KETTER AAN HET BINNENHOF Cornelis Hoen en zijn tractaat ...

landsadvocaat, namens de Staten uit dat de gehele procedure van het centrale gezag
tegen Hoen tegen de goede zeden, oude gebruiken, het gewoonterecht en het principe
van hoor en wederhoor inging. Hulst beriep zich nog eenmaal op zijn benoeming tot
gevolmachtigd inquisiteur (waartoe Karel hem in juni had benoemd) en leidde daaruit
af dat hij alleen aan de paus verantwoording verschuldigd was en dat alle uitingen van
ketterij die na Luthers excommunicatie waren begaan onder zijn jurisdictie vielen.
Maar het net begon zich nu om Hulst te sluiten. Margaretha bepaalde dat de
inquisiteur alleen zaken van na juli 1522 mocht behandelen. En toen Hulst weigerde
zijn activiteiten in Den Haag als het centrum van de rechtspraak te concentreren,
adviseerde zij haar broer en de paus naar een nieuwe inquisiteur om te zien - Hulst had
zich onmogelijk gemaakt.
Na de afzetting van Hulst volgde er al snel een uitspraak in Hoens zaak. Hij en
Gnapheus werden in oktober 1523 tot voorwaardelijke vrijheid binnen Den Haag
veroordeeld, op verbeurte van hun goederen.
Het proces tegen Hoen was al met al tot een cause célèbre uitgegeroeid. Door de
regentes te dwingen Hulst af te zetten, boekten de Staten een belangrijke overwinning,
want Karel zou nadien geen poging meer wagen een tribunaal op te richten dat zich
speciaal met de vervolging van ketterij moest bezighouden. Deze taak kwam nu bij de
provinciale, seculiere gerechtshoven en bij de kerkelijke autoriteiten te liggen. In het
vervolg zou de strijd gaan tussen het Hof en de stadsbesturen die hun burgers tegen
onwettige vervolging wilden beschermen. Minstens zo belangrijk is dat het graafschap
Holland zich had gepresenteerd als een politieke eenheid die haar rechten en
privileges nauwgezet bewaakte. Van een grondgebied bestuurd door een prins begon
het zich tot een republiek te ontwikkelen, concludeert de Amerikaanse historicus
James D. Tracy in zijn boek Holland under Habsburg Rule (1990).
Had Jan de Bakker zijn vrienden Hoen en Gnapheus tijdens hun gevangenschap
opgezocht om hen te troosten, na zijn veroordeling ontving Hoen een verzameling
tractaatjes, met drie begeleidende brieven, van zijn al eerder genoemde kennis
Cornelis Aurelius (ca. 1460-1531). De patientia, het geduld en de volharding,
vormden het thema van de zending.
Aurelius, een kanunnik van de congegratie van Windesheim die nog altijd enige
bekendheid geniet als auteur van de Divisiekroniek uit 1517, had kort daarvoor
openlijk en scherp kerkelijke misbruiken bekritiseerd in een aan de Nederlandse paus
Adriaan opgedragen verhandeling. Zijn superieuren verdachten hem van heterodoxe
neigingen en isoleerden hem in het klooster St. Maartensdonk bij Schoonhoven.
Vandaar stuurde hij Hoen het pakketje met teksten. In een brief verzocht hij zijn
vriend om de geschriften door de Delftse drukker Cornelis Heynricz. Lettersnyder te
doen uitgeven. Hij vroeg Hoen met andere woorden, zoals hij het in de
eerstebegeleidende brief formuleerde, om hem de dienst te bewijzen die Lucinius eens
kerkvader Hieronymus had bewezen. Lucinius had zes notarissen naar Bethlehem
gestuurd om Hieronymus‟ werken af te schrijven, zodat deze niet in vergetelheid
zouden raken. Lucinius had daar goed aan gedaan, aldus Aurelius, want „ketters‟
waren, voorzien van keizerlijke brieven, de bibliotheek van de kerkvader
binnengedrongen en hadden er alle geschriften vernietigd. Aurelius vreesde dat hem
hetzelfde zou overkomen. Bescheiden als hij was, wilde hij zichzelf niet met
Hieronymus en Hoen niet met de onderdanige Lucinius vergelijken, maar zoals een
aap van zijn kinderen houdt zo was hij aan zijn eigen geschriften gehecht en om Hoen
tegemoet te komen wilde hij voor Hoen wel de rol van zowel Hieronymus als
18