O:\leerplanontwerpen\Werkzone\AClijman\3de graad BSO (3 lj ...

Studierichting
VLAAMS VERBOND VAN HET KATHOLIEK
ZEEFDRUK
Derde graad BSO
3de leerjaar
SECUNDAIR ONDERWIJS
Guimardstraat 1 - 1040 BRUSSEL
LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS
- Licap-uitgave - Brussel -
Licapnummer: D/1995/0279/053A
mei 1995

Lessentabel
Zie website: www.vvkso.be

INHOUD
1 ALGEMENE VISIE OP DE SPECIALISATIEJAREN IN DE
STRUCTUUR SECUNDAIR ONDERWIJS 1989 ...................... 4
2 BEGINSITUATIE ........................................... 6
3 ALGEMENE DOELSTELLINGEN ............................... 6
4 TAXONOMIE ............................................. 7
5 RELATIE MET DE GEINTEGREERDE PROEF ..................... 7
6 LEERINHOUDEN, LEERPLANDOELSTELLINGEN EN
METHODOLOGISCHE WENKEN ............................... 7
PV Prakijk/Stages Grafische technieken ............................ 8
PV Stages Grafische technieken .................................. 8
TV Grafische technieken - Grafische technologie ....................... 22
DEEL 1: TECHNOLOGIE REPROGRAFIE ......................... 22
DEEL 2: TECHNOLOGIE ZEEFDRUK ............................ 32
Complementair gedeelte
TV Grafische technieken - Calculatie .............................. 41
TV Grafische technieken/Toegepaste informatica - Toegepaste informatica ...... 46
7 BIBLIOGRAFIE ............................................ 51
blz.

4
1 ALGEMENE VISIE OP DE SPECIALISATIEJAREN IN DE STRUCTUUR SECUN-
DAIR ONDERWIJS 1989
1.1 Inleiding
Tijdens het schooljaar 1994-1995 bereikte de eenheidsstructuur het 2de leerjaar van de 3de graad. De
studierichtingen BSO kregen in de 3de graad een geactualiseerde of een vernieuwde inhoud. Vanzelfsprekend
hebben inhoudelijke aanpassingen aan de 3de graad gevolgen voor de op de 3de graad aansluitende
specialisatiejaren.
In de sectoriële commissies van de VLOR werd nagegaan in welke mate het aanbod van specialisatiejaren
moest worden aangepast, rekening houdend met de hieronder vermelde en op het BSO gefocuste visietekst.
Dat resulteerde in een reeks adviezen voor schrapping, naamwijziging, actualisering en toevoeging
van 3de leerjaren van de 3de graad.
1.2 Het concept van 3de leerjaren van de 3de graad BSO
1.2.1 SPECIALISATIEJAREN BSO
Specialisatiejaren BSO zijn een verdieping van een bepaald onderdeel van de leerstof van de 3de graad.
Zij hebben een rechtstreekse koppeling naar tewerkstelling in bedrijven of instellingen. Zij bouwen zoals
de specialisatiejaren TSO voort op de kennis die de leerlingen verworven hebben in de 3de graad. De
specialisatiejaren kunnen wel vrij eng of vrij breed zijn. (We passen de definitie van specialisatiejaren
TSO dus ook toe op specialisatiejaren BSO.)
De link naar tewerkstelling heeft belangrijke kwalitatieve consequenties. Die hogere kwaliteitseisen
passen trouwens in een maatschappelijke tendens om in algemene zin hogere opleidingsvereisten te stellen.
De 3de leerjaren van de 3de graad kunnen in een aantal sectoren een middel zijn om daaraan tegemoet te
komen.
Door het volgen van een 3de leerjaar van de 3de graad (en de erin opgenomen stages of andersoortige
aanwezigheid in bedrijven) hebben de afgestudeerden een grotere kans op tewerkstelling of krijgen zij
grotere troeven op de arbeidsmarkt.
Specialisatie is een rekbaar begrip. De specificiteit zal gedeeltelijk afhankelijk zijn van de betreffende
(deel-)sector. De kwalitatieve invulling van 3de leerjaren van de 3de graad moet geregeld door de sectorcommissies
worden geëvalueerd. De hoge kwaliteitseisen vragen op hun beurt adequate uitrusting en
goed voorbereide lesgevers.
Men moet hieruit afleiden dat de specialisatiejaren niet voorbereiden op het hoger onderwijs. Ze hebben
dus als doelpubliek "finalisten van het secundair onderwijs". Dit belet niet dat een leerling toch de smaak
voor het hoger onderwijs in zo'n jaar zou te pakken krijgen. Een belangrijke doelstelling, zo niet de
belangrijkste, is in ieder geval jonge mensen een betere instap in de tewerkstellingswereld verzekeren.
Negatief kunnen we het zo stellen: de specialisatiejaren kunnen geen heroriënteringsfunctie hebben. Dit
laatste veronderstelt immers dat de leerlingen in dit leerjaar met een ander beroepsprofiel zouden kennis
maken. Deze leerjaren kunnen ook geen actualiseringsfunctie hebben in opgedane kennis. Het zou ongerijmd
zijn verouderde technieken te gebruiken in de 2de en de 3de graad om in het 3de leerjaar van de
3de graad dan alle nieuwe technologieën aan te leren. Zowel de heroriëntering als de actualisering horen
normalerwijze thuis in het gewone deeltijds volwassenenonderwijs of onderwijs voor sociale promotie.

5
Specialisatiejaren kunnen tenslotte ook geen vervolmakingsfunctie vervullen. Hierdoor zouden we erkennen
dat de eigenlijke studieduur van het secundair onderwijs zeven leerjaren omvat. Dit mag nooit de
bedoeling zijn. De vormingscyclus moet "afgerond" zijn op het einde van het 2de leerjaar van de 3de
graad.
De specialisatiejaren BSO hebben echter ook nog een andere functie. Deze leerjaren leiden ook tot het
diploma van secundair onderwijs. Men zou in een bepaalde visie kunnen zeggen dat de studieduur in het
BSO zeven leerjaren bedraagt. Hierbij zou dan kunnen aansluiten dat de 3de leerjaren van de 3de graad
in het BSO pure vervolmakingsjaren zijn of de gewone afronding van een vormingscyclus. In die visie
zou de eis van de regelgever daarbij heel zinvol zijn: de jongeren moeten een bepaald aantal uren algemene
vakken horend tot de basisvorming volgen, willen ze een diploma behalen. Er bestaat tenslotte een
vrij algemene consensus vandaag om inderdaad de leerlingen aan te moedigen dit 3de leerjaar te volgen.
Het gevaar is immers niet denkbeeldig dat het precies de BSO-jongeren zijn die morgen als eerste moeten
aanschuiven bij allerlei vormingsinstanties om zich bij of om te scholen.
Toch wordt tot op vandaag ook in het BSO het 2de leerjaar van de 3de graad algemeen erkend als een
eindjaar. Zo wordt de geïntegreerde proef ook in dit leerjaar georganiseerd.
De regelgever heeft ook gesteld dat in 3de leerjaren van de 3de graad BSO die ingericht worden als specialisatiejaren
het diploma kan worden uitgereikt. Er is dus geen echte reden voorhanden om te stellen dat
deze specialisatiejaren anders zouden zijn dan de andere specialisatiejaren. Het begrip specialisatie moet
eenduidig blijven. In deze zin kan het hierboven beschreven concept ook op de specialisatiejaren BSO
zonder meer verder toegepast worden. Dit sluit niet uit dat de specifieke vorming die men bijkomend
verwerft, samen met het diploma, in uitzonderlijke gevallen als een voorwaarde tot de uitoefening van een
bepaald beroep zou gesteld worden.
Ons land investeert veel in onderwijs. De inspanningen die men in het begin van de jaren '80 geleverd
heeft om de leerlingen van het TSO en het BSO via derde graden tot een diploma te brengen, kunnen nooit
genoeg geprezen worden. Vroeger bestonden er immers veel studierichtingen enkel op lager secundair
niveau, namelijk de A3- en A4-opleidingen.
Specialisatiejaren TSO en BSO vinden hun bestaansrecht in de verhoogde kansen op tewerkstelling. De
3de leerjaren van de 3de graad BSO krijgen via de mogelijkheid tot diplomering een heel belangrijke
toegevoegde waarde. De gemeenschap investeert in een doelgroep die in onze maatschappij zeker niet tot
de meest weerbaren behoort. Vanzelfsprekend kan de gemeenschap een kader opleggen waardoor er op
een verantwoorde wijze met deze 3de leerjaren van de 3de graad omgesprongen wordt.
1.2.2 SAMENWERKING MET DE SOCIALE PARTNERS
Uit de omschrijving van de specialisatiejaren TSO en BSO hierboven is zo af te leiden dat de opleiding
realiteitsnabij hoort te zijn, dat de opbouw van een nieuw specialisatiejaar in nauw overleg dient te gebeuren
met de sociale partners. Er valt in dit verband een behartenswaardige tendens waar te nemen om
de betrokkenheid van onderwijsverstrekkers, overheid en sociale partners vast te leggen in een convenant.
In ieder geval moet het mogelijk zijn met de sociale partners tot hechte samenwerkingsverbanden te komen,
moeten meer projectmatige co-financieringsprojecten gerealiseerd kunnen worden.
De samenwerking met de sociale partners heeft voor de specialisatiejaren belangrijke gevolgen:
- de klemtoon komt veel meer dan vroeger te liggen op "specialisatie". Dit zal enerzijds de kwaliteit van
deze 3de leerjaren van de 3de graad opvoeren;

6
- de klemtoon ligt ook uitdrukkelijk op de tewerkstelling. Dit wil zeggen dat deze specialisatiejaren
realiteitsnabij moeten uitgewerkt worden in samenwerking met bedrijven en instellingen. Deze samenwerking
mag zich niet beperken tot de technische, praktische of kunstvakken, maar ook de algemene
vakken moeten meer dan vroeger ook in dit teken staan;
- op basis van de band met tewerkstelling en het realiteitsnabij leren zal reëel contact met bedrijven en
instellingen in de regel meer dan wenselijk zijn. Dit kan zich onder meer vertalen in kort- en langlopende
stages. Er kan worden overwogen voor bepaalde jaren formules van alternerend leren te bekijken,
van opleidingen in duale vorm. Dat vereist dan wel een uitstekende begeleiding, ook op pedagogisch-didactisch
vlak, op de werkvloer;
- tot op heden werd de idee van een spreiding in de tijd van specialisatiejaren nog niet gerealiseerd. Als
de vrijgekomen tijd wordt ingevuld met regulier werk (en verloning) kan deze mogelijkheid overwogen
worden. Als werksituatie en studies bij elkaar aansluiten, komt men tot een goede constructie. Na het
beëindigen van het specialisatiejaar (b.v. twee jaar) zou de jongere mogen verwachten aan een full-time
job te geraken. (Hier komt men dicht bij het domein van het deeltijds volwassenenonderwijs, zeker als
men ook een modulaire opvatting van specialisatiejaren zou overwegen. Hierover moet alle overleg
nog plaatsvinden).
Tot hier de visietekst van de VLOR Afdeling TSO-BSO.
2 BEGINSITUATIE
De leerlingen die dit specialisatiejaar willen starten komen uit de 3de graad van één van de overeenstemmende
studierichtingen (zie Ministeriële omzendbrief Overeenstemming van onderverdelingen in het
voltijds secundair onderwijs). Als specifieke vooropleiding wordt verwezen naar één van de volgende studierichtingen:
- Grafische technieken;
- Drukvoorbereidingstechnieken;
- Druk- en afwerkingstechnieken.
3 ALGEMENE DOELSTELLINGEN
Zeefdruk bezet een belangrijke plaats in de grafische nijverheid. Het procédé is dikwijls een artistieke
waarde toebedeeld, waardoor een opleiding tekenen, gelijktijdig of vooraf als waardevol wordt beschouwd.
Ook de mechanisering is bij zeefdrukken terug te vinden.
De half- en volautomatische zeefdrukpersen hebben hun plaats in de ateliers en vergen een degelijke
vakkennis. De computer verdringt geleidelijk het manueel snijden van sjablonen, letters of tekeningen.
De informatica moet worden aangeleerd. Een kennis van hardware en software, toepasselijk bij tekenen
moet worden bijgebracht en mogelijks geoefend.
Ook de reproduktiefotografie is bij de voorbereiding van zeefdruk-werken niet onbelangrijk. Een grondige
kennis van de lijn- en rasterfotografie moet worden bijgebracht.
Ook het maken van kleurselecties is aan de orde. De zeefdruk is een volwaardig drukprocédé en moeilijk
met de andere druktechnieken te vergelijken. De drukmateries zijn zeer verscheiden: van papiersoorten
tot glas, hout, polyester, stoffen, enz.
Hierdoor zijn de drukvormen zeer verscheiden, de inkten steeds aan te passen, de verdunningen en droogstoffen
verschillend naargelang van de beelddrager. Een leerstof over kleur, kleurgebruik, inkt, inktsamenstelling
en eigenschappen bij drukken is belangrijk. Ook het oefeningenpakket moet een ruime verscheidenheid
omvatten; waardoor het belang van de gaassoorten, de weefdichtheid, de inktlaag en beeldlaag
kunnen geïllustreerd worden. De leerlingen worden op kwaliteitszorg en kwaliteitscontrole voorbereid
en geoefend.

Het leerprogramma zal omvatten:
- creativiteit en tekenvaardigheid verder beoefenen;
- technische kennis over de uitvoertekening;
- hoe lijnraster en selectieopnamen maken;
- kennis van technische reprocamera, half- en volautomatische drukpersen, computer;
- het maken van sjablonen en kopieën naargelang van hun doel;
- ruime kennis over grondstoffen, filmen, drukmateries, kopieën;
- theoretisch en praktisch benaderen van kleurgebruik, kleurenleer, inktsamenstelling.
4 TAXONOMIE
De Technische Vakken (TV) in dit leerplan zijn opgesteld in de vorm van leerinhouden en verwerking
die samen de doelstellingen. Het minimum niveau van de verwerking wordt ook aangegeven.
Hiervoor wordt de taxonomie van BLOOM toegepast met de volgende afkortingen :
K = Kennen B = Begrijpen T = Toepassen
A = Analyseren S = Synthetiseren E = Evalueren
7
Voor de Praktische Vakken maakt men gebruik van de taxonomie voor de psychomotorische doelstellingen
volgens BRION, met de volgende afkortingen :
W = Waarnemen N = Nabootsen
I = Inoefenen B = Beheersen
De B en U in deze kolommen betekenen BASIS en UITBREIDING. De basisdoelstellingen MOE-
TEN bereikt worden terwijl het voor uitbreidingsdoelen wenselijk zou zijn dat ze behandeld worden.
5 RELATIE MET DE GEINTEGREERDE PROEF
De wettelijke en reglementaire basis voor de geïntegreerde proef is te vinden in:
- het besluit van de Vlaamse Executieve van 13 maart 1991 betreffende de organisatie van het voltijds
secundair onderwijs;
- de ministeriële omzendbrief SOZ(91)7 van 3 mei 1991 met betrekking tot de structuur en de organisatie
van het voltijds secundair onderwijs.
Het VVKSO, Guimardstraat 1, 1040 Brussel, publiceerde in verband met de geïntegreerde proef reeds
volgende uitgaven:
- mededeling van 6 mei 1994 betreffende "De geïntegreerde proef" (Kl.50.01.03);
- mededeling van 22 november 1994 betreffende "De geïntegreerde proef - aanvulling vademecum"
(Kl.50.01.03).
Voor de 3de leerjaren van de 3de graad zal later een speciale publikatie volgen. Toch moet men bij de
toepassing van de leerplannen tijd voorzien voor een zinvol opgebouwde proef.
Verder verwijzen we naar de Algemene Pedagogische Reglementering (Kl. 62) en naar de mededeling van
16 november 1994 over "De voorwaarden voor een diploma van secundair onderwijs in het 3de leerjaar
(= specialisatiejaar) van de 3de graad BSO (Kl. 50.01.03).
6 LEERINHOUDEN, LEERPLANDOELSTELLINGEN EN METHODOLOGISCHE
WENKEN

8
PV Praktijk/Stages Grafische technieken 14 u./w.
PV Stages Grafische technieken 2 u./w.
1 VAKDOELSTELLINGEN
De praktijkopdracht is tweevoudig:
1 Praktijk/Stages Reproduktiefotografie: 7 uur
2 Praktijk/Stages Zeefdruk: 7 uur
De twee opdrachten vormen de taak van de zeefdrukker en worden vaak door dezelfde persoon uitgevoerd.
De opdracht begint bij het ontwerpen of uitvoertekenen. Films en sjablonen zijn nodig voor het vervaardigen
van de drukvormen.
Het drukken geschiedt op half- of volautomatische drukpersen.
Het toetsen van de theoretische kennis aan de Praktijk is noodzakelijk.
Vaardigheid, preciesheid en kwaliteit worden absoluut vereist.
De praktijk moet een weerspiegeling zijn van de theoretische leerstof.
2 LEERINHOUDEN, LEERPLANDOELSTELLINGEN EN METHODOLOGISCHE
WENKEN

1
1.1
Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN METHODOLOGISCHE WENKEN W N I B
REPRODUKTIEFOTOGRAFIE
Camerawerk
- Horizontale camera
- Verticale camera
- Compact camera
1.2 Lichtgevoelig materiaal
- 0910P/LITEX
- RA 7150P/RAPIDOPRINT
-CPN
- CPP Copyproof
- NPC negatief
- CPF positief
1.3 Contactwerk
- Contactraam
- Contactkast
. Doka
. Daglicht
- Gevoelig materiaal
N515p/Lijnfilm
CPN
CPP copyproof
NPC negatief
Instellen van de camera.
Het gebruik van verschillende originelen. (B)
Vertrouwd zijn met het materiaal.
Verschillende camera's gebruiken. (U)
Verschillend gevoelig materiaal gebruiken.
(U)
Contactmethoden kennen.
Gevoelig materiaal voor contactwerk
kennen en toepassen. (U)
Toepassen.
Toepassen. B
B
B
B
B
B
Toepassen.
B
B
U
U
B
B
B
B
B
B
B
U
U
U
9

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN METHODOLOGISCHE WENKEN W N I B
CPF positief
DL 515p Daglicht
DLD 515p Film
1.4 Ontwikkelapparatuur
-Pako
- Rapidoprint
- Copyproof
- Manuele ontwikkeling
halftoon
zeer fijn lijnwerk stilstand ontwikkelen
1.5 Rastertechnieken
- Indirect
. via contactraam
. via contactkast
. met inlegrasters van verschillend %
- Direct
in de camera/contact met grijs- of magentaraster
1.6 Moeilijke lijnopnames
- Van slechte originelen
- Van gekleurde originelen met filters
op orthochromatisch materiaal
Verschillende ontwikkeltoestellen
kennen en gebruiken. (U)
Leren omgaan en opnemen van grijstrappen.
Leren beoordelen van grijstrappen.
Vastleggen van densiteitswaarden. (B)
Probleemoriginelen toch bruikbaar kunnen
verwerken. (B)
Toepassen.
Toepassen.
Toepassen. U
B
B
B
B
B
B
B
B
B
10

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN METHODOLOGISCHE WENKEN W N I B
Maskersnijfiltertechnieken en Montage
- Maskersnijfilterselectie
+ 2-3-4 deelkleuren
volle vlakken
+ 2-3-4 deeltonen
rastervlakken
- Vrijstellen met maskersnijfilm op raster-
en halftoonnegatieven en -positie-
ven
- Illustratie snijden
Combinatie rasterwerk en lijnwerk
1.7 Retouchetechnieken
- Positiefretouche: halftoonoriginelen in
zwart-wit en kleur
- Filmretouche
lijn-raster-halftoonnegatieven
lijn-raster-halftoonpositieven
- Chemische retouche
Farmers verzwakker op film of papier
geheel of plaatselijk
1.8 Micromontage
- Vrijstelling fotografisch manueel
- Contourletter
- In mekaar belichten van rasternegatieve
of diapositieve of negatieve teksten
Maskersnijfiltertechnieken toepassen
voor verschillende doeleinden. (B)
Technieken om opnamen of contacten te
verbeteren kennen en toepassen. (B)
Met verschillende fotografische verwerkingen
een nieuw geheel maken. (B)
Toepassen en beoefenen.
Toepassen.
Toepassen. B
Toepassen.
Toepassen.
Toepassen.
Toepassen. B
B
B
B
B
B
B
U
11

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN METHODOLOGISCHE WENKEN W N I B
- Verbeteren en/of versmallen van een
drukbeeld voor de sluitbaarheid van de
kleuren onderling
- Aanmaken van kleuren naar Europaschaal
- Pantomekleuren
volvlakken
rastergradaties
- Registersystemen
invouwsysteem
perforatiesysteem
luiksysteem
- Schaduwletters maken
Alles in 1-2-3-4 kleuren
. volvlakken
. rastertonen met inlegraster
. rasterfoto's: negatief - positief
1.9 Kopiemontage
- Papiermontage
Bladmontage
Montage per twee/vier bladzijden
Montage van 2 kleuren
- Montage van 2 talen
- Filmmontage
repeteerwerk
voor- en zijaanleg
gebruiken van een stramien
4-kleurenmontage lijnwerk/quadri
chromie
Toepassen.
Toepassen.
Toepassen.
Verschillende montagetechnieken in
voorbereiding van de zeefdruk kennen en
toepassen. (B) Toepassen.
Toepassen. U
Toepassen.
B
B
B
B
B
B
12

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN METHODOLOGISCHE WENKEN W N I B
1.10 Kleurselectie
2
2.1
- Fotografische selectie
. additieve kleurmenging
. substractieve kleurmenging
- Werking van de kleurfilters
- Gekleurde maskertechnieken
- Densiteit/opaciteit
zwartingsomvang
- Absorptie-reflexie
transmissie-rastertoonwaarden
- Elektronische selectie scanner
Alle praktische werken worden zo voorzien
dat deze uitvoerbaar zijn in functie
van zeefdruk. Alle resultaatfilms moeten
leesbaar positief zijn
ZEEFDRUKKEN
Drukvormvervaardiging
- Opzetten van een watersnijfilm
- Voorbereiding gaas
- Drukken eenvoudig motief wit op
zwart, zwart op wit, in rode kader
2.2 Drukvormvervaardiging
- Opzetten van een cellulosesnijfilm
- Voorbereiding gaas
- Drogen van het gaas
Verschillende kleurselectiemethodes kennen
en toepassen.
Een goed watersnijfilmsjabloon
maken. (B)
Materialen herkennen en het gebruik
ervan toelichten. (U)
Een goed cellulosesjabloon kunnen maken.
(B)
Materialen herkennen en het gebruik
ervan toelichten. (U)
Toepassen.
Toepassen.
Toepassen.
Toepassen.
Toepassen.
Demonstratie. U
Demonstratie.
Inoefenen.
Beheersen.
Demonstratie.
Inoefenen.
Beheersen.
B
B
B
B
B
U
U
U
U
U
B U
B U
13

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN METHODOLOGISCHE WENKEN W N I B
2.3 Drukken op stof
- Instellen van de druktafel
- Hoe juist leggen
- Hoe drukken
- De textielinkt aanmaken
- Drogen van de inkt
2.4 Drukvormvervaardiging
- Maken van een goed direct-sjabloon
met vloeibare emulsie
- Van ontvetten gaas tot uitwassen van
het beeld
- Nabehandeling van de sjabloon
- Sjablooncontrole
2.5 Drukvormvervaardiging
- Maken van een sjabloon met capillaire
film
- Van ontvetten gaas tot uitwassen van
het beeld
- Nabehandeling sjabloon
- Sjablooncontrole
Leren drukken op textiel (motief met 3 à
4 kleuren). (B)
Materialen herkennen en het gebruik
ervan toelichten. (U)
Een direct-sjabloon met vloeibare emulsie
leren aanbrengen op het gaas. (B)
Materialen herkennen en het gebruik
ervan toelichten. (U)
Een sjabloon maken met capillaire
film. (B)
Materialen herkennen en het gebruik
ervan toelichten. (U)
Demonstratie.
Inoefenen.
Beheersen.
Demonstratie.
Inoefenen.
Beheersen.
Demonstratie.
Inoefenen.
Beheersen.
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
U
U
B
B
U
U
U
U
14

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN METHODOLOGISCHE WENKEN W N I B
2.6 Drukvormvervaardiging
- Maken van sjabloon met indirecte film
- Van ontvetten gaas tot uitwassen van
het beeld en het op zeef brengen van
de film
- Nabehandeling van het sjabloon
- Sjablooncontrole
2.7 Opspannen van gazen
- Techniek van het opspannen van gazen
(mechanisch)
- Spanningsmeter gebruiken
- Kleven van het gaas
2.8 Handdrukken
2.9 Inkten
- Inrichten van de druktafel
- Aanlegpunten
- Afsprongafstand
- Rakelstand
- Praktische tips
- De inkt
- Soorten inkten
- Oplosmiddelen en verdunners
- Hulpstoffen en toevoegingen
- Drukklaar maken van de inkt
Sjabloon kunnen maken met een indirecte
film. (B)
Materialen herkennen en het gebruik
ervan toelichten. (U)
De algemene methode voor het opspannen
van gazen kennen en leren toepassen.
(B)
Werkwijze kunnen toelichten en verklaren.
(U)
Weten hoe de handrakel wordt
gebruikt. (B)
Verschillende stappen herkennen en toepassen.
(U)
Soorten inkten herkennen en goed gebruiken.
(B)
Demonstratie.
Inoefenen.
Beheersen.
Demonstratie.
Inoefenen.
Demonstratie.
Inoefenen.
Beheersen.
Demonstratie.
Inoefenen.
Beheersen.
B
B
B
B
B
B
B
B
B
U
U
B
B U
B
B
B
B
B
B U
15

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN METHODOLOGISCHE WENKEN W N I B
2.10 Drukken met transparante inkten
- Samenstelling
- Hoe goed drukken
- Inrichten van de druktafel
- Hoe een goede overdruk maken
- Controlemethode voor een goede
overdruk
2.11 Mengen van kleuren, inkten
- Hoe kleuren mengen
- Inkten mengen
- Gebruik maken van een mengsysteem
- Hoeveelheden
2.12 Drukken met de halfautomaat
- Hoe werkt de machine
- Instellen van de machine
- Juist leggen
- Drukken
- Onderhoud van de machine
2.13 Verwijderen van sjabloon
- Produkten
- Spookbeelden
- Nabehandeling
- Bewaren kaders
Drukken met transparante inkten. (B)
De verschillende handelingen verduidelijken.
Praktische tips kennen en beheersen.
(U)
Kleuren aanmaken. (B)
Inzicht verwerven in het kleurmengen.
(U)
Drukken met een halfautomaat. (B)
Stap voor stap het drukproces verduidelijken.
(U)
Het gaas weer "open" maken. (B)
De produkten kennen en goed gebruiken. (U)
Demonstratie.
Inoefenen.
Beheersen.
Demonstratie.
Inoefenen.
Beheersen.
Demonstratie.
Inoefenen.
Beheersen.
Demonstratie.
Inoefenen.
Beheersen.
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
U
B
U
B
B
B
B
B
B
U
U
U
16

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN METHODOLOGISCHE WENKEN W N I B
2.14 Drukstoringen
- Oorzaken en gevolgen van de meest
voorkomende fouten. Hoe die verhinderen
en oplossen
2.15 Drukken van een quadri
- Sjablonen/moiré
- Gaaskeuze
- Inkten/densitometer
- Drukken
2.16 Drukken op ronde voorwerpen
-Principe
- Gaas-sjablonen
- Rakel
- Inkten
- Hoe drukken/juist leggen
2.17 Drukken op dikke materialen
- Inrichting druktafel
- Aanleggen
- Afsprongafstand
- Sjablonen
Weten hoe men drukwerk kan verbeteren.
(B)
De belangrijkheid van elk onderdeel in
het drukproces aantonen. (U)
Weten hoe een quadri kan worden gedrukt.
(B)
Begrijpen van de problematiek bij een
quadri. (U)
Drukken op ronde voorwerpen. (B)
Begrijpen van het aanpassingsvermogen
van de zeefdruk aan de vorm van de materialen.
(U)
Drukken op tegeltjes. (B)
Begrijpen van het aanpassingsvermogen
van de zeefdruk aan de vorm van de
materialen. (U)
Demonstratie.
Inoefenen.
Beheersen.
Demonstratie.
Inoefenen.
Beheersen.
Demonstratie.
Inoefenen.
Beheersen.
Demonstratie.
Inoefenen.
Beheersen.
B U
B
B
B
B
B
B
B
B
U
U
B U
U
U
U
U
17

3
3.1
Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN METHODOLOGISCHE WENKEN W N I B
CONSTRUCTIEF TEKENEN
Inleiding
Van ontwerp tot drukwerk
- Ontwerp/lay-out
-Zetwerk
- Werktekening
- Film
- Gedrukt werk
3.2 Materialenkennis (gebruik)
Potloden, tekenhaak, driehoek, passers,
snijmessen, papier, snijfilms ....
3.3 Overeenkomsten in verband met de
uitvoering
3.4 Basis van meetkundige constructies
- Rechten
- Rechte hoeken
- Cirkels
- Afgeronde hoeken
- Gebogen lijnen
- Oprichten van loodlijnen
- Evenwijdige hoeken,
evenwijdige rechten
Logische volgorde bepalen bij de voorbereiding
van een drukwerk. (B)
Verschillende specialisaties onderscheiden
in hun logische volgorde. (U)
De voorhanden zijnde materialen kennen
en gebruiken. (B)
Soorten en gebruik van verschillende
materialen aanleren.
Vergelijking en overeenkomsten tussen
de verschillende materialen. (B)
Meetkundige basisconstructies kennen en
uitvoeren. (B)
Aanleggen van een werkmethode in vaste
uitvoeringspunten.
Inoefenen.
B
B
B
B
18

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN METHODOLOGISCHE WENKEN W N I B
3.5 Proportioneel vergroten en verkleinen
- Grafische rekenschijf
- Diagonaalmethode
- Optische vergroter (dia)
- Rekenmachine
- Uitkaderen van foto's
3.6 Werken met zetsel
- Uitstellen van een kopij
- Omvangberekening
3.7 Uittekenen van een stramien (grootmontage)
- Uitzetten en invormen
- Aanlegpunten
- Recto/verso
- 2 blz. 1 vorm
2 vormen R/V
- 4 blz. 1 vorm
2 vormen R/V
- 8 blz. 1 vorm
2 vormen R/V
4 vormen R/V
- Stoffen
- Losse katern
- Katernen in elkaar
- Verdeling van een rechte
- Bissectrice
- Driehoek
Aanpassen van fotomateriaal. (B)
Verschillende hulpmiddelen gebruiken.
(U)
Teksten berekenen. (B)
Een drukvorm voorbereiden. (B)
B
B U
B U
19

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN METHODOLOGISCHE WENKEN W N I B
- Vierhoek
-Cirkel
- Verdeling van de cirkel
- Raaklijn aan de cirkel
- Gemeenschappelijke raaklijn
- Het ovaal
- Het eirond
- De spiraal
- De korfboog
3.8 De uitvoertekening
- Positieve uitvoertekening
Zwart/Wit
Kleur/Wit
Zwart/Kleur
Kleur/Kleur
- Negatieve uitvoertekening
Zwart/Wit
Kleur/Wit
Zwart/Kleur
Kleur/Kleur
- Lineaire uitvoertekening
Contour getekend
Fotografisch verwerkt
Snijfilm verwerking
- Fotografisch contour
Negatief
Positief
- Verbredingen
Fotografisch
Snijfilm
Een uitvoertekening in functie van de
zeefdruktechniek maken. (B)
Vertrouwd raken met de verschillende
technieken. (U)
Inoefenen van de technieken aan de hand
van bestaande of nieuwe ontwerpen.
B
B
B
U
U
U
20

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN METHODOLOGISCHE WENKEN W N I B
3.9 Papiermontage/Werktekening (Micromontage)
- Tekstblokken en illustratie monteren
- Tekstcorrectie inbrengen met lichtbak
zonder lichtbak
regel tekst opnieuw
spatiëren tekstblok opnieuw interlinieren
- Werken met onder andere interlini-
Cringsdiagram
- Regel tekst rond zetten/zelfkleven
- Bordertape-in verstek snijden
Werken met papiermontage en werktekening
in functie van de micromontage.
(B)
Vertrouwd raken met fotografisch gezette
teksten. (U)
B
21

TV Grafische technieken
Grafische technologie
DEEL 1: TECHNOLOGIE REPROGRAFIE
1 VAKDOELSTELLINGEN
Tekeningen, teksten en beelden op film overbrengen.
Uitvoertekeningen en montages worden op camera vergroot of verkleind, en bijgewerkt.
Een grondige kennis van camera, filmsoorten, dokawerk is noodzakelijk.
De zeefdrukreproduktiefotografie vormt de basis voor de drukvormvervaardiging.
De basiskennis van reproduktiefotografie moet aan de zeefdrukker grondig worden bijgebracht.
22
4 u./w.
2 LEERINHOUDEN, LEERPLANDOELSTELLINGEN EN METHODOLOGISCHE
WENKEN

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
1.1 Reproduceren
- Inleiding/situering
- Druktechnieken
- Welke film, waarvoor
1.2 Originelen
- Soorten
- Reproduktie met en zonder raster
- Kwaliteit
- Lijnorigineel
• netafdruk
• tekening - opzicht
- doorzicht
• schrijfmachineschrift
• slechte ondergrond
• invloed van vergroten en verkleinen
- Halftoonoriginelen
• contrastrijke foto's
• contrastarme foto's
• foto's op maten
korrelig papier
• gevlekte/vergeelde foto's
• fotomontages
- Rasteropnamen van gerasterde
originelen
- Kleuroriginelen
- Beoordeling van originelen
Reproduktiefotografie situeren. (B)
Kennis bijbrengen over het te reproduceren
beeldend materiaal. (U)
Werken met verschillende originelen
en dit beoordelen. (B)
Kennis over goede tekening; foto's,
beelden indelen naar de diverse drukprocédés.
(U)
B Didactisch aantonen en beoefenen.
B
B
B
B
B
Leren.
Onderscheiden door voorleggen van
verschillende filmen.
Uitgaan van bestaande voorbeelden.
23

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
1.3 Maataanduidingen op originelen
- Maateenheden
- Combinaties
1.4 Soorten negatieven en materiaalkeuze
- Lijnnegatieven
- Rasternegatieven
- Halftoonnegatieven
- Positief/negatief
- Leesbaar/onleesbaar
1.5 Lichtbronnen
- Soorten lichtstraling
- Toegepaste lichtbronnen
1.6 Kleurtemperatuur
- Waarneming-weergave
- Kleurbeoordeling
Werken met verschillende maateenheden.
(B)
Kennen van maateenheden.
Kennen en aanleren van procenten.
Kennen en ontleden van een lay-out;
een maquette, een voorontwerp. (U)
Verschillende materialen kennen. (B)
Kennen van filmsoorten.
Kennen van ontwikkelaars.
Kennen van lichtbronnen, randapparatuur/contactkast,
ontwikkelmachine,
densitometer enz. (U)
Soorten lichtbronnen kennen. (B)
De functie van de kleurtemperatuur
kennen. (B)
Kennen en ontleden van belangrijke
onderdelen van de camera (lensmodellen,
bord, filmdrager, belichtingsbronnen).
(U)
B
B
B U
B U
Beoefenen door opzoeken van beelden
en nameten van reeds gedrukte
opdrachten waar fouten werden in
voorzien.
Begrippen door testen, drillen aan de
hand van filmsoorten.
Illustreren met behulp van folders.
24

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
1.7 Verlichting van het origineel
- Fotometrie
- Luxmeter
- Plaatsing van de lichtbronnen
- Invloed van de lichtafstand
- Berekeningen
1.8 Beeldvorming
- Camera obscura
- Lenzen-objectieven
- Reproverhouding
- Eigenschappen van objectieven
- Brandpuntsafstand
1.9 Reproduktieapparatuur
- Horizontale camera
- Verticale camera
- Compact camera
- Vergrotingsapparaat
- Contactkast
De verlichtingsbron op de camera
kennen en bedienen. (B)
De leesbaarheid van een origineel
bepalen.
Kennen ven leesbaarheid. (B)
Kennen van begrippen.
Hoofdbelichting.
Voorbelichting.
Flashbelichting. (U)
De onderdelen en de functies van de
camera kennen. (B)
Inzichten over programmeren
- Camera,
- Ontwikkelen.
Soorten camera's en contactkasten
kennen. (B)
De horizontale camera.
De verticale camera.
De tweekamer camera. (U)
B
B
B
B
U
B
B
Demonstratie en beoefenen aan de
camera.
Aanduiden op een schema.
Demonstreren.
Gebruiksfiche opstellen.
Bedienen.
25

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
1.10 Diafragma
- Regeling
- Diafragmacijfers
- Beeldscherpte
1.11 Optisch omkeersysteem
-Prisma
- Omkeerspiegel
1.12 Ontwikkelmachines
1.13 De doka
- Automatische ontwikkeling
• rapideprint
• copyproof
• pako
- Regeneratie
-Eisen
- Opstelling
Belichtingsregeling kennen.
Omkeersysteem kennen. (B)
Ontwikkelmachines kennen. (B)
Geprogrammeerd ontwikkelen en leren
inzien en toepassen
- snelheid,
- temperatuur,
- regenereren van ontwikkelaar en
fixatief,
- controle strips. (U)
Inrichting van de doka kennen. (B)
B
B
B
B U
Beoefenen en inzicht bijbrengen met
behulp van didactisch materiaal en
tekeningen.
Demonstreren en tekening opbouwen.
Demonstratie.
Vergelijken met manueel ontwikkelen.
Bespreken van resultaten.
Demonstratie.
26

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
1.14 Lichtgevoelig materiaal
- De emulsie
- Samenstelling
- Kleurgevoeligheid
- Herkennen van de emulsie
- Bewaren materiaal
1.15 Sensitometrie
- Lichtgevoeligheid
- Waarde-aanduidingen
1.16 Densitometrie
- Meten van de zwarting
-Wat meten
- Meetprincipe
- Meetapparatuur
- Logaritmen
- Invloed
• ontwikkeltijd
• belichtingstijd
- Berekenen belichtingstijd
- Meten van zwartingen
1.17 Fysische eigenschappen van emulsies
- Stripfilm
- Omkeerfilm
- Duplicaatfilm
Lichtgevoelig materiaal kennen. (B)
Inzicht over panchromatisch en orthochromatisch
materiaal.
Filmsoorten.
Daglichtfilm. (U)
Sensitometrische en densitometrische
begrippen kennen. (B)
Speciale filmmethoden kennen. (B) B
B
B
B U
B U
B
B
B
B
U
U
U
Werkfiche over film.
Eigenschappen.
Uitwerken ter vergelijking.
Leren opmaken en vergelijken van
lichtcurves.
Beoefenen op densitometrie.
Uitzetten van curves.
Gebruik van de grijstrap.
Vergelijkingen maken.
Resultaten ontleden.
Bestendige controle.
Preciese oefeningen bedenken waar
instrippen, omkeerfilm en duplicateur
maken kan worden beoefend.
27

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
1.18 Standaardisatie
- Belichtingscomputers
- Werkmethoden
1.19 Fouten en afwijkingen
- Soorten oorzaken
- Strooilicht
1.20 Inleiding kleurreproduktie
- Additieve/substractieve kleurmenging
- Ideale inkten
- Filters
2.1 De opname
- Instellen van de camera
- Belichting
- Gewenste verlichting
- Fijnlijnorigineel opnemen
- Lijnopnames met filter op orthochromatische
film
- Contacten maken
2.2 Ontwikkelen
- Lichtreactie
- Fysische werking
Hulpmiddelen voor de belichting kennen.
(B)
Speciale verwerkingen kennen. (B)
Begrippen, additieve/substractieve
kleurmenging kennen. (B)
De verwerking op de camera
kennen. (B)
De verwerking van het lichtgevoelig
materiaal kennen. (B)
B
B
B U
B
B
B
B
B
B
Demonstreren.
Verzamelen en vergelijken met goede
resultaten.
Demonstreren en beoefenen.
Demonstratie.
28

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
- Samenstelling van de ontwikkeling
- Chemische werking
- Factoren die de ontwikkeling benvloeden
- Soorten ontwikkelaars
- Manueel ontwikkelen
- Automatisch ontwikkelen
2.3 Nabewerking van de films
- Stopbad
- Fixeerbad
- Verzwakken
- Handretouche
- Versterken
- Spoelen
- Drogen
- Terugwinning zilver
2.4 Rasterfotografie
-Doel
- Rasterliniatuur
- Rastersoorten
- Werking
- Belichting
- Negatief
- Rastermethoden
- Ideaal rasterbeeld
- Positieve-negatieve contactrasters
- Speciale rasters
Een ontwikkelde film verwerken en
bijwerken. (B)
Kennen van retouche materialen. (U)
De functie en de verwerking van de
gerasterde opnames kennen. (B)
Raster op camera kennen.
Leren contactrasteren.
Begrippen bijbrengen van rasterliniaturen.
(U)
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
U
U
B
B
B
B
U
B
B
Demonstratie.
Maken van opnamen en beoefenen tot
het nodige uitzicht werd bereikt.
29

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
2.5 Sensitometrische eigenschappen
van fotografische emulsies
- Invloed belichting-ontwikkeling
- Zwartingscurve
Gammawaarde-gradement
2.6 Kleuroriginelen
- Opzicht
- Doorzicht
- Kwaliteit
2.7 Kleurseparatie
Fotografische kleurscheiding
Ideale separatie
Fouten
Kleurenrangschikking
Bepalen van reflecties
Kleurcorrectie
Maskeren
2.8 Fotografische kleurselectie
- Opbouw kleurorigineel
- Kleurzweem
- Reproduktiecurve
- Kleurbalans
- Strooilicht
- Zwart als vierde kleur
- Uitschakelingen in raster
Werken met sensitometrische en
densitometrische hulpmiddelen. (B)
Kennen van de begrippen contrast,
grijstrap. (U)
Originelen onderscheiden. (B) B
B
Basiskleurselectie kennen. (B) B
B
Fotografische kleurselectie
kennen. (B)
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
U
U
Demonstreren en beoefenen.
Didactische voorbeelden gebruiken
als demonstratie materiaal.
Demonstreren met behulp van foto's
en dia's.
Demonstratief ontleden van een kleurengeheel.
30

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
2.9 Elektronische kleurselectie
- Werking scanners
- Onderdelen
- Detailweergave
- Kleurcorrecties
- Vergroten
- Beeldcombinaties
- Rasterpositieven
2.10 Micromontage
- Algemene begrippen
- Methoden
- Praktische voorbeelden
Scannertechnieken kennen. (B)
Inbelichtingsmethoden kennen.
U
B U
Demonstratie aan scanner.
Demonstratie en werken in een oefening.
31

DEEL 2: TECHNOLOGIE ZEEFDRUK
1 VAKDOELSTELLINGEN
32
Historiek van de zeefdruktechniek leren kennen.
De vergelijking met andere drukmethodes en de typische kenmerken van elke drukmethode kennen.
Kennis bijbrengen over ramen (drukvormen), gaassoorten, snijfilms, rakels, drukmachines en andere.
Het maken van sjablonen: indirect en direct.
Het belichten van drukvormen, kennis van de inktsoorten en de aanlengmiddelen.
De verschillende beelddragers, voorzorgen en problemen. Bespreken van diverse drukwerken, voor- en
nadelen van het zeefdrukprocédé.
2 LEERINHOUDEN, LEERPLANDOELSTELLINGEN EN METHODOLOGISCHE
WENKEN

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
INLEIDING TOT ZEEFDRUK
- Oorsprong-historie
- Ontwikkeling
- Bestaansrecht
- Wat is drukken, wat is zeefdruk
PRINCIPE VAN ZEEFDRUK-
KEN
- Het weefsel
- De overdracht van de inkt
- De wijze van zeefdrukken
- De specificiteit van zeefdruk
HET GAAS
- Functie en gebruik
- Soorten gazen
- Herkennen van verschillende gazen
- Weven van het gaas
- Kleuren van het gaas
- Gaasfijnheid
- Gaasnummer
Weten wat zeefdruk is. (B)
Zeefdruk situeren binnen de totale
grafische wereld. (U)
Het bewustmaken van het universeel
karakter van zeefdruk. (B)
De enorme toepassingsmogelijkheden
van de zeefdruk kennen. (U)
De sjabloondrager, ook beelddrager
genaamd, kennen. (B)
Herkennen van raam en bespanning.
(U)
Herkennen van verschillende gaassoorten.
(B)
Achtergrondinformatie: het weven
van gaas en het waarom ... (U)
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B U
Brochures gaasfabrikant bekijken.
Zelfgemaakte sjablonen beoordelen.
Soorten gaas didactisch voorlichten.
Demonstratie geven.
De leerlingen maken daarna zelf een
afdruk met verschillende gaassoorten.
B U Documentatie gaasfabrikanten bekijken.
Staaltjes bekijken met een vergrootglas.
Macrofoto's of onder microscoop.
Documentatie gaas in leerboek inkleven.
Maken van schema's over weving
en structuur.
33

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
- Maasopening
- Maasgrootte
- Open drukvlak
- Theoretisch volume
inktopdracht
- Dikte van het gaas
Gaaskeuzetabel in functie van het
drukwerk
- Voorbehandelen van gaas
- Reinigen van gaas
- Drogen van het gaas
- Bewaren van het gaas
HET DRUKRAAM
- Soorten
- Voor- en nadelen van verschillende
soorten ramen
- Formaat tegenover het drukbeeld
- Behandelen en bewaren van kaders
De invloed op de inktopdracht leren
kennen. (B)
Het gaas kiezen in functie van het
drukwerk. (U)
Het gaas en de invloed op de inktopdracht.
(B)
Het gaas kiezen in functie van het
drukwerk. (U)
Weten hoe het gaas dient behandeld te
worden. (B)
Herkennen en goed gebruiken van
produkten en droogapparaten. (U)
Weten hoe het gaas op het drukraam
gespannen wordt. (B)
Weten waarom er zoveel soorten zijn.
Inzien waarom er zoveel drukramen
nodig zijn. (B)
B U Documentatie gaasfabrikanten bespreken,
werken uit de nijverheid vergelijken
en bespreken. Verband leggen
tussen drukresultaten en gebruikte
gaassoorten.
B U Documentatie gaasfabrikanten bespreken,
werken uit de nijverheid bespreken
en vergelijken.
Voorschriften gaasfabrikant nauwkeurig
naleven.
Didactische demonstratie.
Omschrijving en uitleg bij de gebruikte
produkten.
Vergelijken van verschillende soorten
ramen. Het gebruik in de bedrijven.
34

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
SPANNEN VAN EEN ZEEF-
DRUKGAAS
- Handspannen
- Mechanisch spannen
- Pneumatisch spannen
- Opspanapparatuur
- De juiste spanning
- Spanningstabel
- Spanningsmeter
- Kleven van het gaas
- Gaaskleefstoffen
- Zelf een gaas op een raam kleven
- Techniek van het spannen
DE RAKEL
- Functie van de drukrakel
- Soorten
- Rakelstripmaterialen
- Rakelstripprofielen
- Slijpen van rakelstrips
- Rakelslijpmachines
- De rakel tijdens het drukken
- Rakel en oplosmiddelen
- De techniek van het rakelen, rakelhoek,
rakelstand, rakeldruk
- Bewaren van rakels
Weten dat een goed gespannen gaas,
een noodzaak is voor goed
drukken. (B)
Verschillende manieren van opspannen
theoretisch kennen. (U)
Weten hoe men het gaas moet opspannen.
(B)
Planmatig opstellen van de werkvolgorde
bij het opspannen van het
gaas. (U) B
In praktijk een kader met gaas bespannen.
(B)
Weten dat de rakel het belangrijkste
gereedschap is. (B)
Het belang inschatten van een goede
behandeling van de rakel. (U)
B
B
B Werken met opspanapparaten.
Documentatie gaasfabrikant.
Documentatie aanwenden voor andere
opspaninstrumenten.
B
B
B
B
Werken met aanschouwelijk materiaal.
Documentatie leveranciers.
B U Theoretische kennis toepassen.
B
B
Documentatie leveranciers doornemen.
Staaltjes van rakelstrips bekijken.
Praktijkervaring opdoen.
35

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
ZEEFDRUKSJABLOON SNIJ-
DEN
- Manuele sjablonen
- Soorten snijfilms
- Snijgereedschap
- Hoe snijden?
ZEEFDRUKSJABLONEN AAN-
KLEVEN EN/OF VERWIJDE-
REN
- Hechten van de snijfilm
- Oorzaken en gevolgen van slecht
snijden
- Verwijderen van snijfilms
ZEEFDRUKSJABLONEN ALS
FOTOGRAFISCHE TECHNIEK
- Foto-chemische sjablonen
-Principe
- Directe sjabloonmethode aanbrengen
direct-film
- Belichten
- Ontwikkelen
- Oorzaken en gevolgen bij foutieve
bewerking
Weten op welke wijzen men sjablonen
kan maken. (B)
De eenvoudige sjablonen en hun
plaats in het huidige zeefdrukgebeuren
kennen.
Inzicht in hun gebruik. (U)
Maken van sjablonen.
Manueel.
Aangeven van andere methodieken.
(U)
De belangrijkheid van fotografische
sjablonen in de huidige zeefdruk kennen.
De manier waarop er mee gewerkt
wordt toelichten. (U)
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
U
U
B
B
Documentatie leveranciers bekijken.
Leerlingen mogen in snijfilm snijden
en maken een aangepaste snijoefening.
Demonstratie.
Demonstratie; na de theoretische
benadering mogen de leerlingen zelf
oefenen.
36

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
ZEEFDRUKSJABLONEN BE-
LICHTEN
- De lichtbronnen: soorten, belichtingstijd
- Het kopieerraam
- De werkruimte
- Aangepaste apparatuur
ZEEFDRUKSJABLONEN "INDI-
RECTE METHODE"
- Indirecte sjabloonmethode
- Voor- en nadelen
- Hoe verwerken
- Belichten en ontwikkelen
- Oorzaken en gevolgen bij foutieve
belichting
ZEEFDRUKSJABLONEN
"DIRECTE METHODE"
- Capillair directsjabloon
- Voor- en nadelen
- Hoe opzetten
- Belichten en ontwikkelen
- Hoe sjabloon versterken
B
B
B
B
Zeefdruksjablonen maken. (B)
De werkwijze toelichten. (U) B
Het meest gebruikte sjabloon in de
zeefdruk kennen. (B)
Het gebruik van produkten en films
leren aanwenden. De werkmethode
in juiste volgorde plaatsen.
B
B
B
B
B
U
B
B
B
B
Documentatie leveranciers inkijken.
Gebruikte lichtbronnen demonstreren.
Demonstratie.
Documentatie van leveranciers gebruiken.
Demonstratie.
Documentatie van leveranciers gebruiken.
37

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
ZEEFDRUKSJABLONEN
- Retoucheren en afwerken van een
sjabloon
- Drukklaar maken van een sjabloon
- Apparatuur voor sjablooncontrole
HET DRUKKEN
- Inrichten van de druktafel, drukmachine
(gebruiksaanwijzing)
- Instellen afsprongafstand, afspronglift,
aanleg, rakels, rakelweg
enz.
- Inkt op het gaas brengen
- Proefstuk maken
- Correcties aanbrengen
- Drukken
- Schoonmaken van de drukvorm
- Reinigen materiaal
INKTEN
- Opbouw inkt
- Oplos- en verdunningsmiddelen
- Hulpstoffen
Het sjabloon drukklaar maken. (B)
Het sjabloon drukklaar afwerken. (U)
Weten hoe men moet drukken. (B)
Het belang van een goede organisatie
inzien.
Werkwijze punt per punt toelichten en
leren kennen. (U)
Weten wat er gebeurt met inkten. (B)
Ontleding en samenstelling van de
basisinktsoorten. (U)
B
B
B
B
B
B
B U
B
B
B
B
B
B
B
Demonstratie.
De leerlingen drukken zelf.
De leerlingen testen de logische werkopbouw
uit door zelf te drukken.
De eigenschappen van de gebruikte
inkten leren kennen door het aanwenden
van de documentatie van de leveranciers.
38

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
HET MENGEN VAN INKTEN
- Mengen
- Algemene begrippen en aanwijzingen
bij de meest gebruikte inkten
- Kenmerken van de inkten
- Droging van de inkten
DE MONTAGE
- Gereedschap en materialen
- Monteren
- Blauwkopie
- Tekens op de montage
- Controlelijst montage
HET VOORKOMEN VAN STO-
RINGEN EN FOUTEN BIJ
ZEEFDRUK
- Waarop kunnen we allemaal letten
om zo weinig mogelijk fouten te
begaan
Algemene richtlijnen bij het verwerken
van inkten leren kennen. (B)
Verdunningen en droogstoffen leren
aanwenden. (U) B
B
Kennis hebben van een goede montage.
(B)
Tekens op de montage aanbrengen
teneinde het controleren tijdens het
drukken mogelijk te maken. (U)
Weten wat er gebeurt tijdens het
drukken. (B)
B
B
B
B
B
B
U
U
B
B
Bedrijfssituatie vergelijken aan de
hand van voorbeelden uit de Praktijk.
Met werkmethode en gebruiksmaterialen
aangewend op school .
Drukfouten verzamelen beoordelen en
bespreken. Hoe storingen voorkomen.
39

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
SPECIALE TOEPASSINGEN
VAN ZEEFDRUK
MEMBRAANSCHAKELAARS
-Principe
- Werkwijze
- Produkten
TEXTIELBEDRUKKING
- Sjablonen, inkten
- Gazen, textielgrondstoffen
Inzicht hebben in enkele specifieke
toepassingsgebieden van de zeefdruk.
(B)
Inzicht hebben in enkele specifieke
toepassingsgebieden van de zeefdruk.
(B)
U
Aanwenden van folders als didactisch
materiaal. Opbouwen van tekeningen
ter illustratie en bijbrengen van de
nodige kennis.
U Aanwijzen tijdens studiebezoeken.
De nodige kennis bijbrengen met behulp
van theoretische kennis en literatuur.
Visuele verduidelijking tijdens studiebezoeken.
Demonstratie - proeven.
40

COMPLEMENTAIR GEDEELTE
TV Grafische technieken
Calculatie
1 BEGINSITUATIE
41
1 u./w.
De leerlingen komen voornamelijk uit het 2de leerjaar van de 3de graad BSO 'Grafische technieken' en
hebben reeds 1 jaar Calculatie gekregen.
Ze hebben reeds kennis gemaakt met een reeks rekenkundige bewerkingen, die betrekking hebben op het
berekenen van omvang van teksten, papierformaten, inschiet, inkt, papier-hoeveelheden en papierkostprijzen.
Verder is er gestart met de algemeen gangbare economische begrippen. Dit mondt uit in de eigenlijke
kostenbegroting.
2 ALGEMENE DOELSTELLINGEN
De leerlingen moeten een basisinzicht hebben op de wijze waarop calculeerbare elementen berekend,
verzameld en geregistreerd worden.
Het is de bedoeling om in dit leerjaar verder te werken, waar men in het 2de leerjaar van de 3de graad
BSO is geëindigd.
Volgende items worden systematisch doorgenomen: grondstoffen en grondstofkosten, de opbouw van de
uurkostprijs arbeid en materiaal, en algemene kosten. Eens deze berekeningen gekend zijn, beschikt men
over een gefundeerde leidraad voor de prijsofferte of de voorcalculatie.
3 LEERINHOUDEN, LEERPLANDOELSTELLINGEN EN METHODOLOGISCHE
WENKEN

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
1 Terminologie van de algemene
gangbare bedrijfseconomische
begrippen, produktievormen
2 Vaste, variabele, directe en indirecte
kosten
De verschillende begrippen toelichten.
De produktievorm van een grafisch
bedrijf kennen.
Vernoemde kosten kunnen verklaren
en hun onderling verband.
3 Kostenanalyse De kennis aanbrengen over kostenterreinen,
kostengroepen nodig om een
kostenvoorziening budget of begroting
op te stellen.
Weten wat een kostenterrein, een kostengroep
is.
4 Kostenclassificatie Weten waar de kostengroepen zijn
onder te brengen.
Classificeren van de kosten onder de
kostenterreinen.
5
5.1
Opbouw uurkostprijs materiaal
Vaste materiaalkosten
- afschrijvingen
- rente op geïnvesteerd kapitaal
- verzekering machinebreuk
Het begrip toelichten.
Een paar soorten afschrijvingssystemen
bespreken en berekenen.
Verklaren, berekenen.
Toelichten.
B
B
B
B
B
B
B
B/U
B
B
Door vragen de leerlingen de kosten
doen opsommen die de kostprijs uitmaken.
Klassikale oefeningen.
Oefeningen ter illustratie.
42

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
5.2 Variabele materiaalkosten
- onderhoud, herstellingen
- energieverbruik van elektrische
motoren
- toeslag algemene kosten
- andere verwervingsvormen: leasing
- uurkostprijs materiaal
6 Opbouw uurkostprijs arbeid
- Bruto uurloon, loonklassen
- Sociale loonlasten
- Patronale lasten
- RSZ-bijdragen
- Bijkomende sociale lasten
- Betaalde uren, aanwezige uren,
rechtstreeks produktieve uren, niet
produktieve uren
- Jaarkost per arbeider
- Toeslagen: meestergast algemene
kosten
Totale jaaraanwezigheid per personeelslid
Het begrip toelichten.
Toelichten.
Berekenen.
Berekenen.
Begrip toelichten.
Vastleggen van uurkostprijs van
machines
De collectieve arbeidsovereenkomst
interpreteren.
Rechten en plichten van de arbeider
Toelichten.
Toelichten.
Begrippen toelichten, berekenen van
de coëfficiënten.
Bespreken en berekenen van een jaaruitgave
voor een arbeider, de loonlast
van een arbeider, de sociale last.
De totale jaaraanwezigheid per personeelslid
berekenen:
- één ploeg,
- twee ploegen.
B
B
B
B
B/U
B
B
B
B
B
B/U
U
U
Opzoekwerk in catalogi voor prijzen
of % leren berekenen.
CAO-documenten.
Leren gebruik maken van de hulpmiddelen
die door de overkoepelende
organisaties verstrekt worden.
43

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
7 Opsommen van niet-betaalbare
uren en in mindering brengen van
het jaartotaal
De rol van niet-betaalbare uren kennen.
Bewust maken van produktieve en
niet produktieve tijden.
Verantwoording van de niet-betaalbare
uren.
8 Berekenen van uurlonen Enkele praktische voorbeelden rond
het kennen van een uurloon voor een
arbeider:
- offsetdrukker,
- snijder,
- tekstverwerker,
- monteerder,
- afwerker.
9 Algemene kosten
- Percentage algemene kosten
- Huisvestingskosten
- Beheerskosten
- Verkoopkosten
- Andere kosten
10 Totale uurkostprijs: arbeid en materiaal
Toelichten
Berekenen.
Opsommen en verklaren.
Opsommen en verklaren.
Opsommen en verklaren.
Opsommen en verklaren.
B
U
B U
B
B
B
B
B
Berekenen uit verzamelde gegevens. B
U
Door geleide vragen komen tot bijna
alle kosten die deze groep in een bedrijf
uitmaakt.
44

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
11 De prijsofferte
- Orderdossier
- Magazijnfiche
- Snijorder
- Werkfiche
- Calculatieformulier
- Kostenregistratie
- Tijdsnormen voor werkzaamheden
- Produktienormen
12 Drukwerken ontleden
- Werkzaamheden
- Grondstoffen
13 Bepalen van de kostprijs naar
-Oplage
- Aantal drukgangen
- Kleur(en)
- Schoondruk/weerdruk
- Soort drukdrager
Opstellen.
Opstellen.
Opstellen.
Opstellen.
Opstellen.
Opstellen.
Opstellen.
Raadplegen.
Raadplegen.
Analyseren.
Leren herkennen.
Verrekenen van basisgrondstoffen
van aankoop tot verkoop en winst.
Het werken met vaste fabricatieprijzen.
Coëfficiënt per machine.
Leerlingen het prijsverschil doen inzien
van een zelfde drukwerk op twee
verschillende papiersoorten.
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
B
U
U
Het belang van een zo nauwkeurig
mogelijke offerte laten inzien.
Begeleid groepswerk, uitgevoerde
werken berekenen.
U Vergelijkende oefening maken.
45

TV Grafische technieken/Toegepaste informatica
Toegepaste informatica
1 BEGINSITUATIE
46
1/2 u./w.
Het vak Toegepaste informatica bouwt verder op de Toegepaste informatica van de 3de graad en zal in
hoofdzaak op DOS PC gebeuren, daar de leerlingen in de vakken Grafische technieken kennis maken het
andere voor hen belangrijke computerplatform: Apple Macintosh.
2 ALGEMENE LEERPLANDOELSTELLINGEN
Als algemene leerplandoelstellingen kunnen gelden:
- De computerevolutie gaat snel en een concrete blik op de nieuwigheden, die tijdens of kort na de 3de
graad op de markt zijn gekomen, is belangrijk. Daarom wordt aandacht besteed aan alle innovaties op
gebied van PC-hardware en -software die voor de leerlingen interessant kunnen zijn.
- De PC is zo algemeen en zo een gewoon gebruiksvoorwerp geworden, dat elke individuele gebruiker
de eigen kleine softwareproblemen moet kunnen vaststellen en oplossen.
- Een prepress-afdeling van een grafisch bedrijf krijgt veel vreemde tekstinvoer en beeldinvoer te verwerken.
Daarom is het noodzakelijk dat de leerling een goed inzicht heeft in soort tekstinvoer die hij
te verwerken kan krijgen. Daarom krijgen de leerlingen een algemeen overzicht van drie belangrijke
soorten programma's: kantoortekstverwerkingsprogramma's (WordPerfect), een werkblad (Excel) en
een database (Exces).
- De grafische nijverheid wordt meer en meer een ruimere communicatie-industrie waarin nieuwe technologieën
ontstaan, met nieuwe apparatuur en software.
Het is zeer nuttig dat de leerlingen, vooraleer zij gaan werken, een inzicht in deze trends hebben meegekregen.
Enkele van deze nieuwe trends zijn:
- Elektronic publishing.
- Multimedia.
- Digitale fotografie.
3 LEERINHOUDEN, LEERPLANDOELSTELLINGEN EN METHODOLOGISCHE
WENKEN

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
1 Innovaties
1.1 Besturingssystemen/gebruikersinterfaces
- Macintosh: Finder/System 7
- DOS PC: Windows
1.2 Hardware
- Computertechnologie: microcomputer,
bus, intern geheugen,
cache geheugen, interfaces
- Opslagmedia
2 Herhaling basiselementen
Alle nieuwigheden op gebied van
software kennen en hun functie kennen.
Overzicht hebben van alle nieuwigheden
op gebied van hardware en de
mogelijkheden van deze innovaties.
2.1 Programma's installeren Systeemsoftware en programma's
foutloos installeren.
2.2 Oplossen problemen
- Herstellen harde schijf, diskette
- Virusprotectie en remediëring
- Geheugenbeheer: RAM-disk,
virtueel geheugen
Veel voorkomende problemen juist
duiden en remediëren.
Virtueel geheugen en RAM-disk
instellen.
B Alle nieuw bijgekomen softwarekenmerken
demonstreren.
B De hardware-kenmerken zoveel
mogelijk tonen en de gevolgen voor
capaciteit van en werking met de
computer bespreken.
B Demonstreren en enkele keren laten
uitvoeren.
U Demonstreren en enkele keren laten
uitvoeren.
47

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
3 WordPerfect (MS WORD)
3.1 Pagina-opmaak
- formuliergrootte
- paginering
- lay-out structuren
- styles en fonts
- kop- en voetregel
3.2 Werken met kolommen (krantenstijl,
blok) en tabellen
3.3 Macro's
Soorten macro's: ALT-letter, naammacro,
tijdelijke macro
3.4 Voet- en eindnoten
- invoeren van noten
- vormgeving van noten
- wijzigen van noten
Een tekstpagina typografisch verantwoord
kunnen opmaken.
Vlot met eenvoudige kolommenindeling
en eenvoudige tabellen werken.
Een eenvoudige macro leren opstellen
in functie van het aanpassen van een
vreemd binnengekomen tekst of
beeld.
Eenvoudige toepassingen met voet- en
eindnoten kunnen instellen en de
vormgeving aanpassen aan de tekst.
3.5 Inhoudstafels, indexen Inhoudstafels en indexen automatisch
laten genereren.
3.6 Conversies
- documentconversie
- grafische conversie
Vreemde documenten en illustraties
binnenbrengen via een conversieprogramma
in WPW en integreren in de
tekst.
B Talrijke oefeningen met stijgende
moeilijkheidsgraad.
B Demonstratie en klassikaal uitwerken,
daarna inoefenen.
B Via geleide oefeningen het nut van
een macro aantonen en inoefenen.
U Door middel van een voorbereide
tekst voet- of eindnoten leren plaatsen.
U Geleide oefening.
B Na demonstratie, en klassikale bespreking
van de problematiek, enkele
oefeningen.
48

Nr. LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN K B T A S E METHODOLOGISCHE WENKEN
3.7 Gegevensimport en -export via
clipboard, DDE en OLE
3.8 Werken met grafische afbeeldingen:
inlezen uit bibliotheken, inscannen,
vormgeving aanpassen
4 Database
Gegevensimport en -export vlot
uitvoeren op verschillende manieren.
Grafische afbeeldingen kunnen invoeren
en behandelen.
4.1 Bestandsstructuur Onderscheid kennen tussen sequentiële
en random-bestanden.
4.2 Relaties tussen dBase-bestanden,
soorteren en indexeren
4.3 Export- en labelfuncties
- naar kantoortekstverwerking
- naar prepress-systemen
- naar werkblad
- naar PostScript
4.4 Importfuncties
- van kantoortekstverwerking
- van werkblad
5 Werkblad
5.1 Toepassing met calculatie-oefening
voor de grafische nijverheid
B Enkele oefeningen met kleine teksten
van zeer verscheiden oorsprong.
U Oefeningen met eenvoudige grafische
afbeeldingen.
B Bespreken van enkele voorbeelden en
demonstratie met het programma.
Kennen. B Aantonen.
Data op typografisch verantwoorde
manieren leren exporteren naar prepress-pakketten.
B
B
B
U
Tekst in database leren importeren.
Doel van het werkblad begrijpen bij
voor- en nacalculatie.
B
B
Verscheidene voorbeelden ontleden
en uitvoeren.
Enkele oefeningen.
B Enkele reeds voorbereide calculatieoefeningen
doornemen.
49

7 BIBLIOGRAFIE
51
- CERMAK, W., Lehrbuch für den Siebdrucker. Leipzig.
- EHTLERS, K.F., Siebdruck.
- ROSSEEUW, L., Zeefdruk - Werkboek en naslagwerk voor drukkers, grafici en kunstenaars.
HIGRO, Gent.
- VAN DUPPEN, J., Vademecum voor de zeefdruk. Leeuwarden.
- Forschungsberichte FOGRA. Rastersiebdruck, München.
- Trechnical Manual Screen Products. Autotype International.
- La Sérigraphie. Monyl Information, Suisse.