KETTER AAN HET BINNENHOF Cornelis Hoen en zijn tractaat ...

Matth. 24: 23 - een argument dat, zoals we hebben gezien, typerend voor Hoens brief
is. Karlstadt “martelde” volgens Luther, de woorden “dit is mijn lichaam” ook nog
door een ander distinctief argument van Hoen te gebruiken. Christus had deze
woorden uitgesproken terwijl Hij niet naar brood en wijn maar naar Zijn eigen
lichaam wees. Deze passage is een duidelijke reminiscentie aan Hoens uitleg van
Matth. 16: 18 waar Christus de woorden “op deze rots” naar zichzelf wijzend uitsprak:
Luther bestreed Karlstadts (en Hoens) ideeën niet alleen in zijn brief aan de
Straatsburgers maar in het daaropvolgende jaar ook in zijn geschrift Wider die
himmlischen Propheten.
Karlstadts Dialogus was een antwoord op een uitdaging van Luther in een herberg in
Jena om zijn interpretatie van het avondmaal te bestrijden. Het meningsverschil
binnen het Wittenbergse kamp was daarmee voor het eerst aan het licht getreden. We
zien dus dat Hoen met behulp van Luthers genadeleer zijn visie op de eucharistie
uiteen heeft gezet en dat hij zijn interpretatie eerst aan de Wittenberger “bij wie alle
oordeel over de Heilige Schrift berustte” heeft willen voorleggen. Uit angst voor
iedere profanatie van het avondmaal verwierp Luther Hoens argumenten. Karlstadt
greep daar echter op terug om Luther te bestrijden - zoals na hem Zwingli en Bucer
dat eveneens zouden doen.
Rode was in januari 1523 bij Johannes Oecolampadius in Bazel. In een brief aan
Kaspar Hedio van 21 januari 1523 schreef Oecolampadius dat hij ‟s avonds kort met
Rode had gesproken en dat hij hem de volgende dag zou uitnodigen voor het
middageten bij de drukker Cratander. Oecolampadius werkte bij Cratander en woonde
in diens huis. De Bazelse drukker verklaarde zich bereid om geschriften van Wessel te
drukken, als Rode dat wilde. Tot die uitgave is het echter niet gekomen. Zijn collega
Adam Petri herdrukte die maand Wessels Farrago, die hij enige maanden eerder, in
september 1522, het licht had doen zien. Om die reden zal Cratander er weinig heil in
hebben gezien om zelf ook nog een uitgave van Wessel op de markt te brengen.
(Tussen Petri en Listrius in Zwolle bestonden goede contacten: Listrius werkte er
enkele jaren en Petri zou later in 1523 de Groningse disputatie herdrukken, die Corver
eerder had uitgegeven).
Heeft Rode ook Hoens tractaat aan zijn Bazelse gastheren laten zien? Oecolampadius
gaf juist in jamiari 1523 zijn geloof in de lichamelijke aanwezigheid van Christus in
het avondmaal op. Dat Hoens argumenten in de gesprekken tussen Rode en
Oecolampadius ter sprake zijn gekomen lijkt onontkoombaar, maar toch is er geen
enkel bewijs voor aan te dragen. Cratander drukte weliswaar in 1526 een Duitse
vertaling van Hoens brief, maar die uitgave is niet meer dan een herdruk van de
Straatsburgse van 1525. In zijn verhandeling over de juiste interpretatie van de
woorden “dit is mijn lichaam” (De genuina verborum Domini: Hoc est corpus ureum,
iuxta vetustissimos authores expositione liber) heeft Oecolampadius wel argumenten
aangevoerd die specifiek voor Hoen zijn, zoals het beroep op Matth. 24: 23. Karlstadt
had die gedachte inmiddels al in zijn Dialogus uit de herfst van 1524 overgenomen,
zoals we hebben gezien, en de redenering zo wijder verbreid. Martin Bucer en zijn
Straatsburgse collega‟s hebben ook met zoveel woorden gezegd dat zij het argument
aan Karlstadts werk hebben ontleend. Dat kan zeer goed ook voor Oecolampadius
gelden, al blijft het onmogelijk daar iets definitiefs over te zeggen. Maar Hoens
invloed op Oecolampadius is in ieder geval indirect.
Aan het eind van 1524 heeft Rode nogmaals een bezoek aan Bazel gebracht maar
37