KETTER AAN HET BINNENHOF Cornelis Hoen en zijn tractaat ...

vertaling) op het bijbelboek Romeinen. In het spoor van Martin Luther wordt daarin
gesteld, dat alleen het geloof in Christus van belang is, omdat de mens alleen daardoor
wordt gerechtvaardigd, niet door zijn goede werken.
De Verclaringe is in de eerste persoon meervoud gesteld. Uit de inhoud ervan en uit
de proloog op Romeinen wordt duidelijk dat de vertalers Erasmus bewonderden en
Luthers opvattingen over de rechtvaardiging deelden. Er zijn drie argumenten die het
aandeel van de „Delfts-Haagse kring‟ weliswaar niet onomstotelijk bevestigen, maar
wel waarschijnlijk maken. Ten eerste kende Hoen het werk van Erasmus en hing hij
de opvattingen van Luther aan. Hetzelfde geldt voor Gnapheus. In de tweede plaats
stond Hoen bekend om zijn contacten met zijn naamgenoot, de Delftse drukker. Tegen
het einde van Hoens leven deed zijn humanistische vriend Cornelis Aurelius hem,
naar we nog nader zullen zien, een manuscript toekomen met het verzoek dit te zijner
tijd door Lettersnyder te laten drukken. Ten slotte lijkt de proloog op de Romeinen
(waar Christus en zijn weldaden aan elkaar gelijk gesteld worden, een typische
gedachte van Luthers medewerker Philippus Melanchthon) naar Gnapheus te
verwijzen, die de werken van Melanchthon kende, en in wiens Troost ende spiegel der
siecken de gedachte eveneens is verwoord. Hoen en Gnapheus zijn, met andere
woorden, de enige bekende personen die beantwoorden aan de karakteristieken van de
vertalers van het Delftse Nieuwe Testament. Maar alleen nieuwe bronnen kunnen op
dit punt volledige zekerheid brengen.
Proces
In het vroege voorjaar van 1522 bereikten keizer Karel V berichten dat Hoen niet
“heel ende al onbesmet vanden saicke vanden lutherianen” was. Hij ontbood Hoen
voor zijn Geheime Raad in Brussel en droeg Harman Harmansz., een gerechtsdienaar
van het Hof, op om een inventaris van zijn goederen te maken en deze in beslag te
nemen. De plaatsvervangend procureur-generaal, Claes van Dam, gaf Hoens zwager
Willem Sonderdanck opdracht om diens huis en bezittingen te bewaken. Ondanks de
herhaalde „mandementen‟ vanuit Brussel en de maatregelen van het Hof weigerde
Hoen voor de keizer te verschijnen. Frans vander Hulst, inmiddels door Karel als
inquisiteur aangesteld, vaardigde daarop een bevel uit dat Hoen opriep om in Delft te
verschijnen. Hoen negeerde ook deze sommering, omdat Huls ts eigen zegel en niet
dat van het Hof van Holland aan de citatie was bevestigd. Om zijn verzet te breken
begaven Hulst en de pensionaris van Dordrecht, Floris Oem van Wyngaerden (die
tevens raadsheer van het Hof was), zich in juni 1522 naar Den Haag. Zij gingen aan
het begin van de avond eerst naar Hoens ommuurde huis om zich ervan te
vergewissen dat zijn goederen goed werden bewaard. Toen zij op de voorpoort
klopten, opende de huishoudster, Anna Aelbrechtsdochter, een klein raampje, maar
sloeg het direct weer dicht toen zij beide heren zag staan en hield de poort voor hen
gesloten. Zij bleef halsstarrig, ook nadat Oem haar had toegeschreeuwd dat er een
keizerlijk commissaris voor de deur stond en dat hij binnen wilde komen. Met bruut
geweld forceerde Oem daarop de poort, terwijl anderen ondertussen over de muren
klommen. Anna sloeg van schrik op de vlucht. Willem Sonderdanck en diens vrouw
schoten Anna en Hoens vrouw, Margriet Willemsdocher Hooichstraet, daarop te hulp.
Maar Oem en zijn gevolg gingen zo te keer dat mevrouw Sonderdanck een spontane
abortus kreeg.
In de daarop volgende rechtszaak voerde de advocaat van Oem en Hulst telkens weer
aan dat het Hof in deze zaak niet ontvankelijk was omdat deze onder de jurisdictie van
de door Karel V aan Hulst verstrekte commissie viel. Daarom diende Hoen voor Hulst
of voor de Geheime Raad van de Keizer te verschijnen. Adriaen van Dam - de
16