KETTER AAN HET BINNENHOF Cornelis Hoen en zijn tractaat ...

uitleg van het avondmaal de enige juiste was. Kort daarna, in januari 1525, weerlegde
ook Bucer - zoals Zwingli dat in zijn brief aan Alber deed - de merkwaardige opvatting
van Karlstadt over de instellingswoorden. In zijn geschrift Grund und Ursach
zette hij uitvoerig een significatieve, cammemoratieve uitleg van het avondmaal
uiteen, waarbij hij, zoals te verwachten was, argumenten inbrengt die Hoen al had
gebezigd.
Bucer zette zich ook in voor de verspreiding van Hoens Epistola om vrienden en
bekenden van zijns inziens doorslaggevende argumenten tegen een realistische
interpretatie van het avondmaal te voorzien. In de herfst van 1525 stuurde hij zo de
Latijnse tekst en een Duitse vertaling aan Jacob Otter, zoals we hebben gezien. Hij
stuurde de Duitse tekst ook aan Johannes Landschad von Steinach. In de begeleidende
brief zette Bucer de bekende argumenten, zoals het beroep op Matth. 24: 23, en ook
het argument van de criteria van Bijbelse wonderen nog eens uiteen. Hoen betoogde
dat wonderen in de bijbel altijd een zichtbare uitwerking hadden. Als Christus een
kreupele man genas, kon iedereen daarna zien dat die man weer kon lopen. De
roomsen zeggen dat het eucharistisch brood door een wonder in het lichaam van
Christus verandert, maar naar het getuigenis van ieders zintuigen blijft het brood
gewoon brood. Evenals Hoen verzette Bucer zich tegen vermeende wonderen waarvan
iedereen geacht werd ze als zodanig te aanvaarden terwijl de zintuigen en het gezonde
verstand zich daartegen verzetten.
Zoveel is na het voorafgaande wel duidelijk, dat niet alleen de beschrijving van de
herkomst van de argumentatie in Hoens brief (zie het slot van het tweede hoofdstuk)
maar ook die van haar doorwerking zeer genuanceerd moet zijn. De invloed van
Luther is in Hoens verhandeling duidelijk aanwijsbaar. Omdat Luther naar alle
waarschijnlijkheid de man was die voor Hoen de meeste autoriteit in geloofskwesties
bezat, wilde hij zijn opvattingen eerst aan de Wittenberger voorleggen. Terwijl Luther
die uiteindelijk verwierp, voorzag de brief Karlstadt van de argumenten die tot zijn
breuk met Luther en zijn verdrijving uit Saksen leidden. De tractaatjes die Karlstadt
daarna, in de herfst van 1524, schreef, riepen Luthers woede op, maar veroorzaakten
zowel in Zürich als in Straatsburg twijfel over de juistheid van de Wittenbergse
opvattingen. Hoens brief en Karlstadts pamfletten samen hielpen de Straatsburgse en
Zwitserse hervormers om meer duidelijkheid te krijgen over hun symbolische,
commemoratieve interpretatie van de eucharistie. Hoens brief speelde zo, dankzij
Rode‟s reizen en propaganda, in de eerste jaren van de Reformatie een belangrijke rol
in het ontstaan van een breuk in het reformatorische kamp over de betekenis van het
avondmaal. Zo bezien behoort Hoens brief tot één van de bronnen van
reformatorische avondmaalsleer. De invloed en doorwerking van bepaalde
argumenten vallen echter niet naadloos samen met de werkelijke inhoud van al Hoens
opvattingen. De ideeën van Hoen en die van Karlstadt, Zwingli en Bucer zijn niet
identiek. Die constatering moet ons ervan weerhouden om, zoals in het verleden wel is
gedaan, simpelweg te zeggen dat “de gereformeerde avondmaalsleer op Nederlandse
bodem is opgewassen”.
Rode‟s verdere carrière biedt een goede illustratie van de radicalisering van Hoens
ideeën. Na zijn reizen naar Duitsland en Zwitserland vestigde hij zich aanvankelijk in
Deventer. Daar maakte hij deel uit van een groep prominente, hervormingsgezinde
personen. Binnen die kring is in 1525 een Nederlandse vertaling van Luthers
septembertestament tot stand gekomen. Albert Pafraet drukte Dat gants Nyewe
Testament recht grondelick verduytschet, met seer geleerden ende richtigen voerreden
40