KETTER AAN HET BINNENHOF Cornelis Hoen en zijn tractaat ...

en enkele andere bronnen een tamelijk uitvoerige beschrijving van Hoen en zijn
vriendenkring. Opmerkelijk is echter vooral de scherpzinnige passage waarin hij
ingaat op de mogelijke relatie tussen het door Hardenberg genoemde “oude geschrift”
en de in andere bronnen genoemde “brief”. Volgens Trigland konden beide werken
niet identiek zijn, omdat 1) Hardenberg over een “boeckjen” spreekt en Lavater het
over een “brief” (epistola) heeft; 2) het boekje tweehonderd jaar oud was en in de
nalatenschap van Hoeck was gevonden, terwijl de brief door Hoen zelf was
geschreven; 3) de Latijnse stijl van Hoens brief verschilt van het Latijn dat in het
boekje is gebezigd wanneer dat inderdaad tweehonderd jaar eerder geschreven is; 4)
Hardenberg vertelt dat Rode het boekje met enkele werken van Wessel naar Luther
meenam, terwijl het elders heet dat Rode Hoens brief aan Zwingli heeft laten zien.
Trigland concludeerde wel dat beide werken in overeenstemming met elkaar moeten
zijn geweest en dat “de Heer Honius eenich licht daer uyt heeft geschept gehadt”.
Triglands intelligente vragen zouden de komende eeuwen feitelijk onbeantwoord
blijven. De voorafgaande drie hoofdstukken hebben eigenlijk duidelijk gemaakt dat al
zijn opmerkingen zowel terecht als juist zijn geweest.
Trigland drukte bovendien de gehele tekst van Hoens brief in Nederlandse vertaling in
zijn tekst af. Hij leek op zijn hoede voor anachronismen toen hij terecht opmerkte dat
Hoens brief geen uitspraken doet over zaken die betrekking hebben op de
zeventiende-eeuwse controverses. Toch toont de inhoud zijns inziens aan “hoe
oprechtelijck ende eenvoudelijck die gene die de Reformatie eerst gevat hebben in
Nederlandt, ende specialijck in Hollandt, oock in ‟t stuck van ‟t Avondtmael des
Heeren hebben gevoelt, hoe datse verre zijn geweest van het groove gevoelen der
Lutherschen, mitsgaders met hoe grondige ende klare argumenten sy dat rechtsinnighe
ghevoelen hebben vast ghemaeckt, dewelcke oock met den Remonstrantschen grondt
niet over een en komen”.
Voor zijn conclusie dat Hoen niet aan de kant van de remonstranten stond, voerde
Trigland meer in het bijzonder het argument aan dat “die goede Heer heeft verstaen,
dat elck geloovigh mensche hemselven, door den geloove, Christum sal toepassen,
ende verseeckert zijn dat Christus, met alle sijne wercken ende weldaden hem toekomt.
Maer de remonstranten ghevoelen ende leeren dat Christus niemanden toekomt
dan die de nieuwe conditien des nieuwen verbonts tot den eynde zijns levens toe
volstandelijck heeft volbracht, ende van die Geestelijcke gemeynschap met Christo
die alleen door den geloove geschiet, gaende voor onse plichtpleginge ende versegelt
door het H. Avontmael, en weten sy gantsch niet, ja spreecken deselve directelijck
tegen”.
Triglands belangstelling voor Hoens brief deed de herinnering aan hem voortleven
binnen de publieke gereformeerde kerk. Zo voegde de Gorinchemse predikant
Johannes Spiljardus de tekst van Hoens brief toe aan zijn uitgave van het populaire
Schatboeck, de uitgebreide Nederlandse vertaling van Zacharias Ursinus‟ commentaar
op de Heidelbergse Catechismus. In zijn opdracht aan de magistraat van Amsterdam
schreef Spiljardus dat de bijbelse leer van het avondmaal getuige Hoens brief tijdens
de “eerste Reformatie” in de provincie Holland al bekend was geweest. Over
Spiljardus‟ bron behoeft geen twijfel te bestaan, omdat hij in zijn verdere uiteenzetting
naar dezelfde schrijvers verwijst als Trigland had gedaan, terwijl ook zijn Nederlandse
tekst vrijwel identiek aan die van Trigland is. Spiljardus‟ editie van het Schatboeck
zag drie drukken (1664, 1694, 1736), die dus evenzovele herdrukken van Triglands
vertaling bevatten. De afhankelijkheid van Trigland en de instemming met zijn
conclusies zien we nog tot in deze eeuw bij de gereformeerde R. van Deemter (1943)
45