Gevaarlijke producten bij de oppervlaktebehandeling van ... - ACV

Gevaarlijke producten bij de
oppervlaktebehandeling van
metalen

Gevaarlijke producten bij de
oppervlaktebehandeling van
van
metalen

Inhoud
Voorwoord 6
Oppervlaktebehandeling van metalen 7
Ontvetten en reinigen 8
Coaten 12
Galvanische bewerkingen 16
Overige voorbehandelingstechnieken 18
Preventie met collectieve
en persoonlijke beschermingsmiddelen 20
Gezondheidstoezicht 22
Informatie van werknemers 26
5

6
Voorwoord
Het ACV will dat de werknemers die voor de oppervlakte-
behandeling van metalen werken met gevaarlijke stoff en
beter beschermd worden tegen de risico’s en gevaren die
ontstaan door het werken met deze producten.
We willen er daarbij ook voor zorgen dat de werknemers
beter geïnformeerd worden over de gezondheidsrisico’s
van hun werkpost. Eigenlijk is dat een verplichting voor
de werkgever. Maar we willen niet alleen maar aandrin-
gen en afwachten tot dat gebeurt. Maar er ook wat aan
doen.
Daarom deze folder. Hij is bestemd voor de werknemers
die tewerkgesteld zijn in de opper vlaktebehandeling van
metalen. We geven in deze folder meer uitleg bij de risi-
co’s van gevaarlijke producten die daarbij vaak worden
gebruikt.

Oppervlaktebehandeling
van metalen
De oppervlaktebehandeling van metalen
omvat een omvangrijk aantal bewerkingen
en bewer kingsmethoden. De bewerkingen
kunnen in twee belangrijke groepen worden
onderverdeeld:
■ de verwijdering van materiaal;
■ het aanbrengen van een nieuwe laag op
het metaaloppervlak.
Bij het verwijderen van materiaal (bv. oude verfl agen) of
het glad maken van het oppervlak kunnen zowel mecha-
nische als chemische technieken toegepast worden. Goed
gekende werkwijzen zijn het stralen, slijpen, polijsten,
schuren, etsen en beitsen. Ook het ontvetten en reinigen
kunnen we plaatsen bij het verwijderen van materiaal. De
verwijdering van materiaal gaat meestal een andere be-
werking vooraf, zoals lassen of solderen, maar ook het
aanbrengen van een nieuwe laag op het metaalopper-
vlak. Wanneer een nieuwe laag wordt aangebracht met
behulp van verf, dan spreekt men van ‘coaten’.
Metaaloppervlakken worden vaak ook vernikkeld, ver-
chroomd, verzinkt, enz. Deze technieken worden ‘galvani-
sche bewerkingen’ genoemd.
Al deze bewerkingen hebben gemeen dat er altijd een
groot aantal gevaarlijke producten aan te pas komt. In wat
volgt komen de bewerkingen één voor één aan bod ko-
men, en bespreken we de gezondheidsrisico’s van de be-
langrijkste producten of productgroepen, die bij deze
bewer kingen gebruikt worden. Ook worden enkele tips
voor preventie vermeld.
7

8
Ontvetten en
reinigen
We bespreken het ontvetten en reinigen samen omdat
voor deze processen dezelfde gevaarlijke producten ge-
bruikt worden. Er zijn grote verschillen in de samenstelling
van ontvetters en reinigers. De producten kunnen echter
in 3 grote groepen ingedeeld worden:
■ de gechloreerde koolwaterstoff en;
■ de niet-gechloreerde koolwaterstoff en;
■ de waterige oplossingen.
Deze typen van producten kunnen alleen of als mengsel
(type 1 + type 2 of type 2 + type 3) voorkomen. Een voor-
beeld hiervan is de koud-ontvetter die veelal in dompelin-
stallaties gebruikt wordt. De koud-ontvetter is een meng-
sel van niet-gechloreerde koolwaterstoff en met soms een
gechloreerde koolwaterstofverbinding als toevoeging. In
tabel 1 worden de soorten bewerkingstechnieken opge-
somd samen met de gebruikte apparaten en het type van
ontvetter. Vervolgens vind je in tabel 2 (p. 10-11) per type
ontvetter of reiniger een opsomming van de gevaarlijke
producten, de belangrijkste gezondheidsrisico’s en enkele

preventiemaatregelen. Kijk met andere woorden eerst in
tabel 1 om te weten welke typen van producten kunnen
voorkomen bij de in jouw onderneming toegepaste tech-
niek. Naargelang het type product vind je in tabel 2
(p. 10-11) de exacte informatie.
Tabel 1: De bewerkingstechnieken bij het ontvetten en de bijhorende typen van gevaarlijke producten
Bewerkingstechniek Apparatuur Type van ontvetter
Handmatig ■ met borstel of doek
■ in vat dompelen
■ hoge-drukspuiten
Dampontvetting ■ tank met vloerverwarming en koelsectie bovenin
Dompelen ■ tank met mechanische, ultrasone of hydrosone
roering.
■ gechloreerde koolwaterstoff en
■ niet-gechloreerde koolwaterstoff en (meestal
een mengsel)
■ waterige oplossingen
■ gechloreerde koolwaterstoff en
■ gechloreerde koolwaterstoff en
■ niet-gechloreerde koolwaterstoff en (meestal
een mengsel)
■ waterige oplossingen
Afkoken of ‘heet’-dompelen ■ tank met verwarming en circulatie van vloeistof ■ gechloreerde koolwaterstoff en
■ waterige oplossingen
Hoge-drukspuiten ■ kast of tunnel met verwarming en spuitmonden
■ waterige oplossingen
Elektro-ontvetten ■ tank met elektrodes en verwarming ■ waterige oplossingen
Glijslijpen of ‘trommelen’ ■ trommel of trog met roering ■ waterige oplossingen
9

10
Tabel 2: Reinigers en ontvetters
Gevaarlijk producten
Gechloreerde koolwaterstoff en:
■ trichloorethaan
■ trichlooretheen (trichloorethyleen, tri)
■ te trachlooretheen (tetrachloorethyleen, per)
■ dichloormethaan (methyleenchloride)
■ chloor fl uorkoolwaterstoff en (CFK’s,freonen)
■ trichlorotrifl uorethaan (FC113)
■ tetrachlorodifl uorethaan (FC112)
Niet-gechloreerde koolwaterstoff en:
■ alifatische koolwaterstoff en (mengsel)
■ kookpunt fracties (benzine, terpentine e.d.) mengsels
van alcoholen (o.a. isopropylalcohol)
■ esters
■ ketonen
■ terpenen
■ glycolethers.
Waterige oplossingen:
■ alkalische oplossingen: hydroxiden of zouten
met tensiden (o.a. natrium- en kaliumhydroxide,
natri umcarbonaat, boraat, niet- en anionische
tensiden).
■ Neutrale oplossingen: niet- en anionische tensiden
met corrossieremmers, complexvormers en
emulga toren.
■ Zure oplossingen: tensiden met o.a. fosfaten, fosforzuur
of organische zuren en activatoren.

De belangrijkste gezondheidsrisico’s Preventiemaatregelen
Directe gevolgen: gehalogeneerde solventen werken irriterent
op de ogen, de huid en het ademhalingsstelsel en hebben een
ontvettende werking van de huid.
Gevolgen bij langdurige, herhaalde blootstelling:
Centraal zenuwstelsel: acuut: hoofdpijn, vermoeidheid, duizelingen,
coö rdinatieproblemen, bewusteloosheid, dood. Chronisch:
gedragsstoornissen, vergeetachtigheid, persoonlijkheidsverandering
en, OPS
Lever en nieren: aantasting door trichloorethaan, per en
dichloormethaan.
Bloed: dichloormethaan kan inwerken op de rode bloedcellen, met
als gevolg vermindering van de zuurstoftoevoer
Trichloorethyleen wordt beschouwd als kankerverwekkend en kan
het ongeboren kind schaden.
Huid: irritatie en orthoergisch contacteczeem .
Luchtwegen: irritatie.
Ogen: irritatie en eventueel verwondingen.
Centraal zenuwstelsel: acuut: duizelingen, coördinatieproblemen,
licht-gevoel-in-het-hoofd, misselijkheid, vermoeidheid, hoofdpijn,
braken, narco se. Chronisch: geheugenverlies, persoonlijkheidsverande
ring, verlies van intellectuele vermogens.
Perifeer zenuwstelsel: zwakte in armen en benen, verlies van gevoel
in ledematen.
Huid: irritatie en in sommige gevallen ontstekingen, othoergisch
contactec zeem, geconcentreerde oplossingen ofpoeders zijn bijtend
en veroorzaken roodheid, amines en sommige kationische tensiden
veroorzaken een aller gisch contacteczeem.
Luchtwegen: irritatie bij hoge blootstelling aan geconcentreerde
oplossing en of poeders (bij sproeien en behandelen van poeders).
Ogen: spatten, nevel of stof kunnen ogen irriteren.
Slijmvliezen: irritatie vooral door kationische tensiden, bijtende
werking van geconcentreerde zure of alkalische reinigers.
Bron: aanschaf van minder gevaarlijke producten:
overslaan van reinigings en ontvettingsstap, ver vangen
door alkalische of neutrale waterige oplos singen of andere
organische verbindingen.
Ventilatie: plaatselijke afzuiging van installatie of
werkbank, werken in besloten ruimtes voorkomen.
Scheiding mens en bron: dompelbak en voorraad vaten bij
reinigen en ontvetten met doek en borstel afdekken.. Dit
geldt ook voor doek of borstel na ge bruik. Omkasting van
installatie en automatisatie van in- en uitvoer.
Persoonlijke bescherming: veiligheidshandschoenen,
adembescherming bij grote hoeveelheden
oplosmiddelen in besloten ruimtes of zonder bronaf zuiging
en bij behandelen van stoff en, bij gevaar van spatten
oogbescherming.
Niet roken, eten of drinken tijdens werk.
Goede instructies ten aanzien van het werken met
koolwaterstoff en, zoals tijdens transport, opslag, onderhoud
en schoonmaak en het gebruik van per soonlijke
beschermingsmiddelen.
Ventilatie: bronafzuiging of ruimteventilatie bij reiniging
met hoge-druk of hoge temperatuur, voor komen van
stofvorming.
Persoonlijke bescherming: huidcontact vermijden en bij
gevaar van spatten oogbescherming gebrui ken.
11

12
Het coaten
Bij het coaten wordt met behulp van verf een
nieuwe laag aangebracht op het
metaalopper vlak. Coatings (verven) worden
meestal ook in verschillende lagen
aangebracht (grondlaag, ondergrondlaag,
deklaag,...).
Naargelang het doel van de coating bestaat
er een groot aantal typen van verven.
Zelfs binnen een zelfde type verf kan de samenstelling
sterk verschillen. Probeer daarom met behulp van het Vei-
ligheidsinformatieblad de exacte samenstelling van de
door jouw gebruikte verf te achterhalen. Daarnaast kan je
voor meer informatie ook terecht bij de preventieadviseur
en de arbeidsgeneesheer.
Een coating heeft als belangrijkste hoofdbestanddelen
bindmiddelen, oplosmiddelen, pigmen ten en vulstoff en.
Hieraan worden hulpstoff en toegevoegd die de coating
specifi eke eigen schappen geeft: weekmakers, anti-oxi-

danten, vloeimiddelen, UV-stabilisatoren, biociden, enz.
Tabel 3 geeft een overzicht van veel voorkomende be-
standdelen van coatings. In tabel 4 (p. 14-15) worden de
gezondheidsrisico’s van de meest bekende verfcompo-
nenten weergegeven. Ook hier staan weer enkele preven-
tiemaatregelen vermeld.
Tabel 3: Veel voorkomende bestanddelen in coatings.
Hoofdbestanddeel Producten
Oplosmiddelen kookpuntbenzines, terpentine, tolueen, xyleen, ethanol, isopropanol, ethylacetaat, isobutylacetaat, methylethylketon
(MEK), methylisobutylketon (MIBK), aceton, cyclohexanon, glycolen en glycolacetaten, water,...
Bindmiddelen alkydharsen, polyesters, fenolformaldehydeharsen, aminoharsen, polyurethanen, epoxyharsen, acrylaatharsen,
vinylharsen, chloorrubbers, siliconenharsen, asfalt, bitumen, teer,...
Vulstoff en bariet (bariumsulfaat), krijt (calciumcarbonaat), magnesium- en aliminiumsilicaten (kaoline), siliciumoxyde,...
Pigmenten anorganisch: titaanwit, roet, ijzeroxyde, ijzercyanide, chroomoxyde, chromaatgeel, zinkchromaat, molybdaatrood,
cadmiumrood, grafi et,...
organisch: ftalocyanideblauw, ftalocyanidegroen, acrylamidegeel, toluidinerood,...
Corrosiewerende
middelen
loodmenie, zinkchromaat, zinktetroxychromaat, strontiumchromaat, loodsilicochromaat, zinkfos faat, bariummetaboraat,
zinkstof,...
Biociden organotinverbindingen en koperoxyde, quaternaire amoniumverbindingen, fenolen, fenolaten, formaldehyde
en formaldehydedonoren.
Overige
toevoegingen
anti-uitzakmiddelen, anti-uitzwemmiddelen, anti-velmiddelen, neutralisatiemiddelen, siccatieven, vloeimiddelen,
matteringsmiddelen, verdikkingsmiddelen, uv-stabilisatoren, oppervlakte-actieve stoff en,...
13

14
Tabel 4: Coaten
Gevaarlijk producten De belangrijkste gezondheidsrisico’s
Huid Luchtwegen Andere
Ftaalzuuranhydride irriterend
Bindmiddelen
inademing van stof
kan astma veroorzaken
Acrylmonomeren Allergisch contacteczeem Irritatie Irritatie ogen
Aantasting bloed-, lever- en nierfunctie
Eff ect op de voortplanting (onzeker)
Isocyanaten Allergie
Fenolformaldehyde Allergisch contacteczeem Irritatie Aantasting lever- en nierfunctie
Eff ect op voortplanting
Kankerverwekkend (onzeker)
Epoxy’s Allergisch contacteczeem Irritatie
Oplosmiddelen: zie tabel ontvetters en reinigers bij risico’s van niet-gechloreerde koolwaterstoff en
Reactieve verdunners
Methylmethacrylaat Allergisch contacteczeem Irriterend
Glycidylethers Allergisch contacteczeem Irritatie
Pigmenten
Chroom Zweren (‘chroompitten’)
Allergisch contacteczeem
Aantasting neustussenschot
Ontsteking en bloeding aan neus
Afname van de longfunctie
Kleine kans op longkanker
Aantasting nierfunctie
Aantasting nierfunctie
Cadmium Longoedeem
Longkanker
Aantasting vrucht-baarheid en
schade aan het ongeboren kind
Lood Verstoring bloedaanmaak
Aantasting zenuwstelsel
Beschadiging ongeboren vrucht
Overige bestanddelen
Peroxydes (katalysator) irriterend
Dibenzoylperoxyde: aller gisch
contacteczeem
Ftalaten (weekmakers) Aantasting centraal zenuwstelsel
Aantasting vruchtbaarheid
en schade aan het ongeboren kind
Organotinverbindingen
Verstoring immuunsysteem
(biocide)
Aminen (harder) Irritatie
Bijtend
TGIC (triglycidylisocyanuraat
= harder bij epoxy-poederverf)
Irritatie
Allergie
Irritatie ogen
Verminderde zuurstofopname in bloed
2-naftylamine, benzidine,
4-aminobife nyl: kankerverwekkend
Allergie Kan erfelijke genetische schade veroorzaken

Preventiemaatregelen
Bron:
Gebruik maken van minder schadelij ke verfsoorten: in plaats van
oplos middelhoudende verven kan worden overgeschakeld op
oplosmiddelvrije of-arme systemen, waterdragende verven of
poederverven.
Ventilatie:
Moff elen en drogen in een afgesloten cabine met afzuiging.
Bij het mengen of verdunnen van ver ven in de mengerij, en bij
het reinigen van apparatuur dient tevens gezorgd te worden
voor adequate plaatselijke afzuiging.
Scheiding van mens en bron:
Gebruik van een lakstraat met bronaf zuiging.
Gesloten voorraadvaten.
Automatische aan- en afvoer van het werkstuk.
Persoonlijke bescherming:
Huidcontact vermijden door zono dig veiligheidshandschoenen
te dra gen.
Bij gebruik van open systemen, tij dens het mengen en
verdunnen en wanneer handmatig wordt bijgeschil derd
Probeer met behulp van het
Veiligheidsinformatieblad
de exacte samenstelling van de
door jouw gebruikte verf
te achterhalen.
15

16
Galvanische
bewerkingen
Net zoals bij het coaten wordt bij de galvanische bewer-
kingen een nieuwe laag aangebracht op het metaalop-
pervlak. De technieken en de gebruikte gevaarlijke pro-
ducten zijn echter totaal verschillend van die bij het coa-
ten. Goed gekende galvanische bewerkingen zijn het
vernikke len, verchromen, verzinken, fosfateren, chromate-
ren en passiveren. In tabel 5 krijg je een overzicht van die
technieken en de daarbij gebruikte gevaarlijke producten.
Bij de gezond heidsrisico’s werd steeds gekozen voor het
gevaarlijkste product uit de opsomming.
Tabel 5: Galvanische bewerkingen
Veel voorkomende producten
Verchromen: chroomzuur, zwavelzuur, Cr 3+ -oplossing, kieselfl uorwaterstof
en waterstoffl uoride
Gezondheidsrisico’s van chroomzuur
Vernikkelen: Nikkelsulfaat, nikkelchloride, boorzuur, natriumsulfaat,
natriumbromide, natriumchloride, am moniumchloride,
nikkelsulfamaat, fosforzuur, zoutzuur, glansmiddelen
Gezondheidsrisico’s van Nikkel
Verzinken: zinkoxyde, natriumhydroxide, na triumcyanide, zinkcyanide,
gluconaat, organi sche complexvormer, zinkchloride, ammonium chloride,
zoutzuur, kaliumchloride, zinksulfaat, ammoniumsulfaat, natriumacetaat,
zinkfl uobo raat, ammoniumfl uoboraat, boorzuur, β-naftol, ijzer (III)
chloride, seignettezout, natriumni traat.
Chromateren: chromaten, fl uoriden, fosforzuur
Passiveren: chroomzuur, fosforzuur, chroom zuurvrije passiveermiddelen,
salpeterzuur, kali umdichromaat.
Fosfateren: fosforzuur, chroomzuur, alkalifos faten, terpentine, per, tri,
methyleenchloride, fosforverbindingen, zinkfosfaat, fl uoriden.

De belangrijkste gezondheidsrisico’s Preventiemaatregelen
Directe gevolgen: Chroomzuur is een sterk zuur en werkt bijtend op de ogen,
de huid en de ademhalingsorganen.
Gevolgen bij langdurige, herhaalde blootstelling:
Huid: contact met de huid kan een eczeemachtige aandoening veroorzaken
op basis van een overgevoeligheidsreactie. De stof veroorzaakt zweren
(chroompitten) op handen en onderarmen.
Luchtwegen: aantasting neusslijmvlies, perforatie neustussenschot,
neusbloeding en, ontsteking bovenste luchtwegen, loopneus, verstopte neus.
Longen: afname van de longfunctie, longkanker (Cr 6+ -verbindingen zoals
chroomzuur)
Nieren: de stof kan op de nieren inwerken, met als orgaanafwijkingen als gevolg.
De stof kan eveneens schade toebrengen aan de erfelijke eigenschappen de
mannelijke vruchtbaarheid verlagen en het ongeboren kind schaden.
Ogen: de stof werkt irriterend op de ogen
Huid: contact met de huid kan een eczeemachtige aandoening veroorzaken op
basis van een overgevoeligheidsreactie.
Luchtwegen: blootstelling kan astmatische reactie veroorzaken, kans op
aandoening van de longen
Nieren: Nikkel kan op de nieren inwerken, met als gevolg nierfunctiestoornissen
Mogelijk kankerverwekkend
Huid: bijtende werking.
Luchtwegen: irriterende nevels.
Schildklier: verstoring van de schildklierfunctie door chronische blootstelling
aan cyaniden (zeer giftige verbindingen).
zie risico’s van chroomzuur bij verchromen
Sterke zuren zijn bijtend en irriteren de bovenste luchtwegen.
Zie risico’s van chroomzuur bij verchromen
Sterke zuren zijn bijtend en irriteren de bovenste luchtwegen.
Zie risico’s van chroomzuur bij verchromen
Sterke zuren zijn bijtend en irriteren de bovenste luchtwegen
per, tri, terpentine en methyleenchloride zie tabel 3
Ventilatie: eff ectieve bronafzuiging en ruimteventi latie.
Scheiding van mens en bron: badafdeking,
mechanisering van productieproces.
Persoonlijke bescherming: handschoenen, niet eten,
drinken of roken, goede instructies.
Idem
Idem
Idem
17

18
Overige
voorbehandelingstechnieken
Het te behandelen metaaloppervlak moet glad
en vrij van stof, vet en olie zijn om een effi ciënte
oppervlaktebehandeling uit te voeren.
Deze voorbehandeling kan mechanisch
en/of chemisch gebeuren.
Stralen, slijpen, polijsten, trommelen en schuren zijn me-
chanische methoden om materiaal van het metaal-
oppervlak te verwijderen (onregelmatigheden, scherpe
kanten, corrossieproducten). Dit wil echter niet zeggen
dat er geen problemen kunnen bestaan in verband met
gevaarlijke producten. Het grootste risico bij deze technie-
ken is de stofvorming en de bijhorende problemen voor
de luchtwegen. Dit stof is afkomstig van o.a. de straal- en
schuurmiddelen, maar ook van het bewerkte metaalop-
pervlak. Etsen en beitsen zijn twee chemische behande-
lingsmethoden. De sterke zuren die hiervoor nodig zijn
vormen hier het grootste gezondheidsrisico. Tabel 6 geeft
een overzicht van de voorbehandelingstechnieken en de
belangrijkste gezondheidsrisico’s.
Tabel 6: Overige technieken
Veel voorkomende producten
Stralen: straalmiddelen
■ gietijzer (grit of shot)
■ smeltslak
■ metaalslak
■ glas
■ basalt
■ stauroliet
Slijpen, polijsten en schuren:
■ Schuurmiddelen: Siliciumcarbide, korund, diamant, boriumnitride,
boriumcarbide, veldspaat, amaril, ijzeroxide, krijt, vuursteen, puim steen
■ Bindmiddelen: gesinterd rubber, fenolhars, bakeliet, cement, magne siet.
Etsen: zoutzuur, salpeterzuur, fl u orwaterstof, fosforzuur,
gechloreer de koolwaterstoff en.
Beitsen: zoutzuur, salpeterzuur, zwavelzuur, fosforzuur, chroom zuur,
natron-of kaliloog, aminen (o.a. triethanolamine)

Het grootste risico bij deze technieken
is de stofvorming en de bijhorende problemen voor de luchtwegen.
De belangrijkste gezondheidsrisico’s Preventiemaatregelen
luchtwegen: hoge concentratie aan stofdeeltjes leiden ongeacht de
samenstelling tot irritaties van de luchtwegen en hoesten. Straalmidde len
mogen echter niet meer dan 1% kwarts bevatten, omdat kwartshou dend stof
stofl ong kan veroorzaken.
Metalen als lood, cadmium en nikkel (zie andere tabellen) kunnen ook voor
gezondheidsklachten zorgen. Zij zijn afkomstig van de coatings, die door het
stralen verwijderd worden, of van het werkstuk zelf.
Stof van ijzer of aluminium (= hinderlijk stof: verhoogde slijmproduc tie,
verminderde longfuncit en ademnood bij inspanningen, ijzerstof kan siderose
veroorzaken.
Stof van hardmetaal (wolfraamcarbide, kobalt, nikkel,...): allergisch
contacteczeem, astma, ademnood, benauwdheid, hoesten, longfi brose.
Stof van roestvrijstaal en legeringen (nikel, chroom,...): kan astma veroorzaken.
Stof van koper kan metaaldampkoorts veroorzaken.
De preventiemaatregelen moeten vooral gericht zijn op de beperking van de
verspreiding van het metaalstof.
Huid: geconcentreerde oplossingen van zuren of logen veroorzaken
brandwonden, verdunde oplossingen van fl uorwaterstof tasten ook de huuid
aan, chroomzuur veroorzaakt zweertjes en eczeem.
Luchtwegen: veel van de zuren zijn vluchten en er kunnen ook nevels
van zuren en logen ontsstaan. Acuut: irritaties, keelpijn, kortademig heid,
ademnood. Chronisch: aantasting van neustussenschot door chroomzuur.
Ogen: irritatie.
Bron: vervangen van schadelijke straalmiddelen door
alternatieven zoals koudijs (vast kooldioxide), gewoon ijs,
kunststof korrels, kersenpitten, enz.
Pneumatisch stralen, stralen met fi jnstraalmiddelen en
vacuümstralen wor den in gesloten systemen uitgevoerd.
Ventilatie: steeds goede afzuiging voorzien
Scheiding mens en bron: uitvoering van werken in
aparte straalcabines, straalkasten (de werknemer staat
buiten de kast) en straalloodsen. Zo kan straalstof zich niet
over de gehele ruimte verspreiden.
Persoonlijke bescherming: adembescherming. Verseluchtmasker
en handschoenen bij pneumatisch stralen.
Handschoenen ook bij natstralen.
Bron: Omkasting en mechanisatie van de in- en uitvoer.
Ventilatie: voldoende ventilatie voorzien.
Scheiding van mens en bron: door een taakroulatie te
voorzien kan de blootstelling van de werknemers aan het
stof beperkt worden.
Persoonlijke bescherming: doeltreff ende
adembescherming voorzien.
Bron: chroomzuur vervangen door minder toxische zuren,
badafdeking, synthetische zepen verminderen de uitstoot
van damp en nevel.
Ventilatie: goede bronafzuiging bij fl uorwaterstof,
zoutzuur, salpeterzuur of chroomzuur.
Scheiding mens en bron: grootschalige bewerkingen in
aparte werkruimte uitvoeren.
Persoonlijke bescherming: lange gevoerde rubber
handschoenen en rubber voorschoot, gelaatsscherm
of chemicaliënbril. Bij salpeterzuur, chroomzuur
en fl uorwaterstof vloeistofdichte handschoenen,
laarzen en kleding. Bij onvoldoende bronafzuiging
adembescherming gebruiken (versluchtmasker).
19

20
Preventie met collectieve en persoonlijke
beschermingsmiddelen
Voor de bescherming van de werknemers
dient zoveel mogelijk gestreefd te worden
naar het uitschakelen van het risico aan de
bron (vervanging schadelijke producten,
gesloten circuits,…) Als dat niet kan,
zijn collectieve beschermingsmiddelen,
en pas nadien individuele
beschermingsmiddelen aangewezen.
In de tabellen vond je reeds een aantal specifi eke preven-
tiemaatregelen, die kunnen verschil len naargelang de be-
handelingstechniek en de gebruikte gevaarlijke producten.
Hieronder willen we nog een aantal preventietips meege-
ven, die bijna altijd van toepassing zijn.
Bij de aanschaf van nieuwe installaties of machines moet
gekozen worden voor de productie techniek waarbij zo wei-
nig mogelijk gevaarlijke producten gebruikt moeten wor-
den. De blootstelling moet beperkt blijven door zoveel mo-
gelijk met gesloten systemen te werken. Tot slot moet het
aantal werknemers dat in contact kan komen met de ge-
vaarlijke producten tot een minimum herleid worden.
Gevaarlijke producten mogen uitsluitend in de daartoe be-
stemde verpakkingen bewaard worden (niet in fl essen die
voor levensmiddelen bedoeld zijn), en moeten voorzien
zijn van een correct en duidelijk etiket. Sluit de verpakkin-
gen en containers goed af en controleer ze op gebreken. Zo
kan morsen voorkomen worden.
Zorg ervoor dat gassen, dampen, stof en rook afgezogen
worden op de plaats waar ze ont staan. Draag zo nodig
adembescherming en pas vooral op voor eventuele ontste-
kingsbronnen. Een goede algemene ventilatie kan ervoor
zorgen dat de concentratie aan gevaarlijke produc ten in de
omgevingslucht zo laag mogelijk wordt gehouden.
Vermijd ook steeds dat de gevaarlijke producten in contact
komen met de huid of de ogen. Bescherm, indien nodig, de
blootgestelde lichaamsdelen met behulp van persoonlijke
be schermingsmiddelen (schort, handschoenen, veilig-

heidsbril,...). Het is trouwens wel degelijk de werkgever die
op zijn kosten moet zorgen voor dergelijke aangepaste
hand schoenen en werkkledij (Codex, Titel VII, Hoofdstuk II,
art 7). De precieze regels over hoe de werkgever, na advies
van het Comité PB of de vakbondsafvaardiging, die be-
schermingsmiddelen moet kiezen, zijn ook vastgelegd.
Let zeer goed op je eigen hygiëne: was je handen, trek ver-
ontreinigde werkkleding uit voor je gaat eten. Eet, drink of
rook niet in ruimten waar gevaarlijke producten gebruikt
worden. Zo vermijd je elk contact met de mond. Wonden,
al zijn ze nog zo klein, moeten behandeld en verbonden
worden.
Zuren en basen reageren zeer reactief wanneer ze met el-
kaar in contact komen. Daarom dienen bijtende producten
zoals zuren en basen steeds gescheiden van elkaar te wor-
den opgeslagen in de daarvoor geschikte recipiënten. Om
de verspreiding van gevaarlijke producten door lekken te
voorkomen wordt er best een inkuiping voorzien voor het
opvangen van lekken. Daarnaast dient men ook te voorzien
in de nodige neutraliseringsmiddelen en absorbentia (zoals
bv. zand of andere inerte absorptiemiddelen) om lekken
tegen te houden.
Zorg er ook voor dat er de nodige (EHBO)-procedures aan-
wezig en gekend zijn ingeval van noodsituaties of ongeval-
len met gevaarlijke producten. Het materiaal en de eerste
hulp voorzieningen dienen aangepast te zijn aan de geva-
ren van de gebruikte producten. Men dient te voorzien in
aangepaste voorzieningen zoals nooddouches en oog-
spoelfonteinen, die door de werknemer zelf kunnen wor-
den gebruikt. Het spreekt voor zich dat deze voorzieningen
best op strategisch plaatsen in de nabijheid van de produc-
ten worden opgesteld en gemakkelijk toegankelijk zijn.
21

22
Gezondheidstoezicht
Werknemers die worden blootgesteld
aan chemische stoff en in plaatsen waar
gewerkt wordt aan oppervlaktebehandeling
van metalen komen in aanmerking voor
gezondheidstoezicht.
Dit komt omdat zij behoren tot de categorie van werkne-
mers die activiteiten uitoefenen met een welbepaald risico,
met name blootstelling aan chemische stoff en. Opgepast:
dit medisch toezicht is niet meer automatische verplicht
zoals vroeger. In tegenstelling tot de oude bepalingen uit
het ARAB bestaan er nu geen minimumdrempels meer. In
het ARAB was een lijst van gevaarlijke producten opgeno-
men waarbij het medisch toezicht voor wie in contact
kwam met dat product zonder meer verplicht was. Het is
nu de risicoanalyse die moet uitwijzen of werknemers al
dan niet onderworpen zijn aan het gezondheidstoezicht.
Deze risicoanalyse wordt door de werkgever uitgevoerd in
samenwerking met de arbeidsgeneesheer. Ook het Comité
PB dient hierover zijn advies te geven.
Als de werkgever echter in zijn risicoanalyse aangeeft dat hij
voldoende veiligheids- of beschermingsmaatregelen heeft
genomen, waardoor er geen risico meer is voor de gezond-
heid van de betrokken werknemer, dan wordt het gezond-
heidstoezicht voor werknemers niet meer verplicht. Het ver-
dient zeker aanbeveling om dit medisch onderzoek te hand-
haven voor al wie in contact komt door ademhaling of aanra-
king met gevaarlijke producten bij de oppervlaktebehande-
ling van metalen. Werkgevers trachten vaak zowel de arbeids-
geneesheer als het Comité PB te overtuigen dat het gezond-
heidstoezicht overbodig is. Immers hoe minder werknemers
onderworpen zijn aan het gezondheidstoezicht, hoe minder
de werkgever moet betalen aan de externe dienst. Bij betwis-
tingen over wie onderworpen is aan het gezondheidstoe-

zicht beslist de geneesheer-arbeidsinspecteur van de
Algemene Directie Toezicht Welzijn op het Werk. Daarnaast
bestaat er ook een procedure waarbij werknemers zelf kun-
nen beslissen om ingeschreven te worden op de lijst van
werknemers die onderworpen zijn aan gezondheidstoezicht.
Werknemers die onderworpen zijn aan het gezondheids-
toezicht omdat ze werken met gevaarlijke producten zijn in
principe onderworpen aan een voorafgaande gezond-
heidsbeoordeling en aan een periodieke beoordeling. Bij
de voorafgaande gezondheidsbeoordeling gaat de arbeids-
geneesheer na of de werknemer geschikt is voor de voor-
gestelde functie. Dat onderzoek moet gebeuren voor de
aanwerving in geval van nieuwkomers. In het geval van
werknemers die reeds in dienst zijn, moet zo’n onderzoek
plaatsvinden wanneer die werknemer van functie veran-
dert en daardoor terechtkomt in een functie met een wel-
bepaald risico. Door de voorafgaande gezondheidsbeoor-
deling zal de arbeidsgeneesheer trachten te voorkomen
dat werknemers met een specifi eke gevoeligheid (door bij-
voorbeeld zwangerschap of door bestaande gezondheids-
problemen) worden blootgesteld aan gevaarlijke produc-
ten. Men wil voorkomen dat bepaalde werknemers ge-
zondheidsschade oplopen door in bepaalde omstandighe-
den te werken.
De periodieke gezondheidsbeoordeling gebeurt in principe
jaarlijks, tenzij de reglementering een andere periodiciteit
voorziet of de arbeidsgeneesheer bepaalt dat één onder-
zoek per jaar te weinig is. Deze vorm van medisch toezicht
bestaat vooral uit gerichte onderzoeken of testen die ver-
band houden met de blootstelling. De aard van het onder-
zoek verschilt naargelang de stoff en waaraan de werknemer
wordt blootgesteld. In bijlage IV van het KB chemische
agentia is voor bepaalde producten of groepen van produc-
ten een andere periodiciteit vastgelegd (Codex, Titel V, Hfst.
I) Sommige werknemers moeten daarom vaker onderzocht
worden dan andere. Op deze manier kunnen de eerste on-
omkeerbare eff ecten van blootstelling worden opgespoord
en kunnen de nodige maatregelen worden genomen.
Op basis van de resultaten van de periodieke gezondheids-
beoordeling en wanneer de gezondheidstoestand van de
23

24
werknemer dit vereist, stelt de arbeidsgeneesheer adviezen
op voor de werkgever (bijvoorbeeld wijzigen arbeidsom-
standigheden, verminderen van de duur van de blootstel-
ling, onttrekken aan de functie,...) Een gezondheidsdossier
is zeer belangrijk bij een latere aanvraag tot erkenning van
een beroepsziekte. Bovenstaande onderzoeken moeten
plaatsvinden tijdens de werkuren, met loonbehoud, en
mag in geen geval iets kosten aan de werknemers.
Hoe dan ook heeft elke werknemer het recht op een raad-
pleging van zijn arbeidsgeneesheer over gezondheids-
klachten die volgens hem te wijten zijn aan de arbeidsom-
standigheden en het nemen van onvoldoende preventie-
maatregelen. Ook deze raadpleging is kosteloos, en moet
kunnen plaatsvinden tijdens de betaalde werkuren
Voor de naam en het adres van de arbeidsgeneesheer kan
men terecht bij de leden van het comité PB of de syndicale
delegatie. Die gegevens moeten in principe ook worden
meegedeeld aan alle nieuwe werknemers (NAR-cao 22
over het onthaal van werknemers). Vaak worden ze ook
vermeld in het arbeidsreglement, al is dat niet echt ver-
plicht.
Een ander instrument voor het vrijwaren van de gezond-
heid en veiligheid van de werknemers beoogt zijn de
wettelijke grenswaarden. Dat zijn maximale concentraties
voor de aanwezigheid van gevaarlijke stoff en in de lucht
die in onze wetgeving zijn vastgelegd (Codex, Titel V, Hfst.
I, bijlage I). Voor de meest courant gebruikte solventen in
drukkerijen zijn grenswaarden vastgelegd. Metingen
moeten dus gebeuren tenzij duidelijk kan worden aange-
toond dat met behulp van andere evaluatiemethoden
een optimale preventie en bescherming is gewaarborgd.
(Codex, titel V, Hfst. I, Art. 20) . Op aanvraag van de preven-
tieadviseur of arbeidsgeneesheer of van de vertegen-
woordigers van de werknemers in het Comité PB laat de
werkgever metingen of analyses van de gebruikte stoff en
en preparaten verrichten. Het verslag van de metingen
moet door de werkgever ter beschikking worden gesteld
van de betrokken werknemers alsook van de leden van
het Comité PB.

De metingen kunnen op verschillende manieren gebeuren.
Ofwel monstert men de ganse werkplaats met vaste meet-
punten ofwel doet men gerichte metingen in de ademzone
van de werknemer (door een badge of buisje die geduren-
de een bepaalde periode door de werknemer wordt gedra-
gen). In bepaalde gevallen is biologische monitoring (con-
trole van de aanwezigheid van schadelijke stoff en of afge-
leiden daarvan in het bloed of de urine) wenselijk of zelfs
verplicht.
De vaststelling dat de blootstelling de wettelijke grens-
waarden niet overschrijdt, biedt echter geen garantie voor
de gezondheid. De grenswaarden zijn echter geen gezond-
heidsnormen, maar compromissen tussen gezondheids-
vereisten enerzijds en wat economisch en technisch haal-
baar wordt geacht anderzijds. Een grenswaarde mag niet
beschouwd worden als een scherpe grens tussen een vei-
lige en een onveilige situatie. De werkgever is er in elk geval
toe gehouden de nodige maatregelen te treff en om de
blootstelling zo laag mogelijk te houden.
Elke werknemer heeft het recht op
een raadpleging van zijn
arbeidsgeneesheer over
gezondheidsklachten die volgens
hem te wijten zijn aan de
arbeidsomstandigheden en het
nemen van onvoldoende
preventiemaatregelen.
25

26
Informatie van werknemers
De werkgever moet zorgen dat alle werknemers infor-
matie krijgen over de risico’s voor veiligheid en ge-
zondheid op hun arbeidsplaats, en over de preven-
tiemaatregelen (Codex, Titel I, Hfst. III, Art. 17). De wetge-
ving verplicht iedereen die een gevaarlijk product op de
markt brengt (fabrikant, leverancier, invoerder, verde-
ler,…) om gratis en zonder aanvraag een geactualiseerd
Veiligheidsinformatieblad bij het geleverde product te
voegen voor de professionele gebruiker (in dit geval de
werkgever). De werkgever moet ervoor zorgen dat het
comité PB en de betrokken werknemers die werken met
gevaarlijke producten toegang hebben tot deze Veilig-
heidsinformatiebladen. Op eenvoudig verzoek van de
vertegenwoordigers van de werknemers in het Comité
PB wordt hen hiervan een afschrift bezorgd (Codex, Titel
V, Hfst. I, Art. 29 4°).
Met al je vragen en problemen kan je ook steeds terecht bij de ACV-vertegenwoordigers in het Comité PB of
bij de vakbondsafvaardiging. Zij hebben inspraak in alle hierboven be schreven preventiemaatregelen en
zijn de aangewezen contactpersonen met de werkge ver, de preventieadviseur en de arbeidsgeneesheer.
Je kan ook terecht bij de secretaris van ACV-Metaal die jouw onderneming opvolgt (zie adressen achterzijde)

ACV-metaal
secretariaten
ANTWERPEN
Nationalestraat 111
2000 Antwerpen
tel. 03 222 70 51
fax 03 222 70 60
BRUGGE
Oude Burg 17
8000 Brugge
tel. 050 44 41 83-84
fax 050 44 41 85
BRUSSEL
Pletinckxstraat 19
1000 Brussel
tel. 02 508 87 60-61
fax 02 508 87 67
GENT
Poel 7
9000 Gent
tel. 09 265 43 20-22
fax 09 265 43 21
LEUVEN
L. Vanderkelenstraat 32
3000 Leuven
tel. 016 21 94 51-50
fax 016 23 60 36
LIMBURG
Guldensporenlaan 7
3530 Houthalen
tel. 011 52 44 48-50
fax 011 52 59 42
MECHELEN
Onder den Toren 5
2800 Mechelen
tel. 015 28 85 70-71-72-73
fax 015 28 85 74
MIDDEN WEST-VLAANDEREN
H. Horriestraat 31
8800 Roeselare
tel. 051 26 55 33
fax 051 24 01 26
Een uitgave van ACV-Dienst Onderneming in samenwerking met ACV-Metaal
OOSTENDE-WESTHOEK
Dr. L. Colensstraat 7
8400 Oostende
tel. 059 55 25 58
fax 059 55 25 58
SINT-NIKLAAS
H. Heymanplein 7
9100 Sint-Niklaas
tel. 03 760 13 33
fax 03 760 13 35
TURNHOUT
Korte Begijnenstraat 20
2300 Turnhout
tel. 014 44 61 15
fax 014 44 69 51
VILVOORDE
Toekomststraat 17
1800 Vilvoorde
tel. 02 254 31 90
fax 02 254 31 99
ZUID-WEST-VLAANDEREN
Pr. Kennedypark 16D
8500 Kortrijk
tel. 056 23 56 00
fax 056 23 56 03
V.U.: Chris Venstermans – Haachtsesteenweg 579 – 1030 Brussel – www.acv-online.be - juli 2007