KETTER AAN HET BINNENHOF Cornelis Hoen en zijn tractaat ...

opvattingen te propageren: door de sermoenen die zij op zon- en feestdagen voor hun
leerlingen moesten houden en, subtieler, door hun opvattingen onder de dekmantel
van hun grammatica-onderwijs aan hun leerlingen over te dragen.
Vermoedelijk is binnen de Delfts-Haagse kring een vertaling van het Nieuwe
Testament ontstaan. In november 1524 realiseerde de drukker Cornelis Heynricz.
Lettersnyder, wonend aan de Delftse Vismarckt, een opmerkelijke uitgave. Op die
datum kwam van zijn persen een in een sierlijke cursief gedrukte, Nederlandse
vertaling van het Nieuwe Testament, gebaseerd op Erasmus‟ Nouum Testamentum.
Cornelis Heynricz. gaf aan het werk de volgende titel mee:
Dat niewe Testament, welt is dat leuende woert Goods wtghesproken doer onsen
salichmaker IESVS Christus, dye welcke was God ende mensen, beschreven doer
ingeven des heyligen geests vanden heyligen Apostelen ende Euangelisten, ende is dye
wet der gracien, der liefden ende des barmherticheyts, met grooter naersticheyt
overgeset ende gheprent in goede platten Duytsche.
De titelpagina deelt verder nog het volgende over de inhoud mee
Hier is oec by gheset een perfecte tafel om te vinden alle die Euangelien ende dye
Epistelen die wt den niewen Testament int Ambacht der Missen daghelyck ghelesen
worden.
Dit niewe Testament dwelck (alst Gout alle Metalen te bouen gaet) alle boucken te
bouen gaet, is gheprent tot Delft in Hollant ten huyse van Cornelis Heynrickz.
Lettersnyder, wonende by die Vismarckt.
De vertalers van Erasmus‟ tekst van het Nieuwe Testament hebben aan hun
overzetting een andere tekst van Erasmus in vertaling vooraf doen gaan: Een
cortevermaninge, verweckende eenen yegelijcken om naerstelick te overlesen ende te
beleven dat Heylich Evangelie Iesu Christi, een vertaling van de Praefatio van
Erasmus op zijn Nouum Testamentum.
Uit de Verclaringe van de drukker spreekt zijn vreugde over de tijd waarin hij leefde.
Nu immers, zo schrijft hij, heeft het God behaagd om de hongerige scharen te voeden
met het hemelse brood van zijn woord, dat Hij hun heeft doen voorzetten door “den
hoochgeleerden, verstandigen beminnaer der waerheyt, de eer van Duytslant, Erasmus
van Rotterdam”. Cornelis prijst Erasmus‟ Latijnse vertaling van de oorspronkelijke
Griekse tekst; op die Latijnse vertaling is de vertaling “in goeden platten Duytsche”
gebaseerd. De vertalers hebben zich echter niet beperkt tot alleen een vertaling. De
vertaling is zo letterlijk mogelijk, maar woorden die vanwege het Nederlands moesten
worden toegevoegd, zijn tussen haakjes geplaatst. Erasmus‟ vertaling is bovendien
vergeleken met de Vulgaat. Wanneer Erasmus verschilt van deze traditionele vertaling
is ook een vertaling van de passage in de Vulgaat voorzien van een kruisje in de
marge van de tekst opgenomen of is dit verschil door spatiëring in de tekst
aangegeven. De Leidse kerkhistoricus C.C. de Bruin typeerde de vertaling als het
werk van “mannen van wetenschap [...], kenners zoowel van den grondtekst in het
Latijn als van het „Duytsch‟, die nauwkeurig in hun vertolking den voor hen liggenden
tekst willen reproduceeren en angstvallig elke afwijking aangeven”.
Een Filologische benadering van de tekst gaat ook in het Delftse Nieuwe Testament
gepaard met een uitgesproken sympathie voor een reformatie van kerkelijke leer- en
instellingen. Die voorkeur spreekt met name uit de proloog (de enige in deze
15