KETTER AAN HET BINNENHOF Cornelis Hoen en zijn tractaat ...

tegenstanders. Rode was met Geldenhauer bevriend en een graag geziene gast en
gesprekspartner in de bisschopshof of op het slot Duurstede. De letteren en de zaak
van de hervorming waren het centrale onderwerp van de onderlinge discussies.
Rode werd in 1522 als rector van het Utrechtse fraterhuis ontslagen, “vanwege de
ketterij van Luther”, zoals de kroniek van het fraterhuis te Doesburg meldt. Zijn van
de officiële kerkleer afwijkende opvattingen waren geen geheim gebleven. Bovendien
reisde hij in deze tijd “om de zaak van het evangelie vaak naar Duitsland”
(Gnapheus). Het was op verzoek van Hoen en diens vrienden dat Rode deze reizen
ondernam om daar de werken van Wessel Gansfort en Hoens eigen verhandeling ter
beoordeling voor te leggen. Misschien dat broeder Wouter de Delfts-Haagse kring op
Rode heeft geattendeerd, misschien heeft Jan de Bakker de naam van Rode in de
vriendenkring genoemd.
Rode fungeerde echter niet alleen als verbindingspersoon tussen de Delfts-Haagse
kring en het buitenland, maar hij ondernam ook missies voor de Zwolse drukkerij van
Simon Corver. Deze drukkerij, die zich in de jaren 1519-1523 tot één van de meest
actieve producenten van ketterse boeken ontwikkelde, werd geleid door een belangrijk
geleerde uit die tijd, Gerardus Listrius, die ook rector was van de Latijnse school in
Zwolle. Luther noemt Rode in een brief aan Listrius uit 1520 als boodschapper tussen
Wittenberg en Zwolle.
Listrius had in 1521/1522 een uitgave van zes werken van Wessel het licht doen zien
onder de titel Farrago. Rode nam deze mee naar Wittenberg, waar Melchior Lotter ze
herdrukte. Luther schreef later, in juli 1522, een warme aanbeveling voor deze
geschriften van Wessel, waarbij hij zelfs zo ver ging om te zeggen dat hij nooit iets
had hoeven te schrijven wanneer Wessels werken eerder aan het licht waren gekomen.
Die aanbeveling verscheen voor het eerst in een uitgave van Wessels brieven, die nog
datzelfde jaar bij Corver verscheen.
Rode nam echter niet alleen de Farrago mee naar Wittenberg en Luthers aanbeveling
weer mee terug naar Zwolle, maar maakte ook Hoens ideeën in de universiteitsstad
bekend. Hij moet er in het vroege voorjaar van 1521 zijn geweest. Er zijn geen
bronnen bewaard gebleven waarin Luther of Andreas Karlstadt Hoen en zijn brief met
zoveel woorden noemen. Maar er zijn wel teksten waarin Luther Hoens argumenten
bestrijdt en Karlstadt ze met instemming citeert. Dat zij die argumenten inderdaad aan
Hoens brief hebben ontleend, kan natuurlijk alleen met zekerheid worden vastgesteld
wanneer die argumenten specifiek voor Hoen zijn.
In november 1521, toen Karlstadt de “figurliche ausslegung” van de instellingswoorden
van het avondmaal nog bestreed, schreef hij in zijn boek Von beyden
gestalten der heylige Messze uitdrukkelijk dat de figuurlijke of tropische uitleggingen
“frembde expositionen” waren die Wittenberg onlangs hadden bereikt. Luther
bestreed de argumenten voor die uitleg in april 1523 in zijn geschrift Von Anbeten des
Sacraments des heiligen Leichnams Christi. Zij die van mening zijn dat het brood en
de wijn niet meer dan tekenen van het lichaam van Christus zijn, beroepen zich
volgens Luther op teksten als Matth. 16: 18 en 1 Kor. 10: 4. Daar wordt Petrus een
rots genoemd en Christus een rotssteen. Hoen had deze teksten inderdaad aangevoerd
in zijn brief. Alhoewel Luther Hoens uitleg uiteindelijk verwerpt, zou hij een jaar later
in zijn Brieff an die Christen zu Straspurg schrijven dat Hoen zijn interpretatie
“geschickter” verwoord had dan Karlstadt.
Karlstadt was inmiddels een aanhanger van een strikt figuurlijke interpretatie van het
avondmaal geworden. In zijn Dialogus oder gesprechsbüchlein (1524, dus nog
voordat Hoens tractaat in druk was verschenen) beriep Karlstadt zich daartoe op
36