KETTER AAN HET BINNENHOF Cornelis Hoen en zijn tractaat ...

nauw samen met de toename van de geletterdheid in deze periode: leken kregen nu
toegang tot geschreven teksten (die zij zelf lazen of zich door geletterde voorgangers
lieten voorlezen).
Hoens opvattingen en populaire noties uit die tijd stemmen merkwaardig genoeg heel
precies overeen. Verhelderend is de opmerking van Zwingli dat Hoen zijn uitleg van
de woorden “dit is mijn lichaam” als “dit betekent mijn lichaam” aan het populaire
taalgebruik had ontleend (sermo de vulgo sumptus). Alastair Duke heeft opgemerkt
dat Hoen niet de bron kan zijn van het sacramentarisme dat in deze periode in de Lage
Landen welig tierde, en dat de grove verwerping van de werkelijke aanwezigheid van
Christus door deze dissidenten zich niet gemakkelijk met “Hoen‟s dignified statement
of the eucharist” in verband laat brengen. Maar de feiten lijken eerder een uitnodiging
te behelzen om aan te nemen dat die grove verwerping van de praesentia realis door
leken uit die tijd één van Hoens bronnen is geweest en dat hij geprobeerd heeft hun
argumenten naar een hoger niveau te tillen en ze zo een stem in het contemporaine
debat over het belangrijkste sacrament van de kerk te geven.
Hoens verhandeling oefende bij het aanbreken van de Reformatie in Duitsland en
Zwitserland invloed uit. In 1525-1526 verschenen er twee Latijnse edities en twee
Duitse vertalingen. Alhoewel Hoens argumenten in hoge mate traditioneel waren,
veroorzaakte de tekst veel onrust bij hervormers als Zwingli en Bucer, die de indruk
wekken dat ze via Hoens brief voor het eerst met deze noties werden geconfronteerd.
Hoens brief spoorde hen aan een symbolische opvatting over het avondmaal te
ontwikkelen die van Luthers interpretatie verschilde. Gezien de herhaling van enkele
belangrijke argumenten van Hoen (het beroep op Matth. 24: 23 en het beeld van de
ring) in het denken van Melchior Hoffman, toont Hoens brief niet alleen de continuïteit
tussen laat-middeleeuws dissentisme en de vroege Reformatie aan, maar ook
die tussen de vroege en de radicale Reformatie. Hoens gedachtengoed is dus een
klassiek voorbeeld van de “continuity-in-mutability” die volgens de Oxfordse don
C.S. Lewis de “mode of all life” is.
51