KETTER AAN HET BINNENHOF Cornelis Hoen en zijn tractaat ...

3. VERSPREIDING EN INVLOED VAN HOENS AVONDMAALSBRIEF
Tekst- en drukgeschiedenis
In vrijwel alle bekende kerkgeschiedenissen heet het dat Ulrich Zwingli Hoens brief
heeft uitgegeven. De hervormer van Zürich zou daarom ook de man zijn geweest die
voor de toevoegingen aan het slot van de brief heeft getekend waarover in de titel
wordt gesproken. Deze toeschrijving gaat uiteindelijk terug op de achttiende-eeuwse
Nederlandse geleerde Daniel Gerdes en is vooral op gezag van de Duitse
kerkhistoricus Walther Keller wijd verbreid geraakt. Het berustte eveneens op diens
autoriteit dat kerkhistorici zijn gaan aannemen dat Hoens brief niet aan Luther maar
aan Erasmus was gericht. De wetenschappelijke editie van Hoens tractaat waarnaar
decennia lang is verwezen, treffen we dan ook niet in de briefwisseling van Luther
maar in de werken van Zwingli aan.
In dit hoofdstuk over de verspreiding en invloed van Hoens verhandeling zal onder
meer duidelijk worden dat dit precies andersom had moeten zijn en dat Zwingli geen
bemoeienis met de uitgave van Hoens tractaat heeft gehad. De invloed van Hoen op
Zwingli is overigens overschat, zoals uit het navolgende ook duidelijk zal worden. De
opvatting dat Hoens ideeën de bron van de gereformeerde avondmaalsleer zijn behoeft
daarom enige nuancering.
Hoens verhandeling is postuum gepubliceerd. Hoen overleed in de winter van 1524-
1525, terwijl zijn brief voor het eerst in september 1525 wordt genoemd. In die maand
schrijft de Straatsburgse hervormer Martin Bucer een uitvoerige brief aan een
sympathiserende priester uit Neckarsteinach, Jacob Otter, en noemt daarin zowel de
Latijnse editie van Hoens brief als een Duitse vertaling. In diezelfde maand noemt
ook Pierre Toussain uit Metz het tractaat van Hoen in zeer lovende zin in een brief aan
Guillaume Farel. Het boekje, dat dus in de late zomer van 1525 moet zijn verschenen,
draagt de titel :
Zeer christelijke brief, vier jaar geleden aan iemand bij wie alle oordeel over de
Heilige Schrift berustte uit de Nederlanden gezonden, maar door hem verworpen, zeer
anders over het avondmaal des Heeren handelend dan tot nog toe gedaan is, met aan
het eind enkele toevoegingen die vooral in deze gevaarlijke tijden voor een christen
zeer nodig zijn.
Tot nog toe is altijd aangenomen dat de eerste druk van deze brief bij Christoph
Froschauer in Zürich verscheen. Omdat uit een aantal uitlatingen van de hervormer
van Zürich bekend was dat deze Hoens brief kende en waardeerde is altijd, zonder dat
naar nader bewijs is gevraagd, aangenomen dat Ulrich Zwingli de uitgever van de
brief was. Recent bibliografisch onderzoek van Michael A. Pegg (Manchester) en
Helmut Claus (Gotha) heeft echter aan het licht gebracht dat Peter Schöffer, een
drukker uit Worms, de eerste editie het licht heeft doen zien. Deze Schöffer (ca. 1470-
1547) had zich in 1518 in Worms gevestigd en zijn persen steeds meer in dienst van
anabaptistische en spiritualistische kringen gesteld. Zijn beroemdste uitgave is de
zogeheten Wormser Prophetenbibel (1527-1528), maar ook het Nieuwe Testament in
de vertaling van William Tyndale (1525) en tractaten van Wyclif, Hans Denck,
Ludwig Hätzer, Jacob Kautz en Otto Brunfels maakten deel uit van zijn boeiende
fonds. Minstens zo belangrijk is de vaststelling dat er nooit contacten tussen Schöffer
en Zwingli hebben bestaan en dat er dus geen enkele reden is om aan te nemen dat
Zwingli Hoens tekst heeft uitgegeven.
32