KETTER AAN HET BINNENHOF Cornelis Hoen en zijn tractaat ...

de bruidegom zelf verandert. Verderop in dit betoog zal nog blijken dat de ring een
veelvuldig gebruikt christelijk symbool is, ook met betrekking tot het avondmaal.
Hoens gebruik ervan wijkt, onder invloed van de theologie van Luther, op enige
essentiële punten echter duidelijk af van de traditie.
Op deze positieve uiteenzetting volgen Hoens negatieve argumenten tegen de
transsubstantiatie. Deze staan in het kader van bepaalde uitgangspunten en verzwegen
vooronderstellingen. Zijn voornaamste argument is het beroep op Mattheus 24: 23, de
tekst die als een refrein in zijn betoog terugkeert. Christus zegt daar tot Zijn discipelen
dat zij hen niet moeten geloven die in het laatst der dagen zullen zeggen: “Zie,
Christus is hier of Christus is daar”. Volgens Hoen wordt hier duidelijk dat Christus
niet aan een bepaalde plaats gebonden is en om die reden niet in het brood van het
avondmaal aanwezig kan zijn. Deze woorden van Christus behelzen naar Hoens
mening een waarschuwing voor de gevaren van zijn eigen tijd.
Dat Hoen deze tekst op het avondmaal betrok is opmerkelijk. Augustinus en
middeleeuwse theologen hadden het vers gebruikt om aan te tonen dat de katholieke
waarheid universeel is. Tijdgenoten als Erasmus en Luther pasten de woorden toe op
de pretenties van de verschillende monnikenorden. Hoens interpretatie van Matth. 24:
23 biedt, naar nog duidelijk zal worden, een belangrijke sleutel tot de bepaling van de
historische achtergrond van zijn betoog.
De periodisering die Hoen in zijn tractaat aanbrengt, en die nauw met zijn uitleg van
Matth. 24: 23 samenhangt, is eveneens verrassend. Hoen constateert namelijk dat het
door hem bestreden dogma niet in de apostolische geloofsbelijdenis voorkomt en dat
het eerst in 1215, ten tijde van paus Innocentius III, in de kerk is ingevoerd. Het
dogma, concludeert Hoen, is dus een pauselijke vondst. Hij geeft er echter de
voorkeur aan het als een satanische trouvaille te beschouwen: de gehele pauselijke
godsdienst is sindsdien gebaseerd op dit dogma van de satan, die alles te gronde wil
richten door mensen van de lichamelijke tegenwoordigheid van Christus te overtuigen
terwijl Christus juist tot Zijn discipelen had gezegd dat de onttrekking van zijn
lichamelijke tegenwoordigheid hun nuttig was (Joh. 16: 7).
De andere argumenten van Hoen kunnen als volgt worden samengevat:
1. De leer van de transsubstantiatie veronderstelt de genoegzaamheid van een dood,
historisch geloof.
2. De aanbidding van de hostie verschilt niet van de heidense verering van beelden.
3. De woorden “dit is mijn lichaam” (hoc est corpus meum) dienen figuurlijk te
werden uitgelegd als “dit betekent mijn lichaam” (hoc significat corpus meum).
Hoen voert vele bijbelplaatsen aan waaruit blijkt dat “zijn” vaak in de zin van
“betekenen” moet worden geïnterpreteerd. (1 Cor.10: 16; Matth. 11: 14; Joh. 19:
26; Matth.16: 18; 1 Cor.10: 4; Joh: 10: 7, 9; Joh. 14: 6; Matth. 21: 42; Joh. 15: 1;
Gen. 40 en 41).
4. Voor een juist zicht op de betekenis van het brood dient men het te vergelijken
met het brood dat de Israëlieten tijdens hun zwerftocht door de woestijn uit de
hemel ontvingen. Zoals het manna een teken was van Christus Die komen zou, zo
is het eucharistisch brood een teken van het levende en levengevende Brood dat
gekomen is (Joh. 6: 48-50). Slechts door het geloof dat door de liefde werkt
hebben de participanten deel aan de zaak die door de teken wordt betekend.
Zonder dat geloof eten en drinken de participanten hun eigen oordeel.
5. Volgens de Bijbel is Christus slechts eenmaal en dat in de baarmoeder van de
maagd Maria vlees geworden (incarnatus). Volgens de scholastieke theologen
22