Eindelijk weer schutters in de Hoofdwacht - Historische Vereniging ...

JUNI 2013 | JAARGANG 22 | NUMMER 2 | OPLAGE 1950
Nieuwsbrief
EEN UITGAVE VAN HISTORISCHE VERENIGING HAERLEM
Eindelijk weer schutters
in de Hoofdwacht
Het honderdjarig jubileum van het Frans
Halsmuseum is uitbundig gevierd. Het kan u
nauwelijks ontgaan zijn. Zaterdagochtend
11 mei klonken er plotseling trompetsignalen
van onraad op de Grote Markt: de stad wordt
belaagd door meer dan 200 historische
figuren! Waar zijn de schutters?
Iemand weet: ‘Ze zitten natuurlijk weer te dineren
in de Hoofdwacht’. Gelukkig, net op tijd komen
zij naar buiten en kunnen ze het stadsbestuur
geruststellen. Het zijn de vrijwilligers, die het
Frans Hals Festivalweekend komen opluisteren.
En opgelucht hijst de Bavo de oranje vaan uit
de toren: iedereen weet nu dat het Haarlemse
volk rustig kan gaan feestvieren. En dat is ook
gebeurd, overal in de stad kon je de schutters in
hun prachtige kleding, vergezeld van een fraai
paard, tegenkomen. Hun basis lag als vanouds
weer in de Hoofdwacht. Ook Frans Hals zelf
kwam kijken en op diverse plaatsen werden zijn
schilderijen opgezet met levende figuren. Toen
zij in het Groot Heiligland na hun bezoek aan het
museum vele museumbezoekers tegenkwamen,
werd de verontruste uitroep gehoord: ‘O, lieve
hemel, de schilderijen lopen leeg....’. Het was een
onvergetelijk weekend. En wat een feest om te
zien hoe onze Hoofdwacht weer helemaal deel
werd van het oude stadsbeeld.
1
Marjorie Vroom
In dit nummer o.a.
Een buitenkans
Het stadsbestuur steunt
ons excursieprogramma
met een zeer gewaardeerd
aanbod: een ontvangst in
het Stadhuis. Bij de lezing
van Wim Cerutti krijgt u een
rondleiding in delen van het
stadhuis die maar zelden
toegankelijk zijn.
Zie elders in dit nummer.
En verder: alvast een
vooruitblik naar de
jaarexcursie 2014 (achterop).
Nog meer informatie op
www.haerlem.nl
Colofon:
Dit is een uitgave van de Historische
Vereniging Haerlem
www.haerlem.nl
Verenigingszetel: de Hoofdwacht,
Grote Markt 17
Postadres: postbus 1105,
2001 BC Haarlem
Secretaris: (023) 529 39 00
Gironr: 377882
Het blad verschijnt vier keer
per jaar. ISSN: 1570-4785.
Redactie: Theo van der Vlugt, Frank
Boorsma en Joan Patijn
Vormgeving: Tekst & Uitleg Haarlem
Druk: drukkerij Excelsior Haarlem
(sponsor)
Verzending: Paswerk

‘Voor een orgelcultuur is meer nodig dan
een indrukwekkend instrument’
Verhalen en herinneringen rond het
Haarlemse culturele leven zijn niet alleen
maar te vinden in boeken en archieven.
Soms kun je de geschiedenis ook nog uit
de eerste hand horen. Bijvoorbeeld van
organist en componist Piet Kee (1927).
Frans Willem Lantink, voorzitter van onze
vereniging sprak met de man die een
halve eeuw Haarlemse orgelgeschiedenis
belichaamt.
Interview: Frans Willem Lantink.
Tekst: Willem van der Vlugt
De ontvangst in de woning van organist
en componist Piet Kee aan de Nieuwe
Gracht voert al gauw langs een bijzonder
object: een waar kerkorgel maar dan op
studeerkamerformaat. Op dit huisorgel
zet Piet Kee direct de bekende akkoorden
in van Toccata en Fugue van Bach.
Indrukwekkend om de rijkdom van een
kerkorgel te ervaren in de beslotenheid
van een kamer. Plots vullen een paar
onzuivere basnoten de ruimte. “Sorry, ik heb
natuurlijk mijn orgelschoenen ook niet aan”,
verontschuldigt Kee zich lachend als hij naar
zijn voeten kijkt. Vervolgens zet hij snel een
ander stuk in.
Haarlem maakt zich volgend jaar op voor
alweer de 50e editie van het Internationaal
Orgelfestival. Op initiatief van de Gemeente
Haarlem werd dit festival in 1951 in het
leven geroepen. Er bestond in die tijd veel
belangstelling voor orgelmuziek, en Haarlem
was bij uitstek de geschikte stad voor een
orgelfestival. Hier stond namelijk in de Sint-
Bavokerk het bekendste orgel ter wereld, het
Müllerorgel. Hoogtepunt van het festival is
al 50 jaar het improvisatieconcours dat zich
afspeelt op dit wereldberoemde instrument.
Piet Kee, winnaar van het concours in 1953,
‘54 en ‘55 was er al vanaf het begin bij.
“Het orgelconcours was in die tijd iets heel
opzienbarends; het was de eerste keer dat
zoiets plaatsvond. Er was daardoor enorme
belangstelling voor het concours en het trok
ook internationaal veel aandacht”, vertelt
Kee.
Een aanleiding tot de organisatie van het
eerste improvisatieconcours waren de vele
improvisatieconcerten. Na de oorlog werden
die steeds populairder. Daarnaast wilde de
gemeente Haarlem het beroemde Müllerorgel
in de Sint-Bavokerk betrekken bij het
Holland Festival, waar toonaangevende
internationale podiumkunsten een plaats
kregen. “Improviseren is iets waar het orgel
een heel dankbaar instrument voor is, legt
Kee uit. Het was dus goed dat Haarlem
de orgelimprovisatiekunst op deze manier
stimuleerde.”
Hoe kwam uw deelname aan het
allereerste improvisatieconcours tot
stand?
“Er deden vijf deelnemers mee, die werden
uitgenodigd op basis van hun reputatie.
Toen ik voor het eerst meedeed in 1951
was ik pas 23 jaar oud en had ik zojuist
mijn Prix d’Excellence behaald aan het
conservatorium. Dat is denk ik de reden
geweest dat ik werd uitgenodigd.”
De Nederlander Louis Toebosch won de
eerste editie van het concours in 1951.
Kee werd zogezegd ‘goede tweede’. Het
daaropvolgende jaar won de beroemde
Anton Heiller uit Wenen, die veel indruk
2
maakte tijdens het concours. Het jaar daarna
werd Kee voor de tweede keer uitgenodigd
om deel te nemen. “Ze dachten: die wint
het toch nooit van Heiller!”, zegt Kee. Niets
bleek minder waar en Kee won het concours.
De twee volgende edities won hij ook,
waardoor hij de wisseltrofee – de Zilveren
Tulp – voor altijd in zijn bezit kreeg.
Wat hield het improviseren op het orgel
precies in bij dit concours?
“Je kreeg van de jury een hele precieze
opdracht mee. Er werd een improvisatie in
een sonatevorm gevraagd. De organisatie
van het festival bedacht dan bij elk deel
van die sonate een thema. We kregen die
thema’s vlak voor aanvang van het concours
te horen en hadden dan een uur de tijd om
ons voor te bereiden, waarvan we de laatste
15 minuten een piano mochten gebruiken.
Je bedacht dus eventjes van tevoren wat je
ongeveer ging doen, en dan improviseerde je
daarna simpelweg zo mooi als het kon.”
Zoals blijkt uit de improvisatieopdracht,
werd de klassieke muziek destijds nog
gedomineerd door symfonieën. Als je echt
goed kon improviseren moest je volgens Kee
een hele symfonie kunnen improviseren. Het
muzikale stramien van de sonate was in deze
tijd nog zo vanzelfsprekend dat je daar je
improvisatie op bouwde. Orgelimprovisatie
heeft zich in de loop der tijd steeds verder
ontwikkeld. Vandaag de dag, in een tijd van
postmodernisme waarin alles mogelijk is,
kun je de meest uiteenlopende stijlen en
technieken verwachten.
In welk opzicht is de kunst van het
improviseren veranderd?
“Het is nu allemaal veel vrijer. Nu wordt er
bijvoorbeeld bij het concours - in plaats van
de thema’s bij de verschillende delen van de
sonates - ongestructureerd een rij tonen
opgegeven. Daar moet je als improvisator
dan maar mooie muziek van maken en
dat kan soms tot verrassende resultaten
leiden. Daarbij vergeleken zaten wij enorm
gedwongen in die sonatevorm.” Ondanks
alle veranderingen is de improvisatie
volgens Kee nog steeds heel belangrijk in de

muziek: “Ik zie improviseren als een soort
schetsmatige compositie. Je kan tijdens de
uitvoering echt overdenken: ik ga het zo
en zo doen. Improvisatie kan het levendige
aspect hebben dat een uitgewerkte
compositie niet heeft.”
Het winnen van het concours heeft voor
Kee vele deuren geopend. Zo werd hij in
1956 stadsorganist van Haarlem en mocht
daardoor spelen op naar eigen zeggen
“het bekendste orgel ter wereld.” Of het
ook het beste orgel ter wereld is durft
Kee niet te zeggen: “Het is net als in een
berglandschap; als je op de ene top staat
dan zie je dat een andere top toch mooier
is. Maar het is zeker één van de beste!”
Naast zijn werkzaamheden als stadsorganist
gaf Kee vele concerten in Europa, Amerika,
Australië en Azië en was hij docent orgel
aan het Conservatorium van Amsterdam.
Later in zijn carrière heeft Kee zich
ontwikkeld tot componist, wat nog steeds
het belangrijkste deel van zijn muzikale werk
is. Zijn composities komen grotendeels voort
uit de beheersing van de improvisatiekunst
op het orgel. Hij gebruikt dit instrument
dan ook nog steeds het meest om zijn
muziekstukken te creëren. De winst van
het improvisatieconcours is dus zeker van
invloed geweest op zijn carrière.
In de loop naar de 50e editie van het
Internationaal Orgelfestival in Haarlem
is Kee dus het levende bewijs dat het
improvisatieconcours veel teweeg kan
brengen.
Is de aandacht voor het concours nog
even groot als toen u deelnam?
“Ik merk dat die aandacht wel is
teruggelopen. In mijn tijd werd het concours
zelfs nog live uitgezonden en werden we
in de pauzes direct geïnterviewd. Dat is nu
een stuk minder”, zegt Kee. Ondanks de
teruggelopen aandacht voor het festival
blijft Haarlem nog steeds de nummer één
orgelstad van Nederland. Dit is vooral te
merken aan de toestroom van publiek naar
orgelconcerten en de belangstelling voor
de orgels. Dit is een mentaliteit die over
de jaren in de stad is ontstaan en waar het
orgelfestival aan bij heeft gedragen. Het
heeft volgens Kee niet alleen te maken met
de aanwezigheid van het wereldberoemde
Müllerorgel in Haarlem. “Kijk bijvoorbeeld
naar Amsterdam. De Nieuwe Kerk bezit een
prachtig mooi orgel. Toch is er daar beslist
geen orgelcultuur. Daar is blijkbaar meer
voor nodig dan alleen een indrukwekkend
instrument.”
Waarom is de 50e editie van het
orgelfestival een bezoek waard?
“De Sint-Bavokerk in Haarlem - waar het
Müllerorgel staat - is eigenlijk te groot om
je te realiseren dat er mensen zijn die er nog
nooit binnen waren. Ik meen zelfs dat de
helft van de Haarlemmers de kerk nog nooit
van binnen heeft gezien. Dat vind ik erg
jammer. Het orgelfestival is een prachtige
manier om de kerk en de orgelkunst eens
van dichtbij te ervaren.”
Jonge Muggen
Voor de tweede keer:
Piet Kee op Youtube
In 1979 bracht Kee een serie
bijzondere ‘Confrontaties’ tot stand.
Na een zorgvuldige selectie koos
hij verschillende straatorgels die hij
gelijktijdig tot klinken bracht met het
Müller-orgel in de Grote of St. Bavokerk.
Deze voor de orgelwereld bijzondere
gebeurtenis is te zien op internet.
Kijk op Youtube onder ‘Integratie Piet
Kee’, en u vindt vanzelf de vijfdelige
documentaire.
Grote Haerlem Mug-prijs
Na de lancering in januari van het erfgoededucatie project ‘Stappen in de Stad’, is de
uitreiking van Grote Haerlem Mug-prijs het volgende hoogtepunt voor onze werkgroep.
Op dinsdag 7 mei kon tijdens een feestelijke bijeenkomst in het Archeologisch
Museum Haarlem zowel een profielwerkstuk op vwo- als op havo-niveau met als basis
geschiedenis worden onderscheiden.
Girlpower
Het winnende vwo-werkstuk ‘De ondergang van de klassieke Maya’s. Een onopgelost
mysterie’, geschreven door Salima El Khababi en Leontien Talboom, vond bij de jury
waardering voor de wijze waarop ondanks de vele theorieën over dit onderwerp toch tot een
eigen conclusie wordt gekomen. Het stuk is goed verzorgd, prettig leesbaar en heeft een
heldere structuur. De onderwerpkeuze ‘De Arabische Lente’ voor het havo-profielwerkstuk
van Soumia Bounja en Nora Eisaten haakt aan bij de actualiteit. Er is nog weinig literatuur
over de democratiseringsbeweging in de Magreb en in het bijzonder in Egypte. Van de
gevoerde gesprekken, zowel met journalisten als thuis, is gedetailleerd verslag gedaan.
Dat ze na hun onderzoek durven te zeggen geen antwoord te kunnen geven op de gestelde
vragen, is dapper. Alle winnaars komen van het Coornhert Lyceum. Opvallend is dat alle
ingezonden werkstukken door dames zijn geschreven. De jury – bestaande uit prof. Piet de
Rooij, mevrouw Marion Schut en Freek van Schie - had dus niet te klagen over girlpower.
Aantal inzendingen
Het aantal inzendingen, twee op havo- en drie op vwo-niveau, zou wat groter mogen
zijn. Het bestaan van de prijs kan toch niet onbekend zijn na al onze inspanningen om de
scholen te voorzien van posters, flyers, berichten naar coördinatoren profielwerkstukken en
docenten geschiedenis. Graag zouden we dan ook horen wat sommigen tegenhoudt, dan wel
suggesties ontvangen, hoe de stroom werkstukken rijker kan gaan vloeien.
Jurysamenstelling
Ten slotte onze dank aan prof. Piet de Rooij, die twee jaar de jury heeft geleid als voorzitter.
Hij draagt zijn taak over aan drs. Marlies Queadvlieg, die jarenlang docente geschiedenis was
aan het Lyceum Sancta Maria.
Marjorie Vroom
3

‘Stempel in de stad’
feestelijk geopend
Tijdens de zomeropenstelling van De
Hoofdwacht is het een goede gewoonte
dat de Vereniging Haerlem op de eerste
verdieping een wisseltentoonstelling
verzorgt. Dit jaar is dat: ‘Stempel in
de stad; 310 jaar Koninklijke Joh.
Enschedé’. De expositie is gerealiseerd in
samenwerking met het Noord-Hollands
Archief, waar ook een gedeelte van deze
tentoonstelling te zien is.
Op vrijdagmiddag 3 mei werd de opening van
deze speciale tentoonstelling verricht in de
Commandeurszaal van de Janskerk. Directeur
Lieuwe Zoodsma van het Noord-Hollands
Archief verraste in zijn welkomstwoord
de zaal door uit te leggen dat de familie
Enschedé voor hem persoonlijk een beslist
één favoriet heeft. Dat was Adriaan Justus
Enschedé (1829 – 1896) die in 1857
archivaris van de stad Haarlem werd en
daardoor één van zijn voorgangers was.
Vervolgens hield Frans Willem Lantink een
openingstoespraak waarbij hij in vogelvlucht
de geschiedenis van de familie en het bedrijf
Joh. Enschedé belichtte en eraan herinnerde
Het is al weer een paar jaar geleden dat de
sloop van de bebouwing aan de Gedempte
Voldersgracht richting de Raaks plaatsvond.
Van deze sloop bleven er van het voormalige
gymnastiekgebouw twee grote gevelstenen
over. Inmiddels zijn op de gesloopte kavels
weer een paar woonblokken gebouwd en is
het een levendige buurt geworden.
Voor de twee gevelstenen was in de buurt
van de nieuwbouw geen plaats. De Stichting
Geveltekens heeft nu een wel hele mooie
plaats voor deze stenen gevonden. Het bleek
namelijk dat een van de zijgevels van het
gymnastieklokaal moest blijven staan omdat
de bebouwing van de elektronicawinkel Elres
als zijgevel dient voor de opgang naar de
bovenwoning boven deze zaak. De eigenaar
de heer v.d. Rest was gelijk enthousiast
over het plan voor herplaatsing. Ook hadden
we het geluk dat het aannemersbedrijf
BURGY uit Leiden, die hier vlakbij de
dat tien jaar geleden het 300-jarig bestaan
van het in 1703 ontstane bedrijf werd
gevierd. Joh. Enschedé kreeg bij dat jubileum
in 2003 het predicaat ‘Koninklijk’.
De heer E.J.F. Busweiler, algemeen directeur
van Koninklijke Joh.Enschedé B.V. was de
volgende spreker. Op ontspannen wijze
vertelde hij aan het publiek hoe het in 1703
allemaal begon als stadsdrukkerij, hoe er
steeds meer specialismen bijkwamen en hoe
het bedrijf nu weer de kansen van de digitale
wereld weet te benutten. Hij eindigde
met de overhandiging van het portret van
Johanna Elisabeth Enschedé, de vrouw die
zo’n belangrijke rol had gespeeld bij het
verkrijgen van de opdracht om voor het eerst
het Nederlandse geld te gaan vervaardigen
in 1814.
De derde spreker was Jan-Dirk
Enschedé, penningmeester van onze
vereniging en marketing manager bij Joh.
Enschedé. Het aanbieden van een kleine
handzame stadsplattegrond vormde de
openingshandeling. Deze plattegrond
betreft een route door de binnenstad langs
Stenen uit oude HBS weer geplaatst
Nieuwe Kerkstoren heeft gerestaureerd, het
plaatsen voor zijn rekening wilden nemen.
Wethouder Cornelis Mooij met Cultuur in zijn
portefeuille wilde graag zijn medewerking
verlenen aan het plaatsen, samen met
Raadslid Jur Visser, die zich bij de sloop
hard had gemaakt voor het behoud van de
ornamenten, gevelstenen en beelden.
Martin Busker, Stichting Geveltekens
Vereniging Haerlem.
4
markante Enschedé-locaties en geeft daarbij
ook een toelichting. Deze plattegrond is
gegoten in de vorm van een BooQi, een
project van BooQi Media Solutions.
‘Stempel in de stad; 310 jaar Koninklijke
Joh. Enschedé’
Tentoonstelling in de Hoofdwacht
(Grote Markt 17):
t/m zondag 29 september 2013:
elke vrijdag-, zaterdag- en zondagmiddag
van 13.00-17.00 uur
Tentoonstelling in de Janskerk
(Jansstraat 40):
t/m vrijdag 2 augustus 2013:
elke dinsdag t/m vrijdag van 9.00-17.00 uur
en zaterdag 18 mei, 15 juni en 20 juli van
9.00-17.00 uur
De toegang op beide locaties is gratis.
Frank-Michiel Boorsma
Wederopbouw-foto’s
gaan rondreizen
De zwart-witfoto’s van de Wederopbouwexpositie
‘Toekomst of Herinnering’ gaan
reizen langs verzorgingscentra in Haarlem.
In 8 zorgcentra (Sint Jacob) worden foto’s
opgehangen. Ervaring in o.a. Tilburg met
een vergelijkbare opzet leert dat foto’s
dikwijls een feest der herkenning zijn en een
heel positief effect hebben op het gemoed
van – met name dementerende - ouderen.
Gabriël Verheggen,
directeur ABC Architectuurcentrum

Column
Boeken
E.H.P. Cordfunke
Macht en Aanzien, Kennemer
adel in de volle middeleeuwen
(1050-1350), Walburg Pers,
Zutphen 2013.
Voorspellen
Het Expeditieknooppunt aan de
Westergracht is volgens de eigenaar van
het pand – dat te koop staat - een van
de mooiste na-oorlogse gebouwen van
Haarlem. Architectenbureau Wiegerinck
ontwierp het complex voor de PTT die het
van de hand deed na de opening van een
groot nieuw postcentrum in Amsterdam.
Ooit las ik ergens dat het gebouw kort na de
oplevering in 1986 al werd bestempeld als
monument van de toekomst. Een monument
van de toekomst? Kun je daar voorspellingen
over doen?
Het is al moeilijk genoeg om een gebouw uit
het verleden aan te merken als monument.
Allerlei criteria, waaronder schoonheid, de
wetenschappelijke of cultuurhistorische
betekenis, spelen bij de beoordeling een rol.
Ook de uniciteit weegt mee: kan het gebouw
als toonbeeld van een bepaalde bouwperiode
of een bepaalde architect gelden?
We zijn nu bezig met de laatste ronde om
In de 13 en 14e eeuw waren er nauwe
banden tussen leden van de hoge Kennemer
adel. ‘Door onderlinge huwelijken vormde
zich een netwerk dat in tijden van crisis,
bijvoorbeeld na de moord op graaf Floris
V in 1296, alle kenmerken van een clan
vertoonde. Zo moest op 2 augustus 1296
een groot aantal edelen onder verdenking
van moord zich in Haarlem in bewaring
geven. Hierbij waren ook de vooraanstaande
leden van de Kennemer adel: Dirk van
Brederode, Willem van Egmond, Claas
Persijn, Gerard van Egmond, Willem van
Haarlem en Gerard van Heemskerk.’ Dit
citaat geeft aan dat de middeleeuwenkenner
en archeoloog Erik H.P. Cordfunke een
belangwekkend boek geschreven heeft.
Ook voor de leden van de vereniging
Haerlem. Maar het is natuurlijk geen lokale
uitgave. Kennemerland of Kinhem wordt
bouwwerken uit de periode 1959-1965
op de rijksmonumentenlijst te krijgen. Bijna
50 jaar nadat het laatste bouwwerk uit die
periode is opgeleverd. Veel van de gebouwen
uit die periode zijn zelfs al lang verdwenen.
Zullen de Mons Aureaschool en de Pastoor
van Arskerk de status krijgen waarvoor ook
onze vereniging heeft gepleit?
Gebouwen, ook al zijn ze belangrijk, fraai,
enzovoorts, zullen steeds sneller verdwijnen
want er wordt in beginsel niet gebouwd voor
de eeuwigheid. Moderne gebouwen verliezen
steeds sneller hun economisch nut. Zullen
er bij de volgende ronde, pakweg over een
jaar of 30, nog genoeg gebouwen van na
1965 zijn die voor de beschermde status in
aanmerking komen?
Bestaat er tegen die tijd überhaupt nog wel
een monumentenlijst? Niet iedereen ziet het
nut daarvan in. Hebben we eigenlijk op dit
moment al niet meer monumenten dan we
ons kunnen veroorloven? Volgens Loesje
opgevat als het kustgebied strekkend van
Vogelenzang tot Texel en in de onderlinge
relaties van de Kennemer adel en in hun
tumultueuze relatie tot de graven van
Holland komt Egmond meer voor dan
Haarlem. Hopelijk zal iemand nog eens
de banden van de Kennemeradel met de
(grafelijke) stad Haarlem beschrijven, want
die zijn er zeker geweest.
Dr. B.J.C.M. de Vet en
Lustrumboekcommissie
Trou moet Blycken,
1503 - 2013, hoe een
rederijkerskamer overleefde,
uitgeverij Spaar en Hout,
Haarlem 2013.
Sinds kort in de boekhandel: een studie
met veel illustraties over de lange historie
(tenminste 510 jaar) van de Aloude
Rhetorijkamer der Pellicanisten onder de
zinspreuk ‘Trou moet Blycken’, beschreven
tegen de achtergrond van de veranderende
tijdgeest van de samenleving in de lage
Landen en in Haarlem in het bijzonder. Het
omvangrijke archiefmateriaal waarover
5
maken teveel monumenten de toekomst
zwaar! Is het tegen die tijd nog nodig
gebouwen in fysieke vorm te behouden om
ervan te kunnen genieten? Ik voorspel dat een
groot deel van de functie wordt overgenomen
door de technische hulpmiddelen. Een
gebouw kan immers ook in 3Dvorm bewaard
worden. De eigenaar wordt niet opgezadeld
met de beperkingen en de lasten die met de
bescherming samenhangen. Er kunnen meer
mensen van genieten. Er wordt gewerkt aan
technieken om met behulp van de computer in
staat te stellen materiaal-ervaringen over te
dragen. Het gevoel van koud marmer of warm
hout wordt dan ook deelbaar!
Of is dit een even onzinnige voorspelling als
het aanmerken van het Expeditieknooppunt
aan de Westergracht als een toekomstig
monument, een halve eeuw voordat de
beoordeling zal plaatsvinden?
Peter van Wingerden
de sociëteit Trou beschikt, is inmiddels in
bruikleen ondergebracht bij het Noord-
Hollands Archief. Tevens zijn de archieven
gedigitaliseerd op een CD-rom.
Niet over het Spaarne!
Gedichten van Sylvia Hubers.
Van maart 2009 tot en met 31
december 2012 is Sylvia Hubers
met hart en ziel de stadsdichter van
Haarlem geweest. En zo hebben wij
haar bij de vereniging Haerlem ook
leren kennen en waarderen. Een groot
aantal van haar stadsgedichten is
door uitgeverij Prometheus gebundeld
en in mei jl. uitgegeven onder de titel
Niet over het Spaarne! Daarbij hoort
een kleine verkooptentoonstelling met
werk van kunstenaars die door haar
gedichten geïnspireerd werden. Te
zien in de koffiekamer van het Noord-
Hollands Archief tot 28 juni.

De Santpoortzijde van het Slaperdijkpad
Onze ledenwandeling in september
voert langs de Spaarndamzijde van
het Slaperdijkpad. Dit artikel belicht
een andere kant, te weten: de zeer
bijzondere Santpoortzijde van dit pad.
Net als de Heussensvaart vormt ook de
Slaperdijk een van de talrijke historische
dwarsverbindingen. Deze verbinding,
nummer 1 op de kaart, is beschreven in de
fiets en wandelkaart het Slaperdijkpad.
De Slaperdijk sluit in Santpoort aan op
de hoger gelegen oude strandwal. Daar
ontvouwt zich een prachtig gebied dat de
Slaperdijkfolder niet uitgebreid gehaald
heeft maar dat zeker de moeite waard is en
daarom nu hier nu extra aandacht krijgt.
Vanaf de dijk toont zich het panorama van
het dorp Santpoort. In de verte molen de
Zandhaas, het startpunt van de beschreven
route nu het startpunt van dit artikel.
Tegenover de molen ligt het Burgemeester
Rijkenspark. De geschiedenis van dit gebied
start bij de blekerij ‘Zorgvrij’ in de 16de
eeuw, met landerijen aan weerszijden van
de huidige Wüstelaan. Deze laan staat op
kaarten vanaf de 13de eeuw en heet dan
de Heerenwech, een zeer oude belangrijke
verbindingsweg, die liep van Leiden
naar Alkmaar. Van deze weg resteren in
Santpoort de huidige Hoofdstraat, de
Wüstelaan en de Bloemendaalsestraatweg.
De blekerij valt in de 19de eeuw uiteen in
vier delen; de buitenplaatsen ‘Spaarnberg’,
‘Bosbeek’ en ‘Zorgvrij’ en later de villa
‘Zorgvrij’. In 1647 staat een klein deel van
het gebied als vlak terrein aangegeven met
daarop een woning. Vanaf 1595 start Hans
Huijbertszoon Trompetter hier de blekerij,
gelegen aan de rand van de Leckpolder.
De naam Leckpolder duidt op het feit dat
de welsloten en beken het welwater uit
de duinen afvoerden naar de sloten in de
Leckpolder. Genoeg schoon kwelwater
voor het bleekproces was dus aanwezig. Er
waren weilanden ingericht als bleekvelden
en de rondom gelegen lage duinen deden
dienst als droogbergen. De kaart uit 1794
toont nog geen verdere ontwikkelingen. Het
terrein is dan ook nog steeds in gebruik
als blekerij, maar wordt daarnaast al
gebruikt als buitenplaats. In 1818 koopt
de rijke bankier Adriaan van der Hoop
(1778-1854) de hofstede met bijbehorende
Tekening van het Zwitsers chalet gebouwd door Zocher in 1835.
Kaart Haarlem met genummerd de
dwarsverbindingen.
tuinsmanswoning, koepel en een perceel
weiland. Hiermee start de transformatie
naar de buitenplaats Spaarnberg. Van der
Hoop breidt zijn bezit tot 1836 steeds
verder uit. Rond 1834 neemt de Adriaan
van der Hoop de landschapsarchitect J.D.
Zocher jr. in de arm. Deze richt zich in
eerste instantie op het aan de westzijde
van de Wüstelaan gelegen overpark, omdat
Van der Hoop rondom de aan de oostzijde
gelegen huisplaats nog niet voldoende grond
in eigendom had. Voor de aanleg van de
waterpartijen werd gebruik gemaakt van
het al aanwezige bekenstelsel, dat gevoed
wordt met drangwater uit de duinen. Het
bos op het overpark werd aangelegd in
het oude binnenduingebied. In dit overbos
bouwde Zocher in 1835 als onderdeel
van zijn ontwerp een dienstwoning (thans
restaurant) in chaletstijl, waar terzijde een
6
Gezicht op Santpoort met de Slaperdijk.
slingerende, lusvormige waterpartij met hoge
taludvormige walkanten werd aangelegd.
De grens van dit parkgedeelte wordt
gemarkeerd door een omlijsting van een
heuvelpartij waarop een wandeling met aan
weerszijden eiken.In 1839 laat Adriaan van
der Hoop pas “Huize Spaarnberg” bouwen
en het terrein verder inrichten ook toen
weer door Zocher jr. Adriaan van der Hoop
leefde op zijn landgoed heel wat kostbare
hobby’s uit. In zijn ‘warme kassen’, destijds
een noviteit, kweekte hij zeldzame gewassen
waarmee hij regelmatig prijzen won. Naast
het huis verrees een menagerie waar Van
der Hoop exotische dieren hield en een
harddraverbaan voor zijn ‘plaisir’-paarden.
Hij kweekte op zijn landgoed veel zeldzame
planten Er waren zo’n 120 Zuid-Afrikaanse
soorten dophei, twee bloeiende agave’s
en tien soorten orchideeën te bezichtigen.
Veranderingen in de aanleg volgden
rond 1893 onder leiding van architect
L.J. Ritter en vervolgens rond 1909 naar
ontwerpen van L.A. Springer. In 1930 kocht
de gemeente Velsen het westelijk van de
Wüstelaan gelegen overbos van ‘Spaarnberg’
met het ‘Zwitsers Chalet’ aan en noemde
het terrein ‘Burgemeester Rijkenspark’. Een
ander deel met de harddraverbaan kwam
in handen van de exploitant J.F. Philips,
die het tussen 1931 en ’34 omvormde
tot het villapark ‘Philipspark’. Het huis
en omliggende terreinen bleef toen nog
particulier bezit. Uiteindelijk werd het huis in
1950 gesloopt.

Boschbeek
Jan Pieter A. van Wickevoort Crommelin
koopt in 1836 ook een deel van het terrein
van de blekerij, namelijk het ‘plaisierbosch’ en
nog enkele bosdelen, gelegen bij de molen. In
1839 ontwerpt alweer Jan David Zocher jr.
een ‘Zwitsers huis’ met de naam ‘Boschbeek’
voor Wickevoort Crommelin en zorgt voor
een landschappelijke aanleg rondom het huis.
In 1950 komen de terreinen in bezit van de
gemeente Velsen, die het openstelt voor
publiek als wandelpark Bosbeek. Omstreeks
1877 bevond zich een buitenplaats ‘Zorgvrij’
aan de voormalige Straatweg bewoond
Boschbeek foto 1950 (NHA).
door de familie Wolterbeek. Op de zuidelijke
hoek van de Wüstelaan en de Johan van
Beemlaan liet het echtpaar Willem de Clercq
en jonkvrouw Henriette Teding van Berkhout
omstreeks 1899 de villa ‘Zorgvrij’ bouwen (in
1968 afgebroken).
Huidige situatie rond het Burgemeester
Rijkenspark
Zocher heeft bij zijn aanleg dankbaar
gebruik gemaakt van wat hij aantrof zoals
de waterlopen en de niveauverschillen.
Ook in de huidige situatie blijft in het
park veel van de aanleg van Zocher goed
herkenbaar. In de omgeving zijn ook veel
gebouwen overgebleven die herinneren aan
vervlogen tijden zoals de Blekersschuur, het
huis Boschbeek, het Chalet, de voormalige
bewaarschool en de Slangenmuur op
landgoed Spaarnberg. Gaat u er eens
wandelen!
Annemarie van Leeuwen, Werkgroep
Parken en Groen.
Uitnodiging en agenda algemene ledenvergadering 2013
De Historische Vereniging Haerlem houdt op woensdag 26 juni 2013 haar algemene
ledenvergadering in het Bisschopshuis, Nieuwe Gracht 80 2011NJ te Haarlem. De
vergadering begint om 20.00 uur, de deur gaat open om 19.30 uur. U bent van harte
uitgenodigd om deze vergadering bij te wonen. En zoals u gewend bent, is het bijwonen
van de jaarvergadering tegelijk ook een kennismaking met een interessante historische
plek in Haarlem. Dit jaar dus het Bisschopshuis, waar wij gastvrijheid genieten. Om
21.00 houdt hulpbisschop mgr. dr. J.W.M. Hendriks een lezing over het gebouw en de
geschiedenis van het bisdom.
De financiële jaarstukken 2012 en het jaarverslag 2012 vindt u in het Jaarboek dat op 6
juni aanstaande is uitgebracht. Deze stukken alsmede de conceptnotulen van de algemene
ledenvergadering van 22 juni 2012 liggen in de vergaderzaal op 26 juni en tijdens de
openingsuren op de Hoofdwacht ter inzage. De hiervoor genoemde documenten zijn ook
te vinden op de website. In verband met de voorbereiding verzoek ik u zich vooraf aan te
melden via de website. U kunt ook bellen naar telefoonnummer 023 5293900.
Agenda
1. Opening en mededelingen
2. Notulen van de algemene ledenvergadering van 27 juni 2012
3. Jaarverslag 2012 en verantwoording door het bestuur over het in 2012 gevoerde beleid
4. Financieel verslag 2012 en begrotingen 2013 en 2014
5. Verslag Kascommissie 2012
6. Benoeming Kascommissie 2013
7. Bestuurswisselingen
Volgens rooster treedt af als bestuurslid de heer F.W. Lantink. De heer Lantink stelt zich
herkiesbaar. Het bestuur stelt voor hem te benoemen voor een nieuwe periode van vier
jaar. Ook stelt het bestuur voor de heer N.J.J. van der Linden, voorzitter van de Historische
werkgroep, te benoemen tot bestuurslid
8. Vooruitzichten voor het nieuwe seizoen
9. Rondvraag en sluiting
7
Lezing en bijzondere
ontvangst op het Stadhuis
Wim Cerutti houdt op 30 augustus een
lezing met veel beelden over Criminaliteit
en Justitie in Haarlem in de middeleeuwen
en tijdens de Republiek, op de plaats waar
eeuwenlang vrijwel alle onderdelen van het
justitiële bedrijf werden uitgeoefend: het
stadhuis. Het stadsbestuur heeft bij wijze
van hoge uitzondering de Gravenzaal en
andere delen van het stadhuis beschikbaar
gesteld voor deze zeer bijzondere lezing. Een
geste die we erg op prijsstellen. Na afloop
geeft Cerutti een rondleiding in delen van
het stadhuis die maar zelden toegankelijk
zijn. In het stadhuis herinnert nog veel
aan de tijd dat hier recht werd gesproken,
waaronder gerechtigheidsvoorstellingen,
doodshoofden in hout en steen,
beulszwaarden, de justitiekamer en
gevangeniscellen waar de tijd lijkt te hebben
stilgestaan.
Met deze lezing wordt ingehaakt op de
boeiende tentoonstelling ‘Van heks tot
hacker’ die in juni in het Historisch Museum
Haarlem van start is gegaan.
Het stadhuis was eeuwenlang, naast zetel
van het stadsbestuur, vooral de woning van
Themis, de godin van recht en gerechtigheid,
zoals te lezen is boven de toegang tot de
Gravenzaal bij de monumentale buitentrap.
Vrijwel alle onderdelen van het justitiële
bedrijf werden in het stadhuis uitgeoefend.
Hier was de zetel van de schout en zijn
rakkers, van de nacht- of klapwacht, tot
1755 van de schutterij, later ook van
de politie. Hier zetelde de schepenbank,
later de rechtbank, maar ook de kleine
bank van justitie. Hier werden vermaarde
processen gevoerd zoals tegen de schilder
en vrijdenker Torrentius. Men vindt er de
gevangenis, de beul deed hier zijn werk en
op het schavot vonden de strafvoltrekkingen
plaats. Voor meer gegevens en aanmelden,
zie de agenda achterop.
Mededelingen
Van de ledenadministratie:
Met klem vragen wij u om mutaties
van postadres en/of e-mailadres door
te geven aan de ledenadministratie:
hvhledenadm@gmail.com Dit voorkomt
fouten in de administratie.

Agenda Excursies en Lezingen
Kijk op www.haerlem.nl voor onze
activiteiten en ervaar het gemak van het
aanmelden via onze website. Geen internet?
Spreek dan de voicemail in van onze nieuwe
excursietelefoon T. 06 37 36 14 59.
Voor overige contacten met de werkgroep
Excursies en Lezingen:
haerlemexcursies@gmail.com en voordirect
contact tijdens de meeste excursies en
lezingen, Joan Patijn T. 06 27 07 29 66.
Bent u een van de laatste leden die hun
e-mailadres nog niet hebben opgegeven?
Mail snel aan hvhledenadm@gmail.com
U wordt dan effectiever op de hoogte
gehouden.
Juni
Maandagavond 24 juni 2013
Historisch Café ‘Vrouwen uit de Haarlemse
geschiedenis’
Op maandagavond 24 juni is er weer een
Historisch Café in de Janskerk. Dit keer staan
vrouwen uit de Haarlemse geschiedenis
centraal. Els Kloek, samensteller van het
boekwerk ‘1001 vrouwen uit de Nederlandse
geschiedenis’, zal deze avond één van de
lezingen verzorgen. Ook zal onze voorzitter,
Frans Willem Lantink, spreken. Hij vertelt over
de Haarlemse Johanna Elisabeth Swaving,
waarover hij een artikel schreef in dit boek.
De aanvang van het Historisch Café is 20.30
uur, de deuren gaan open om 20.00 uur. De
toegang bedraagt ¤ 4,00. Reservering voor
deze activiteit is verplicht. Aanmelden op de
website van het Noord-Hollands Archief, of
als u geen internet hebt, telefonisch bij het
archief: 023 - 517 27 00.
Woensdagavond 26 juni 20.00 uur
Algemene Ledenvergadering
In het Bisschoppelijk Paleis Nieuwe Gracht 80.
Zie elders in dit nummer en www.haerlem.nl
Juli
Zocherfietstochten op zondagen
Twee zondagen rondzwerven op de fiets op
zoek naar wat de familie Zocher, architecten
en landschapskunstenaars, voor moois
achterliet in de omgeving van Haarlem. Uw
gids is Joan Patijn. Vanwege de veiligheid
kunnen er maximaal 15 fietsers meedoen. U
kunt intekenen voor één dag of beide dagen.
Zondag 21 juli
vertrek aldaar om 13 uur. Duur: ca. 2 uur;
1e Zocherfietstocht Haarlem, Overveen, de wandeling gaat ‘weer of geen weer’
Bloemendaal. 11.00 uur vertrek met eigen door. Aanmelden: s.v.p. voor donderdag 5
fiets vanaf Stationsplein bij de fietsenstalling. september via de website van de vereniging
Lunch op eigen kosten bij La Place
Haerlem: www.Haerlem.nl; kies ‘Excursies en
Haarlemmerhout. Einde, met afsluitend drankje Lezingen’; kies ‘7 september Spaarndam’. Geen
ca. 16.30 uur, in Bloemendaal.
internet? Spreek de voicemail in van T.06 37
36 14 59 en noem duidelijk: 7 september
Zondag 28 juli
Spaarndam; uw naam en telefoonnummer en
2e Zocherfietstocht Bloemendaal, Velsen, eventueel de naam van uw introducé/partner.
Bloemendaal 11.00 uur vertrek met eigen Organisatie: werkgroep Parken en Groen
fiets in de voorbuurt van Bloemendaal bij Vereniging Haerlem. De startplaats is goed
café Het Hemeltje, Bloemendaalseweg 102. te bereiken per fiets, bus: lijn 14 uitstappen
Neem uw eigen lunchpakket mee. Einde, bushalte IJdijk, Spaarndam, en voor de auto
met afsluitend drankje ca. 16.30 uur, in
Bloemendaal. Kosten: ¤ 4,00 p.p. Opgeven
zijn er bij het fort parkeerplaatsen aanwezig.
bij Joan Patijn via haerlemexcursies@gmail. Zaterdagmiddag 14 september a.s. van
com, geef voor bereikbaarheid uw gsm 17.00 tot 19.00 uur.
nummer op.
Inluiden lustrumjaar van de jumelage
Angers-Haarlem-Osnabrück met een
Augustus
borrel in de Waalse kerk aan het Begijnhof,
Vrijdagavond 30 augustus.
Volgend jaar hebben we weer een
Lezing Criminaliteit en Justitie in Haarlem buitenlandse reis op het programma staan.
1245-1845
In september 2014 zal het 50 jaar geleden
Inloop met koffie/thee vanaf 19.30; aanvang zijn dat Haarlem en Osnabrück met Angers
lezing 20.00 uur stipt. Aanmelden is verplicht. een jumelage verbond sloten. Zondag 31
Maximaal aantal deelnemers 120. U mag augustus tot en met zondag 7 september
een introducé meenemen die zelf ook lid 2014 zijn we met een touringcar en eventueel
van de vereniging zou willen worden. Meldt enkele particuliere auto’s onderweg om via
u aan vóór zaterdag 24 augustus via www. Rouen zes feestelijke dagen in Angers en
haerlem.nl; kies ‘Excursies en Lezingen’; omgeving door te brengen. Een enthousiaste
kies ‘30 augustus Stadhuis’ en vermeldt het werkgroep heeft het programma bijna rond
aantal introducés. Geen internet? Spreek de en probeert u een schappelijke prijs te
voicemail in van T. 06 37 36 14 59 en noem berekenen. We logeren in het hotel dat de
duidelijk: 30 augustus Stadhuis, uw naam en vorige keer zo goed beviel, het klooster le Bon
telefoonnummer en de naam van uw introducé/
partner. Zie ook elders in dit nummer.
Pasteur.
Voorpretborrel op 14 september a.s.
September
Alle toekomstige reisgenoten, of zij die wel
Vooraankondiging: zaterdag 7 september eens iets meer over Angers willen vernemen,
Spaarndam, de forten, Hekslootpolder en en alle reünisten van de verenigingsreis naar
het Slaperdijkpad
Angers in 2001, zijn van harte uitgenodigd
Wandeling van de werkgroep Parken en Groen om het lustrumjaar van de jumelage Angersvoor
leden van de Historische Vereniging Haarlem-Osnabrück feestelijk in te luiden
Haerlem. Een van de door de werkgroep met een borrel in de Waalse kerk aan het
beschreven dwarsverbindingen is de Slaperdijk. Begijnhof, zaterdagmiddag 14 september
De Slaperdijk kent helaas geen doorlopend a.s. van 17.00 tot 19.00 uur. Vrije inloop,
wandelpad en is daarom met een groep niet documentatie over Angers aanwezig en
goed te bewandelen. Om dit pad toch bij u
onder de aandacht te brengen, organiseren
drankjes zolang de voorraad strekt.
wij deze keer een wandeling aan het begin Zondag 22 september
(of eind) van de Slaperdijk, namelijk in Kalligrafie-workshop in kader van de
Spaarndam. Aanvang: tussen 12.30 en 13.00 Enschedé tentoonstelling. Nadere informatie
uur verzamelen bij Fort-Zuid Spaarndam, volgt.
8