KETTER AAN HET BINNENHOF Cornelis Hoen en zijn tractaat ...

daarover zijn geen verdere bijzonderheden bekend.
Rode is eerst verder gereisd naar Zürich, de stad van de hervormers Ulrich Zwingli en
Leo Jud. Hij werd ditmaal begeleid door een zekere Georgius Saganus. Over hem is
verder niets bekend - misschien verwarde Zwingli hem met Gnapheus, van wie
Henricus Alting in enkele notities over diens leven schrijft dat hij Hoens brief aan
Zwingli heeft gestuurd (missit).
Over de invloed van Hoen in Zürich zijn we veel beter geïnformeerd omdat Zwingli
zelf zich herhaaldelijk over de brief heeft uitgelaten. Uit diens eigen uitlatingen blijkt
dat Zwingli al geruime tijd aanvoelde dat de woorden hoc est corpus ureum (“dit is
mijn lichaam”) “tropisch” (symbolisch) moesten worden uitgelegd. Hij wist alleen
niet in welk woordje uit deze zin de troop verborgen was. Toen kwamen er twee
“vrome en geleerde mannen” naar hem en Leo Jud toe om de juiste uitleg van de
eucharistie te bediscussiëren. Nadat Zwingli zijn mening uiteengezet had, dankten zij
God maar hielden zij hun eigen visie nog voor zich omdat je daar toentertijd, aldus
Zwingli, erg voorzichtig mee moest zijn. Zij overhandigden hem echter wel een brief,
geschreven door een “vrome en erudiete Bataaf”, en daarin vond Zwingli de
“waardevolle parel”, namelijk dat het woordje est (“is”) als significat, (“betekent”)
moet worden uitgelegd. Christus' woorden “dit is mijn lichaam” moeten dus worden
opgevat als “dit betekent mijn lichaam”. Deze ontmoeting had plaats in de loop van
1523 of 1524. In november 1524 ging hij in een brief aan Matthäus Alber, een
„lutherse‟ priester in Reutlingen, nogmaals uitvoerig op de kwestie in. Deze Alber had
hem gevraagd naar zijn mening over Karlstadts opvattingen. Zwingli is daar positief
en vriendelijk over, vooral omdat Zwingli het belang van het geloof had beklemtoond.
Wel nam hij afstand van diens curieuze uitlegging van de woorden “dit is mijn
lichaam”, waarbij Christus deze zin naar zichzelf wijzend zou hebben uitgesproken.
Uit Hoens brief had hij immers geleerd dat de „troop‟ niet in het woordje “dit” (hoc)
verborgen was, maar in het woordje “is” (est). Om dit te bewijzen voerde Zwingli een
aantal bijbelplaatsen aan waar het werkwoord “zijn” eveneens als “betekenen” moet
worden uitgelegd. Evenals Hoen verwees Zwingli naar Gen. 41: 26 en Joh. 15: 1, daar
Luk. 8: 11 aan toevoegend.
De brief aan Alber verscheen in maart 1525 in druk, tegelijk met Zwingli‟s
commentaar over de ware en valse religie (De vera et falsa religione commentarius).
Ook daarin zette hij uiteen dat het woordje “is” een „troop‟ of „figuur‟ is. Wyclif en de
Waldenzen hadden het zo ook al geleerd, zo heeft Zwingli gehoord. Maar hij weet niet
wat voor bewijzen uit de Schrift zij daarvoor hebben aangedragen.
In alle uitlatingen over het onderwerp heeft Zwingli de naam van Hoen tot nog toe
niet genoemd. Hij deed dat voor het eerst in een brief d.d. 1 maart 1526 aan Theobald
Billicanus en Urbanus Rhegius. Hij plaatste “Hoen de Bataaf” daar in het voorname
gezelschap van Tertullianus en Oecolampadius, die precies eender over de betekenis
van het avondmaal hadden gedacht. Meer dan een jaar later wees hij Hoen wederom
als bron van de juiste uitleg van de instellingswoorden van het avondmaal aan. Die
uitleg van Hoen was trouwens vrij gewoon (trivialis), schrijft Zwingli aan Valentin
Krautwald, Kaspar Schwenckfeld en de Silesische broeders. Hoen had haar aan het
taalgebruik van het volk ontleend, en daarna hadden Zwingli en zijn medestanders
haar weer van Hoen overgenomen. In een werk tegen Johannis Bugenhagen uit
oktober 1525 en in twee geschriften tegen Luther uit 1527 herinnert Zwingli aan het
bezoek van “die lieben brueder” Rode en „Saganus‟ die Hoens brief hebben gestuurd,
“von dero du wol weist”.
De door Zwingli zelf nadrukkelijk erkende schatplichtigheid aan Hoen blijkt wellicht
38