiëren.
Generaliseren is echter gevaarlijk. Zo is er ook een algemeen beeld
van ‘de werkloze’, en dat is niet altijd even gunstig. Dat steekt veel
werkzoekenden, en niet zo’n klein beetje ook.
Ze voelen zich onbegrepen door de politiek die ze in hun ogen
soms te kijk zet als werkschuw en lui. Tientallen, vooral oudere
werkzoekenden klommen de afgelopen maanden in de pen om dat
imago recht te zetten. In ingezonden brieven naar kranten vertelden
ze dat ze dolgraag willen werken, maar dat vrijwel niemand op hen
zit te wachten*, de inspanningen – zoals de 50-pluscampagne, zie
pagina 4 – van UWV ten spijt. UWV Magazine sprak met drie van deze
briefschrijvers over hun frustraties en hun onverwoestbare optimisme
in de zoektocht naar werk. Een pleidooi voor meer erkenning van de
capaciteiten van oudere werkzoekenden.
* in 2011 werd slechts 2% van de vacatures vervuld door 55-plussers (bron: kenniscentrum UWv)
14 uwvMaGaZine april 2012 15

freek Wiedijk
‘Verwijt mij nooit dat
ik ben vastgeroest’
Mijn laatste baan was als trainer bij
UWV. Ik leerde oudere werknemers
om een nieuwe baan te vinden. Dus toen
dat project stopte, dacht ik binnen korte
tijd nieuw werk te vinden. Niemand was
toch beter in het vinden van een baan
dan ik? Dat is nu een half jaar geleden en
ik weet niet hoe lang het nog gaat duren.
Ik kan volgende maand aan de slag zijn,
maar het kan ook zijn dat ik over een jaar
nog steeds werk zoek. Een paar keer ben
ik uitgenodigd voor een gesprek, maar
uiteindelijk vinden ze me als voormalig
manager te zwaar voor de functies waar
ik op solliciteer.
Het klinkt misschien gek voor iemand die
bij UWV heeft gewerkt, maar solliciteren
heeft op deze leeftijd eigenlijk geen zin
meer. Je moet netwerken, handen schudden,
praten, aan het bureau komen. Als
werkgevers iemand van vlees en bloed
zien, dan reageren ze heel anders dan
wanneer ze je cv ontvangen met daarop
je geboortedatum. Als je ze in de ogen
kijkt, merken ze gelijk dat je geen oude
kerel bent, maar gewoon iemand van 57
die dolgraag nog tien jaar zijn handen uit
de mouwen wil steken. Zo kom je veel
eerder tot een gesprek dan wanneer je
met je sollicitatie op een stapel van een
paar honderd soortgelijke brieven
terechtkomt.
De schuld voor werkloosheid wordt naar
mijn idee momenteel veel te veel bij de
werkzoekenden gelegd. Toen ik een
interview met minister Kamp las waarin
hij vertelt dat werklozen te weinig doen
om aan de slag te komen, werd ik echt
kwaad. Je mag van mening zijn dat ik
voor werk moet verhuizen, maar verwijt
mij nooit dat ik ben vastgeroest, want dat
slaat nergens op. Waarom geeft hij niet
eens een interview over werkgevers die
weigeren mensen van boven de veertig
aan te nemen? Werkgevers die liever
mensen uit Oost Europa hebben omdat
die zo lekker goedkoop zijn? Laat hij zijn
pijlen eens richten op de werkgever in
plaats van de werkzoekende te
stigmatiseren.
16 uwvMaGaZine
marcel heijnsbroek*
‘Ik wil dolgraag
aan de slag’
In augustus 2011 kreeg ik te horen
dat mijn contract via een detacheringsbedrijf
werd ontbonden.
Uiteraard heb ik binnen mijn netwerk
verteld dat ik op zoek was naar een
nieuwe baan, ik heb me ingeschreven
bij allerlei vacaturebanken. Op die
manier dacht ik binnen één of twee
maanden weer aan de slag te komen.
Maar al snel werd het me duidelijk dat
de omstandigheden ten opzichte van
een paar jaar geleden aardig zijn veranderd.
Banen liggen niet meer voor
het opscheppen en werkgevers willen
geen mensen van boven de vijftig, die
zijn te duur, denken ze.
Wat me stoort, is dat er niet netjes met
je wordt omgegaan. Ik solliciteerde bij
een gemeente, ging op gesprek en toen
bleef het stil. Toen ik navraag deed,
bleek dat ze iemand anders hadden
aangenomen maar de afwijzingsbrieven
waren vergeten. Bij een andere
gemeente hebben ze een van mijn
voormalige werkgevers gevraagd of ik
eigenwijs was. Ja, zei die werkgever,
dat is hij wel. Dat was reden om me
niet aan te nemen.
En dan word je door de politiek ook
nog op één hoop gegooid. Natuurlijk
zijn er werklozen die niets doen om
aan de slag te komen. Maar dat wil niet
zeggen dat we allemaal lui zijn. Ik wil
dolgraag aan de slag. Als het aan de
politiek ligt, moet ik daarvoor zelfs verhuizen.
Dat klinkt heel mooi, maar wat
moet ik bijvoorbeeld in Friesland als
mijn sociale netwerk in Brabant ligt?
In Den Haag onderschatten ze de
ellende waarin je terechtkomt als je
niet meer werkt. Je gaat soms aan
jezelf twijfelen. Heb je nog wel de
juiste vaardigheden, ben je echt zo
duur? Ik mis van de politiek een positief
verhaal: hoe gaan we zorgen dat
het beter gaat, wat kunnen we doen
om de schouders eronder te zetten.
Praat dáár eens over.
* Marcel Heijnsbroek heeft inmiddels een
baan gevonden.
ron van der Wal
‘Je zou zeggen dat ik met
42 jaar nog jong ben...’
. . .maar van veel werkgevers hoor ik
dat de magische grens waarop je te
oud bent inmiddels op 40 of zelfs 35 ligt.
Veel werkgevers leggen de focus op
bedrijfskosten en ze denken ten onrechte
dat jongere werknemers veel goedkoper
zijn. Werkervaring kun je niet in het jaarverslag
zetten, gedaalde personeelskosten
wel.
Je krijgt bij een afwijzing nooit letterlijk
te horen dat je te oud of te duur bent. Je cv
heeft “te weinig aansluiting op de vacature”,
zo heet het dan. Bij uitzendbureaus
reageer ik wel eens op een vacature die
dan niet blijkt te bestaan. Ze willen mensen
lokken om in hun bestand op te
nemen en die prachtige baan die in de
advertentie staat, komt dan “binnenkort”,
zo hopen ze.
Toen ik mijn laatste vaste baan verloor,
dacht ik binnen drie maanden weer aan
de slag te zijn, maar nu duurt het al meer
dan 22 maanden. Van UWV heb ik weinig
steun gehad. Twee gesprekken met een
coach, dat was het. Een vriendelijke
dame, maar er ging weinig initiatief van
uit. Ik wilde graag een cursus doen om
mijn kansen te vergroten, maar het potje
voor opleidingen was op, zei ze.
Minister Kamp lijkt me een capabele
man, maar hij weet niet hoe de vlag er bij
hangt in Nederland. Natuurlijk is er een
bepaalde groep werklozen die niet vooruit
te branden is, maar als je iedereen
over één kam scheert, dan doe je de werklustigen
tekort, je generaliseert. Het
klinkt zo makkelijk om mensen verplicht
te laten verhuizen als ergens anders wel
werk is. Maar mensen hebben een koopwoning,
een sociale omgeving, een partner
met wie je ook rekening moet houden.
De overheid zou er ook eens op
kunnen wijzen dat oudere werknemers
waardevol zijn. Op de werkvloer hoor je
een goede mix te hebben tussen jeugdig
enthousiasme en ervarenheid. Mensen
die al een tijdje meelopen, zijn vaak wat
socialer en rustiger, dat mag Den Haag
wel eens wat meer benadrukken.
ron van der Wal • Woonplaats: apeldoorn • beroep: informatiedienstverlener/medewerker bedrijfsbureau. • leeftijd: 42 •
aantal sollicitaties: 300+ • zin uit zijn ingezonden brief in het nederlands dagblad: ‘Het is alsof ik met blote handen door een betonnen
muur probeer te komen.’
april 2012 17

marcel heijnsbroek • Woonplaats: Maarheeze • beroep: bestekschrijver in de weg- en waterbouw • leeftijd: 55 •
aantal sollicitaties: 85 • zin uit zijn ingezonden brief in het eindhovens dagblad: ‘na drie maanden kan ik concluderen dat het voor mij als
55-jarige werkzoekende, bulkend van de ervaring, niet gemakkelijk is om er weer bij te horen.’
18 uwvMaGaZine
freek Wiedijk • Woonplaats: schagen • beroep: P&o’er • leeftijd: 57 • aantal sollicitaties: 80 • zin uit zijn ingezonden brief in
het noordhollands dagblad: ‘Beste minister kamp. stop toch eens met die negatieve beeldvorming van de werkzoekende.’ F
april 2012 19

Zou u HeM aanneMen?
Bent u op zoek naar personeel, hebt
u geen vooroordelen over uiterlijk en
gedrag maar beoordeelt u mensen op
hun zuivere merites? dan is deze
werknemer misschien wel iets voor u!
20 uwvMaGaZine
‘Het naleven van verplichtingen’ is de titel van een recent rapport van de
inspectie werk en inkomen. de kernvraag uit deze verkennende studie is hoe
gemeenten omgaan met wBB-(‘Bijstands’)klanten ‘van wie gedrag en/of
kleding de kansen op de arbeidsmarkt aanzienlijk beperken.’ Het onderzoek
komt voort uit de wens van het kabinet het handhavingsbeleid aan te
scherpen, zoals dat is vastgelegd in het regeerakkoord. Zie ook pagina 6-9.
wiM HardeMan
Zou u Haar aanneMen?
Bent u op zoek naar personeel, hebt
u geen vooroordelen over uiterlijk en
gedrag maar beoordeelt u mensen op
hun zuivere merites? dan is deze
werknemer misschien wel iets voor u!
‘Het naleven van verplichtingen’ is de titel van een recent rapport van de
inspectie werk en inkomen. de kernvraag uit deze verkennende studie is hoe
gemeenten omgaan met wBB-(‘Bijstands’)klanten ‘van wie gedrag en/of
kleding de kansen op de arbeidsmarkt aanzienlijk beperken.’ Het onderzoek
komt voort uit de wens van het kabinet het handhavingsbeleid aan te
HardeMan
scherpen, zoals dat is vastgelegd in het regeerakkoord. Zie ook pagina 6-9. wiM
april 2012 21

Voorjaar 2012 mag het in de media veel over oplopende
werkloosheid en minder vacatures gaan,
krapte op de arbeidsmarkt door vergrijzing en
ontgroening komt eraan. Vanaf 2015, heus waar.
Zo zal de komende jaren een groot deel van het
personeel aan Nederlandse universiteiten met pensioen
gaan. Deze instellingen zullen dan – samen met talloze
andere ‘vissers’ – de hengel moeten uitwerpen boven een
almaar slinkende vijver met beschikbare gekwalificeerden.
Er moet echt iets gebeuren, dat beseffen ook de sociale partners
die de cao 2011 voor universitair personeel in elkaar
hebben gezet. Zij legden daarin het voornemen vast arbeidsplaatsen
te creëren voor Wajongers en andere groepen met
een arbeidsbeperking. UWV kreeg het verzoek van de VSNU,
de vereniging van Nederlandse universiteiten, een ‘schouw’
te houden op alle universiteiten om in kaart te brengen waar
22 uwvMaGaZine
universiteiten kunnen Wajongers goed gebruiken
studeren oP
inclusief
denken
Voor het eerst is er aan Nederlandse universiteiten – en wel alle
veertien tegelijk – gericht, praktisch onderzoek gedaan naar de
mogelijkheid Wajongers duurzaam in te zetten. Het zorgvuldig
onderbouwde onderzoek, uitgevoerd door enthousiaste studenten
onder begeleiding van UWV en de Universiteit Maastricht, leidt tot
optimistische conclusies en aanbevelingen.
tekst egbert jan riethof fotoGrafie amke
geschikte taken voor de doelgroep te vinden of geschikt te
maken zijn. Daar had UWV wel oren naar, temeer daar het in
samenwerking met de Universiteit Maastricht al een paar
jaar bezig was met ontwikkeling en toepassing van de zogenoemde
inclusieve arbeidsanalyse. Deze methode voorziet in
een ‘inclusief herontwerp van werkprocessen’ (IHW), dat
organisaties toegankelijker maakt voor mensen met een
arbeidsbeperking. Zij krijgen in zo’n inclusieve organisatie
de kans naar vermogen en duurzaam bij te dragen aan het
bedrijfsresultaat.
Een andere arbeidsdeling
Traditioneel is de organisatie van werk ‘exclusief’ ingericht
op werving en selectie van de gezonde kandidaten met passende
opleiding en ervaring. Een inclusieve organisatie heeft
een ander uitgangspunt: die creëert functies die aansluiten
jolijn calle (27):
‘Die mensen kunnen veel’
het resultaat op de afdeling aan de
Universiteit Utrecht die jolijn calle
(master sociologie) en anderen onderzochten,
was niet onverdeeld positief.
‘maar dat is onderzoek hè. zo kan het
gaan. Werknemers gingen er hun eigen
gang, er was weinig overleg. ze zaten
ook niet echt te wachten op een andere
inrichting van het werk. op zich kan ik
me dat ook voorstellen. komt er weer
zo’n richtlijn van bovenaf, zij mogen het
regelen. het lag ook wel aan het karakter
van de plek: technische mensen,
voor wie het vaak inderdaad zinloos leek
om iemand naast zich te hebben meelopen.
toch vonden we geschikte elementaire
taken. maar houding en organisatie
zouden voor “inclusief herontwerp van
werkprocessen” wel anders moeten.
Wajongers hebben duidelijkheid nodig,
en als taken historisch zijn gegroeid en
weinig omschreven zijn, is die duidelijkheid
er niet.’
ooit kwam jolijn tijdens een stage hbosociaal-juridische
dienstverlening in
aanraking met Wao’ers die bij herkeuring
in haar ogen ten onrechte werden
goedgekeurd en weer aan het werk
moesten – terwijl dat werk er niet was.
‘in dit project is dat beter doordacht.
UWv wil zorgen voor een duurzame en
veilige omgeving voor Wajongers, heel
goed. die mensen kunnen veel, als je
alles goed inricht. je moet mensen op de
werkvloer Wajongers laten ontmoeten.
dan zullen ze dat inzien en verandert de
mentaliteit. We moeten ons er allemaal
voor openstellen, massaal, niet op een
paar uitzonderlijke plekken, zoals nu
nog. er hoeft dan niet eens veel te veranderen
om geschikte werkplekken te
creëren.’
april 2012 23

enée Bleeker
marco hooghuis, student lucht- en ruimtevaarttechniek aan de technische
Universiteit delft, zag de annonce voor het onderzoeksproject bij uitzendbureau
studentenWerk en dacht: interessant. ‘een mooie oplossing, als het zou
lukken om deze mensen in het arbeidsproces te krijgen. ik gebruik dat woord
nu wel, arbeidsproces, maar ik had best moeite om aan de terminologie te
wennen. het is mijn vakgebied niet en dat zal het ook niet worden.’ toch is het
hem allemaal goed bevallen. zijn team lichtte in delft de afdeling facilitair
management door. lampjes vervangen, studenten aanspreken op gedrag,
colleges voorbereiden… ‘We vonden diverse mogelijkheden voor elementaire
taken, maar er waren dan wel veranderingen nodig. nu moet elke werknemer
hetzelfde kunnen: een lamp vervangen, maar ook goed zijn in sociale contacten.
je zou die competenties kunnen scheiden en functies creëren voor denkers
en doeners. in dat geval zouden diverse Wajongers aan de slag kunnen.’
marco noemt het ‘stom’ dat het kan bestaan dat mensen die willen werken,
zoals Wajongers, niet aan de bak komen alleen doordat organisaties en
instanties te behoudend zijn. ‘deze aanpak kan verandering brengen. ook in
de werkkring waar ikzelf later aan de slag kom, geen idee waar dat zal zijn, zal
ik me daarvoor inzetten.’
marco hooghUis(22):
‘Deze aanpak kan
het verschil maken’
bij het potentieel van álle werknemers, ook die met een
beperking. Zij is dus flexibel en bundelt taken zodanig
dat functies aansluiten bij de diversiteit van het aanbod.
De meeste organisaties zijn exclusief, IHW is dus
hard nodig – en langzaam begint dat inzicht te groeien.
Specifieke, vaak elementaire taken zou je na inventarisatie
en analyse bedrijfsbreed en structureel kunnen
losmaken uit de ene groep functies en bundelen tot
nieuwe, geschikt voor bijvoorbeeld niet-hoogopgeleide
Wajongers. Zo ontstaat vraag naar hun vermogens en
talenten. Nieuwe arbeidsdeling in die zin kan voor de
werkgever economisch aantrekkelijk zijn, omdat je
werknemers optimaal naar hun mogelijkheden inzet.
‘Maar daarmee ben je er nog lang niet’, zegt Henny
Mulders, adviseur inclusieve arbeidsanalyse bij UWV.
‘Het gaat niet alleen over het anders verdelen van werk.
De bedrijfscultuur heeft aandacht nodig en een voorwaarde
is commitment van leiding en personeel. De
personeelskosten moeten niet toenemen, liever zelfs
minder worden. De IHW moet leiden tot een bedrijfseconomisch
verantwoorde businesscase.’
Summer Course
Er liep al sinds begin 2010 een succesvol praktijkexperiment
in het Slotervaartziekenhuis in Amsterdam; het
verzoek van de universiteiten was voor UWV een
nieuwe kans om te leren wat in de praktijk mogelijk is.
Maar veertien fors uitgevallen organisaties als onze
universiteiten doorlichten, dat was nogal wat. Via een
uitzendbureau verzamelden Henny Mulders en consorten
daarom in totaal 43 studenten van alle universiteiten,
en niet alleen afkomstig uit sociale wetenschappen:
zo was er bijvoorbeeld een student vliegtuigbouw
bij, en een natuurkundige. Zij volgden in augustus 2011
in Amsterdam een vierdaagse Summer Course. ’s
Avonds ging het overleg door in het uitgaansleven,
overnachten kon in een Youth Hostel. ‘Ze waren er allemaal
in vakantietijd vrijwillig bij. Het enthousiasme
was hartverwarmend, dat was al goed voor het project.
Het voordeel was verder dat ze op hun universiteit goed
ingevoerd waren. En dan is het ook nog nuttig voor studenten
om kennis te maken met de wereld van mensen
met een arbeidsbeperking. Die kom je tijdens de doorsnee
studieprogramma’s namelijk niet tegen. Ze kregen
les van deskundigen over de problematiek van de
arbeidsmarkt en over Wajongers. Ook hebben we de
methodiek van inclusieve arbeidsanalyse uitgelegd en
het onderzoekspracticum voor het najaar voorbereid.
Elk team deed een praktijkoefening in het Slotervaartziekenhuis
en presenteerde de resultaten. Ze waren
diana alblas(24):
‘Er zal een cultuurverandering
nodig zijn’
enorm gretig om te leren, ook van elkaar. Voor mijzelf
was het de leukste klus van 2011.’ De teams gingen
begin september aan de slag door in overleg met de
begeleiders op hun universiteit een afdeling te kiezen
waar een eerste verkenning als deze zinvol kon zijn.
Wel welkom
In december 2011 verscheen de eindrapportage. In vrijwel
alle onderzochte bedrijfsonderdelen troffen de
jonge onderzoekers werkzaamheden aan die
Wajongers zouden kunnen uitvoeren of die daarvoor
geschikt te maken zouden zijn. Elk van de veertien
teams gaf in de eerste plaats een staalkaart aan mogelijkheden
aan, maar noemde ook drempels die er bij uitvoering
nog te nemen zijn gezien de lokale cultuur. Zo
zaten hier en daar aanwezige werknemers niet te springen
om (weer) veranderingen. Mulders: ‘Dit was nog
niet de fase om daarop in te gaan. Hoe universiteiten
met de aanpak verder gaan, is de volgende stap. Maar
zulke bezwaren van zittende mensen kunnen reëel
zijn. Stel je dat vast, en zijn ze niet te ondervangen, dan
moet je ervan afzien. Wajongers moeten wel welkom
zijn. De randvoorwaarden moeten kloppen: zittende
mensen moeten goed geïnformeerd en gemotiveerd
zijn, net als de leiding.’ De cao-partijen toonden zich bij
de presentatie ingenomen met de kwaliteit van het
onderzoek, de inzet van de betrokkenen en de aanbevelingen
zelf.
En hoe nu verder? Het onderzoek van de studenten was
maar een eerste indicatie: veertien zo veel mogelijk
onderling verschillende afdelingen, één per universiteit,
zijn geanalyseerd. Of dezelfde resultaten elders op
soortgelijke afdelingen te halen zijn, is goed denkbaar
maar niet zeker. In het voorjaar van 2012 zijn de caopartijen
naar eigen zeggen bezig een vervolg voor te
bereiden. UWV en de Universiteit Maastricht zullen er
met hun expertise bij betrokken blijven. Henny
Mulders: ‘Op de grote ondersteunende en facilitaire
diensten die universiteiten nu eenmaal hebben, is
ongetwijfeld een hoop te bereiken. Maar ook elders, in
grote bedrijven en vooral zorginstellingen gaat het
onderzoek naar de mogelijkheden van IHW intensief
door. Iedereen beseft: het moet echt anders. En het gaat
niet alleen om Wajongers; er zijn meer werkenden en
werkzoekenden met beperkingen. Denk eens aan de
werknemers die in de WGA zitten, gedeeltelijk arbeidsgeschikten
dus, en aan oudere werknemers; ook voor
hen zijn organisatorische aanpassingen nodig en ook
hen zal de arbeidsmarkt hard nodig hebben.’ F
met haar team onderzocht diana alblas aan de vrije Universiteit in amsterdam
het centrum voor studie en loopbaan. hier werken decanen, adviseurs
en psychologen die studenten begeleiden en cursussen opzetten, bijvoorbeeld
leren omgaan met stress of een sollicitatiebrief schrijven. ‘We vonden
dertien mogelijke elementaire taken. een voorbeeld: aan het eind van de dag
bijgewerkte info in een map stoppen en die terug op zijn plaats zetten. aan de
hand hiervan stelden we nieuwe functies samen voor een bepaald aantal
uren, geschikt voor bijvoorbeeld een niet-hoogopgeleide Wajonger. dit ontlast
geschoolde medewerkers die hierdoor meer toekomen aan primaire
taken.’ de medewerkers, ondervond zij, waren open en welwillend. momenteel
volgt diana alblas de master beleid, communicatie en organisatie. ‘ik heb
me voor de summer course opgegeven, deels omdat de insteek me aansprak
– zo zou de samenleving op grotere schaal moeten ijveren voor betere
arbeidsparticipatie – en daarnaast omdat ik een toekomst voor me zie als
organisatieadviseur. ik zou graag in bedrijven veranderingsprocessen
begeleiden – en dat kan betekenen dat je mensen mee moet krijgen bij een
reorganisatie. dat is ook het thema bij de inclusieve arbeidsanalyse, waar een
andere arbeidsdeling aan de orde kan komen. er zal dan een cultuur-
verandering nodig zijn.’
24 uwvMaGaZine april 2012 25

uwv is europees koploper in digitale dienstverlening
tot uw
e-dienst
tekst nicolien reith en ellen meijer illustratie rhonald blommestijn
UWV zet e-dienstverlening in als primair kanaal
en loopt daarmee voorop in Europa, zo toont een
onderzoek in tien Europese landen aan. Een recent
voorbeeld van onze ‘e-innovatie’ is het experiment
Netwerkplein: een digitaal werkplein waar
hoogopgeleide werkzoekenden leren netwerken.
ij het ontwikkelen van
e-dienstverlening wil UWV leren van
anderen. Daarom deed senior
beleidsmedewerker Internationale
Zaken Corine Peeters van UWV onderzoek
naar de vorderingen in andere EU-landen.
Uit de resultaten blijkt dat Nederland vooroploopt
als het gaat om de inzet van e-dienstverlening
als primair kanaal. UWV verplicht een groot
deel van de werkzoekenden de eerste drie maanden
gebruik te maken van het e-kanaal en ook de
inhoudelijke begeleiding naar werk gebeurt waar
mogelijk online. ‘We zijn daarmee op dit moment
uniek in Europa’, aldus Peeters. ‘De meeste landen
hebben nog veel persoonlijke en telefonische
dienstverlening.’
Peeters en haar team bedachten een aantal vragen
die ze voorlegden aan twaalf landen, aangesloten
bij een netwerk van Europese arbeidsvoorzieningenorganisaties.
De vragen gingen over
ontwikkelingen en aanpak van e-dienstverlening,
strategie voor de komende jaren en handige tools
die deze landen gebruiken. Tien van de twaalf lan-
den werkten
aan het onderzoek mee. ‘Het in
kaart brengen van alle data was een boeiend
avontuur’, blikt Peeters terug. ‘De vraag is:
leer je vooral van overeenkomsten of van verschillen?
Een-op-een landen met elkaar vergelijken
kan niet. Je hebt te maken met verschillen in
wetgeving, arbeidsmarkt, politieke structuren en
politiek klimaat.’
Leren van andere landen
Corine Peeters kwam uiteindelijk tot drie hoofdconclusies:
Nederland loopt voorop met de inrichting
van e-dienstverlening als primair kanaal; de
UWV e-coach als begeleider van klanten bij het
vinden van werk is uniek; en er bestaat geen
blauwdruk voor de toekomst van UWV. ‘We moeten
zelf onze weg vinden en leren van onze ervaringen.
UWV zal de komende jaren vooral samenwerking
zoeken met Groot-Brittannië, Zweden,
Denemarken, België – meer bepaald: Vlaanderen –
en Estland. Net als Nederland streven deze landen
naar een meer efficiënte en effectieve bedrijfs-
uniek in europa
belangrijkste conclusies van peeters’ onderzoek naar multichannelstrategieën
en e-dienstverlening in europa zijn:
* de aanpak van nederland om digitale dienstverlening als primair
kanaal te benutten ter vervanging van face-to-facediensten is
uniek binnen europa.
* nederland kiest als enig europees land voor de inzet van een
e-coach binnen digitale arbeidsbemiddeling.
* de meeste landen houden vast aan face- to-facecontact als het
gaat om handhaving.
* nederland gaat zwaardere bezuinigingen tegemoet dan de
meeste andere landen.
* callcenters kunnen een belangrijke rol spelen in handhaving,
acquisitie en ondersteuning van klanten die onvoldoende
‘digivaardig’ zijn.
* sociale media werken imagoversterkend en zorgen voor meer
(verschillende) contactmomenten met de klant.
26 uwvMaGaZine april 2012 27

voering. Sommige maken daarbij gebruik van methodieken
waaraan UWV ook iets zou kunnen hebben.’ Wat
kunnen we van de vijf genoemde landen leren? Een
klein overzicht.
Groot-Brittannië is een land waar UWV veel aan kan
hebben. Net als in Nederland richten de Britten, onder
druk van bezuinigingsmaatregelen en plannen ter vereenvoudiging
van de sociale wetgeving, hun arbeidsvoorzieningenorganisatie
anders in. En net als UWV
focussen zij daarbij op digitale dienstverlening. Dat
maakt onderwerpen als strategische keuzes, handhaving,
toekomstige dienstverlening aan kwetsbare groepen
en de ontwikkeling van e-dienstverlening tot
belangrijke gespreksthema’s.
Denemarken komt in het onderzoek van Peeters naar
voren als een land met een gedegen handhavingsbeleid.
Deense werklozen moeten hun inschrijving elke
week bevestigen, anders stopt hun uitkering. De communicatie
met hun arbeidsvoorzieningenorganisatie
verloopt verplicht via internet. En werkloze werkzoekenden
moeten hun cv op internet plaatsen.
Werkzoekenden van wie het cv langer dan drie maanden
niet is geraadpleegd, ontvangen hiervan bericht.
UWV wil vooral van de Denen leren wat het verplichte
internetgebruik nu precies inhoudt, hoe de wekelijkse
registratie is georganiseerd en welke voordelen die
oplevert.
In Vlaanderen valt vooral de innovatiedrang op. ‘De
e-dienstverlening van de Vlaamse arbeidsvoorzieningenorganisatie
is gestoeld op trends en gebruikersvriendelijkheid’,
vertelt Peeters. ‘Zij maken van begin af
aan gebruik van social media, inmiddels ook van smart
phones en plaatsen vacatures op iDTV (interactieve
televisie). Verder bieden ze middelen aan die bedoeld
zijn om eigen kennis en ervaring in kaart te brengen. Ik
denk dat UWV veel kan leren van de Vlaamse marketingstrategie
rond e-dienstverlening.’
In Zweden kiezen klanten zelf het communicatiekanaal
dat op een bepaald moment het best past. Het callcenter
van de Zweedse arbeidsvoorzieningenorganisatie
is zeven dagen per week bereikbaar. En een
digicoach geeft via een speciale website antwoord op
vragen. Niet-Zweeds sprekende klanten vinden op de
website van de arbeidsvoorzieningenorganisatie
informatie in hun eigen taal. Ook het callcenter geeft
informatie in meerdere talen. Zweden wil de e-dienstverlening
uitbreiden om ruimte te maken voor face-tofacedienstverlening
aan klanten .
Estland heeft e-learningmodules ontwikkeld voor klanten
die zich computervaardigheden moeten eigen
28 uwvMaGaZine
‘De vraag is: leer je vooral van
overeenkomsten of van verschillen?’
maken of een businessplan leren schrijven. UWV wil
hier meer van weten. Net als van de e-agenda die klanten
na drie maanden werkloosheid moeten bijhouden.
Netwerkplein
Een veelbelovend experiment met e-dienstverlening
dat UWV de afgelopen twee jaar zelf heeft uitgetest is
het project Netwerkplein. Het werd uitgevoerd onder
hoogopgeleide klanten van UWV in de regio’s
Amsterdam, Utrecht en Groningen. Ruim 4000 klanten
deden mee.
Veel hoogopgeleide werkzoekenden hebben volgens
werkgevers een slecht cv. Ze zijn niet gewend te solliciteren,
zichzelf te profileren of te netwerken.
Netwerkplein is daarom rond die thema’s georganiseerd,
vertelt projectmanager Tanja Oosterbaan van
UWV: ‘We hebben een communitywebsite gebouwd en
daar in interactie met klanten diensten opgezet.
Tegelijkertijd nodigden we ze uit samen dingen te organiseren.
Dat hebben we gestimuleerd met een uitdagende
vorm, met polls en stellingen, en met themaweken,
chatsessies en “webinars”; seminars op het web
dus. Na een tijdje zagen we dat klanten elkaar inderdaad
opzochten. Ze gaven onderling cursussen en gingen
samen naar beurzen. Aankomend zelfstandig
ondernemers wisselden tips uit. In een netwerk zie je
dat mensen kwaliteiten hebben die ze voor zichzelf en
anderen inzetten.’
Interactie
Een webinar over ‘Hoe maak ik een elevator-pitch?’ kon
op Netwerkplein tot een onlineworkshop leiden. Zo
werd aan de hand van klantvragen de content aangepast.
Die interactie is volgens Oosterbaan nodig als je
dienstverlening via een nieuw kanaal vormgeeft: ‘Je
moet in de praktijk uitvinden hoe mensen reageren.
Klanten konden op Netwerkplein iets leren en ervaren
dat ze niet alleen staan. Voor ons was het een kans
input te krijgen over hun behoefte aan kennis en vaardigheden.’
Het experiment is afgelopen, maar UWV
neemt de belangrijkste elementen over. Webinars en
e-modules komen dit jaar beschikbaar via www.werk.
nl. Naar e-learning en communities volgt nader onderzoek.
Oosterbaan: ‘Informatie op een website plaatsen
en mensen vertellen wat ze moeten doen, is één. Wil je
ze uitdagen zichzelf te profileren om een baan te vinden,
dan moet je ze verleiden. Dat lukte met
Netwerkplein. De waardering van klanten was hoger
dan voor onze fysieke dienstverlening en de uitstroom
bleek even hoog.’ F
Zou u HeM aanneMen?
Bent u op zoek naar personeel, hebt
u geen vooroordelen over uiterlijk en
gedrag maar beoordeelt u mensen op
hun zuivere merites? dan is deze
werknemer misschien wel iets voor u!
‘Het naleven van verplichtingen’ is de titel van een recent rapport van de
inspectie werk en inkomen. de kernvraag uit deze verkennende studie is hoe
gemeenten omgaan met wBB-(‘Bijstands’)klanten ‘van wie gedrag en/of
kleding de kansen op de arbeidsmarkt aanzienlijk beperken.’ Het onderzoek
komt voort uit de wens van het kabinet het handhavingsbeleid aan te
scherpen, zoals dat is vastgelegd in het regeerakkoord. Zie ook pagina 6-9.
april 2012 29
wiM HardeMan

werkgevers in elst zijn blij met Wajongers
‘doe MiJ ook
Maar Zo‘n
pietje’
tekst hanny roskamp foto’s martin Waalboer
Financieel gewin mag nooit het argument zijn om Wajongers
aan te nemen. Wat wel telt, is dat potentiële werkgevers het
hart op de goede plaats hebben. In Zuid-Gelderland zorgt
arbeidsdeskundige Alex Thomas van UWV ervoor dat ‘zijn’
Wajongers bij zulke werkgevers aan de slag kunnen.
april 2012 31

eter Slaats en zijn pupil Lars Deijnne
(22) vormen een mooi stel. Ze zijn net
Master Po en Grashopper, voor wie
zich deze karakters uit de serie Kung
Fu nog kan herinneren. De ervaren
meester die een jonge spring-in-hetveld
bij de hand neemt. Peter Slaats
schildersbedrijf SGG Onderhoud groeide en
Slaats had een rechterhand nodig. Lars Deijnne
wilde altijd al schilder worden en volgde daarvoor
een opleiding. Maar door een probleem met taal en
spraak kwam hij in de Wajong terecht. ‘Gelukkig ben ik in
contact gekomen met Peter. Hij wilde iemand die in zijn
bedrijf paste en die alles wilde leren.’ Slaats: ‘Ik betrek Lars
vanaf het begin bij alles wat ik doe. Dus niet alleen schilderen,
maar ook offertes maken. Ik wil hem alles laten zien.
Lars gaat ook mee naar de beurs of naar leveranciers. Wat
mij betreft blijft hij tot zijn vijfenzestigste.’
Er is een plafond
Het schilderwerk buiten is inmiddels bij Lars in goede handen.
Slaats: ‘Ik durf hem een pui af te laten schilderen en die
is dan strak geverfd. Alleen het tempo moet nog wat
omhoog.’ En ook informatie opnemen kost Lars soms nog
wat moeite. ‘Er is een plafond. We proberen het echter op te
bouwen en als het te hard gaat, dan geeft hij dat aan. Dan doe
ik een stap terug.’
Slaats en Deijnne hebben elkaar echt gevonden. Dat is geen
gelukkig toeval, maar het werk van de arbeidsdeskundigen
van UWV. Alex Thomas (UWV Nijmegen), die de match tot
stand heeft gebracht, denkt dat Slaats alles in huis heeft om
een Wajonger succesvol naar de arbeidsmarkt te begeleiden.
‘Hij is iemand met het hart op de goede plek, hij heeft geduld,
hij is vakinhoudelijk goed en ziet het als zijn verantwoordelijkheid.’
Dat zijn de criteria die Thomas hanteert als hij
Wajongers ‘onderbrengt’. Werkgevers die alleen maar denken
een goedkope arbeidskracht binnen te halen, komen
van een koude kermis thuis. Dat is voor de jongeren demotiverend
en voor de werkgevers ook.
Elst ligt mooi in het groen verscholen tussen Arnhem en
Nijmegen. Zo mooi dat je haast zou vergeten dat ze ook hier
hun best moeten doen om Wajongers aan de slag te helpen.
Dankzij de voortvarendheid van het UWV-team zit het
tempo er in Gelderland echter stevig in. Het team, bestaande
uit onder anderen Alex Thomas, Bob Waalewijn (arbeidsdeskundige
Werkgeversservicepunt Midden-Gelderland) en
Suzan de Boer (adviseur Werkgeversdiensten) is bezig om in
36 verschillende sectoren passende werkplekken te vinden
voor Wajongers. Van kwekers en bouwbedrijven tot winkels
32 uwvMaGaZine
en cafés. Thomas: ‘Het vinden van werk voor deze mensen is
een probleem van ons allemaal en met zijn allen moeten we
er iets aan doen. We proberen hier verbindingen te maken
tussen mensen en partijen. Samenwerking is onze troef.’
Carrière als fietsendief
De Algemene Fiets Afhandel Centrale is een mondvol, maar
heet kortweg AFAC en bevindt zich in een loods in Elst. Die is
gevuld met een paar honderd fietsen. Er gebeurt zo’n beetje
alles wat te maken heeft met fietsen en fietsendiefstal. Het
opknappen van kapotte fietsen, het registreren van fietsen,
het herkennen van gestolen fietsen op straat, diefstalpreventie,
het afhandelen van verzekeringsfietsen en binnenkort
ook nog eens de montage van nieuwe fietsen uit gerecyclede
onderdelen volgens een jarenvijftigmodel.
Er werken hier in totaal twaalf Wajongers. Twee hebben een
vrije dag en een groepje is on the road in Dordrecht. Op de
AFAC zwaait Peter Niederer de scepter. Hij is trots op zijn
jongens, die in een enkel geval een carrière als fietsendief
achter de rug hebben, wat hier een enorm voordeel blijkt te
zijn. Niederer: ‘Ze hebben meer expertise dan de politie op
straat. De jongens die hier werken, zijn echt jachthonden, ze
zien feilloos welke fietsen gestolen zijn. Al van ver af spotten
ze dat een slot is doorgezaagd. Daar kan de politie veel van
leren.’ Er zijn jongens bij met een relatief laag IQ. Soms speelt
ADHD, autisme of gedragsproblematiek. De sociale omgeving
kan het probleem zijn, bijvoorbeeld als iemand ’s morgens
liever met vrienden een biertje gaat drinken. Daarom is
soms intensieve begeleiding nodig. Die wordt gedaan door
de jobcoaches van Refrisk, zoals Mark Driessen. ‘In het begin
sta je misschien elke morgen bij de poort, gaandeweg kun je
zo’n jongere loslaten. De coaching kan gemiddeld zes uur
per week zijn. Dat is een stevige factuur, maar het is wel
bedoeld om de overgang naar passend, regulier en duurzaam
werk mogelijk te maken.’ Na een proefperiode kunnen
de jongeren een halfjaarcontract verdienen. In die periode
stromen ze met begeleiding van een jobcoach door naar een
passende werkgever. Een van hen is onlangs nog doorgestroomd
naar een baan bij een drukkerij in de buurt.
Gelukkig ziet men in deze regio langzaam een sneeuwbaleffect.
Driessen: ‘Wat ik mooi vind, is dat we zien dat de
bereidheid om die jongens een kans te geven groeit. Als
werkgevers een positieve ervaring hebben met Pietje,
gebeurt het dat andere werkgevers zeggen: doe mij ook maar
zo’n Pietje.’
Alex Thomas legt alvast twee vacatures voor aan Driessen.
Het zijn banen bij een fietsenwerkplaats. Men zoekt een jongen
die overweg kan met elektrische fietsen of die het kan
leren. Omgaan met klanten is ook belangrijk. Driessen ziet
voor wat
hoort wat
werkgevers hebben op een aantal
manieren voordeel bij het aannemen
van een wajonger. allereerst
zijn er de loondispensatie, de noriskpolis,
coaching voor de werknemer,
premiekorting en werkvoorzieningen.
daarnaast kan een
bedrijf soms lastige vacatures vervullen
door scholing binnenshuis.
Gemeenten kunnen bovendien aan
bedrijven die wajongers in dienst
nemen de voorkeur geven bij het
aanbesteden van gemeentelijke
projecten of werkzaamheden.
april 2012 33

wel mogelijkheden voor de jongens die nu bij de AFAC
werken.
Sleutelen aan je geluk
René van de Blaak (23) is nog maar net begonnen bij de AFAC.
Hij had problemen met zijn concentratie en met het uiten
van agressie. Inmiddels gaat het een stuk beter en hij vindt
het werk hier ‘heel leuk’. ‘Ik ben met fietsen aan het sleutelen
en ik ben mee geweest naar Dordrecht om verkeerd
geparkeerde fietsen weg te halen. En ik heb gewerkt in de
loods waar mensen hun fiets kunnen komen halen tegen
betaling.’ Hij heeft weer voldoening in zijn leven, net als zijn
collega Leandro Samuels (25), die hier via UWV een plek heeft
gevonden nadat hij een moeilijke periode had. ‘Ik vind dit
leuk om te doen. Ik doe veel aan preventie zoals auto’s controleren
op diefstal. Je benadert mensen op straat, je legt dingen
uit. Ik zou dit wel langer willen blijven doen, maar mijn
contract duurt vier maanden. Op den duur wil ik meer gaan
sleutelen, misschien aan brommers. Ik ben liever aan het
werk dan dat ik de hele dag thuiszit.’
Koen Janssen (22) heeft ADD en leed aan een psychose. Hij
heeft zijn leven weer op de rit, maar moet nu werkervaring
opdoen. Hij houdt van het fietsenvak. ‘Ik zit eraan te denken
om de fietsenmakersopleiding te doen. Op zich gaat het allemaal
prima. Het contact met collega’s is prettig. Dat geeft me
een goed gevoel. Hier is het na een jaar helaas afgelopen.
Maar ik hoop samen met mijn jobcoach passend werk te
vinden.’
Jack Pannekoek (18) weet al wat hij wil. Hoewel hij het leuk
vindt om bij de AFAC te werken, ligt zijn toekomst niet in de
fietsen. ‘Ik ben echt een buitenmens. In het begin ben ik op
pad geweest met het promotieteam, dat was gezellig. Maar
nu vind ik het minder. Als ik hier klaar ben, ga ik naar de
markt. Mijn oom heeft een kraam, ik help hem elke vrijdag.
Mijn oom gaat mij misschien begeleiden. Mijn droom is een
eigen kraam met computergames.’
Broodje ICT
Daan Meurs en Daan van Deutekom zijn de eigenaren van
D-Two, een bedrijf dat afgedankte computers een nieuw
leven geeft. Alex Thomas ontmoette ze bij ‘Broodje ICT’, een
netwerkbijeenkomst voor ondernemers uit de regio. Daar
kwamen ze vertellen over hun positieve ervaringen met een
jongere met een beperking. Thomas had nog wel meer
geschikte Wajongers voor ze. Gevoelsmatig hebben Daan en
Daan iets met deze jongeren en het paste binnen hun ideaal
van ondernemen. ‘We hebben bij een grote club gewerkt,
waar het alleen maar draaide om geld. Toen we voor onszelf
begonnen, wilden we niet alleen maar dozen schuiven,
maar ook maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen.’
Het resultaat is dat er nu een paar jongens op de werkplaats
staan met een afstand tot de arbeidsmarkt. Leuke jongens,
slim ook, maar met hun eigenaardigheden. David de Haan
(22) werkt sinds juni bij D-Two. Hij heeft ADHD en problemen
met zijn kortetermijngeheugen, maar met computers is het
een wizz kid, die zichzelf het vak heeft eigen gemaakt. Het
kost hem totaal geen moeite wat extra geheugen in een computer
te zetten. ‘Dit werk geeft me het gevoel dat ik meedraai
in de maatschappij. Dat heb ik met een uitkering niet. Dan
voel je je toch een beetje een profiteur. Bovendien vind ik dit
werk leuk, het is erg afwisselend. En als er iets mis is met een
computer, is het echt een uitdaging.’
Zijn collega-Wajonger Cirino Schrijver (19) heeft concentratieproblemen,
hij is snel afgeleid. Maar nu hij werk heeft dat
hem boeit, gaat het een stuk beter. ‘Ik haal al van jongs af aan
dingen uit elkaar. Ik snap altijd meteen hoe dingen in elkaar
zitten, als ik ze uit elkaar haal. Ja, dat klinkt gek, nu ik het zeg,
maar toch is het zo. Ik heb een technische knobbel.’
Daan en Daan hebben veel geduld met de jongens: ‘We houden
er rekening mee dat het werk iets vaker gecontroleerd
moet worden, dat er misschien wel eens iets misgaat. Maar
het gaat nooit ten koste van onze kwaliteit. Het is leuk om
met deze jongeren te werken. Ons uitgangspunt is dat ze veel
in hun mars hebben. Een van de jongens was stelselmatig te
laat. Toen hebben we hem een sleutel gegeven en de verantwoordelijkheid
om ’s morgens om half negen te openen. Dat
bleek een gouden greep.’ F
Stephan Sanders
zeer oude praat
ik denk wel eens: en wat was er nu eigenlijk zo mis met het generatieconflict?
kan dat niet gewoon weer in ere worden hersteld? niet dat
ik er zelf nu zo’n conflictueuze bende van heb gemaakt, maar een
beetje strijd met die ouders… een paar gepeperde meningsverschillen…
ik denk er wel eens melancholisch aan terug.
Geboren in 1961 hoor ik niet echt tot de babyboomers – de grote
geboortegolf van tussen 1945 en 1955 – maar voel me als het ware
nog net door ze geadopteerd, als het nakomertje. waar mijn oudere
nicht en neef, allebei van de jaren ’50, échte conflicten hadden met
hun vader en moeder, waren het bij mij al ruzietjes geworden. Maar
het idee dat een beetje jongeling zich zo gauw mogelijk aan de ouderlijke
invloed wilde onttrekken – dat zat er bij mij toch ook nog in.
nu praat ik met een vriend, net als ik zojuist 50 geworden, en hij vertelt
over zijn zoon van 15. deze jongeman stond voor de keuze of hij
havo of vwo ging volgen, en zoals dat tegenwoordig gaat, waren pa
en zoon er eens goed voor gaan zitten. Het zou me niet verbazen als
ze samen een waterpijp hebben gerookt. nu, zoon had eigenlijk al een
beslissing genomen, want hem was vwo geadviseerd, maar dat zag
hij niet zo zitten… hij vond het nu vooral tijd om het eens ‘een jaartje
rustig aan te doen’.
vijftien.
vader-vriend heeft naar zijn argumenten geluisterd, en er uiteindelijk
mee ingestemd ‘want wat heeft het voor zin dat zo’n jongen zich
meteen in de ratrace stort?’
ik zei: ‘Ben jij helemaal gék geworden!’
ik zei: ‘toen jijzelf 15 was, wilde je het toen rustiger aan doen? Je
zocht juist meer spanning, meer uitgaan, meer seks. wat een ongelooflijke
smoes.’
vriend begon nu toch enigszins te twijfelen, was hij met zijn gescheidenvaderstatus
en het bijbehorende schuldgevoel misschien toch
een tikje te toegeeflijk geweest voor zoon?
Ja, man.
Zo blijft het mij ook bevreemden dat kinderen – okay, adolescenten –
die van de middelbare school afkomen de dringende behoefte gevoelen
om eerst eens een GAP-year te beleven, voor avonturen, reizen,
en vrijwilligerswerk dat, o ja, door de ouders moet worden bekostigd.
een retourtje Zambia graag.
Je bent 18 of 19, je hebt wat wiskunde, economie en Grieks geleerd
en je wilt meteen al een sabbatical – ooit het voorrecht van academici
die er minstens twintig dienstjaren op hadden zitten.
Mag ik even heel ouderwets uit de hoek komen? deze nieuwe generatie
is veel te relaxed. veel te – excusez le mot – chill. wie zo ontspannen
is en nog 20 moet worden, die kan voor de zekerheid maar beter
tegen z’n 40 ste in het graf gaan liggen.
Jongeren aller landen, ontwaak eens een keer!
34 uwvMaGaZine april 2012 35

et is een bont gezelschap, de wereld
van de flexwerkers. Hij wordt bevolkt
door uitzend- en oproepkrachten,
door werknemers met een tijdelijk
contract met uitzicht op vast werk of
met een tijdelijk contract zonder perspectief
op een vaste aanstelling. Dan zijn er nog werknemers
met een vast dienstverband die wisselende
uren hebben en – om het nog ingewikkelder te maken –
soms worden ook zelfstandigen zonder personeel
(zzp’ers) tot de flexwerkers gerekend. ‘Er worden inderdaad
nogal wat verschillende cijfers gebruikt,’ zegt
Anneke van der Giezen, hoofd Kenniscentrum van
UWV. ‘Het CBS, het ministerie van Sociale Zaken en
Werkgelegenheid en UWV zijn daarom nu bezig één
definitie te ontwikkelen voor de berekening van het
aantal mensen met vaste en flexibele arbeidsrelaties,
om tot meer eenduidige cijfers te komen.’
Wat hierbij speelt, is dat er twee dimensies zijn in flexibel
werk: de looptijd van een contract (vast of tijdelijk)
en de omvang van het contract (vast of variabel aantal
36 uwvMaGaZine
flexwerken vraagt om andere zekerheden
de Pro’s en
contra’s
van flex
tekst gert hage illustratie erik kriek
Er bestaat veel discussie over de toenemende flexibiliteit op
de arbeidsmarkt. Wie profiteert er het meest van: de werkgever of
de werknemer? Zijn we aan het doorschieten of kan de flexibele schil
niet groot genoeg zijn? En wat is de rol van de overheid?
werkuren). Het voorstel van CBS, SZW en UWV is nu dat
alleen een vast dienstverband met vaste uren tot vaste
arbeidsrelatie gerekend wordt. De overige arbeidsrelaties
zoals tijdelijke dienstverbanden (ook die met uitzicht
op een vast contract) en/of contracten met wisselende
uren worden tot flexibele arbeidsrelaties
gerekend. Zzp’ers zullen dus niet onder de nieuwe definitie
van flexibele arbeidsrelaties vallen. Ze hebben
immers geen dienstverband met een werkgever.
Maar welke definitie ook wordt gehanteerd, het aantal
mensen met flexibele arbeidsrelaties groeit. In een
recent artikel in het blad ESB werd aan de hand van cijfers
van het CBS een stijging van het aandeel flexwerkers
aangetoond van 15 procent (van de totale beroepsbevolking)
in 1996 naar 17 procent in 2010. In diezelfde
periode verdubbelde het aantal zzp’ers bijna. Waren het
er in 1996 nog 397.000, vijftien jaar later is hun aantal
gegroeid tot 728.000, berekende het CBS.Over flexwerk
valt dan ook veel positiefs te melden. Werknemers in
tijdelijke dienst zijn bijvoorbeeld gemiddeld korter
werkloos dan vaste krachten als deze werknemers
april 2012 37

vast versus flex
Hoewel volgens cijfers van het cBs nog steeds zo’n 83% van de werknemers
in vaste dienst werkt, wint flexibele arbeid steeds meer terrein. rob witjes,
manager arbeidsinformatie uwv werkbedrijf: ‘werkgevers willen hun
bedrijfsvoering en werkprocessen steeds sneller kunnen aanpassen aan veranderende
omstandigheden. Zeker nu de huidige recessie de vorige snel heeft
opgevolgd en tussentijds geen sprake is geweest van echt herstel, zien we dat
werkgevers steeds meer overschakelen op flexibele arbeid. de onzekerheid is
immers te groot. Bij de geënquêteerde werkgevers in het vacatureonderzoek
2011 van uwv blijkt dat ze het opvangen van pieken verreweg het belangrijkste
motief noemen om uitzendkrachten in te huren. uit een ander onderzoek
van uwv weten we dat uitzendwerk een goede in- en opstap biedt voor werkzoekenden
die een grote afstand tot de arbeidsmarkt ervaren. Bijna een
derde van de werkzoekenden die in 2010 een baan vonden, slaagde hierin via
een uitzendbureau. de samenwerking tussen uwv en gemeenten met de uitzendsector
is dan ook essentieel voor de kansen op de arbeidsmarkt voor
minder kansrijke groepen. niet alleen nu in verslechterde arbeidsmarkt, maar
juist ook als de arbeidsmarkt krapper wordt en veel van deze mensen een
inmiddels verder opgelopen achterstand moeten zien in te halen.’
werkloos raken. Ook blijkt uitzendwerk en tijdelijk
werk WW’ers een uitgelezen kans te bieden de uitkering
vaarwel te zeggen. Maar liefst 76 procent van alle
werkhervattingen is in tijdelijk werk, rekent Van der
Giezen voor. ‘En al biedt dat vooralsnog misschien weinig
zekerheid, ze zijn aan het werk en dat is beter dan
thuis zitten. Bovendien stroomt een deel ook nog door
naar vast werk. Dus tijdelijke contracten hebben duidelijk
positieve kanten.’ En lukt het niet via tijdelijk werk,
dan is er altijd nog de mogelijkheid om als zzp’er de
arbeidsmarkt te betreden. Van der Giezen: ‘Je ziet vooral
dat oudere WW’ers op die manier proberen aan de slag
te komen.’
Aart van der Gaag is als directeur van de Algemene Bond
Uitzendondernemingen (ABU) uiteraard ook overtuigd
van het grote maatschappelijke belang van uitzendwerk.
Hij kan zich opwinden over het negatieve ‘doorgedraaide’
imago dat flexwerk óók aankleeft. ‘Het beeld
wordt geschetst dat de mens is verworden tot klapstoel,
die kan worden ingehuurd en weggestuurd al naar
gelang de werkgever het belieft. Maar als je kijkt naar
de feiten, dan is flexibiliteit helemaal niet doorgeschoten.
De flexibiliteit – zonder zzp – ligt rond de tien procent,
waarvan drie procent uitzendkrachten. Storend is
ook dat alle vormen van flexwerk gemakzuchtig op één
hoop worden gegooid. Nuluren- en oproepcontracten
worden in één adem genoemd met “nette” flex als uitzendwerk.
Uitzendwerk is in de dikste cao geregeld.
Uitzendkrachten hebben wel degelijk toegang tot opleidingen,
zijn weerbaar bij ontslag, bouwen rechten op
en hebben een goede sociale zekerheid bij ziekte.’
Van der Gaag vindt dan ook dat in de discussie over flexarbeid
de vele voordelen van uitzendwerk te weinig
naar voren komen. ‘De uitzendbranche vormt de
“smeerolie” van onze arbeidsmarkt, en is voor veel men-
sen een ontzettende belangrijke opstap naar een vaste
baan (29%, bron: Ecorys Instroomonderzoek 2009 in
opdracht van de ABU). Vooral ook voor veel mensen met
een grotere afstand tot de arbeidsmarkt, zoals allochtonen,
gedeeltelijk arbeidsgehandicapten en langdurig
werklozen. Ik denk dat mensen die zich flexibel opstellen,
steeds bijleren en niet aan een sector gebonden
zijn, de mensen zullen zijn die aan het werk blijven.
Ook de toenemende schaarste op de arbeidsmarkt in de
komende jaren zal de behoefte aan flexwerk vergroten.
Bovendien wil de politiek meer mensen aan het werk,
mensen die nu nog in een uitkeringssituatie zitten.
Voor deze groep vervult de uitzendbranche een steeds
belangrijker rol.’
Spel zonder grenzen
Ook de flexwerkers zelf – en zeker zzp’ers – tellen hun
zegeningen: zelf je tijd indelen, nooit in de file, de mogelijkheid
om de kinderen na schooltijd op te vangen.
Onder hen bevinden zich relatief veel hoogopgeleiden,
zij redden zich over het algemeen wel. Maar er is ook
een andere, veel grotere groep van flexwerkers die
bestaat uit jongeren en laagopgeleiden die vooral de
nadelen ervan ondervinden. Zo is het voor flexwerkers
lastig om een huis te kopen, om maar eens een voorbeeld
te noemen. En als ze langdurig ziek zijn of met
pensioen gaan, zijn ze slechter af dan werknemers in
vaste dienst. Zeker zzp’ers die vanwege de hoge kosten
vaak niet eens een arbeidsongeschiktheidsverzekering
hebben en al evenmin hebben gespaard voor hun pensioen.
Ook de kansen op scholing zijn gering, werkgevers
hoeven nu eenmaal minder in flexwerkers te
investeren.
De toename van het aantal flexwerkers hangt dan ook
voor een deel samen met de wensen van werkgevers.
Uit een recente publicatie van het Sociaal Cultureel
Planbureau blijkt dat driekwart van de werkgevers
voorstander is van een versoepeling van het ontslagrecht,
twee derde ziet graag meer ruimte voor een eigen
arbeidsvoorwaardenbeleid. ‘In het spel zonder grenzen
dat de werkgevers in een globaliserende economie
moeten spelen, is het zaak je snel aan te passen aan
steeds weer veranderende omstandigheden,’ zegt Ton
Wilthagen, hoogleraar Institutionele en Juridische
Aspecten van de Arbeidsmarkt aan de Universiteit van
Tilburg. ‘Daar passen flexibele arbeidsvoorwaarden bij.
Natuurlijk zijn er ook werknemers die zelf kiezen voor
Ton Wilthagen: ‘Bij nieuwe flexibiliteit horen
nieuwe zekerheden. Die zijn er vooralsnog niet,
de overheid laat het op dit punt afweten’
meer flexibiliteit, bijvoorbeeld om werk en privé beter
te kunnen combineren. Maar over het algemeen zijn de
werkgevers de motor achter deze veranderende
arbeidsmarkt. Zij voeren de regie, de overheid kijkt toe.
Helaas, zeg ik daarbij. De overheid zou actiever moeten
zijn om deze nieuwe, hardere en dynamische arbeidsmarkt
te faciliteren door nieuwe zekerheden te ontwikkelen
voor de flexwerkers, een groep waarin zich relatief
veel jongeren en laagopgeleiden bevinden.’
Hij krijgt bijval van Esther Mirjam Sent, hoogleraar
Economie aan de Radboud Universiteit Nijmegen en
PvdA-senator. ‘Enige flexibilisering van de arbeidsmarkt
is wenselijk en noodzakelijk, maar er is ook een
schaduwkant. Er dreigt een tweedeling op de arbeidsmarkt
tussen enerzijds werknemers met een vast contract
met alles wat daaraan vastzit, zoals een pensioenregeling
en een arbeidsongeschiktheidsverzekering, en
anderzijds flexwerkers en zzp’ers die een veel onzekerder
bestaan hebben. Daarbij is het de vraag of het voor
werkgevers op lange termijn wel zo gunstig is om een
groot bestand van flexwerkers en zzp’ers te hebben.’
Proeftijd
Op korte termijn spinnen werkgevers garen bij een zo
groot mogelijk flexibele schil. Van mensen met een tijdelijk
contract kunnen ze desgewenst makkelijk en
kosteloos af, en mede daardoor kan het flexibele personeelsbestand
snel worden aangepast aan het economisch
tij. Het tijdelijke contract wordt bovendien
steeds vaker ingezet als een soort verlengde proeftijd.
Die mogelijkheid wordt, als het aan minister Kamp ligt,
verruimd, zo kondigde hij begin dit jaar aan.
‘Wat we zien is dat mensen met een tijdelijk contract
gemiddeld een drie keer groter risico lopen om in de
WW te belanden’, zegt Anneke van der Giezen. ‘Ook de
instroom in de WIA vanuit het vangnet Ziektewet, een
regeling voor onder meer zieke uitzendkrachten en
“eindedienstverbanders” (zieke mensen van wie het
vaak tijdelijke dienstverband is beëindigd), is hoger dan
van werknemers in vaste dienst. Aan UWV de lastige
taak deze groep te re-integreren. Lastig, want deze mensen
hebben geen werkgever bij wie ze via gedeeltelijke
werkhervatting tot volledig herstel kunnen komen.
Daarnaast zien we bij deze groep meer kenmerken die
de re-integratie belemmeren dan bij werknemers in
loondienst. Ze zijn veel vaker laag opgeleid en ervaren
hun gezondheid als slechter, zonder dat ze feitelijk ook
meer gezondheidsproblemen hebben. Problemen in de
privé-situatie, zoals schulden, scheiding of huiselijk
geweld, en persoonlijke problemen zoals een ongezonde
leefstijl, verslavingsproblematiek en slechte persoonlijke
verzorging komen bij deze groepen relatief
vaak voor. Uiteindelijk vind je onder de flexwerkers dus
relatief meer langdurig zieken die niet aan het werk
gaan dan bij mensen met een vast arbeidscontract die
ondanks beperkingen doorwerken bij hun werkgever.’
Flex en Zekerheid 2.0
De ontwikkelingen op de arbeidsmarkt – door Sent aangeduid
als ‘een stille revolutie’ – vragen om nieuwe en
innovatieve collectieve arrangementen, aldus de
Nijmeegse hoogleraar Economie. ‘De nieuwe armen
heb ik ze wel eens genoemd: mensen die minder dan
het minimumloon verdienen, onvoldoende mogelijkheden
tot scholing hebben, niet of nauwelijks sparen voor
hun pensioen en onvoldoende verzekerd zijn tegen
arbeidsongeschiktheid. In deze categorie bevinden
zich veel flexwerkers en zzp’ers. De overheid zou op dit
terrein actiever moeten optreden om de dreigende
tweedeling tussen werknemers met een vast dienstverband
en flexwerkers en zzp’ers te voorkomen. Denk
hierbij aan het beschikbaar stellen van scholing voor
alle werkenden, het garanderen van een minimuminkomen
voor iedereen die fulltime werkt en het voor
iedereen toegankelijk maken van collectiviteiten als
pensioen.’ Voor de nieuwe arbeidsmarkt is het belangrijk
dat werknemers, al dan niet met een vast dienstverband,
de mogelijkheid wordt geboden tot scholing, vult
Ton Wilthagen aan. ‘Bij nieuwe flexibiliteit horen
nieuwe zekerheden. Die zijn er vooralsnog niet, de
overheid laat het op dit punt afweten, met als gevaar
dat flexwerkers veroordeeld blijven tot zwaarder en
slechter betaald werk, zonder pensioen en zonder een
voorziening bij arbeidsongeschiktheid. Waar we op
wachten zijn nieuwe arrangementen voor de flexmarkt
op drie belangrijke terreinen: scholing, pensioenen en
arbeidsongeschiktheid. Maak die regelingen toegankelijk
voor mensen zonder vast dienstverband. Omdat de
politiek het laat afweten neem ik, samen met andere
onafhankelijke denkers, zelf maar het heft in handen.
We gaan een Nationale Flex Conferentie organiseren,
die moet leiden tot een concreet pakket maatregelen:
Flex en Zekerheid 2.0. Dat bieden we vervolgens aan de
politiek aan. We kunnen niet langer wachten.’ F
38 uwvMaGaZine april 2012 39

Zou u Haar aanneMen?
Bent u op zoek naar personeel, hebt
u geen vooroordelen over uiterlijk en
gedrag maar beoordeelt u mensen op
hun zuivere merites? dan is deze
werknemer misschien wel iets voor u!
‘Het naleven van verplichtingen’ is de titel van een recent rapport van de
inspectie werk en inkomen. de kernvraag uit deze verkennende studie is hoe
gemeenten omgaan met wBB-(‘Bijstands’)klanten ‘van wie gedrag en/of
kleding de kansen op de arbeidsmarkt aanzienlijk beperken.’ Het onderzoek
komt voort uit de wens van het kabinet het handhavingsbeleid aan te
HardeMan
scherpen, zoals dat is vastgelegd in het regeerakkoord. Zie ook pagina 6-9. wiM

Kennisdossier
Tweede
recessie
TeKsT Arie VreeBUrG, peTer riJnsBUrGer en Menno de Vries inFoGrAPHics KAY Coenen
de auteurs zijn kennisadviseur bij UWV
De ongunstige economische ontwikkelingen in
het afgelopen halfjaar hebben gevolgen voor
vraag en aanbod op de arbeidsmarkt.
En wat zijn de arbeidsmarktverwachtingen voor
2012? In dit kennisdossier duiden we de laatste
ontwikkelingen op de arbeidsmarkt.
April 2012 i

≥een bijzondere siTUATie
1
Krimp
Recessie: economie krimpt al twee kwartalen achtereen (CBS)
6%
4
2
0
-2
-4
-6
Groei bbp
(per kwartaal t.o.v.
voorgaand kwartaal)
Groei bbp
(per kwartaal t.o.v.
hetzelfde kwartaal
van voorgaand jaar)
‘05 ‘06 ‘07 ‘08 ‘09 ‘10 ‘11 ‘12
Faillissementen
Aantal faillissementen per maand (eenmanszaken en
vennootschappen) is hoog en groeit weer (CBS)
800
700
600
500
400
300
200
JAN 2005
JULI 2005
JAN 2006
JULI 2006
JAN 2007
JULI 2007
JAN 2008
JULI 2008
JAN 2009
JULI 2009
JAN 2010
JULI 2010
JAN 2011
JULI 2011
JAN 2012
2
In het vorige Kennisdossier werd het
woord ‘recessie’ nog met een vraagteken
geschreven. Inmiddels weten we dat de
Nederlandse economie in de tweede helft van
vorig jaar in een nieuwe recessie is
aanbeland.
De economie steunt op vier pijlers. En alle vier
laten een ongunstige ontwikkeling zien in het
laatste kwartaal. De consumentenbestedingen
– de eerste pijler – nemen in de loop van
vorig jaar steeds verder af. Eind vorig jaar
gaven consumenten bijna 2% minder uit dan
in het voorgaande jaar. Bij de tweede pijler, de
overheidsbestedingen, zien we dat in het
vierde kwartaal de groei omslaat in een krimp
van de bestedingen. De invloed van de bezuinigingen
van de overheid wordt langzaam
aan zichtbaar. De investeringen, de derde pijler,
groeien nog wel in 2011. Maar ook hier
zien we een verslechtering: de groei wordt
gedurende het jaar steeds minder krachtig.
Bedrijven hebben immers weinig behoefte
aan investeringen voor nieuwe productiecapaciteit.
Ook de laatste pijler, de export, laat
een ongunstige ontwikkeling zien. Dat laatste
is van groot belang. Immers de Nederlandse
economie is behoorlijk gevoelig voor ontwikkelingen
in de internationale handel. De
Nederlandse export draagt voor ongeveer 30%
bij aan het bruto binnenlands product (bbp).
Een duidelijke omslag
De ontwikkelingen leiden al met al dus tot een
duidelijke omslag in de economische ontwikkeling:
de groei in het eerste halfjaar van 2011
maakt plaats voor een krimp in het tweede.
Een nieuwe recessie, in twee jaar tijd. Dit
heeft zijn uitwerking niet gemist op de indicatoren
van de arbeidsmarkt:
* Het aantal faillissementen van bedrijven
daalt niet meer en stabiliseert het afgelopen
jaar op een hoog niveau en groeit in
januari zelfs weer.
* Het aantal vacatures volgens CBS en
UWV vertoont een neerwaartse trend.
Het totaalaantal vacatures dat in het
laatste kwartaal in Nederland ontstaat
(167.000) is zelfs nog iets lager dan tijdens
de kredietcrisis (171.000 in het vierde
kwartaal van 2009).
* Het aantal door UWV afgegeven ontslagvergunningen
groeit. Hoewel het aantal
beëindigingen van dienstverbanden door
een ontslagvergunning verhoudingsgewijs
beperkt is, is de ontwikkeling wel te
zien als een arbeidsmarktbarometer.
Enig tegenwicht geeft nog de ontwikkeling
van het aantal uitzenduren. Dat ontwikkelt
zich het afgelopen jaar gunstig. Wel wordt de
groei van het aantal uitzenduren in de loop
van het jaar steeds minder krachtig. Ook hier
zien we echter recentelijk een daling van het
aantal uitzenduren.
Vraag en aanbod
De verslechtering van de economische
omstandigheden zien we nog niet direct terug
in een lagere vraag naar arbeid door werkgevers
(werkgelegenheid). Dit is een gebruikelijk
patroon: de arbeidsmarkt volgt de ontwikkelingen
in de economie gedeeltelijk met vertraging.
In het laatste kwartaal ligt het aantal
banen hoger dan een jaar daarvoor. Dit komt
doordat werkgevers hun personeel niet direct
aanpassen aan de gewijzigde economische
omstandigheden (labour-hoarding).
Normaal gesproken leidt het negatieve senti-
Kennisdossier
3
Ontstane vacatures
Aantal ontstane vacatures in laatste kwartaal 2011
lager dan tijdens de voorgaande recessie (CBS)
ii UWVMAGAzine April 2012 iii
350 x 1.000
300
250
200
150
100
2005
1e kw
2006
1e kw
2007
1e kw
2008
1e kw
2009
1e kw
2010
1e kw
ment tot vertrek van mensen van de arbeidsmarkt
(discouraged worker effect). Men is ontmoedigd
en redeneert dat economische krimp
leidt tot minder kansen op werk. Men besluit
later of helemaal niet toe te treden tot de
arbeidsmarkt. Zo stellen huisvrouwen hun
hernieuwde arbeidsdeelname uit en scholieren
studeren verder. Of men vertrekt bij een
recessie juist eerder van de arbeidsmarkt,
zoals ouderen die in het verleden eerder met
pensioen gingen.
Op dit moment hebben we te maken met een
bijzondere situatie en zien we dat het arbeidsaanbod
juist groeit. De arbeidsparticipatie
eind 2011 is behoorlijk hoger dan eind 2010,
vooral veroorzaakt door jongeren en ouderen.
Jongeren participeren nu meer, omdat ze een
paar jaar geleden tijdens de kredietcrisis
kozen voor doorleren. Nu ze klaar zijn met
hun vervolgstudie betreden ze alsnog de
arbeidsmarkt en zoeken ze een baan. Ouderen
blijven langer werken vanwege versobering
van pensioenregelingen en onzekerheid over
de hoogte van het toekomstige pensioen.
Het aantal niet-werkende werkzoekenden
wordt beïnvloed door ontwikkelingen van
vraag en aanbod op de arbeidsmarkt. Meer
2011
1e kw

Uitzenduren
Begin 2012 daling aantal uitzenduren (ABU)
30
20
10
0%
-10
-20
-30
2008
65
65
63
62
61
iV UWVMAGAzine
2009 2010 2011 2012
60
2000 ‘01 ‘02 ‘03 ‘04 ‘05 ‘06 ‘07 ‘08 ‘09 ‘10 ‘11
4
Pensioenleeftijd 5
Werknemers gaan steeds later met pensioen (CBS)
Ontwikkeling NWW jong/oud
Het aantal werkzoekende jongeren varieert veel sterker dan
het aantal werkzoekende ouderen. Vanaf juni 2011 groeit het
aantal werkzoekende jongeren sterk
105 x 1.000
100
95
90
50-65 JAAR
85
80

Arbeidsmarktregio’s
Vi UWVMAGAzine
Aantal nww Groei t.o.v. Totaal
(x 1000) 1 jaar eerder nww*
Arbeidsmarktregio 2009 2010 2011 2012 2010 2011 2012 2012
januari januari januari januari jan. jan. jan. jan.
Totaal nww 444 520 496 479 17% -5% -3% 6,1%
sterk verstedelijkt
Groot-Amsterdam 46 51 44 35 11% -14% -21% 6,0%
Midden-Utrecht 15 19 17 16 25% -10% -1% 4,1%
Haaglanden 28 32 33 36 16% 2% 10% 7,6%
rijnmond
nabij grote steden
46 51 54 54 12% 4% 2% 8,9%
Flevoland
noord-Kennemerland en
12 13 13 13 12% -3% 3% 7,3%
West-Friesland 11 13 13 12 14% 1% -5% 4,0%
zuid-Kennemerland 8 8 8 8 6% 0% -2% 4,6%
zaanstreek/Waterland 7 8 9 8 19% 9% -8% 5,5%
oost-Utrecht 6 7 7 6 10% -2% -3% 4,3%
Gooi- en Vechtstreek 6 6 6 6 10% -3% 3% 5,4%
Midden-Holland 4 5 6 6 20% 7% -3% 4,9%
drechtsteden 7 9 10 8 29% 5% -13% 3,9%
Holland-rijnland 9 12 11 10 26% -7% -6% 3,9%
rivierenland
rond de randstad
4 5 5 5 30% 0% -6% 4,7%
ijssel-Vechtstreek 10 13 12 12 30% -9% 5% 5,3%
stedendriehoek 13 16 16 15 21% 0% -3% 5,5%
Midden-Gelderland 19 21 20 20 14% -6% 1% 6,2%
zuid-Gelderland 11 13 12 12 16% -4% -3% 8,0%
West-brabant 15 18 17 16 24% -5% -8% 5,4%
Midden-brabant 10 13 11 11 24% -9% 0% 5,4%
noordoost-brabant 13 16 15 15 23% -5% 1% 5,4%
zuidoost-brabant
nationaal decentraal
18 24 22 20 32% -7% -11% 5,9%
Groningen 23 25 24 23 12% -4% -7% 8,1%
Friesland 19 23 23 22 20% 1% -3% 7,6%
drenthe 13 16 14 14 18% -11% -1% 7,8%
Twente 20 24 23 23 21% -6% -1% 8,1%
Achterhoek 6 8 7 7 31% -12% 0% 5,1%
zeeland 8 9 8 8 13% -7% 1% 4,7%
noord- en Midden-Limburg 15 17 14 13 13% -15% -7% 5,6%
zuid-Limburg 24 25 23 22 7% -8% -6% 8,1%
* als percentage van de beroepsbevolking; nWW = niet-werkende werkzoekenden.
bron: UWV WerKbedrijF
NWW JONGEREN
Groei aantal NWW jonger dan 27 jaar
naar arbeidsmarktregio. Januari 2012
t.o.v. oktober 2011
ZEELAND
25%
20% - 25%
15% - 20%
10% - 15%
5% - 10%
0% - 5%
0%
ZUID-KENNEMERLAND
GROOT-AMSTERDAM
HOLLAND-RIJNLAND
HAAGLANDEN
ZAANSTREEK
RIJNMOND
WEST-BRABANT
MIDDEN-
HOLLAND
NOORD-
KENNEMERLAND
DRECHT-
STEDEN
MIDDEN-
BRABANT
GOOI
MIDDEN-
UTRECHT
OOST
UTRECHT
RIVIEREN-
LAND
N.O. BRABANT
Z.O.
BRABANT
FLEVOLAND
FRIESLAND
MIDDEN-
GELDERLAND
NOORD- EN
MIDDEN-
LIMBURG
ZUID-
LIMBURG
STEDEN-
DRIEHOEK
BRON: CBS, UWV
IJSSELVECHTSTREEK
ACHTERHOEK
ZUID-GELDERLAND
Kennisdossier
TWENTE
GRONINGEN
DRENTHE
April 2012 Vii

* Op dit moment bevindt de Nederlandse economie
* Het aantal mensen dat van de WW naar de bijstand
* Tussen juni 2010 en juni 2011 zijn er veel meer
zich in een recessie. Hoewel deze neergang minder
groot is dan in 2008/2009, zal dit toch gaan leiden tot
een stijging van het aantal niet-werkende werkzoekenden
in 2012. Daarnaast zal ook het aantal
WW-uitkeringen eind 2012 hoger liggen dan eind
2011 het geval was.
gaat, is in de afgelopen tien jaar verdubbeld. Dit is
onder andere het gevolg van de recente economische
crisis. Op het geheel van de totale uitstroom uit
de WW gaat het om een relatief klein percentage dat
in de bijstand komt (6% in 2011). Voor de gemeenten
gaat het echter om een relatief groot aandeel van de
instroom in de bijstand (20% in 2011). Het gaat daarbij
vooral om werkzoekenden die binnen de
WW-periode geen baan vinden en daardoor de maximumduur
van de WW-uitkering bereiken.
Wajongers aan het werk gegaan dan een jaar eerder.
Bovendien gaan Wajongers vooral aan de slag bij
reguliere werkgevers, en nauwelijks in de sociale
werkvoorziening. Inmiddels heeft dat ertoe geleid
dat er meer Wajongers aan het werk zijn bij een reguliere
werkgever dan binnen de sociale
werkvoorziening.
Viii UWVMAGAzine
UiT HeT UKV
oVer WerKzoeKenden,
de bijsTAnd en
de UiTzendsecTor
Drie maal per jaar publiceert UWV in het UWV Kennisverslag
(UKV) analyses op het gebied van de sociale zekerheid en de arbeidsmarkt.
Het UKV gaat in op de veranderingen in de directe omgeving van UWV,
en wat dit kan gaan betekenen voor de dienstverlening.
Enkele belangrijke bevindingen uit het UKV van maart 2012 zijn:
* Binnen de Wet werk en inkomen naar arbeids-
* Bijna een derde van alle werkzoekenden die bij
vermogen (WIA) blijkt het aantal mensen dat van de
niet-duurzame en/of gedeeltelijke arbeidsongeschiktheidsregeling
(WGA) overgaat naar de regeling
voor duurzaam volledig arbeidsongeschikten (IVA)
vrijwel stabiel te zijn (circa 2,4% per jaar). Op basis
van de huidige inzichten zal waarschijnlijk 35 tot
40% van de WGA’ers uiteindelijk doorstromen naar
de IVA. Het aandeel van de mensen met een IVAuitkering
binnen de WIA zal dan toenemen van 26%
nu tot 35% in 2040.
UWV stonden ingeschreven, vond in 2009 een baan
in de uitzendsector. Hoewel dit werk vaak een tijdelijk
karakter had, was bijna driekwart van deze mensen
een jaar later nog steeds aan het werk. Zo’n 40%
van de mensen die een jaar later nog werk had, was
inmiddels werkzaam in een reguliere sector. In eerste
instantie gaat iemand die gaat werken in de uitzendsector
er in inkomen op achteruit. Dit is slechts
tijdelijk: een jaar later is deze achteruitgang ingelopen,
en gaat men er zelfs op vooruit. Het aanpakken
van werk in de uitzendsector kan daarmee dus
gezien worden als een goede opstap naar werk in
een reguliere sector.
De integrale versie van het UKV is te vinden op
www.uwv.nl/kenniscijfersonderzoek F