KETTER AAN HET BINNENHOF Cornelis Hoen en zijn tractaat ...

Nederlanden afkomstig tractaat waarin niet alleen laat-middeleeuwse ketterijen
opnieuw tot leven worden gebracht en ideeën van Luther en Erasmus zijn verwerkt,
maar waarin vooral ook zeer positief over de waarde van het sacrament wordt
gesproken, vooral in anabaptistische kringen een warm onthaal heeft gekregen.
Dat er binnen twee jaar vijf edities van Hoens brief verschenen, biedt al een indicatie
van het belang en de invloed van de tekst. Behalve een beschrijving van de
drukgeschiedenis van Hoens brief, bieden ook de reizen van Hoens vriend Hinne
Rode de mogelijkheid om die receptie en invloed nog nauwkeuriger vast te stellen.
De reizen van Hinne Rode
Hinne Rode is degene geweest die in de eerste helft van de jaren twintig met Hoens
verhandeling (en enkele tractaten van Wessel Gansfort) op reis is gegaan. De
verspreiding van Hoens ideeën is dus nauw met Rode‟s carrière verbonden. Ook zijn
levensloop kan overigens niet met vaste contouren worden getekend. Er is geen enkel
werk op zijn naam overgeleverd. Zijn humanistische vriend Gerard Geldenhauer
noemde Rode wel onder de groep van geleerden die “over de zaak van Luther hebben
geschreven”, Rode‟s naam komt ook voor op een appendix bij de Index van het
concilie van Trente die Alva in 1570 uitvaardigde. Hij wordt daar echter gerangschikt
onder de opzettelijke en bewuste ketters wier geschriften niet worden opgesomd. Het
eerste dat met zekerheid over Rode bekend is, is dat hij rond 1520 rector van het huis
van de Broeders des Gemenen Levens in Utrecht was. Hij was van geboorte een
Utrechter of Hollander en moet in het voorlaatste decennium van de vijftiende eeuw
ter wereld zijn gebracht. Zijn latere bekendheid met verschillende vertegenwoordigers
van een kring van geletterden in Deventer, zou er op kunnen wijzen dat hij de
beroemde Latijnse school van deze stad bezocht. Die school stond in de periode tussen
1481 en 1498 onder het rectoraat van humanistische geleerden als Alexander Hegius
en Johannes Oostendorp, kannunik van de Lebuïnuskerk. Als dat zo is, moet Rode
reeds voor zijn priesterwijding en vestiging in Utrecht met het gedachtengoed van de
toen doorbrekende humanistische beweging in aanraking zijn gekomen.
In Utrecht bood het fraterhuis onderdak aan leerlingen van de aan dit huis verbonden
Latijnse Hieronymusschool. De fratres zagen het hier zowel als elders als hun taak om
deze jonge mensen geestelijk te begeleiden en te vormen. Rode heeft zo dus invloed
op leerlingen van de Hieronymusschool kunnen uitoefenen. Hij deed dit in de geest
van het evangelisch humanisme. zijn leerling Jan de Bakker is voor het eerst via Rode
met “de nieuwe leer” in aanraking gekomen. In zijn levensbeschrijving van Jan de
Bakker typeerde Gnapheus de Utrechtse rector als een erudiet en vroom man, van wie
hij wist dat hij Jan de Bakker zozeer in de hervormingsgezinde opvattingen had
ingewijd dat Jans vader het nodig vond zijn zoon aan de invloed van Rode te
onttrekken en hem naar Leuven te sturen. Het is mogelijk dat zijn humanistische
vorming Rode tot een kritische houding ten opzichte van bestaande kerkelijke
instellingen en dogma‟s heeft gebracht. De lectuur van geschriften van Erasmus en
Luther kan dit dissentisme hebben versterkt. In Utrecht was bovendien al eerder een
geval van ketterij openbaar gekomen en nog veel meer gevallen zouden in de daarop
volgende jaren voor onrust zorgen. Rode bewoog zich eveneens aan het hof van
Philips van Bourgondië, de bisschop van Utrecht (1517-1524). Diens hofhumanist
Gerardus Geldenhauer (1482-1542) zou zich weliswaar pas in de herfst van 1525 als
een overtuigd aanhanger van de Reformatie openbaren, maar las al tijdens zijn verblijf
aan het hof de geschriften van Luther en andere reformatoren, en ook die van hun
35