KETTER AAN HET BINNENHOF Cornelis Hoen en zijn tractaat ...

ook nog uit zijn verwijzingen naar Matth. 24: 23 in zijn bestrijding van een realistische
interpretatie van de eucharistie. In een geschrift tegen Johannes Eck uit mei 1526
voerde Zwingli met een beroep op deze tekst aan dat Christus naar zijn menselijke
natuur de wereld had verlaten en pas op de Laatste Dag lichamelijk op aarde zal
terugkeren. Zijn lichaam en bloed kunnen om die reden niet in het sacrament van het
altaar aanwezig zijn. Zwingli herhaalde het argument in een preek over de
apostolische geloofsbelijdenis die hij tijdens de disputatie van Bern (januari 1528)
heeft gehouden. Sprekend over Christus‟ hemelvaart en zijn verblijf aan de
rechterhand van de Vader, citeerde Zwingli Matth. 24: 23 om aan te tonen dat Christus
nergens op aarde lichamelijk aanwezig is. Zoals dat voor Oecolampadius ook gold,
kan Zwingli dit beroep echter aan Karlstadts geschrift uit de herfst van 1524 ontleend
hebben. Of hij kan het in Oecolampadius‟ werk over de woorden “dit is mijn lichaam”
hebben gevonden. Ook hier geldt dus dat Hoens invloed minimaal indirect geweest is.
Alhoewel Hoens invloed op Zwingli overduidelijk is, zijn Hoens opvattingen en de
zijne niet identiek. Hoen beschouwde het sacrament als een onderpand (pignus), zoals
we hebben gezien, maar dat ging Zwingli te ver. Voor hem was Christus Zelf en niet
de eucharistie het onderpand van de verlossing. Zwingli geloofde ook niet dat het
sacrament het geloof bevestigt, versterkt of vermeerdert, terwijl die opvatting in
Hoens gebruik van het beeld van de ring ligt opgesloten. Zwingli kende de metafoor
van de ring. Hij noemde haar zelfs “het symbool van alle symbolen”, en gebruikte
haar eveneens in verband met het avondmaal, maar deed dit op een heel andere manier
dan Hoen. Zwingli schreef in 1526 en 1530 over de ring in verband met een echtgenoot
die op reis gaat naar het buitenland en zijn vrouw bij zijn vertrek een ring geeft
waarop hij zijn portret heeft laten aanbrengen. Die ring herinnert de vrouw dus aan
haar lichamelijk afwezige man. Dit gebruik is geheel in overeenstemming met
Zwingli‟s opvatting dat het avondmaal primair een herinneringsmaaltijd is waarbij
Christus reëel afwezig is. Maar het is heel wal anders dan Hoens overtuiging dat de
ring een onderpand is waarmee Christus Zichzelf aan de zijnen geeft om hun geloof in
de vergeving van hun zonden te versterken.
Na verblijven in Mainz (bij Kaspar Hedio, aan wie de Delfste rector Canirivus zijn
brief had gericht) en Keulen (waarover geen preciese informatie bewaard is gebleven),
bracht Rode in november 1524 een bezoek aan Martin Bucer in Straatsburg. Bucer
heeft in een uitvoerige brief rekenschap gegeven van de invloed die Rode en Hoens
brief op de ontwikkeling van zijn denken over het avondmaal hebben uitgeoefend.
Aanvankelijk, schreef Bucer aan Martinus Germanus, had hij Luther gevolgd en was
hij van mening geweest dat Christus reëel in het avondmaal aanwezig was. Hij had
overigens ook steeds het belang van het geloof benadrukt. Toen Karlstadt in de herfst
van 1524 zijn opvatting openbaar begon te maken, had de twijfel echter toegeslagen.
Aan die onzekerheid hadden Bucer en zijn Straatsburgse collega‟s in brieven aan
Zwingli en Luther lucht gegeven. Zwingli had hun zijn brief aan Matthäus Alber
gestuurd; Luther had hun dreigende wending veroordeeld maar niet onvriendelijk
gereageerd.
Juist in deze periode van onzekerheid kwam Rode. “Een vroom man”, herinnert Bucer
zich, geleerd ook; Rode kende daarin nauwelijks zijn gelijke, zelfs Luther niet
uitgezonderd. Zijn leermeesters waren Luther en vooral Wessel, aan wie hij nog meer
dan aan de Wittenberger te danken had.
In hun discussie deed Bucer zijn uiterste best om Luthers positie te verdedigen, maar
hij moest in Rode ten slotte zijn meerdere erkennen en erkennen dat de symbolische
39