op het kruispunt tussen genen en omgeving - Nederlands ...

PERIODIEK VAN DE NEDERLANDSE VERENIGING VOOR PSYCHIATRIE
JAARGANG 20
NUMMER 1
JANUARI 2013
INEZ MYIN-GERMEYS
op het kruispunt
tussen genen en
omgeving
INTERVIEWS
Mike Owen
Michael Meaney
Larry Young
VOORUITBLIK
interviews met
sprekers, debaters en
de Congrescommissie
SPECIAL VOORJAARSCONGRES 2013
Diegenen Omgeven

Veerkracht
Veerkracht gaat over de essentie van wat we
willen bereiken: het versterken van de eigen
kracht, voor cliënten én medewerkers.
We zetten onze klinische voorzieningen om naar ambulante
zorg. Behandelen en begeleiden dicht bij huis, in de eigen
omgeving van cliënten staat voorop.
Maak kennis met ons
Bezoek onze stand nr. 23 op het Voorjaarscongres NVvP 2013.
U vindt ons in het centrum van de exposantenruimte.
“Ons FAST-team laat zien hoe we voor
mensen met een persoonlijkheidsstoornis
‘best passende zorg’ concreet maken. In
hun eigen omgeving en laagdrempelig
biedt het team hen een stabiliserend,
structurerend kader met MBT als
therapeutische basis. Flexibel en assertief.
Bij dreigend afhaken laten we niet los.
David Krol, psychiater, directeur behandeling Volwassenen
Meer weten?
Kijk op http://psychiaterbij.ggzbreburg.nl/
en lees hoe onze psychiaters denken over
FAST, het JOIN team voor thuisbehandeling
van jongeren, en meer.
http://psychiaterbij.ggzbreburg.nl
Onze belofte is dat we de best passende specialistische
behandeling en ondersteuning bieden, waarmee mensen
met een psychiatrisch probleem weer verder kunnen in het
dagelijks leven. Dat doen we deskundig, met aandacht en
doortastend.
De samenwerking met onze zorgpartners zien we als
succesfactor in het waarmaken van onze belofte.

IN DIT NUMMER jaargang 20 • nummer 1 • januari 2013
Voorjaarscongres
Diegenen Omgeven
Van 10 tot en met 12 april 2013 in MECC Maastricht: het Voorjaarscongres van de NVvP.
Drie dagen lang staat ‘de kruisbestuiving tussen biologie en omgeving’ centraal, onder de
noemer ‘Diegenen Omgeven’. Met vier boeiende hoofdsprekers en een zinderend debat.
Met meer dan 150 deelsessies, een vernieuwde posterpresentatie, de befaamde ‘Breinstrijd’
en natuurlijk volop de gelegenheid om elkaar te ontmoeten en bij te praten.
In de bijlage bij dit nummer vindt u het volledige programma. In deze special blikken we
vooruit met de mensen voor en achter de schermen.
8 Vooruitblik
De Congrescommissie
‘Het Voorjaarscongres is dé gelegenheid om elkaar vanuit alle windstreken en disciplines te inspireren met nieuwe
inzichten’, zegt CWA-voorzitter Odile van den Heuvel. De leden van de Congrescommissie over hun hoogtepunten
van dit congres.
Plenaire sprekers
14 Inez Myin-Germeys | ‘De invloed van de omgeving op psychiatrische stoornissen is lang veronachtzaamd’
16 Mike Owen | ‘Genetica heeft mijn kijk op schizofrenie veranderd’
20 Michael Meaney | Genen knuffelen: een moleculaire onderbouwing van Spocks advies
22 Larry Young | De hersenchemie van ons complex sociaal gedrag
26 Debat
‘Interdisciplinaire discussie maakt je een betere dokter
en wetenschapper’
Dat vindt neurobioloog Jeroen Geurts. Hij leidt samen met Odile van den Heuvel het debat tussen Gerben Meynen
(‘de filosoof’), Jan Buitelaar (‘de bioloog’), Christa Widlund (‘de analytica’) en Hans Visser (‘de dominee’).
En verder
Van het bureau Praktische congresinformatie 5
Breinstrijd Nationale Psychiatrie Wetenschap Quiz 25
Postersessies Het hart van het congres 25
SAP Voorjaarskoorts 31
Van de redactie De redactieleden stellen zich voor 34
Organisatie De mensen achter de schermen 38
Odile van den Heuvel
Jeroen Geurts
8
26

vandeCongresCommissie
4
Diegenen Omgeven
Mijn voorspelling is dat de 21 ste eeuw in de geschiedenisboeken zal komen als de eeuw van de versnelde veranderingen.
Veranderingen kunnen soms zo geleidelijk gaan dat je ze pas opmerkt als de langetermijnbijwerkingen de gunstige
effecten dreigen te overschaduwen. Andere veranderingen zijn acuut en vaak onverwacht, zodat we ons er niet op
kunnen voorbereiden of tegen kunnen beschermen. Het is evident dat de mens die zich het best kan aanpassen aan
veranderingen, het meest succesvol zal overleven. En dan gaat het niet om willoos meegaan in de waan van de dag,
maar om het vermogen de verandering vroegtijdig te detecteren, en de kansen en mogelijkheden te zien van een in
eerste instantie wellicht ongunstig lijkende situatie. Dat vermogen – of beter gezegd, de voedingsbodem voor dit
vermogen – is in grote mate genetisch bepaald en heeft onder meer te maken met de mate van remming of angst.
Maar zo veranderlijk als de 21 ste eeuw, zo plastisch zijn onze hersenen en zo beïnvloedbaar onze genetische blauwdruk.
Het vermogen tot aanpassing is dus ook in grote mate te leren binnen een omgeving waarin blootstelling aan, en
bescherming tegen, ‘toxische’ omgevingsinvloeden in optimale balans zijn.
Ik verwacht dat er in de 22 ste eeuw niet meer zozeer wordt gesproken over genetische risicoprofielen, maar over geneti-
sche adaptatieprofielen. De mens in de 22 ste eeuw heeft dan mogelijk de omgeving naar haar hand gezet, en technieken
ontwikkeld voor het versterken van het adaptief vermogen door beïnvloeding van de genexpressie middels een lang
gezocht recept van eiwit en lucht.
Beroepsmatig wordt er nu een groot beroep gedaan op ons adaptatief vermogen in een sterk veranderende politiek,
wetenschap, en praktijkvoering. Het vraagt om creativiteit in de bedrijfsvoering waar de politieke en maatschappelijke
bouwstenen enerzijds de druk opvoeren, en anderzijds vragen om een nieuwe visie op de gezondheid(szorg) in het
algemeen en de ggz in het bijzonder.
Een van de belangrijkste veranderingen in ons vak van de laatste twintig jaar, is de manier waarop we zijn gaan aankijken
tegen psychiatrische ziekten. ‘Het Brein’ is het troetelkind van ons lichaam geworden. Nooit verscheen er zoveel
lekenliteratuur over ‘Het Brein’ als de afgelopen tien jaar. Het was een goede manier om het hoofd (psychiatrie) weer
terug in het lijf (geneeskunde) te krijgen. Helaas zit het hoofd nog niet zo stevig op de romp als we zouden willen, en
het heeft ons ook nog niet die handvatten gebracht die we tien jaar geleden hadden voorspeld. Reden te meer om de
mens ook weer in zijn of haar omgeving te plaatsen. Een schilder ziet de schoonheid van een detail in zijn werk alleen
als hij af en toe een stapje naar achteren zet om het gehele werk te overzien.
Wij hopen dat het programma van het Voorjaarscongres 2013 u een omgeving zal bieden waarin de bouwstenen tot
interactie voor het oprapen liggen.
De psychiater is van alle medisch specialisten wel het meeste de dokter die in staat moet zijn tot het flexibel naast elkaar
hanteren van verschillende concepten van ziekte: van eiwit tot systeem, van zingeving tot actiepotentiaal.
Wij kijken er naar uit u op 10, 11 en 12 april in Maastricht te verwelkomen!
Namens de Commissie Wetenschappelijke Activiteiten,
Odile van den Heuvel
voorzitter
DEPSYCHIATER 1 • 2013
‘Een schilder ziet de schoonheid van een detail in zijn werk
alleen als hij af en toe een stapje naar achteren zet’

De Psychiater special en programmaboek
U ontvangt de Voorjaarscongresspecial van De Psychiater in twee delen. In deze uitgave vindt u achtergrondinformatie bij het
programma en interviews met onder meer de plenaire sprekers, de debaters en de congrescommissie.
In het programmaboek in de bijlage vindt u het volledige programma en alle praktische informatie.
Daarin communiceren wij dit jaar geen zalen en ruimten waarin de sessies plaatsvinden. Die vindt u in het dagprogramma dat
tijdens het Voorjaarscongres ter plekke wordt uitgereikt, of gebruik de Voorjaarscongres-App.
Voorjaarscongres-App
Ook dit jaar kunnen bezoekers van het Voorjaarscongres het volledige programma, een plattegrond van de congreslocatie
en alle abstracts van parallelsessies raadplegen via de NVvP Voorjaarscongres-App. De App is gratis te downloaden via
http://app.nvvpcongres.net.
Abstracts van parallelsessies
Tot het Voorjaarscongres van 2011 werden alle abstracts van parallelsessies in het ‘samenvattingenboek’ van het Tijdschrift
voor Psychiatrie gepubliceerd. Sinds 2012 worden de abstracts alleen nog via de NVvP online beschikbaar gesteld. U vindt
deze abstracts op www.nvvp.net/voorjaarscongres/abstracts. Zoals hierboven aangegeven, zijn de abstracts tijdens het
Voorjaarscongres ook te raadplegen via de NVvP Voorjaarscongres-App.
Online inschrijven
Inschrijven voor het Voorjaarcongres is mogelijk vanaf 31 januari 2013.
Via de website www.nvvp.net/voorjaarscongres/registratie gaat u naar de inschrijfmodule. Ook als u alleen komt
spreken, dient u zich in te schrijven via deze module. U kunt zelf uw persoonlijke gegevens invullen en uw keuzes voor de
verschillende congresdagen, het hotel, de avondprogramma’s en de workshops aangeven. Houd uw BIG-nummer bij de hand
(indien van toepassing een verplicht veld). Daarnaast dient u uw juiste e-mailadres in te vullen voor de verplichte digitale evaluatie
van het congres. Net als andere jaren wordt de badge u vooraf toegestuurd. Let op dat u daartoe het juiste postadres
invult. Indien u zich aanmeldt vóór 11 maart 2013, schrijft u zich in tegen een gereduceerd tarief. Meer informatie over online
inschrijving en deelnamekosten vindt u op pagina 6 van het programmaboek.
Digitale evaluatie
Het invullen van de digitale evaluatie van het Voorjaarscongres 2013 is voor leden van de NVvP verplicht. Het invullen van
de evaluatie is meegenomen in de accreditatieaanvraag. Wanneer u de evaluatie niet invult, worden géén accreditatiepunten
bijgeschreven in uw persoonlijk dossier. U ontvangt voorafgaand aan het Voorjaarscongres per e-mail de link naar de evaluatiemodule.
Het is dus van belang dat u bij uw inschrijving het juiste e-mailadres invult. In dat bericht staat tot wanneer u kunt
reageren. Na deze datum is de evaluatie gesloten en is het niet meer mogelijk uw evaluatie in te vullen.
Woensdagavond 10 april 2013: Breinstrijd!
Net als vorig jaar slaan de psychiaters van de toekomst (afdeling SAP) en de Commissie Wetenschappelijke Activiteiten (CWA)
de handen ineen voor een daverende breinstrijd tussen ‘oud’ en ‘nieuw’. U kunt vanuit het publiek volop meedoen. Deze
Nationale Psychiatrie Wetenschap Quiz, die wordt gepresenteerd door voormalig NVvP-directeur Peter Niesink en voormalig
NVvP-voorzitter Rutger Jan van der Gaag, belooft een spektakel te worden waar u wat van leert. Alle psychiaters en aios zijn
van harte uitgenodigd deze bij te wonen.
Voor de Nationale Psychiatrie Wetenschap Quiz dient u zich vooraf in te schrijven, middels de online
inschrijfmodule voor het Voorjaarscongres op www.nvvp.net/voorjaarscongres/registratie/. Toegang is gratis
voor bezoekers van het Voorjaarscongres. Lees meer op pagina 25.
Donderdagavond 11 april 2013: Feestavond
Op donderdagavond 11 april 2013 is in de Westhal in het MECC een feestavond van 18.30 tot 00.00 uur. Uitsluitend bij
uw inschrijving voor het Voorjaarscongres kunt u kaartjes voor deze feestavond reserveren. Op deze avond zijn NVvP-leden,
andere congresbezoekers, genodigden en hun partners van harte welkom. Deze avond is industrievrij. Lees meer over de
feestavond op pagina 18.
v a n h e t b u r e a u
DEPSYCHIATER 1 • 2013 5

v a n h e t b u r e a u
6
DEPSYCHIATER 1 • 2013
Bijeenkomsten NVvP-afdelingen en -platforms
Tijdens het Voorjaarscongres zullen op donderdag 11 april van 08.30 tot 10.00 uur en op vrijdag 12 april van 15.45 tot 17.15
uur de NVvP-afdelingen een reguliere huishoudelijke vergadering houden. Ook de verschillende NVvP-platforms organiseren
op deze tijdstippen bijeenkomsten. In het programmaboek vindt u het overzicht van wanneer welk(e) afdeling/platform
vergadert.
Industrievrije lunchpauzes
Tijdens het Voorjaarscongres wordt in de Expo foyer nabij de NVvP-stand dagelijks een lunch geserveerd in een industrievrije
omgeving (woensdag en donderdag van 12.45 tot 13.45 uur en vrijdag van 12.00 tot 13.00 uur).
Postersessies tijdens lunchpauzes
Net als vorig jaar worden tijdens alle lunchpauzes postersessies gehouden in de Expo foyer (woensdag en donderdag van
12.45 tot 13.45 uur en vrijdag van 12.00 tot 13.00 uur). Lees meer over de postersessies op pagina 25.
Onderwijslunch donderdag 11 april
Op donderdag 11 april vindt van 12.45 tot 13.45 uur in het MECC Café (bruine kroeg) de jaarlijkse onderwijslunch plaats.
Alle opleiders, tutoren en experts van het landelijk psychiatrieonderwijs zijn van harte uitgenodigd om elkaar onder het genot
van een lunch beter te leren kennen en ideeën uit te wisselen. Tevens wordt een update gegeven over de huidige ontwikkelingen
van het landelijke psychiatrieonderwijs. Er is plaats voor 50 personen, opgeven voor deze lunch kan via Tamara
Cohen: t.cohen@nvvp.net.
Uitreiking ereprijs Fonds Psychische Gezondheid
Tijdens de plenaire sessie op woensdag 10 april wordt de ereprijs van het
Fonds Psychische Gezondheid uitgereikt. Deze prijs wordt eens in de twee
jaar toegekend aan iemand die een grote verdienste heeft geleverd voor de
Nederlandse geestelijke gezondheidszorg. De ereprijs zal dit keer gaan naar
Rutger Jan van der Gaag, voormalig voorzitter van de NVvP.
Uitreiking Eervolle Vermeldingen
Tijdens de plenaire sessie op donderdag 11 april van 10.30 tot 12.45 uur,
worden de volgende Eervolle Vermeldingen uitgereikt:
• Belangenbehartiging
• Best Gewaardeerde Opleidingsplaats
• Kwaliteit van zorg
• Wetenschap
Uitreiking Ramaermedaille
Tijdens de plenaire sessie op vrijdag 12 april van 13.00 tot 15.15 uur wordt de winnaar van de Ramaermedaille bekend
gemaakt. De Ramaermedaille is de prijs voor ‘de Nederlander’ (psychiater), die naar het oordeel van de Commissie
Wetenschappelijke Activiteiten (CWA) de meest verdienstelijke bijdrage heeft geleverd op het gebied van de psychiatrische
wetenschap, en wel in het bijzonder de klinische psychiatrie. De winnaar van de Ramaermedaille houdt de Ramaerlezing.

Activiteiten voor en door aios psychiatrie
Gedurende het gehele Voorjaarscongres worden er voor aios psychiatrie door de Subvereniging Assistenten Psychiatrie
(afdeling SAP) diverse activiteiten georganiseerd.
Lounge SAP
De centrale ontmoetingsplaats is weer de ‘Lounge SAP’, nabij de stand van de
NVvP in de expo foyer, dit jaar in een nieuw jasje. Iedere dag wordt deze lounge
bezet door enthousiaste SAP-pers en kunnen alle aios daar terecht voor informatie
en ontspanning.
SAP borrels
Woensdag 10 april 2013 (pre-Quizborrel) 17.00 tot 18.00 uur MECC Café (bruine kroeg)
Donderdag 11 april 2013 (SAP-borrel) 17.00 tot 18.30 uur MECC Café (bruine kroeg)
SAP symposium: leiderschap in de
psychiatrie met o.a. Dinesh Bhugra!
Medisch leiderschap is onmisbaar in het plannen, ontwikkelen en leveren van
gezondheidszorg. We worden op dit moment geconfronteerd met forse uitdagingen
op het gebied van financiering en organisatie van de psychiatrie. Op vrijdag 12
april van 10.30 tot 12.00 uur worden toonaangevende leiders in de psychiatrie uit
binnen- en buitenland, waaronder Rutger Jan van der Gaag en Dinesh Bhugra, aan
de tand gevoeld over de meest essentiële kwaliteiten van een leider. Wat maakt
je tot een goede leider? Wat voor leiders hebben we nodig om de psychiatrie naar
een hoger plan te tillen? Voor iedere (aankomende) psychiater is dit symposium
daarom een absolute must!
Uitreiking Eervolle Vermelding
‘best gewaardeerde opleidingsplaats’
De aios hebben via de online enquête gesproken: welke opleiding mag zich de best
gewaardeerde opleiding van Nederland noemen? De uitreiking, door de SAP, vindt
plaats op donderdag 11 april 2013 in het Auditorium tijdens de plenaire sessie van 10.30
tot 12.45 uur.
SAP Afterparty
De SAP nodigt alle aios van harte uit naar de feestavond
van de NVvP te komen op donderdagavond 11 april.
Inschrijven voor deze feestavond is uitsluitend mogelijk
samen met de online inschrijving voor het congres.
Na afloop van de feestavond (00.00 uur) vindt er de
bekende afterparty voor aios plaats in Café De Twee
Heeren, Platielstraat 17-19, nabij het Vrijthof. Er rijdt
een bus van de feestavondlocatie naar de binnenstad
van Maastricht.
Aios-pakket
Ook dit jaar hebben wij voor aios die lid zijn van
de NVvP een pakket samengesteld om deel te
kunnen nemen aan het Voorjaarscongres tegen een
gereduceerd tarief. Het pakket bestaat uit:
• 3 dagen toegang tot het Voorjaarscongres 2013;
• 2 overnachtingen inclusief ontbijt (aankomst
woensdag 10 april, vertrek vrijdag 12 april) in
het Bastion Hotel te Maastricht (nabij Vrijthof);
• entreebewijs voor de feestavond van de NVvP op
donderdag 11 april.
De prijs van dit aios pakket bedraagt E 485.- per
persoon en is gebaseerd op 2 personen per kamer.
Registratie loopt via de online inschrijfmodule op
www.nvvp.net/voorjaarscongres/registratie.
DEPSYCHIATER 1 • 2013
7
VAN DE AFDELING SAP

8
VOOrUItBLIk
Het Voorjaarscongres door de ogen van de congrescommissie
‘Dit congresthema vraagt om
divers en complementair denken’
De voorbereidingen voor het Voorjaarscongres zijn
in volle gang. De Commissie Wetenschappelijke
Activiteiten (CWA) stelt het inhoudelijke programma
met de grootste zorg en aandacht samen. De
Psychiater vroeg hen wat we zoal mogen verwachten
en wat hun persoonlijke hoogtepunten in het
programma zijn. te beginnen bij voorzitter Odile van
den Heuvel: ‘Het Voorjaarscongres is dé gelegenheid
om elkaar vanuit alle windstreken en disciplines te
inspireren met nieuwe inzichten’.
HNaomi Querido, wetenschapsjournalist
Het thema van het Voorjaarscongres luidt dit jaar Diegenen
omgeven. Wat was de aanleiding om dit onderwerp te kiezen?
Dr. Odile van den Heuvel: ‘Het puberende brein van Eveline
Crone, De tien geboden voor het brein van René Kahn en natuurlijk
Wij zijn ons brein van Dick Swaab: het zijn slechts enkele
voorbeelden van de brein-hype. Er verschijnen allerlei boeken
en tv-programma’s over het functioneren van onze hersenen.
Interessant, maar daardoor verzandt de psychiatrie wel in
‘breindenken’. En wat heeft al dat onderzoek en de financiële
investeringen in genetica en brain imaging nou opgeleverd voor
de behandeling van patiënten? In feite heel weinig. De hersenen
zijn belangrijk, maar nu worden zaken als individuele ervaringen,
cultuur of de betekenis van ziekte gemarginaliseerd. Dat is
een verarming van ons vak. Dit congresthema vraagt om divers
en complementair denken.’
Is de aandacht voor neurobiologische wetenschappen
overschat?
‘Het onderzoek naar biologische factoren heeft veel geld gekost;
dat bedrag staat niet in verhouding tot wat de studies tot nu
toe hebben opgeleverd. We hadden twintig jaar geleden de
hoop dat het genetica en imaging onderzoek op korte termijn
allerlei stoornissen zou ontrafelen, maar inmiddels weten we
dat die processen veel complexer zijn. Het is een moment voor
bezinning, en tijd voor een kruisbestuiving tussen biologie
en omgevingsfactoren. Het Voorjaarscongres sluit aan op die
beweging en geeft gelegenheid om na te denken over de rol die
de psychiater in de samenleving hierin kan hebben.’
DEPSYCHIATER 1 • 2013
Hoe bedoelt u dat? Kunt u daar een voorbeeld van geven?
‘Bij psychiatrische stoornissen krijgen patiënten vaak te maken
met het stigma “eigen schuld”. Veel vaker dan bijvoorbeeld
patiënten die de diagnose diabetes mellitus gesteld krijgen.
Het ‘breindenken’ vormt nu soms een verontschuldiging voor
dat stigma, je kunt er tenslotte “niets aan doen”. Het zorgconsumentisme
wordt daar echter door aangewakkerd. En daar
komt de rol van de psychiater om de hoek kijken, want mensen
zijn deels ook zelf verantwoordelijk om mentaal zo gezond
mogelijk te blijven. Ondanks, of misschien wel juist vanwege
hun bekende biologische kwetsbaarheid. Denk bijvoorbeeld
aan een goed dag- en nachtritme of de balans tussen inspanning
en ontspanning. Het dilemma is dus: in welke processen
spelen genen de hoofdrol en waar hebben mensen zelf controle
over om met die kwetsbaarheid om te gaan? En andersom,
welke omgevingsinvloeden zijn beschermend en welke beschadigend
voor onze biologische make-up?’
Wat betekent dat voor de psychiater?
‘Er ontstaan nieuwe, dynamische concepten, zoals resilience,
het vermogen om natuurlijke weerbaarheid op te bouwen door
ervaring. Neem bijvoorbeeld een kind dat voor het eerst naar
de opvang gaat. Dat huilt vaak hartverscheurend als de moeder
weggaat. Maar door de continue herhaling van de gebeurtenis
leert het kind omgaan met de angstige maar hanteerbare
situatie. Deze intermitterende stress is gunstig voor het ontwikkelen
van aanpassingsvermogen en het omgaan met toekomstige
stress. Zo krijgen soldaten bijvoorbeeld steeds vaker een
stressinoculatietraining voorafgaand aan hun uitzending naar
een oorlogsgebied, om hen beter weerbaar te maken voor
hetgeen hen te wachten staat. Dat stelt hen in staat om coping
op te bouwen. Met de inzichten uit de biologie én het bekijken
van de omgevingsinvloeden kun je mensen dus sterker
maken. Voor therapeuten is het een uitdaging de weerbaarheid
te vergroten bij zowel kinderen als volwassen patiënten, zodat
zij bestand zijn tegen omgevingsinvloeden.’
Komen deze aspecten ook aan bod op het Voorjaarscongres?
‘Ruimschoots. Zo vertelt professor Michael Meaney over de
invloed van moederlijke zorg en kinderopvang in de vroege
kindertijd op genexpressie. Het volgen van de hersenontwikkeling
in een vroege fase past goed in het concept van levensloopbenadering.
Ook in Nederland zien we die tendens: in Rotterdam
volgt het Geestkrachtproject “Generation R” al jaren kinderen

vanaf de prenatale periode tot in – op termijn – de adolescentie
en hopelijk de volwassenheid. Zij kijken onder meer naar hoe
het complexe samenspel van genen en omgeving resulteert in de
uitrijping van de hersenen en het daaruit voortvloeiende gedrag
en functioneren. Dit vraagt echter om grote databases en dus
nationale en internationale samenwerking om data en inzichten
te delen. Die omslag is gaande in de wetenschap.’
Hoe ziet die omslag eruit en welke klinische relevantie heeft
deze ontwikkeling?
‘Bevindingen uit onderzoek moeten sneller worden vertaald en
gedeeld met de klinische praktijk. Onderzoeksgroepen kiezen
niet altijd meer een geïsoleerde eigen lijn, maar werken samen
en delen hun data. Met de inzage in al die onderzoeksgegevens
nemen de mogelijkheden toe, maar ook de complexiteit. We
hebben allerlei technieken tot onze beschikking om openheid
te geven in databases, experimentele behandelingen in te zetten
en gebruik te maken van de samenleving. Daarom worden
databases steeds vaker publiek domein; mensen buiten de
wetenschap, van whizzkids tot ICT’ers, zullen vaker meedenken
over oplossingen.
Uit de ivoren toren komen is noodzaak. Ook de psychiater moet
dagelijks de brug slaan tussen kennis en beleving wanneer een
patiënt tegenover hem of haar zit. Je wil kunnen uitleggen wat
het onderzoek heeft opgeleverd, of gaat opleveren, voor zijn of
haar specifieke situatie.’
Wat zien we hiervan terug in het programma?
‘Een aantal plenaire lezingen gaat in op de interactie tussen
genetica en omgevingsfactoren. Zo spreekt professor Inez
Myin-Germeys over omgevingsinvloeden, maar zal zij
zeker ook aanhaken op het gen-omgevingsonderzoek dat in
Maastricht van wereldvermaard niveau is. Professor Michael
VOOrUItBLIk
Owen zal het hebben over de opbrengsten en teleurstellingen
van het genetisch onderzoek in de psychiatrie en Larry Young
kijkt vanuit het dieronderzoek naar social bonding en relatievorming;
heel relevant voor een beter begrip van contactstoornissen.
We geven dus zowel de neurowetenschap als de
omgeving aandacht; het een kan niet zonder het ander.’
Wat mogen we in dat kader verwachten van het centrale
debat over Diegenen omgeven?
‘Met het debat willen we bereiken dat de verschillende perspectieven
in de interactie met elkaar tot nieuwe gedachtevorming
zal leiden. Dat zal niet leiden tot één enkele waarheid, maar
inzicht brengen in de complexiteit van concepten en het nut
en de noodzaak van de diverse concepten onderstrepen. Het
moet de psychiater aanzetten om een kritisch deelnemer te zijn
in de maatschappelijke discussie over ons vak en de plaats van
ziekteconcepten.’
Is er op het Voorjaarscongres ook ruimte voor andere
onderwerpen?
‘Het congres is deels thema-gerelateerd, maar er moet vanuit
ieder veld wat te halen zijn. Zo is er aandacht voor nieuwe
richtlijnen, zijn er basiscursussen in ECT en mindfulness
en worden nieuwe farmacologische inzichten gedeeld. Ook
besteden we speciale aandacht aan voldoende symposia en
workshops voor diverse psychotherapeutische interventies.
Bovendien is er ruimte voor onderlinge interactie in de diverse
discussiegroepen. Het Voorjaarscongres is de gelegenheid om
elkaar vanuit alle windstreken en disciplines te inspireren met
nieuwe inzichten.’
Heeft u nog een persoonlijke tip voor de bezoeker?
‘Bezoek de postersessies. De selectie voor de abstracts is streng;
zo moet het onderzoek afgerond zijn, zodat het onderwerp
voldoende is uitgekristalliseerd. Nog onvoldoende afgerond
onderzoek valt daardoor buiten de boot voor een lezing of
symposium. Onderzoekers en clinici kunnen hun nieuwe
projecten en veelbelovende studies presenteren in de postersessies.
Een prima manier om op de hoogte te blijven van het
allernieuwste onderzoek en de laatste zorginnovaties. Een
andere tip: plan van tevoren het programma en neem er ook
een aantal onderdelen in op waar je normaal niet naartoe zou
gaan. Onderzoek het onbekende!’ n
congres
Woensdag 10 april 2013
Plenaire sessie, 10.30 - 12.45 uur
Opening van het congresthema door Odile van den Heuvel
Donderdag 11 april 2013
13.45 - 15.15 uur
Symposium: Neuropsychiatrie, onder voorzitterschap van
Odile van den Heuvel
Vrijdag 12 april 2013
Plenaire sessie, 13.00 - 15.15 uur
Debat met debatleiders Jeroen Geurts en Odile van den
Heuvel en afsluiting van het congres.
DEPSYCHIATER 1 • 2013 9

De Nederlandse Vereniging voor Psychoanalyse en de Nederlandse Vereniging voor
Psychoanalytische Psychotherapie organiseren een specialistische opleiding voor
respectievelijk:
• psychoanalyticus
• psychoanalytisch psychotherapeut
• psychoanalyticus en psychoanalytisch psychotherapeut voor kinderen/adolescenten
De opleiding bestaat uit:
• een cursorisch gedeelte,
• een leeranalyse, resp. een leeranalyse of een psychoanalytische leertherapie
• en een aantal onder supervisie uitgevoerde behandelingen.
Sinds enkele jaren wordt het cursorisch onderwijs voor de kandidaten van de opleiding van de Nederlandse Vereniging
voor Psychoanalyse en de Nederlandse Vereniging voor Psychoanalytische Psychotherapie gedeeltelijk gezamenlijk
gegeven.
De opleiding geeft toegang tot het lidmaatschap van de NVPA resp. de NVPP en betreft een opleiding tot psychoanalyticus,
resp. psychoanalytisch psychotherapeut voor Volwassenen, of voor Kinderen /adolescenten, of voor beiden.
Combinaties zijn mogelijk. Een opleidingsbrochure is verkrijgbaar bij onderstaande secretariaten.
De aanmelding voor de opleiding staat open:
• voor psychotherapeuten (en voor hen die in opleiding zijn tot psychotherapeut)
• voor psychiaters (en voor hen die in opleiding zijn tot psychiater)
• voor klinisch psychologen (en voor hen die in opleiding zijn tot klinisch psycholoog)
Toelating tot de opleiding geschiedt door middel van een selectieprocedure op basis van uw vooropleiding, motivatie
en persoonlijke geschiktheid voor de opleiding en de leeranalyse of -therapie.
Start opleiding: najaar 2013
Plaats: Amsterdam en Utrecht en mogelijk elders op geleide van de herkomst van de deelnemers
Tijdstip: dinsdagavonden van 19.00 tot 22.00 uur
Duur cursorisch gedeelte: 4 jaar
Voor belangstellenden wordt op woensdag 27 maart 2013 om 19.30 uur een voorlichtingsbijeenkomst georganiseerd
in Amsterdam. U kunt zich hiervoor opgeven bij het secretariaat van de NVPA (info@nvpa.nl). Voor
meer informatie kunt u zich wenden tot:
Het secretariaat van de NVPA
tel. 020 - 673 73 89 (ma.do.)
e-mail: info@nvpa.nl
Aanmelding voor de opleiding tot psychoanalyticus:
Nederlandse Vereniging voor Psychoanalyse
G. Frijda, secretaris opleidingscommissie
Olympiaplein 2
1076 AB Amsterdam
De Stichting Psychoanalytische Fondsen stelt een substantiële
subsidie ter beschikking t.a.v. de kosten van de
verplichte leeranalyse.
Het secretariaat van de N.V.P.P.
tel. 0343 - 451231
e-mail: info@nvpp.nl
Aanmelding voor de opleiding tot psychoanalytisch
psychotherapeut (vóór 1 april 2013):
Nederlandse Vereniging voor Psychoanalytische
Psychotherapie
W. Roelofsen, secretaris
Postbus 175
3956 ZV Leersum

Eric Ruhé, psychiater en
hoofd behandelzaken
Afdeling Stemmings- en
Angststoornissen UCP/UMCG
Waar vinden we u tijdens het
Voorjaarscongres?
Op donderdag ben ik voorzitter
van het symposium ‘Antidepressiva/antipsychotica: een update’.
Op vrijdag geef ik de lezing ‘Moleculaire imaging bij depressie.
Twintig jaar PET en SPECT’. Ook ben ik betrokken bij de uitreiking
van de Ramaer-medaille.
Wat vond u opvallend in de voorbereiding?
We hebben een enorm aantal abstracts voor symposia en
individuele lezingen of discussiegroepen/workshops ontvangen.
Hierdoor hebben we strenger kunnen selecteren. In de
commissie (en de instructies) hebben we duidelijk afgesproken
dat aankondigingen van onderzoek, zonder vermelding
van resultaten, niet voor lezingen in aanmerking komen. Dat
is misschien een trendbreuk met eerdere selectierondes, maar
hierdoor neemt de informatiewaarde van de abstracts en het
gehele congres toe. Met zoveel inhoudelijk sterke abstracts
kunnen we de lat (bijna) net zo hoog leggen als bij internationale
congressen. Dat is een hele prestatie van psychiatrisch
Nederland.
Wat zijn volgens u de grootste aanraders?
De plenaire lezing van Michael Maeney wordt vast erg intrigerend,
hij is een geweldige spreker. Verder vind ik het symposium
‘blinde vlekken’ een aanrader.
Carien de Kloet, Psychiater
bij bij FACT FACT team team bipolaire bipolaire
stoornissen, stoornissen, GGZ GGZ Leiden, Leiden,
Rivierduinen
Rivierduinen
Waar vinden we u tijdens het
Voorjaarscongres?
Ik ben mede verantwoordeverantwoordelijk
voor de organisatie van de filmsessie en van de quiz.
Daarnaast leid ik, in samenwerking met de Orde van Medisch
Specialisten, de workshop ‘Het opzetten van een medische staf
binnen de ggz’, omdat ik denk dat het belangrijk is om ons als
psychiaters beter te organiseren.
Wat zijn voor u de highlights van dit Voorjaarscongres?
‘Gekkenwerk’, een mooie film waarin ervaringsdeskundigen
hun persoonlijke verhalen vertellen en twee prominente psychiaters
hun visie uiteenzetten.
VOOrUItBLIk
Joris van der Vlugt, aios
Psychiatrie in het Erasmus
Medisch centrum.
Op dit
moment loop ik mijn sociale
stage bij Parnassia Bavo, later
dit jaar zal ik mijn laatste stage
afronden in Maudsley London.
Wat is uw rol binnen de CWA?
Het organiseren van ’Breinstrijd’, voor mij dan ook één van
de hoogtepunten van het Voorjaarscongres. We willen met de
quiz wetenschap en kennis op een ludieke manier stimuleren
en laten zien dat dit absoluut niet saai hoeft te zijn. We hopen
dan ook dat het een jaarlijkse traditie kan worden. Daarbij is het
natuurlijk prachtig om een goed doel te steunen door alleen al
aanwezig te zijn in de zaal.
Waar kijkt u in het bijzonder naar uit?
Vooral naar de plenaire sessies. Ik vind het fantastisch dat we
ook dit jaar weer zulke goede sprekers hebben kunnen organiseren.
Met name de lezing van Michael Owen lijkt me erg interessant.
Ook kijk ik erg uit naar het debat.
Gert-Jan Hendriks, hoofd
Zorgprogramma Angststoornissennissen
Pro Pro Persona, psychiater/
onderzoeker bij Centrum voor
Angststoornissen Overwaal Overwaal
(onderdeel van de locatie
Nijmegen van Pro Persona)
Wat is uw rol binnen de CWA?
Het coördineren van de postersessies en de uitreiking van de
posterprijs.
Wat zijn voor u de absolute aanraders van dit Voorjaarscongres?
Naast de keynote lezingen en het debat, vooral de sessies over
psychotherapie die dit jaar meer systematisch in het programma
zijn opgenomen. Ik ben zelf nieuwsgierig naar de onderzoekspresentaties
over psychotherapie bij diverse stoornissen en naar
de discussiegroep ‘Diegenen omgeven’.
Remco de Winter, hoofd Zorg
van de crisisdienst Parnassia
Groep Den Haag
Wat is uw rol binnen de CWA?
Samen met vijf collega-commissieleden
heb ik de inzendingen
DEPSYCHIATER 1 • 2013 11

VACATURE
Gezocht:
nieuw lid voor de Commissie Wetenschappelijke Activiteiten
Ziet u het organiseren van het Voorjaarscongres als een uitdaging? Lijkt het u leuk om
invulling aan het programma te geven, een congresthema te bedenken en sprekers te
benaderen? En heeft u per maand enkele uren de tijd om voor de vereniging actief te
zijn? Dan bent u dé juiste persoon om zich kandidaat te stellen als lid van de Commissie
Wetenschappelijke Activiteiten (CWA).
Pro el algemeen lid
De CWA zoekt iemand die:
gepromoveerd is (voorkeur) of momenteel bezig is met promotieonderzoek;
ervaring heeft met het opzetten van wetenschappelijk onderzoek;
goed op de hoogte is van ontwikkelingen in het wetenschappelijk veld;
goede contactuele eigenschappen (netwerken) heeft.
Tijdsinvestering De inspanning van een CWA-lid vergt enkele uren per maand. Daartoe behoren de vergaderingen
van de CWA die ongeveer zes keer per jaar plaats vinden in Utrecht (Domus Medica). De termijn van een commissielid
bedraagt drie jaar, met de mogelijkheid zich herkiesbaar te stellen voor de periode van nog eens drie jaar.
Sollicitatie Herkent u zich in bovenstaand pro el, heeft u ideeën voor het volgende Voorjaarscongres én wilt u zich
actief voor de vereniging inzetten? Stuurt u dan vóór 1 maart 2013 uw sollicitatiebrief en CV naar:
Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie
o.v.v. Functie lid CWA
Postbus 20062, 3502 LB Utrecht
E-mail: info@nvvp.net
Over de commissie De Commissie Wetenschappelijke Activiteiten (CWA) van de NVvP bevordert het wetenschappelijke
klimaat van de psychiatrie in Nederland. De voornaamste taak van de CWA is het organiseren van en invulling geven
aan het driedaagse Voorjaarscongres. De CWA bestaat uit acht of negen leden. Vanwege het aftreden van een van
haar huidige leden is de commissie op zoek naar een nieuwe lid.
Meer informatie Voor functie-inhoudelijke vragen kunt u contact opnemen met mevrouw Odile van den Heuvel,
voorzitter CWA, via e-mail oa.vandenheuvel@vumc.nl. Voor overige vragen kunt u contact opnemen met
mevrouw Marloes Hollander, tel. 030-2823871 of per e-mail m.hollander@nvvp.net.
Als aios meedenken over het Voorjaarscongres?
De CWA is ook op zoek naar een nieuwe aios. Als aios-lid denk je vanuit de SAP mee over de invulling van
o.a. het Voorjaarscongres. Je zit 6 keer per jaar een vergadering bij en neemt actief deel aan een van de
subcommissie binnen de CWA.
Stuur bij interesse je motivatiebrief inclusief relevant CV naar sap@nvvp.net, uiterlijk voor 1 maart aanstaande.
Het bestuur van de afdeling draagt je, bij geschiktheid, voor aan de CWA, waarna een gesprek met de voorzitter
van de CWA plaatsvindt.
Voor functie-inhoudelijke vragen kun je contact opnemen met Joris van der Vlugt, via e-mail jorisvdvlugt@gmail.com.
Voor overige vragen kun je contact opnemen met Marloes Hollander, tel. 030-2823871 of per e-mail m.hollander@nvvp.net.

eoordeeld. Het beoordelen van de abstracts is een intensieve
stoomcursus voor de actuele stand van het Nederlands wetenschappelijk
onderzoek en geeft een goed inzicht in de klinische
praktijkvoering.
Waar vinden we u tijdens het Voorjaarscongres?
Ik ben op donderdag voorzitter van de symposia ‘De blinde
vlekken van de psychiater’ en ‘FACT ingehaald door facts’.
Verder ga ik vanuit mijn persoonlijke interesse in de wetenschappelijke
en klinische aspecten van suïcidaal gedrag en
suïcides in de klinische praktijk een aantal lezingen volgen
rond dit onderwerp. Zo vind ik bijvoorbeeld de ontwikkelingen
binnen de genetica ontzettend boeiend en geloof ook
dat dit verder zeer steunend kan zijn in een betere differentiatie
van de ziektebeelden. Verder wil ik mijn kennislacune
rondom MBCT wat opvullen en de lezing volgen over het
ontbreken van de evidentie voor het voorschrijven van lage
doseringen moderne antipsychotica. Ik zal ook wel weer dit
jaar een moeilijke keuze moeten maken tussen de verschillende
interessante bijdragen...
Annemarie van Elburg,
kinder- & & jeugdpsychiater,
Medisch Manager Altrecht
Eetstoornissen Rintveld
in Zeist
Waar vinden vinden we u tijdens het
Voorjaarscongres?
Ik ga het symposium ‘Psychopathologie bij adolescenten’ voorzitten
op verzoek van het CWA en neem deel aan een posterpresentatie.
Ik ben vooral benieuwd naar hoe ik het congres ga beleven
nu ik voor het eerst meer van de organisatie heb meegekregen.
Zelf ga ik in ieder geval de plenaire sessies bezoeken.
Waar bent u in de voorbereiding vooral nieuwsgierig naar
geworden?
Naar het debat, een format dat ik al ken van kleinere congressen
en dat mij altijd erg aanspreekt!
5 redenen om het niet te missen (volgens de Commissieleden)
• Het Voorjaarscongres geeft in korte tijd een geweldig overzicht
van de huidige stand van de psychiatrische wetenschap en de
praktijkvoering binnen de Nederlandse en Vlaamse psychiatrie.
• Het biedt ‘voor elk wat wils’: een uitstekende mix van wetenschappelijke
lezingen (veelal op hoog niveau) en onderwerpen uit
de dagelijkse praktijk waar je gewoon even over bijgepraat wilt
worden. Daarnaast een rijke variatie aan workshops, discussies,
presentaties, een quiz en zelfs films.
• er is veel ruimte voor discussie, dat houdt de beroepsgroep levendig.
VOOrUItBLIk
Thérèse van Amelsvoort,
hoogleraar Transitiepsychiatrie
aan de
Universiteit van Maastricht
en psychiater bij Mondriaan,
Virenze, en Koraalgroep
Waar vinden we u tijdens het Voorjaarscongres?
Op woensdag zit ik het symposium ‘Genetica en licht verstandelijk
beperkten’ voor en op donderdag geef ik een lezing over
22q11-Deletie syndroom.
Naar welke onderdelen van het programma kijkt u het meest uit?
Ik denk dat de plenaire sprekers en het debat zeer de moeite
waard zijn, omdat deze zowel de genetische (fundamentele)
als de omgevings- (niet fundamentele) aspecten van ons vak
belichten. Dat zal ongetwijfeld stof tot discussie geven. Verder
zijn er een aantal originele symposia die ik wil gaan bezoeken.
Joost Janzing, psychiater UMC
St. Radboud te Nijmegen Nijmegen
Wat heeft in de voorbereiding het
meest meest indruk op u gemaakt?
Het aantal bijdragen voor het
Voorjaarscongres is indrukwekkend.
Het geeft aan aan dat
psychiaters enthousiast zijn over hun vak en naast hun drukke
dagelijkse werk tijd vinden om hun inzichten en enthousiasme
te delen met collega’s.
Wat zijn de grootste aanraders volgens u?
Ik wil de posterpresentaties van harte aanbevelen. De hoogleraren
Van den Brink, Van Os en Schoevers brachten vorig jaar
de posters tot leven. Dezelfde moderatoren hebben ook dit jaar
weer toegezegd. Vorig jaar liepen we van poster tot poster, dit
jaar wordt de posterpresentatie in een nieuw jasje gestoken en
zullen digitale posterborden geïntroduceerd worden.
• Het is dé gelegenheid om te netwerken, om collegae uit het land te
ontmoeten en bij te praten met die oud-collega of opleidingsgenoot.
• Het is eigenlijk een mega-reünie in de prachtige stad Maastricht.
kortom: ‘Het Voorjaarscongres is het kloppend hart van de vereniging:
gedurende drie dagen word je – vooral door collega’s – op de hoogte
gebracht van nieuwe ontwikkelingen en inzichten in het vak. Daarnaast
is het natuurlijk dé plaats om elkaar te ontmoeten en bij te praten.’
tot in april!
DEPSYCHIATER 1 • 2013 13

Jorn Hövels, wetenschapsjournalist
W
14
PLeNAIre SPreker
Inez Myin-Germeys:
‘De invloed van de omgeving op
is lang veronachtzaamd’
Wat is de rol van gen-omgevingsinteracties bij het
ontstaan van psychiatrische stoornissen? Dat is het
centrale thema tijdens het Voorjaarscongres. een van
de plenaire sprekers is Inez Myin-Germeys (1972),
hoogleraar ecologische psychiatrie aan de Universiteit
Maastricht.
Wat verstaat u onder ‘ecologische psychiatrie’?
Prof. dr. Myin-Germeys: ‘Dat is een vakgebied in de psychiatrie
dat ervan uitgaat dat psychiatrische klachten ook context- of
situatieafhankelijk zijn. Wij doen onderzoek naar die omgevingsinvloeden,
zodat daarmee rekening kan worden gehouden in de
behandeling. De twee vragen die in ons vakgebied centraal staan
zijn: welke invloed heeft de omgeving op psychiatrische klachten
en hoe gaat een patiënt met zijn omgeving om?’
Waar gaat uw lezing over?
‘Over de gigantische invloed die verschillende omgevingsfactoren
en life events hebben op de ontwikkeling van een psychiatrische
stoornis. Uit epidemiologisch onderzoek blijkt bijvoorbeeld
dat het opgroeien in stedelijk gebied, cannabisgebruik,
het meemaken van traumatische gebeurtenissen en het hebben
van een migrantenstatus risicoverhogend zijn.’
Hoe vernieuwend is dat inzicht?
‘Dat was al langer bekend, maar pas recent bleek dat het statistisch
verband tussen sommige van die omgevingsfactoren en
psychiatrische stoornissen sterker is dan de invloed die genetische
factoren daarop hebben.’
Iemands leefomgeving is daarvoor bepalender dan zijn genen?
‘Dat is daarmee niet gezegd, want mogelijk leggen alle genetische
invloeden samen meer gewicht in de schaal. Er zijn echter
omgevingsfactoren die een betere voorspeller voor een psychose
zijn dan welke genetische component dan ook.’
De leefomgeving en een specifiek gen zijn onvergelijkbare grootheden.
Is het niet logisch dat de omgeving zwaarder weegt?
‘Dat is mijn punt: voor veel behandelaars is dat nog niet
vanzelfsprekend. Het gegeven dat negatieve omgevingsfactoren
iemands kwetsbaarheid vergroten, gaat dan ook in tegen de
heersende opvatting dat psychiatrische stoornissen in de eerste
DEPSYCHIATER 1 • 2013
FOtOGrAFIe trUDY krOeSe
‘Er zijn omgevingsfactoren die
een betere voorspeller voor
een psychose zijn dan welke
genetische component dan ook’
plaats een hersenziekte zijn. Iemands omgeving speelt slechts
een marginale rol in het ziekteverloop, denken veel onderzoekers
en behandelaars.’
Wat is het laatste epidemiologische inzicht?
‘Dat de omgevingsinvloed cumulatief werkt omdat er vaak
sprake is van sensitisatie: mensen die iets naars hebben meegemaakt,
zijn gevoeliger voor stressoren. Getraumatiseerde
mensen overreageren daardoor op de strubbelingen waar
iedereen dagelijks mee kampt. Daardoor loopt die groep een
verhoogd risico om psychotische klachten te ontwikkelen.’
In 2010 stelde de Universiteit van Maastricht Germeys aan
als eerste bijzonder hoogleraar Ecologische psychiatrie. Het
vakgebied is in opmars, mede doordat het dagelijks leven van
patiënten – de omgevingsinvloed – met nieuwe technologie
tegenwoordig gemakkelijker is vast te leggen.

psychiatrische stoornissen
Dat gebeurt met de Psymate: een handzaam, digitaal dagboek
waarin patiënten zelf rapporteren wat zij op enig moment
meemaken, waar dat gebeurt, met wie en in welke mate
zij daarbij last hebben van hun klachten. Daarover stelt de
Psymate hen op willekeurige momenten vragen en zo verzamelt
het apparaat een databank aan individuele patiëntgegevens.
Met de Psymate heeft de psychiatrie goud in handen, denken de
onderzoekers, maar waarom is het apparaat dan zo revolutionair?
Germeys: ‘Omdat je daarmee de individuele risicofactoren
voor een mentale crisis in het dagelijks leven kunt vastleggen –
zoals bijvoorbeeld slaapgebrek of overmatig alcoholgebruik – en
de patiënt daar zelf rekening mee kan leren houden. Patiënten
leveren daarmee voor het eerst een substantiële bijdrage aan
hun eigen behandeling; de Psymate maakt een einde aan het
passieve patiëntschap.’
De Psymate is niet alleen een dataverzamelaar, maar ook een
eigenstandig behandelinstrument. Hoe werkt dat?
‘Er is via de Psymate geen directe communicatie met een
behandelaar, maar de patiënt kan wel afgestemde opdrachten
en feedback krijgen; afhankelijk van de antwoorden die hij
met enige regelmaat op de Psymate invult. Een opdracht kan
er bijvoorbeeld uit zien als ontspanningsoefening, waarmee ze
afstand leren nemen van hun negatieve emoties. Daarbij krijgen
ze op het beeldscherm bijvoorbeeld een watervalanimatie te
zien, met daaronder de vraag: ga je nu in de waterstroom staan,
of erachter?’
Met de Psymate wordt de behandeling afgestemd op het
individu en op dagelijkse leefsituaties. Is dat een breder gedragen
ontwikkeling?
‘Dat geloof ik wel. De maatschappelijke discussie over het nut
van de wetenschap spitst zich momenteel toe op de vraag: hoe
relevant is een groepsbevinding voor het individu? Dat valt
tegen, weten we, daarom groeit de vraag naar wetenschapsbenaderingen
en toepassingen die individuele patiëntpatronen in
kaart brengen. Veel mensen meten tegenwoordig bijvoorbeeld
ook zelf, in lastige situaties en op specifieke tijden, hun bloeddruk.
Ook dat levert omgevings- en situatieafhankelijke informatie
op waarmee artsen veel preciezere uitspraken kunnen
doen over de fysieke gezondheid van een individuele patiënt.’
Het congres Diegenen Omgeven gaat over genomgevingsinteracties.
Welke rol hebben de genen in uw verhaal?
‘Behalve een dataverzamelaar en behandelinstrument is de
Psymate een onderzoeksinstrument. Daarmee kunnen we
PLeNAIre SPreker
inzoomen op de omgevingsinvloed en antwoorden vinden op
vragen als: wat maakt dat het wonen in een stad een verhoogd
risico op een psychose met zich meebrengt, welke kenmerken
‘De Psymate maakt een einde aan
het passieve patiëntschap’
van een stedelijke omgeving zijn daarvoor verantwoordelijk?
Als je dergelijke omgevingsfactoren hebt afgebakend, kun je
dat gaan combineren met biologische invloeden. Dat biedt ons
bijvoorbeeld de mogelijkheid antwoord te geven op vragen
als: zijn mensen met bepaalde genen extra gevoelig voor die
negatieve omgevingsinvloed? Lopen die nog meer risico op een
psychose als zij in de stad wonen?’ n
congres
Onderzoekssubsidie van 1,5 miljoen euro
Onlangs ontving Germeys de ERC consolidator grant: een onderzoekssubsidie
van 1,5 miljoen euro die de europese Commissie
toekent aan europese topwetenschappers. De subsidie is een financiële
stimulans voor Germeys’ hersenonderzoek bij psychotische
patiënten, een fundamenteel onderzoek naar een mogelijke uitbreiding
van de Psymate interventie.
Germeys wil onderzoeken wat de biologische effecten daarvan zijn
op de hersenen van patiënten. Want net zoals het brein verandert
na de inname van medicatie, gebeurt dat ook na een geslaagde
gedragsinterventie met de Psymate, verwachten de onderzoekers.
Germeys: ‘Met het onderzoek willen we meer zicht krijgen op de rol
van genomgevingsinteracties. Daarvoor is de Psymate een geschikt
onderzoeksinstrument omdat je daarmee kunt vaststellen hoe
mensen op hun omgeving reageren en hoe dat per individu – afhankelijk
van de genen – verschilt.’ Volgens Germeys is het een vooruitstrevende
manier van onderzoek doen. ‘Vooralsnog wordt veel
hersenonderzoek gedaan met taken: je legt iemand in de scanner,
hij doet een taak en je kijkt wat er in de hersenen gebeurt. Maar we
kunnen veel grotere stappen maken als we hersenonderzoek gaan
koppelen aan ons dagelijkse gedrag. Wat gebeurt er in hersenen als
ons gedragspatroon verandert en andersom?’
Woensdag 10 april 2013 (eerste congresdag),
10:30 – 12:45 uur
Plenaire sessie met de lezing van Inez Myin-Germeys:
'Invloed van de omgeving op het ontstaan en beloop
van psychiatrische stoornissen'
13:45 – 15:15 uur
Symposium: Stress en psychose: nieuwe ontwikkelingen
op het gebied van G*e studies, onder voorzitterschap
van Inez Myin-Germeys
DEPSYCHIATER 1 • 2013 15

Pieter van Megchelen, wetenschapsjournalist
W
‘We hebben, na jaren van hard werken, eindelijk een paar
belangrijke doorbraken gezien in het genetisch onderzoek in
de psychiatrie’, begint Owen. ‘Die ontdekkingen openen meteen
een heel nieuw veld van onderzoek. Om te beginnen is duidelijk
dat genetische risicofactoren zich niet aan de grenzen van onze
DSM-categorieën houden. Dat is een van de dingen die ik zeker
ook aan de orde zal stellen in mijn voordracht in Nederland. ‘Het
Ik onderzoek zelf vooral schizofrenie, maar de genen die nu
gevonden zijn, spelen ook een rol bij de bipolaire stoornis en
bij psychiatrische aandoeningen die al op de kinderleeftijd tot
uiting komen, zoals autisme en ADHD. Dat wijst ons weer eens
op de fundamentele tekortkomingen in ons classificatiesysteem.
Naarmate we meer te weten komen over de neurobiologie,
wordt het tijd om na te denken over beter passende manieren
van classificeren.’
16
PLeNAIre SPreker
Michael Owen:
‘Genetica heeft mijn kijk op
recente successen op het gebied van de
neurogenetica van psychiatrische aandoeningen
openen nieuwe perspectieven. Het betreft genen die
in het gehele brein actief zijn en die een rol spelen bij
uiteenlopende psychiatrische fenotypes. Psychiater
en onderzoeker prof. dr. Michael Owen (Cardiff
University, Wales) ontving in 2012 de Lieber Prize voor
zijn werk aan de neurogenetica van schizofrenie. Hij is
een van de plenaire sprekers op het Voorjaarscongres.
Plasticiteit
Minstens even interessant is de inhoudelijke kant van de
ontdekkingen, die een nieuwe richting geeft aan het neurobiologische
onderzoek. ‘Deze ontdekkingen hebben mijn manier van
denken veranderd. Zij vertellen ons meer over de fundamentele
mechanismen achter deze ziekten. Hopelijk leidt dat in de
toekomst tot betere diagnostiek en behandeling.’ Veelbelovende
aanwijzingen dus, die echter niet op korte termijn al tot concrete
resultaten zullen leiden. Sterker nog, het denken over een ziekte
als schizofrenie verandert in eerste instantie vrij fundamenteel.
Wie in zijn achterhoofd nog het beeld heeft van een aandoening
die primair de dopaminerge verbindingen in het brein betreft,
zal moeten wennen aan een heel andere kijk op de onderliggende
neurobiologie. Owen: ‘Volgens mij wijzen de genetische
data in de richting van de effecten in de fundamentele processen
rond synapsen en plasticiteit, die verscheidene regio’s in de
hersenen betreffen en waarschijnlijk zelfs het gehele brein. Dat
DEPSYCHIATER 1 • 2013
komt overigens overeen met de bevindingen uit onderzoek naar
cognitie met beeldvormende technieken.’
Owen is laatste auteur in een baanbrekende internationale
publicatie 1 in Molecular Psychiatry, waarin overtuigend het
verband wordt aangetoond tussen bepaalde genen en schizofrenie.
Het gaat om nieuw ontstane mutaties die van invloed zijn
op de dosis van een gen (copy number variations). Een aantal
van deze de novo mutaties die in verband gebracht worden
met gevallen van schizofrenie beïnvloeden de postsynaptische
signaalverwerking in verscheidene typen neuronen. De
auteurs laten zien hoe de mutaties van invloed zijn op cruciale
punten in de signaalverwerking. De betreffende complexen, het
activity-regulated cytoskeleton-associated protein (ARC) en het
N-methyl-D-aspartate receptor (NMDAR) complex spelen een
belangrijke rol in cognitieve processen en in de plasticiteit van
het brein.
Zeldzaam
Owen en zijn collega’s zoeken intussen verder naar andere
genen die betrokken zijn bij schizofrenie en andere psychiatrische
aandoeningen. Net als hun Nederlandse collega’s maken
is duidelijk dat genetische
risicofactoren zich niet
aan de grenzen van onze
DSM-categorieën houden’
zij daarbij gebruik van verschillende genomics technieken. In de
afgelopen jaren was dat vooral de Genome Wide Association
Study (GWAS), waarbij verschillende groepen patiënten en
controle personen vergeleken worden op een set van duizenden
herkenningspunten (markers) verspreid over het genoom.
De voortschrijdende techniek maakt het mogelijk om echt naar
de genen zelf te kijken. Nieuwe generatie sequencers kunnen
in relatief korte tijd de basevolgorde van genen en zelfs hele
genomen analyseren.
Owen: ‘De varianten die relatief veel voorkomen, hebben we nu
wel in beeld. Waar we nog naar zoeken zijn zeldzame varianten
die toch een grote impact hebben op de kans dat iemand de ziekte
krijgt. Een voorbeeld daarvan, de copy number variations, zijn al
wel bestudeerd’. De andere zeldzame varianten zouden aanvullende
informatie kunnen opleveren over de betrokken signaalroutes
(pathways).
1 De novoCNV analysis implicates specific abnormalities of postsynaptic
signalling complexes in the pathogenesis of schizophrenia.
G Kirov et al, Molecular Psychiatry 2012 Feb;17(2):142-53

schizofrenie veranderd’
Omgeving
Onderzoek naar erfelijke factoren bij psychiatrische aandoeningen
kan gemakkelijk tot allerlei misverstanden leiden. Zo
kan de indruk ontstaan dat de gevonden genen iemand als het
ware predestineren om schizofrenie te ontwikkelen. Owen
benadrukt dat dit niet het geval is. Het is zelfs niet mogelijk om
met de huidige kennis over genetische varianten mensen met een
verhoogd risico op te sporen. ‘De genetische varianten zijn nooit
sterk deterministisch. Wij hopen met het onderzoek mechanismen
op het spoor te komen, pathways te identificeren. Misschien
levert dat in de toekomst wel biomarkers op met voldoende
voorspellende waarde.’
De grote rol van erfelijkheid bij psychotische stoornissen lijkt
ook te betekenen dat omgevingsfactoren niet belangrijk zijn.
Uit epidemiologische onderzoek komt het tegendeel naar voren.
Risicofactoren als het wonen in een stadse omgeving, migrant
zijn en het gebruik van cannabis zijn in belangrijke mate (mede)
bepalend voor de kans dat iemand aan schizofrenie gaat lijden.
Genetische predispositie en risicofactoren uit de omgeving sluit
elkaar dus zeker niet uit. Owen vertelt over een Europese studie
die gecoördineerd wordt door zijn Nederlandse collega prof. dr.
Jim van Os: ‘In verschillende gebieden in Europa vergelijken we
mensen uit steden en plattelandsgebieden. Een van de vraagstellingen
is welke wisselwerking er bestaat tussen omgevingsfactoren
zoals cannabis en het wonen in de stad en genetische risicofactoren.
Wij doen binnen die grote studie de work package op het
gebied van genomics. We hopen op deze manier genen te vinden
die betrokken zijn bij de gevoeligheid voor specifieke omgevings-
FOtOGrAFIe CArDIFF UNIVerSItY
PLeNAIre SPreker
factoren. Jim is vanuit een andere studie al bijzonder geïnteresseerd
in een bepaald gen. We zijn nu twee jaar bezig en ik ben
benieuwd wat eruit komt.’
Spanningsveld
Naast de voortgaande zoektocht in het genoom van grote aantallen
patiënten, kijken Owen en zijn collega’s ook naar de oogst
tot dusver. Welke functies hebben de betrokken genen precies en
hoe kan de gevonden variatie in deze genen die kwetsbaarheid
voor psychiatrische pathologie verklaren? Owen: ‘Wij doen dat
op verschillende niveaus tegelijk. We kijken naar het effect van
deze genen, hun varianten en het uitschakelen ervan in cellen en
in diermodellen. Verder bestuderen we deze genen bij mensen
met en zonder psychiatrische pathologie. We zijn intussen
zeker genoeg van de genetica; hier zit iets dat we nader moeten
onderzoeken.’
Er blijkt ook in het Verenigd Koninkrijk een trend te bestaan
om met enig ongeduld naar de fundamentele wetenschappelijke
aanpak te kijken: ‘Er is veel druk om snel richting toepassingen
te gaan. Dat is ook zeker begrijpelijk gezien de ernst van deze
ziekten. Maar ik denk wel dat we het moeten doen, omdat we
‘Het is niet mogelijk om met de
huidige kennis over genetische
varianten mensen met een
verhoogd risico op te sporen’
daarmee uiteindelijk beter begrijpen wat er echt aan de hand is
en dan beter in staat zijn om patiënten te helpen. Het is altijd een
spanningsveld tussen onderzoek naar de basale mechanismen en
onderzoek dat gericht is op de zorg hier en nu. Uiteraard moeten
we allebei doen en blijven doen.’
‘In ons team is dat vaak de rol van mij en mijn collega Mick O’
Donovan, met wie ik de Lieber Prize ontving. Wij zijn als psychiaters
ook geïnteresseerd in de pragmatiek. Wetenschappers die puur
basaal onderzoek doen kunnen soms gefascineerd raken door iets
dat uit een zijspoor komt. Dat is ook geweldig, die nieuwsgierigheid
is wat ons voortdrijft, maar wij helpen dan om hen op het
juiste spoor te houden. Uiteindelijk willen we iets kunnen doen
voor onze patiënten. Maar dat heeft soms tijd nodig.’ n
congres
Woensdag 10 april 2013 (eerste congresdag),
10:30 – 12:45 uur
Plenaire sessie met de lezing van Michael Owen:
‘Psychiatric Genetics: the Nature of Psychiatry’
DEPSYCHIATER 1 • 2013 17

2012-01/LuNL/1261
et leven
weer in beweing

Marten Dooper, wetenschapsjournalist
i
20
PLeNAIre SPreker
Michael Meaney
Genen knuffelen: een moleculaire
De opkomst van de epigenetica heeft een nieuwe
dimensie gegeven aan het aloude nature-nurture
debat. Met name in de eerste levensfase kunnen
omgevingsfactoren de mate waarin genen de rest
van het leven tot expressie komen, sturen. Zo blijkt
de latere stressrespons afhankelijk van de intensiteit
van lichamelijk contact tussen moeder en kind na de
geboorte.
In hoeverre is (pathologisch) gedrag het product van aanleg of
omgeving? Dit zogeheten nature versus nurture debat is al oud.
Ouder zelfs dan het vakgebied van de genetica. De eerste die de
vraag opwierp was de Britse wetenschapper Sir Francis Galton
(1822 - 1911), halfneef van Charles Darwin en pionier in de
eugenetica. Hij stelde de vraag in 1874 in zijn boek ‘English Men
of Science; Their Nature and Nurture’. Hierin probeerde Galton
aan de hand van de uitkomsten van vragenlijsten onder Britse
wetenschappers te ontrafelen in hoeverre de interesse in de
wetenschap en de daarvoor benodigde intelligentie deze wetenschappers
was aangeboren. Gebruik makend van nieuwe statistische
methodieken (historiometrie) concludeerde Galton dat
erfelijke aanleg onmisbaar is voor een hoge intelligentie, maar
dat deze aanleg in de juiste omgeving moet worden gekoesterd.
Daarmee legde Galton de basis voor een opvatting over de rol
van aanleg en omgeving bij het tot stand komen van eigenschappen
die meer dan een eeuw zou standhouden: dat genetische
aanleg verantwoordelijk is voor de randvoorwaarden, waarna de
omgeving binnen deze kaders de uiteindelijke ontwikkeling van
eigenschappen kan sturen. Een opvatting die in formulevorm
vaak wordt samengevat als: genotype + omgeving = fenotype.
De ontwikkeling van de (moleculaire) genetica in de twintigste
eeuw maakte het vervolgens mogelijk specifieke genen of
genvarianten te koppelen aan specifieke menselijke eigenschappen.
De vaak hoog oplopende discussies in het nature-nurture
debat spitsten zich vooral toe op de vraag hoe groot het aandeel
is van de erfelijke kaders in het uiteindelijke resultaat en hoe
groot het aandeel van de omgeving. Daarbij zwaaide de slinger
regelmatig heen en weer tussen veel nature (met name in de
eerste helft 20 e eeuw populair) en veel nurture (vanaf de jaren
zestig van de 20 e eeuw de favoriete opvatting).
Voorbereid op de omgeving
Pas de laatste tien, twintig jaar heeft het nature-nurture debat
een nieuwe dimensie gekregen. De opkomst van de epigenetica
DEPSYCHIATER 1 • 2013
FOtOGrAFIe MASSACHUSettS INStItUte OF teCHNOLOGY
‘De expressie van genen is, zowel
wat betreft intensiteit als wat
betreft timing, afhankelijk van
signalen uit de omgeving’
(zie kader) heeft geleid tot het inzicht dat genen en omgeving
niet – zoals lang gedacht – onafhankelijk van elkaar hun
stempel drukken op de vorming van het fenotype. De formule
genotype + omgeving = fenotype blijkt bij nader inzien te
simpel. De invloed van de omgeving strekt zich verder uit dan
voorheen gedacht. De omgeving oefent haar invloed niet alleen
uit binnen de kaders die het genotype aangeeft; de omgeving
bepaalt mede zelf die kaders door de expressie van individuele
genen te beïnvloeden. De expressie van genen is, zowel wat
betreft intensiteit als wat betreft timing, afhankelijk van signalen
uit de omgeving. Met name tijdens de embryonale ontwikkeling
en in de eerste periode na de geboorte is het genetisch
materiaal van dieren en mensen erg gevoelig voor epigenetische
veranderingen. Het idee is dat in deze periode het organisme
door middel van epigenetische aanpassingen als het ware
wordt voorbereid op de omgeving waarin zich de rest van het
leven staande zal moeten houden. Een fraai voorbeeld hiervan
zijn de epigenetische veranderingen die zijn aangetroffen bij
Nederlanders die verwekt zijn in de Hongerwinter (1944-1945).
De epigenetische aanpassingen hebben hun stofwisseling
zodanig afgesteld dat zij een grotere kans hebben te overleven
in tijden van voedselschaarste. Een voordeel dat – later levend

PLeNAIre SPreker
onderbouwing van Spocks advies
in een wereld van voedselovervloed – inmiddels is omgeslagen
in een nadeel, namelijk een verhoogde kans hebben op diabetes,
overgewicht, en hart- en vaatziekten.
Veel knuffelen
Ook de verzorging de eerste tijd na de geboorte is een
omgevingsfactor met grote invloed op de epigenetische afstelling
van het genoom. Een onderzoeker die baanbrekend werk
op dit gebied verricht is prof. Michael Meaney, verbonden aan
de McGill University (Montreal) en het Singapore Institute for
Clinical Siences. Hij zal als keynote speaker optreden tijdens het
Voorjaarscongres. Meaney heeft de afgelopen jaren bij ratten
onderzocht in hoeverre verschillen in moederzorg leiden tot
aanpassingen van het stress-systeem en wat de rol van epigenetische
veranderingen daarbij is. Hiervoor vergeleek Meaney
rattenstammen waarbij de moeder haar pasgeboren jongen
uitgebreid likt met rattenstammen waarbij de moeder haar
jongen amper likt. Het uitgebreid likken blijkt onder andere
te leiden tot minder methylering van het gen voor de gluco-
‘Gezondheid én gedrag van
de moeder/verzorger zijn via
epigenetische effecten langdurig
van invloed op de lichamelijke
en geestelijke conditie van de
nakomelingen’
corticoid receptor in de hippocampus. Hierdoor is er meer
expressie van dit gen en is de concentratie van de receptor in de
hippocampus hoger dan bij ratten die niet uitgebreid door hun
moeder worden gelikt. De (blijvend) verhoogde aanmaak van
glucocorticoid receptoren in de hippocampus maakt de ratjes
de rest van hun leven beter bestand tegen stress. Bij onderzoek
aan humaan hersenweefsel vond Meaney een parallel van het
likeffect van de rattenmoeders: mensen die slachtoffer waren
van kindermishandeling en/of verwaarlozing vertonen in de
hippocampus een verhoogde mate van methylering van het
gen voor de glucorticoid receptor (en dus minder expressie van
dit gen). Een recente uitgebreide DNA-analyse door het team
van Meaney heeft uitgewezen dat kindermishandeling gepaard
gaat met tal van andere methyleringen in het genoom. Wat
dit precies betekent voor het functioneren van het genoom en
voor het (latere) gedrag is nog onduidelijk. Wat voor Meaney
wel vaststaat is dat zowel de gezondheid als het gedrag van de
moeder/verzorger via epigenetische effecten langdurig van
invloed is op de lichamelijke en geestelijke conditie van de
nakomelingen. Veel knuffelen en aandacht geven vergroot de
kans dat kinderen later beter bestand zijn tegen stress. Waarmee
Meaney een moleculaire onderbouwing geeft van de oproep,
ruim 60 jaar geleden, van de Amerikaanse kinderarts Benjamin
Spock om kinderen vaker te knuffelen. Iets wat Spock overigens
als vader zelf niet in de praktijk bracht. n
congres
Epigenetica
Ofschoon Charles Darwin (1809-1882) de geschiedenis is ingegaan
als de ontdekker van de evolutietheorie, was het Jean-Babtiste
Lamarck (1744 - 1829) die als eerste opperde dat nieuwe soorten
ontstaan door veranderingen van bestaande soorten. Lamarck had
echter de pech de veranderingen van de soort te verklaren vanuit
een verkeerd mechanisme. Waar Darwin de evolutie baseerde
op voortdurende selectie van de meest geschikte, maar toevallig
ontstane veranderingen binnen een soort, hield Lamarck het op het
gericht doorgeven van eigenschappen die tijdens het leven verkregen
zijn. De ontdekking dat eigenschappen bepaald worden door
de volgorde van de nucleotiden in het DNA en dat hierin toevallige
mutaties kunnen optreden, beslechtte het pleit definitief in het
voordeel van Darwin’s visie. recent is echter duidelijk geworden dat
de omgeving wel degelijk eigenschappen kan beïnvloeden, zonder
dat er sprake is van een verandering in de nucleotidenvolgorde van
het DNA. Omgevingsfactoren kunnen leiden tot stabiele veranderingen
van genexpressie. een mechanisme dat leidt tot zo’n epigenetische
verandering is DNA-methylering. Sommige nucleotiden
worden dan – onder invloed van omgevingsprikkels – voorzien van
zogeheten methylgroepen. Die maken het DNA minder toegankelijk
voor transcriptiefactoren. De gemethyleerde genen kunnen hierdoor
minder goed tot expressie komen. Anderzijds maakt het koppelen
van acetyl-groepen aan histoneiwitten, de eiwitten waaromheen het
DNA is gewikkeld, genen juist beter toegankelijk voor transcriptiefactoren
wat leidt tot een toename van expressie van deze genen.
DNA-methylering en histonacetylering komen tot stand onder
invloed van omgevingsfactoren als voeding en stress. Hoe en in
hoeverre epigenetische veranderingen in de loop van het leven weer
ongedaan worden gemaakt, is onderwerp van onderzoek.
Donderdag 11 april 2013 (tweede congresdag),
10:30 – 12:45 uur
Plenaire sessie met de lezing van Michael Meaney:
‘environmental influence on gene expression’
DEPSYCHIATER 1 • 2013 21

Jan Hein van Dierendonck, wetenschapsjournalist
a
22
PLeNAIre SPreker
Larry Young
De hersenchemie van ons
Op de tweede congresdag houdt prof. dr. Larry Young
een lezing met de intrigerende titel the Chemistry
Between Us: From Genes and Brains to Monogamy
and Autism therapies. Hij is als hoogleraar verbonden
aan de afdeling Psychiatrie van de emory University
te Atlanta en geeft er leiding aan het Center
for translational Social Neuroscience. Onlangs
publiceerde hij met wetenschapsjournalist Brian
Alexander een boek over Love, Sex and the Science
of Attraction. Opent oxytocine mogelijkheden in de
behandeling van autisme?
Al vanaf het begin van zijn masterstudie biochemie aan de
Universiteit van Texas was Larry Young geïnteresseerd in de
moleculaire basis van complex diergedrag. ‘Bij Davis Crews
studeerde ik af op een hagedissensoort die zich, in tegenstelling
tot een nauw verwante soort, ongeslachtelijk voortplant,
maar wél pseudoseksueel gedrag vertoont: om eitjes te kunnen
produceren moeten deze vrouwtjes worden verleid en gestimuleerd
en daarom gedragen ze zich gedurende een deel van hun
cyclus als mannetjes.’ Voor zijn promotieonderzoek bij Thomas
Insel aan de Emory Universiteit verlegde hij zijn aandacht naar
woelmuizen (Microtus, Engels: vole). De prairiewoelmuis (M.
ochrogaster) is monogaam, met een levenslange partnerbinding,
terwijl de verder vrijwel identieke bergwoelmuis (M. montanus)
nauwelijks sociale bindingen aangaat. ‘De vergelijkende
‘Paarbindingsmoleculen spelen
niet alleen een rol bij hechting en
liefde, maar ook bij allerlei andere
sociale interacties’
moleculaire aanpak die ik had gebruikt voor de hagedissen pas
ik nu toe op woelmuizen. Eerder had men gevonden dat de
paarbinding van M. ochrogaster wordt gestuurd door de neuropeptiden
oxytocine en arginine vasopressine (AVP). We veronderstelden
een verschil in mate van productie, maar ontdekten
dat het ging om locatieverschillen van de betreffende receptoren
in het brein. Bij vrouwtjes bleken de nucleus accumbens (NA)
en de prefrontale cortex van belang. Als we hierin een oxytocineremmer
injecteerden, verloren ze prompt hun interesse in de
DEPSYCHIATER 1 • 2013
partner. Bij de mannetjes gebeurde dat na inspuiting van een
vasopressineremmer in het ventrale pallidum (VP), onderdeel
van hetzelfde netwerk als de NA.’
Partnergeur
Zowel NA als VP zijn betrokken bij het versterken van beloningen
en induceren van verslavingsgedrag – het zijn de gebieden
waar heroïne en cocaïne op inwerken. Zou paarbinding een
prettige vorm van verslaving kunnen zijn? Een ander onderzoek
toonde aan dat ook dopaminereceptoren een cruciale rol
spelen. Young: ‘We breidden ons onderzoek uit naar (gewone)
muizen omdat we die vrij gemakkelijk genetisch konden
manipuleren. Wat al snel opviel was dat muizen zonder oxytocinegen
nauwelijks hun soortgenoten herkenden: de hormonen
bleken het registreren en vastleggen van complexe sociale
(geur)informatie te reguleren. Oxytocine-injecties herstelden
dit geheugenprobleem weer. Nu maakt dopamine ervaringen
prettig en het komt vrij bij seks. Bereidwillige vrouwtjes ruiken
naar oestrus en die koppeling tussen een prettig gevoel en een
specifieke geur wordt vastgelegd. Omdat prairiewoelmuisvrouwtjes
in hun NA naast dopaminereceptoren ook oxytocinereceptoren
herbergen – en de mannetjes AVP-receptoren –
wordt de specifieke partnergeur hier gekoppeld aan het door
seks geactiveerde beloningssysteem. Het vormt de moleculaire
basis van partnerpreferentie.’
Oxytocine en liefde
‘Het interessante is dat oxytocine ook moedergedrag bevordert’,
vervolgt Young. ‘Na vrijkomen door vaginastimulatie stimuleert
het tijdens de baring de uteruscontractie en na tepelstimulatie
de melkejectie, maar tegelijkertijd komt het vrij in het
brein en dwingt de moeder haar aandacht op de jongen gericht
te houden – hun geur te onthouden en gemotiveerd te blijven
ze te verzorgen.
Als je vervolgens kijkt naar de mens, dan valt op dat tijdens seks
zowel sprake is van vaginastimulatie als van een borstenfixatie.
De menselijke seksualiteit heeft zich ontwikkeld in de richting
van maximale oxytocinestimulatie bij de vrouw. En ook bij
mensen is de seksdrive ontkoppeld van de ovulatiecyclus. Het
brein schenkt aandacht aan alle kenmerken die de partner
uniek maken – we paren niet voor niets bij voorkeur face to face
– en door stimulatie van bepaalde neurale netwerken ontstaat
de emotie die we “liefde” noemen.’
Vasopressine en trouw
AVP heeft in dit verband een andere functie. ‘In veel soorten
stimuleert het waakzaamheid, opwinding en territoriale agressie
en in monogame soorten wordt het vrouwtje deel van het
territorium dat moet worden beschermd. Aanvankelijk was

PLeNAIre SPreker
complex sociaal gedrag
mijn werk vooral gericht op het vergelijken van DNA-sequenties
van AVP-receptorgenen van M. ochrogaster en M. montanus. We
ontdekten dat het promotorgebied veel herhalingen bevat van
zogeheten microsatellite DNA en dat de lengtevariatie van dit
gebied het verschil in AVP-receptorgenexpressie kon verklaren.
Maar ook binnen de afzonderlijk soorten was er behoorlijk veel
variatie. Door dieren met korte (SM) en lange (LM) microsatellietsequenties
te kruisen kregen we SM- en LM-stammen met
respectievelijk weinig of veel AVP-receptor in bepaalde delen
van hun brein. Dat bleek gecorreleerd met de mate van sociale
binding. Kort nadat we dat in 2005 hadden gepubliceerd, publiceerde
een Zweedse onderzoeksgroep dezelfde promotorvariabiliteit
bij een menselijk AVP-receptorgen en een andere groep
wist deze variabiliteit te correleren met de mate van huwelijksgeluk
en -trouw.’
Oogcontact
Nadat Young vanaf 1996 was gaan werken voor de afdeling
Psychiatrie, plaatste hij het woelmuizenonderzoek in een
breder kader. ‘De laatste jaren is duidelijk geworden dat de
“paarbindingsmoleculen” niet alleen een rol spelen bij hechting
en liefde, maar ook bij allerlei andere sociale interacties.
Verschillende studies hebben laten zien dat oxytocine maakt
dat we elkaar langer in de ogen kijken, elkaars emoties lezen,
gezichten onthouden en ons bewuster zijn van onze sociale rol.
Mensen met een autistische stoornis geven minder aandacht
aan sociale aanwijzingen en hebben moeite met het lezen van
emoties. Dat leidde tot de gedachte dat het oxytocinesysteem
wellicht een interessant aangrijpingspunt zou kunnen zijn,
dat het op enigerlei wijze zou kunnen helpen om het functioneren
van mensen die bijvoorbeeld lijden aan een autistische
stoornis of schizofrenie te verhogen.’ Young denkt dan aan een
plaats binnen de setting van cognitieve gedragstherapie (socially
reinforced learning). ‘We willen bereiken dat de cliënt of patiënt
voor de duur van de behandelsessie, dus onder zeer goed
gecontroleerde omstandigheden, de emoties van de therapeut
kan lezen. Niet middels het type oxytocineneusspray waarmee
sommige bedrijven adverteren (“Liquid Trust”), want dan
komt de werkzame stof nauwelijks op de plek van bestemming,
maar door stimulatie van de melanocortine4-receptor middels
een systemisch toe te dienen stofje als melanotan-II, waardoor
oxytocine kortstondig lokaal wordt geproduceerd. In feite
willen we zo de vredige, intense aandacht creëren die ook een
moeder voelt op het moment dat ze haar baby voedt. We starten
nu een klinische studie waarbij we scoren of mensen na toediening
geneigd zijn vaker in de ogen anderen te kijken. Misschien
kan ik op het Voorjaarscongres al de eerste resultaten laten zien.’
Scheiden doet lijden
M. ochrogaster wordt dus een belangrijk model voor sociale
cognitie en sociale interacties. ‘We kunnen nu ook genexpressies
manipuleren en dat maakt dit model een buitengewoon krachtig
hulpmiddel bij het ontrafelen van de moleculaire biologie
van het complexe sociale gedrag van mensen. We kunnen in
dit model bijvoorbeeld ook de gevolgen van verlies van sociaal
contact bestuderen. Als we een mannetje scheiden van zijn
broer, dan heeft dat weinig effect op zijn gedrag. Maar scheiden
we hem van zijn vrouwtje, dan zien
we een type stress dat doet denken aan liefdesverdriet of rouw.
We weten nu dat dit gedrag wordt gereguleerd door het stresshormoon
corticotrophin releasing factor (CRF) en we zien dat
het stopt zodra we de CRF-receptor blokkeren. Onze hypothese
is dat deze CRF-gemedieerde onrust na scheiding van de partner
veroorzaakt dat het dier naar deze partner op zoek gaat – een
natuurlijk mechanisme dat paren helpt bij elkaar te blijven. Het
woelmuizenbrein kan dus mogelijk model staan voor wat er in
onze eigen hersenen gebeurt wanneer we een geliefde verliezen
en we proberen nu te achterhalen welk type CRF-receptor bij
dit proces betrokken is. n
congres
Donderdag 11 april 2013 (tweede congresdag),
10:30 – 12:45 uur
Plenaire sessie met de lezing van Larry Young:
‘the Chemistry Between Us: From Genes and Brains to
Monogamy and Autism therapies’
DEPSYCHIATER 1 • 2013 23

Nationale Psychiatrie Wetenschap Quiz
Breinstrijd 2013
Houdt u van Twee voor Twaalf? kent u Met het
mes op tafel? Jeopardy gezien? Deze quiz heeft
het allemaal, en u kunt allemaal meedoen! Met uw
deelname steunt u bovendien het Fonds Psychische
Gezondheid.
iIn navolging van de succesvolle Breinstrijd, tijdens het afgelopen
Voorjaarscongres, slaan de psychiaters van de toekomst
(afdeling SAP) en de Commissie Wetenschappelijke Activiteiten
(CWA) de handen wederom ineen voor een plezierige strijd
tussen oud en nieuw. Bij deze gelegenheid staan Rutger Jan van
der Graag en Peter Niesink, nu hun vertrek als voorzitter resp.
directeur bij de NVvP, nog een keer samen op het podium... en
wel als quizmasters!
Nieuw dit jaar is dat u door mee te doen gelijk het goede doel
steunt. Met uw aanwezigheid draagt u bij aan een sponsorbedrag
voor het Fonds Psychische Gezondheid. Kom dus in groten
getale naar deze prachtige belevenis!
Tijdens de Breinstrijd 2013 kan iedereen in het publiek
meedoen door middel van een persoonlijk stemkastje, waardoor
HHet presenteren van posters is voor alle onderzoekers (beginnend
of ervaren, jong of ouder) een ideale gelegenheid om onderzoeksprojecten
en de nieuwste resultaten bij een breed publiek
van collega’s over het voetlicht te brengen. Om het aantrekkelijker
te maken voor zowel onderzoekers als het publiek, worden
de posters nu op een groot scherm digitaal gepresenteerd.
Quizmasters Peter Niesink en Rutger Jan van der Gaag maken er een niet te missen avond van.
daadwerkelijk de grootste psychiater- en artsenbreinen worden
geselecteerd om de eindstrijd op het podium aan te gaan.
Deelname aan de Nationale Psychiatrie Wetenschap Quiz is
kosteloos, maar u dient zich wel vooraf - bij uw congresinschrijving
– aan te melden voor deze leerzame, maar vooral onvergetelijke
eerste congresavond. Graag tot dan!
Joris van der Vlugt, voorzitter Breinstrijd commissie 2013
congres
Posters: plenair, interactief en digitaal
Het hart van het congres
De posterpresentaties namen op voorgaande
Voorjaarscongressen een bescheiden plaats in, zowel
in aantal als qua positionering. Net als vorig jaar
worden de posters nu ‘in het hart van het congres’
geplaatst, zoals dat bij de meeste internationale
congressen gebeurt. Ook in digitale vorm, met
dagelijkse postersessies en flitspresentaties.
Tijdens de drie congresdagen brengen we, tijdens daarvoor
ingerichte lunchsessies, iedere dag een derde van de posters
speciaal onder de aandacht. Dezelfde aansprekende voorzitters
als vorig jaar (Jim van Os, Wim van den Brink en Robert
Schoevers) belichten ieder een selectie van de posters en bespreken
deze met het publiek. Daarnaast verzorgt een aantal posterindieners
flitspresentaties van 1 à 2 minuten. Elke dag wordt
Woensdag 10 april 2013 (eerste congresdag),
Nationale Psychiatrie Wetenschap Quiz
Auditorium 1, MECC Maastricht
17:00 - 18:00 uur Borrel voor bezoekers Nationale
Psychiatrie Wetenschap Quiz in MeCC-café (bruine kroeg)
18:00 - 19:15 uur Nationale Psychiatrie Wetenschap
Quiz in Auditorium 1
aan de leukste, grappigste, beste, meest aansprekende en meest
innovatieve poster een prijs uitgereikt. Op de derde congresdag
krijgen de drie dagwinnaars de mogelijkheid om hun poster
tijdens de laatste plenaire sessie nogmaals kort te presenteren
met een kort filmpje. Aan de hand van deze presentaties wordt
de uiteindelijke winnaar bekend gemaakt.
De CWA hoopt op deze manier met de plenaire, interactieve en
digitale presentatievorm het format van de posterpresentaties
te verbeteren en de posters steviger te positioneren in de wetenschappelijke
arena. Terwijl u geniet van een heerlijke, goed
verzorgde lunch wordt u over de laatste bevindingen bijgepraat.
De CWA verwacht dat u in groten getale en met veel belangstelling
de ‘posterpresentatie in een nieuw jasje’ zult bijwonen!
Namens de postercommissie van de CWA,
Thérèse van Amelsvoort, Gert-Jan Hendriks, Joost Janzing
congres
Woensdag 10 april 2013 (eerste congresdag)
donderdag 11 april 2013 (tweede congrsdag)
telkens van 13:00 tot 13:30 uur
Vrijdag 13 april (derde congresdag)
van 12:15 tot 12:45 uur
Postersessies
DEPSYCHIATER 1 • 2013 25

iIs het menselijk functioneren volledig te verklaren vanuit
biologische processen in het brein? Zijn wij ons brein? En
hebben wij mensen eigenlijk wel een werkelijk vrije wil? ‘Voor
veel medische wetenschappen zijn dit soort vraagstukken
vooral filosofisch van aard. Maar psychiaters hebben vanuit
hun werkveld vaker te maken met nadenken over en omgaan
met deze kwesties dan bijvoorbeeld een uroloog’, vertelt neurobioloog
Jeroen Geurts. ‘De neurowetenschappen hebben een
enorme vlucht genomen, maar verklaren niet alles. Het menselijk
brein is ook veel te complex voor een eenzijdige visie en
werkwijze. Voor een psychiater telt: hoe vertaal je de academische
inzichten naar je eigen patiënten? Dit debat gaat dan ook
over welk concept van ziekte – biologisch, psychodynamisch,
filosofisch of levensbeschouwelijk – op welk moment het meest
bruikbaar is in de behandelkamer.’
26
DeBAt
Neurobioloog Jeroen Geurts leidt centraal debat
‘Interdisciplinaire discussie maakt je
Naast interessante symposia en praktische workshops
volgen is het Voorjaarscongres bij uitstek de plek om
met vakgenoten in gesprek te gaan en de geest te
scherpen. Neurobioloog Jeroen Geurts leidt samen
met psychiater Odile van den Heuvel het centrale
debat van het Voorjaarscongres 2013: Diegenen
Omgeven.
Naomi Querido, wetenschapsjournalist
Vertalen van wetenschap
Geurts heeft ruime ervaring in het ‘vertalen van wetenschap’. Na
zijn opleiding tot medisch bioloog specialiseerde hij zich in de
neurowetenschappen. In 2005 promoveerde Geurts op onderzoek
naar grijze stof beschadigingen bij de zenuwaandoening
multiple sclerose (MS). ‘Toen merkte ik al dat ik het soms lastig
vond om bijvoorbeeld mijn eigen ouders uit te leggen waar ik
mee bezig was. Ook zag ik de toenemende behoefte aan het
‘vertalen’ van mijn onderzoek naar grensgebieden met andere
vakgebieden, zoals neurologie en psychiatrie.’
Zo werd Geurts actief in de wetenschapscommunicatie. Om
hersenonderzoek bekender te maken bij het grote publiek,
schreef hij de boeken Over de kop: fascinerende vragen over het
brein en Kopstukken, gesprekken met bekende wetenschappers
over hersenen en bewustzijn. ‘Naast wetenschappelijk onderzoek
naar MS ben ik me steeds meer bezig gaan houden met klinisch
translationeel onderzoek. Je moet uitleggen wat je met weten-
DEPSYCHIATER 1 • 2013
FOtOGrAFIe MArk VAN DeN BrINk
‘Het menselijk brein is veel te complex
voor een eenzijdige visie en werkwijze’
debatleider Jeroen Geurts, neurobioloog

DeBAt
een betere dokter en wetenschapper’
schap kunt. De wetenschap heeft haar wortels in de maatschappij
en moet uiteindelijk dienen om de samenleving te verrijken.’
Uitleggen wat je doet
De stichting Brein in Beeld, waar Geurts directeur van is, richt
zich op wetenschapsvertaling naar bijvoorbeeld kinderen en
het algemene volwassen publiek. ‘Kinderen vinden het fantastisch
en zijn niet geremd. Zo geven we bijvoorbeeld ‘hersenlessen’.
Daarbij laten we hersenmodellen zien, maar kijken
kinderen ook onder de microscoop, doen ze testjes en leren ze
analyseren hoe ze de kennis moeten interpreteren’, geeft Geurts
als voorbeeld. ‘Ook voor volwassenen organiseren we activiteiten.
Pas geleden hadden we een publiekslezing over de rol
van religie in de maatschappij. Toen ik na afloop even rondliep,
zag ik dat veel bezoekers bleven hangen. Niet alleen vanwege
de sfeer, ik hoorde ze ook napraten over het onderwerp van de
lezing. Dan maak je echt de vertaalslag.’
Discussie onder geleerden
De discussie over de betekenis van wetenschappelijke inzichten
en onderzoeken dient ook binnen de academische wereld
gevoerd te worden, vindt Geurts. ‘Vaak wordt een thema te
eenzijdig belicht, zowel richting het grote publiek als naar
wetenschappers. Niet alles valt te verklaren vanuit het functioneren
van het brein. Sterker nog, een onderwerp als ‘de
vrije wil’ kun je belichten vanuit vele perspectieven. Wat zijn
bijvoorbeeld de visies op ‘de vrije wil’ vanuit een filosoof, een
neurowetenschapper, een econoom en een forensisch orthopedagoog?
Het loont om met andere specialisten in gesprek te
gaan. Soms krijg je daardoor een eenduidiger beeld over het
thema, andere keren levert het juist discussie op. Een positief
effect daarvan is dat je met elkaar op zoek kunt gaan naar die
discrepanties en je daar vragen bij kunt stellen of er anders naar
kunt kijken. Je wordt er een betere dokter en wetenschapper
van.’
Klassieke discussie
Ook het debat op het Voorjaarscongres valt in die categorie.
‘Het is in zekere zin een klassieke nature vs nurture discussie’,
vindt Jeroen Geurts. ‘De valkuil daarvan is dat we ook
een klassiek debat voeren en eindigen met de conclusie “dat
beide belangrijk zijn”. Maar we weten wel dat het menselijk
brein veel complexer is dan een eenzijdige visie toelaat, laat
staan dat psychiatrische afwijkingen op één manier te verklaren
zijn. Psychiatrische aandoeningen komen voor binnen een
kader van genetische aanleg, omgevingsfactoren, relaties en de
levensfase waarin iemand verkeert. Ik zou het debat dan ook
willen toespitsen op het ontrafelen van deze gen-omgevingsinteracties.
In welke subgebieden ontstaan de discrepanties
tussen nature en nurture bij de behandeling van patiënten en
wanneer is welk concept het meest bruikbaar? Een psychiater
kan bijvoorbeeld te maken krijgen met religieuze gevoelens van
een patiënt: hoe kijk je daar als behandelaar tegenaan, wat is de
betekenis? En hoe kun je die patiënt het beste helpen? Al kan
religie “genetisch bepaald” zijn, je praat niet met genen, maar
met een patiënt.’
Actuele snijpunten
Er zijn nog meer actuele snijpunten in de psychiatrie die de
discussie meer dan waard zijn, onthult Geurts. ‘Je komt ook
uit op de vraag of vrije wil bestaat. Welke definitie hangt er
in de wetenschap aan ‘vrije wil’? En wat is daarop de visie van
Bestaat de ‘vrije wil’?
Wat is de definitie?
En wat is daarop de visie
van de psychiatrie?
de psychiatrie? Want zo’n definitie kan vérstrekkende gevolgen
hebben voor psychotherapeutische behandelingen. Stel dat de
vrije wil niet zou bestaan, dan zouden bijvoorbeeld gedragstherapie
of psychoanalyse nog weinig zinvol zijn. Hoewel de effecten
van psychoanalyse niet zijn te meten of te toetsen, werkt
de behandeling wel voor een bepaalde patiëntengroep. Blijft
zo’n dure therapievorm, die niet evidence based is, op de lange
termijn overeind in op basis van best practice?’
Daarom moeten psychiaters vanuit allerlei stromingen, achtergronden
en disciplines met elkaar in gesprek over dit soort
complexe materie, vindt Geurts. ‘Om bij dit voorbeeld te
blijven: er zijn veel verschillende studies gedaan naar ‘de vrije
wil’. Hoe we als maatschappij denken over dat concept, kan
gevolgen hebben voor de psychiatrie. Daarom is discussie zo
belangrijk: met elkaar, maar ook met andere wetenschappers en
het grote publiek. Om het wetenschappelijke ook maatschappelijk
en klinisch relevant te maken.’ Het Voorjaarscongres vormt
daartoe een prima startpunt, aldus Jeroen Geurts. ‘Er zijn veel
psychiaters bij elkaar, waardoor we vanuit allerlei perspectieven
grensoverschrijdend naar het vak kunnen kijken. Praten met
vakgenoten werpt nieuw licht op kwesties en verruimt je blik.’
DEPSYCHIATER 1 • 2013 27
»

“Rechercheurs
van de ziel”
Zo typeerde een landelijk dagblad
het werk van de gedragsdeskundigen
van het NIFP (Nederlands Instituut voor
Forensische Psychiatrie en Psychologie).
Als rapporteur Pro justitia
zet u uw expertise in om een advies
te geven aan onze justitiële ketenpartners
over de geestesgesteldheid van een verdachte.
Aan gedetineerde patiënten
biedt u psychomedische zorg
in voorbereiding op
een terugkeer naar de maatschappij.
Het is uitdagend en prikkelend werk
in multidisciplinaire teams
op het snijvlak van behandelen en beoordelen.
Het NIFP heeft op verschillende terreinen
regelmatig vacatures.
Het werk van de onafhankelijk gerechtelijk deskundige
Het NIFP onderhoudt een pool van psychiaters en psychologen die als
onafhankelijk gerechtelijk deskundige willen rapporteren over de persoon
van een verdachte. Rapportages worden gemaakt voor volwassenen en jeugdigen
in strafzaken én over kinderen (en eventueel) de ouders in civiele zaken.
Deze pool moet kwalitatief en kwantitatief op peil blijven. Rapporteurs die voor
het NIFP rapporteren maken deel uit van een netwerk van gedragsdeskundigen.
De website www.nifpnet.nl biedt collega’s uit het hele land een platform
voor het stellen van vragen en het discussiëren over de diverse onderwerpen
waarmee een rapporteur te maken krijgt. Ook is het de serviceportal voor
allerlei praktische zaken zoals de inschrijving bij de Kamer van Koophandel.
Op de website vindt u verder de nieuwste formats en richtlijnen en het actuele
opleidings- en trainingsaanbod. Zo biedt het NIFP de Opleiding Rapporteur aan
waarmee wij bijdragen aan de opname van deskundigen in het Nederlands
Register voor Gerechtelijk Deskundigen (NRGD).
Het werk van de NIFP psychiater in de forensische zorg
Het NIFP zoekt regelmatig naast onafhankelijke gerechtelijk deskundigen
ook regelmatig psychiaters. Psychiaters werken in kleine multidiscplinaire teams,
zijn (mede) verantwoordelijk voor de matching en toetsing van pro Justitia
rapportages, verlenen zorg aan psychiatrische patiënten die gedetineerd zijn
en werken samen met de coördinator indicatiestelling forensische zorg (IFZ)
met betrekking tot indicatiestellingen.
Het NIFP biedt ruime mogelijkheden voor verdere bij- en nascholing en voor
het doen van eventueel wetenschappelijk onderzoek. U neemt deel aan intervisie
en netwerkbijeenkomsten. Het werk betreft een brede schakering aan
psychiatrische problematiek, waarbij een multidisciplinaire benadering
essentieel is. Naast patiëntencontacten neemt u deel aan het wekelijkse
patiëntenoverleg binnen de penitentiaire inrichting, PPC’s of
het detentiecentrum. Verder heeft u een adviserende taak richting
het Openbaar ministerie en de Rechtbank en u overlegt regelmatig
met de diverse ketenpartners.
Werken als coördinator Indicatiestelling Forensische Zorg
Naast rapportage en zorg is het NIFP ook verantwoordelijk voor
de indicatiestelling forensische, klinische zorg.
Door middel van indicatiestelling wordt het meest geschikte niveau van zorg
en beveiliging voor een patiënt bepaald. De indicatiestelling is een onderdeel
van het project Vernieuwing Forensische Zorg.
Coördinatoren IFZ zijn verantwoordelijk voor het proces van indicatiestelling.
Bij het proces van indicatiestelling maken de coördinatoren IFZ gebruik van
rapportages van onafhankelijke deskundigen. Hierdoor vindt indicatiestelling
niet alleen onafhankelijk, maar ook objectief en vanuit een breed perspectief
plaats. Vanuit dit brede, objectieve perspectief wil NIFP/IFZ graag meedenken
over het gehele traject van indicatiestelling en plaatsing.
Naast het afgeven van indicatiebesluiten, informeert NIFP/IFZ de zorginkopers
over behoeftes aan zorg en eventuele moeilijkheden bij indicatiestelling
en de voorbereiding van plaatsing.
Meer informatie
(advertorial)
Wilt u meer weten over het NIFP en haar werkzaamheden, kijkt u dan op
www.nifpnet.nl of volg ons op Twitter: @PJrapporteurs. Op de website staan
de vacatures en de adresgegevens van alle NIFP locaties. Tevens kunt u zich
er aanmelden voor de rapporteursnieuwsbrief. Wanneer u geïnteresseerd bent
in het werk als gerechtelijk deskundige, kunt u contact opnemen met de locatie
bij u in de buurt. Het hoofd van dienst staat u graag te woord. De beloning van
onze professionals is conform de GGz-normen. Schriftelijke sollicitaties kunnen
gestuurd worden naar: nifp@dji.minjus.nl

De filosoof
stelling: ‘Het is verleidelijk
en riskant voor de
psychiatrie om zich vast te
leggen op één concept van
stoornis’ Gerben Meynen
Als bijzonder hoogleraar Forensische psychiatrie in Tilburg
verdiept dr. Gerben Meynen zich in vragen over toerekeningsvatbaarheid,
verantwoordelijkheid en vrije wil. Hij promoveerde
in de geneeskunde en in de filosofie.
Over de stelling: ‘De verleiding snapt iedereen: de psychiatrie
kan vaag overkomen, zeker binnen de geneeskunde. Het verlangen
naar duidelijkheid en concretisering is groot. Maar dat is
tegelijkertijd ook riskant. Er bestaan diverse definities van wat
een psychiatrische stoornis is, variërend van hersenziekte tot
sociaal construct en van schadelijke disfunctie tot verlies van
betekenis.
Geen enkele definitie doet recht aan het spectrum van aandoeningen
dat we zien, tegelijkertijd hebben ze allemaal iets
zinnigs. Kies je er één, dan raken andere benaderingen buiten
je gezichtsveld. Wanneer je je vastlegt, bestaat er een kans op
‘mismatches’ tussen theorie en praktijk en een vervormd beeld
van ons vak.’
stelling: ‘elk gedrag is
terug te voeren op het
D n a’
Jan Buitelaar
In binnen- en buitenland wordt prof. dr. Jan Buitelaar geprezen
voor zijn onderzoek op het gebied van autisme, ADHD
en andere ontwikkelingsstoornissen. Ook zijn onderzoek naar
expressie van genen geniet internationale bekendheid.
Over de stelling: ‘Het menselijk gedrag kun je vergelijken met
het bakken van een omelet. Je begint met ei, boter, en misschien
kaas, champignons of paprika. Met die bouwstenen ga je aan
de slag: je roert, draait en bakt. De omelet is het gevolg van de
ingrediënten en je kookkunsten. DNA kun je vergelijken met de
ingrediënten van je omelet.
Zonder DNA is er geen leven mogelijk en dus ook geen gedrag.
Voor het vormen van lichaam en hersenen is er tenslotte informatie
nodig uit het DNA. De inzichten in DNA zijn dus essentieel
voor een beter inzicht in gedrag.’
De dominee
De bioloog De analytica
DeBAt
stelling: ‘secularisatie is
de oorzaak van de toename
in de prevalentie van
psychiatrische stoornissen’
hans visser
Decennialang was emeritus ds. Hans Visser verbonden aan de
Nederlands-hervormde (thans PKN) Pauluskerk te Rotterdam.
Hij kreeg landelijke bekendheid door zijn inzet voor de situatie
van drugsverslaafden en daklozen.
Over de stelling: ‘Eeuwenlang was het heersende gedachtegoed
dat God een fenomeen buiten de mens is, die kon ingrijpen bij
levensgebeurtenissen en dus ook bij ziekte. Dat is ons ontvallen;
een negatieve kant van de secularisatie is dat het leven onttrokken
is aan religie.
God maakt nu deel uit van de eigen werkelijkheid, binnenin
onszelf. Soms betekent dit dat mensen zelf in meditatie of gebed
gaan, maar voor anderen is er “niets” meer, waardoor zieke
mensen soms in een staat van wanhoop belanden. Er blijft dus
behoefte aan spirituele ontwikkeling en zoeken naar betekenis.
Het is belangrijk om samen aan nieuwe vormen te werken in
het denken over God. Religieuze tradities kunnen behulpzaam
zijn bij het bepalen van ethische kaders.’
stelling: ‘elke psychiater
moet psychodynamisch
geschoold zijn om gedrag
te kunnen begrijpen’
Christa Widlund
Psychotherapeut en psychoanalytica drs. Christa Widlund is
werkzaam in eigen praktijk. Daarnaast bracht zij onder het pseudoniem
Anna Enquist verschillende romans en dichtbundels uit.
Over de stelling: ‘Onze discipline heeft de afgelopen decennia
een enorme ontwikkeling doorgemaakt. De “verklaringsmodellen”
uit de neurobiologie, de genetica en de leerpsychologie
geven wel kennis, maar geen begrip van wat mensen voelen. Dat
een patiënt wanen heeft kan biochemisch verklaard worden,
maar om de specifieke inhoud van de waan te begrijpen, hebben
we de psychodynamische theorie nodig. Veel weten is niet per
se veel begrijpen.
Psychodynamica gaat over betekenis toekennen aan de wetenschap.
Dat begrip is noodzakelijk om ons vak goed te kunnen
uitoefenen en niet alleen lijstjes af te vinken. De kunst voor de
psychiater is om een balans te vinden tussen “weten” en “begrijpen”.
Dat maakt ons vak zo boeiend.’
DEPSYCHIATER 1 • 2013 29

Wat nou, puberaal?
Over adolescenten
met een As I-stoornis
Donderdag 7 maart 2013
10.00 – 16.45 uur
Concern Congres Centrum, Amsterdam
Aan de orde komt o.a.
Kijk voor meer informatie en inschrijving op: www.benecke.nl
• De ‘normale adolescent’
• Angst
• Depressie
• Verslaving
• Eetstoornissen
Voorzitter
Dr. Moniek Thunnissen, psychiater

Een handleiding voor aios
Voorjaarskoorts
Bij het aanbreken van de lente steekt onder
psychiaters een periodieke koorts op, een
onhoudbare drang om massaal naar het zuiden van
het land te trekken: de Voorjaarskoorts. Als aios mag
je het alleen al vanuit antropologisch oogpunt niet
missen: zoveel psychiaters bij elkaar ‘in het wild’.
Hierbij bieden we jullie alvast een voorselectie van
de – wat ons betreft – meest interessante en leukste
activiteiten.
Wieneke Gerrits, aios Psychiatrie en SAP-voorzitter
Joris van der Vlugt, aios Psychiatrie en CWA-lid namens SAP
H
Het Voorjaarscongres biedt een aantal lezingen, discussiebijeenkomsten
en workshops die speciaal gericht zijn op aios. De
selectie die hieronder volgt is erop gericht dat aios de opgedane
kennis direct kunnen gebruiken in de dagelijkse praktijk.
Dagelijks
Aios zijn van harte uitgenodigd om iedere dag van 13:00
tot 13:30 deel te nemen aan de postersessies. Hierbij zullen
niemand minder dan Jim van Os, Wim van den Brink en Robert
Schoevers u door een veelheid aan posters van lopend onderzoek
loodsen.
Dag 1
Als je geïnteresseerd bent in het opzetten van een eigen praktijk,
is er op woensdag 10 april de workshop van Aukelien van
Nijen: ‘Hoe start ik een zelfstandig gevestigde psychiatriepraktijk?’.
Op dezelfde dag zal Lowijs Perquin met jullie in discussie
gaan over hoe je de beste video kunt maken voor onderwijsdoeleinden.
Peter van Harten maakt je wegwijs op de digitale
snelweg met zijn workshop ‘Internet in de Klinische Praktijk:
zoeken met www.psychiatrienet.nl’.
Voor aios die geïnteresseerd zijn in psychotherapie zijn er op
de eerste dag maar liefst vier symposia: ‘Mindfulness Based
Cognitive Therapy (MBCT)’, ‘Psychotherapie bij psychose’,
‘Psychotherapie bij Ernstige Persoonlijkheidsstoornissen’ en ‘De
Behandeling van adolescenten met een borderline persoonlijkheidsstoornis:
adaptaties, onderzoeksresultaten en werkzame
factoren’.
Voor de klinische praktijk zijn er deze dag symposia over
‘Clozapine’, ‘Apathie bij ouderen’, ‘Beloop-beïnvloedende factoren
bij bipolaire stoornissen’ en ‘Lifestyle bij ADHD’.
Dag 2
Op donderdag 11 april neemt Peter van Harten je bij de hand
in zijn workshop ‘Schrijf een Wetenschappelijk Artikel!’. Audrey
van Schaik zal je uitdagen mee te denken over ons onderwijsprogramma
en dit ter discussie stellen in ‘HOOP 2.0: evaluatie
en herziening’. Indira Tendolkar introduceert je in beleidsintervisie
tijdens de workshop ‘Model voor (in company) beleidsintervisie
voor beginnende psychiaters’. Ook is er een workshop
over de werking en de impact van het Tuchtcollege en kun je je
bekwamen in de interne geneeskunde bij oudere psychiatrische
patiënten. Het bespreekbaar maken van seksualiteit bij mensen
’ik ga meestal naar het
voorjaarscongres om zelf
een presentatie te houden
over mijn onderzoek en om
met collega’s ideeën uit te
wisselen. Daarnaast heeft het
congres een divers aanbod
qua onderwerpen, dus er is
voor elk wat wils. Tenslotte
is er natuurlijk ruimte voor
gezelligheid, bijvoorbeeld
bij het feest.’
Marrit de Boer, 5e jaars aios
SAP
DEPSYCHIATER 1 • 2013 31

SPOEDEISENDE GGZ 2013
- AMBULANTISERING -
Een interactieve studiedag
met workshops
Vrijdag 22 maart 2013
9.00 - 16.30 uur
Maarssen
www.continuumpsychiatrie.nl

‘Tijdens het voorjaarscongres van de nVvP passeren zoveel
onderwerpen de revue; er zitten er altijd wel een aantal bij die
ik mis in de opleiding en waar ik graag nog iets over hoor.
Daarnaast is het een mooie kans om de collegae buiten de
(reguliere) opleidingssetting mee te maken.’
binnen de (geestelijke) gezondheidszorg wordt je voorgedaan
door Willem-Jan Cuypers. Ook is er aandacht voor risicotaxatie
en behandeling van suïcidaliteit en Jules Tielens zal je introduceren
in ‘Motivational Interviewing Technieken volgens de LEAP
Method’ bij mensen met een psychose.
Voor de klinische praktijk zijn er deze dag symposia over farmacogenetica
en spiegelbepalingen in de dagelijkse praktijk, suïcidaliteit
in de crisisdienst en de behandeling van adolescenten
met een borderline persoonlijkheidsstoornis. Daarnaast zijn
er nog symposia over alcohol, autisme, angststoornissen en
nieuwe inzichten in de effectiviteit van cognitieve gedragstherapie
voor depressie.
Dag 3
Op vrijdag 12 april zal Dineke Snippe een workshop geven over
‘Interpersoonlijke Psychotherapie in een Ambulante Groep’
(een geprotocolleerde behandeling voor depressie). Daarbij kun
je je neurologische kennis ophalen bij de workshop ‘Neurologie
voor de (oudere) psychiatrische patiënten’. Voor diegenen
die meer van psychotherapie houden, is er de workshop
‘Mentalization-Based Treatment: inleiding en nieuwe ontwik-
Klaas van der Lingen, 4e jaars aios
SAP
kelingen’. Je kunt tevens in discussie over de combinatie van de
opleiding tot psychiater en promotieonderzoek.
Voor de klinische praktijk zijn er deze dag symposia over
‘Forensische psychiatrie: bewegingsstoornissen in hun
context’, ‘Somatiek/Ziekenhuispsychiatrie’, ‘De klinische
presentatie van vroeg en laat ontstane stoornissen in de
ouderenpsychiatrie’, ‘Psychose’, ‘Depressie bij Ouderen’,
‘Persoonlijkheidsstoornissen in de DSM-5 en ICD-11: van
diagnostiek naar indicatiestelling’.
Dit jaar is er een symposium over Leiderschap in de psychiatrie,
georganiseerd door aios. Met Dinesh Bhugra, ex-president
van The Royal College of Psychiatrists, als speciale gast. Houd
hiervoor de inschrijving op de website van de NVvP in de
gaten. Er worden daarnaast veel specialistische onderwerpen
behandeld en er zijn tal van verdiepingspraatjes. Een overzicht
van de SAP-activiteiten vind je op pagina 7. Aios mogen zeker
de Nationale Psychiatrie Wetenschap Quiz (Breinstrijd!) en de
feestavond niet missen. Voor extra informatie over de programmering
en tips voor aios kun je terecht in de SAP-stand op het
Voorjaarscongres zelf. n
‘ik ga al sinds ik anios ben jaarlijks naar het Voorjaarscongres,
omdat er onafhankelijk van het thema altijd zoveel interessante
onderwerpen zijn om je kennis mee op te halen. Het is ook een leuke
manier om contact te houden met collega’s in andere regio’s!’
Laurien engelsma, 3e jaars aios
DEPSYCHIATER 1 • 2013 33

34
eVeN VOOrSteLLeN
Het team van De Psychiater
Wie zijn de mensen achter dit blad? Wat zijn hun
plannen met De Psychiater? en wat doen zij eigenlijk
tijdens het Voorjaarscongres?
Piet Verhagen, psychiater, programmaleider persoonlijkheidsstoornissen,
behandeling dmv (groeps)
psychotherapie bij GGZ Centraal Harderwijk
Hoofdredacteur sinds zomer 2011
‘Ik wil De Psychiater nog meer spreekbuis laten zijn door en
voor psychiaters (in opleiding). Het is duidelijk dat het blad
veel gelezen wordt en het commentaar van collega’s is meestal
positief kritisch. Het vakgebied is niet zo braaf als het lijkt.
Er leeft heel veel op de werkvloer. Er zijn veel ideeën over, en
visies op, hoe het vak te beoefenen; er is voortdurende creativiteit
met verrassende resultaten. Dát over het voetlicht brengen,
is een uitdaging en dat kan nog veel beter. Lezers kunnen
onbeschroomd meedoen. Ik wil iedereen die een bijdrage wil
leveren dan ook oproepen om zich aan te melden voor ons
lezerspanel, via depsychiater@bpmbv.nl. Ik zou ook graag
zien dat De Psychiater in veel bredere kring gelezen wordt.
Maatschappelijk en politiek gesproken was het nodig – en is het
gelukt – om de psychiatrie meer een stem te geven, maar dat
kan en moet veel breder.’
‘Op het Voorjaarscongres geef ik zelf (mede) de workshop
‘Psychiatrie, religie en spiritualiteit’ en ben ik voorzitter van de
discussie ‘Kwaliteitsvisitatie: voor en door psychiaters’. Leuk om
te doen en hopelijk is er veel belangstelling voor.’ n
Daniëla Cohen, communicatieadviseur bij de NVvP, vervangt
Hilke Verdijk i.v.m. zwangerschapsverlof
Lid van de redactieraad sinds november 2012
‘Ik houd me bezit met corporate en interne communicatie.
Deelname aan de redactieraad is part of the job, maar toevallig
wel een tak van sport die ik graag beoefen. Als redactielid
is het voor mij interessant om de psychiater van dichterbij te
observeren. Ik wens het blad toe dat steeds meer mensen het
gaan lezen en erover praten. En actief deelnemen: word lid van
het lezerspanel!’
‘Op het Voorjaarscongres zal ik vooral bezig zijn met het
ontvangen van pers en aanverwante zaken. Ik zie uit naar de
plenaire lezingen.’ n
Roel Eijsberg, kinder-en jeugdpsychiater, 1e geneeskundige
en opleider bij de JeugdriaggNHZ en bij de
kinderdagkliniek van triversum, specialisatie
autisme en LVG.
Lid van de redactieraad sinds 2010
‘Ik heb me aangemeld voor de redactieraad om de kinder- en
jeugdpsychiatrie meer aandacht te geven in De Psychiater en om
DEPSYCHIATER 1 • 2013
een kruisbestuiving te laten plaatsvinden met mijn hoofdredacteurschap
van de nieuwsbrief KJP. In meer algemene zin omdat ik
iets voor de NVvP wil doen en omdat ik nieuwe ontwikkelingen
in het vak van nabij wil blijven volgen. Redacties worden meestal
bevolkt door actieve en nieuwsgierige mensen en daar hoor ik
graag bij. Het bijzondere aan De Psychiater vind ik de verbindende
functie die het blad heeft en het brede scala aan onderwerpen. Als
redactielid word ik geprikkeld om gemotiveerd commentaar te
leveren op de inzendingen. Ik zou lezers graag willen oproepen
om meer interactief met het blad om te gaan en om stukken met
meningen, commentaar of columns in te sturen.’
‘Ik ben zeker van plan een of twee dagen naar het Voorjaars-
congres te gaan. Ik kies bij voorkeur iets waar ik nog weinig van
weet, dat is verrassender.’ n
John Hoogeveen, hoofd behandelzaken bij de Pi-Groep,
generalist met als aandachtsgebieden
psychotische stoornissen, verslaving en
adolescenten
Lid van de redactieraad sinds december 2012
‘Mijn motivatie komt voort uit mijn eigen plezier om te schrijven
en de wens om zicht te krijgen op wat er leeft binnen
de psychiatrie en dit te verspreiden onder vakgenoten. De
Psychiater – het blad dan – mag van mij dikker met ook
aandacht voor wetgeving, ethiek, literatuur, cinema en filosofie.
Mijn wens is dat De Psychiater bijdraagt aan het beter bundelen
van onze krachten en het ontwikkelen van een gemeenschappelijke
visie, om zo te voorkomen dat ons vak nog verder wordt
uitgekleed en uitgehold. Hoe wordt de psychiater weer proactief
en leidend in plaats van lijdend?’
‘Het Voorjaarscongres biedt altijd weer de mogelijkheid om
oude collega’s te ontmoeten. In het kader van de afbrokkelende
macht van de psychiater kijk ik uit naar de workshop over de
medische staf.’ n
Marcel Monden, psychiater bij GGZ Noord Holland Noord,
werkzaam in een FACt team dat Schagen
en omgeving bedient, aandachtsgebied
ePA.
Lid van de redactieraad sinds 1 januari 2013
‘Mijn motivatie om lid te worden is aandacht te geven aan
de behandeling en begeleiding van EPA-patiënten in De
Psychiater. Daarnaast vind ik schrijven, redigeren en het
bedenken van onderwerpen voor artikelen uitdagend. Ik
hoop dat het tijdschrift verder evolueert naar een lay-out die
er nog meer uitspringt en naar een inhoud met naast informatieve
artikelen ook prikkelende stukken die uitdagen en
oproepen tot discussie, in een tijd waarin de ggz weer volop
in beweging is.’
‘Ik ga zeker naar het Voorjaarscongres en kijk vooral uit naar
de plenaire lezingen, met name over de neurogenetica.’ n
GrOePSFOtO FOtOGrAFIe FLOrIS De rIDDer
FOtO eIJSBerG FOtOGrAFIe: ArCHIeF eIJSBerG

Maartje Katzenbauer, aios psychiatrie, 3e jaars,
aandachtsgebied volwassenen?
Lid van de redactieraad sinds 2012,
namens de SAP
‘Ik wilde graag een aios-rubriek opzetten in De Psychiater. Het
blad is een goede manier om het vakgebied en zijn spelers te
leren kennen. Als redactielid zie ik het als een podium om zaken
onder de aandacht te brengen. Ik streef naar een blad dat ons
imago verbetert en waarin vaker controversiële thema’s aan de
orde komen. Authentiek, origineel, herkenbaar. De Psychiater
moet een merk worden en niet alleen door onze beroepsgroep
gelezen worden, maar ook door de pers. Ik wil met name de
SAP-leden oproepen om hun ideeën met de SAP of de redactie
te delen. Met mijn journalistieke ervaring kan ik helpen om die
ideeën om te zetten in een artikel.’
‘Op het Voorjaarscongres vind ik het symposium over leiderschap
in de psychiatrie, georganiseerd door aios, niet te missen.
Verder ga ik graag naar de lezing van psychiatrienet.nl en vind
je mij bij de SAP-stand, een ontmoetingsplaats voor aios uit
verschillende instellingen.’ n
Joseph de Man, Psychiatrisch adviseur bij het Ministerie van
Veiligheid en Justitie en daarnaast zelfstandig
gevestigd psychiater.
Lid van de redactieraad sinds 2009
‘Ik zie De Psychiater vooral als een blad dat niet slechts de
belangwekkende functie van verenigingsorgaan vervult, maar
vooral ook inspirerend, verrassend en belangwekkend moet zijn
voor de praktiserend psychiater. Het lezen van De Psychiater
moet geen plicht zijn, maar een genoegen. Daarbij is het mijns
inziens de taak van de samenstellers van het blad om de context
van maatschappelijke ontwikkelingen, en de bijzondere taak
en positie van vak en beoefenaren, centraal te stellen. Voor de
lezers zie ik een actieve, dialogerende rol weggelegd, eerder dan
dat zij als bums on seats tekst consumeren…’
eVeN VOOrSteLLeN
‘Op het Voorjaarscongres gaat mijn bijzondere belangstelling
uit naar sessies met betrekking tot mijn interessegebieden
biologische psychiatrie, EPA, forensische en beleidspsychiatrie,
wetgeving, filosofie en ethiek. Verder gaat mijn interesse
uit naar de ontwikkelingen op het gebied van diagnostiek en
classificatie.’ n
Irene van Vliet, psychiater, chef de (poli)clinique in het Leids
Universitair Medisch Centrum, aandachtsgebieden
therapieresistente depressie en
angststoornissen, eCt, richtlijnontwikkeling.
Lid van de redactieraad sinds voorjaar 2008
‘Goed dat er naast het wetenschappelijke Tijdschrift voor
Psychiatrie een blad voor psychiaters is waarin op een andere
manier aandacht is voor de wetenschap en het psychiater-zijn,
en alle aspecten daar omheen. Daar draag ik graag aan bij vanuit
de academische wereld. De redactie ervaar ik als een aardige
club mensen en we worden prima professioneel ondersteund.
De boodschap van De Psychiater? Ik denk dat we best trots
mogen zijn op ons vak en alle ontwikkelingen die gaande zijn,
zonder stil te blijven navelstaren natuurlijk. Positief vooruit.’
‘Ik bezoek natuurlijk het Voorjaarscongres. Om te zien wat er
allemaal gaande is, om boeiende lezingen, workshops, discussiegroepen
te ontdekken en natuurlijk ook voor de ‘wandelgangen’,
de sociale contacten.’ n
Lara Geeurickx, eindredacteur sinds juli 2012, werkzaam bij
uitgeverij BPM
‘Samen met deze inspirerende groep van ervaren psychiaters/redactieleden
onderzoek ik, vanuit mijn achtergrond
als journalist en bladenmaker, nieuwe mogelijkheden voor
De Psychiater en help ik de vele ideeën te vertalen naar een
sterke bladformule. Hoe zorgen we elke editie weer voor een
evenwichtig nummer – qua inhoud en qua vorm? Hoe maken
we het hier scherper en daar vriendelijker,
en in het geheel een blad dat
informeert, inspireert en verbindt?
Wanneer psychiaters het niet meer
hebben over De Psychiater maar
over ‘ons blad’, ben ik (bijna)
tevreden...’
‘Het Voorjaarscongres –
mijn eerste – zie ik als drie
dagen boordevol inspiratie
en ontmoetingen met lezers
van De Psychiater.’ n
De leden van de redactieraad v.l.n.r.
Joseph de Man, John Hoogveen,
Lara Geeurickx, Marcel Monden,
Daniëla Cohen, Piet Verhagen,
Maartje Katzenbauer en Irene van Vliet.
Inzet links: Hilke Verdijk (NVvP), nu met
zwangerschapsverlof. Inzet rechts:
Roel Eijsberg.
DEPSYCHIATER 1 • 2013 35

VACATURE
Gezocht:
Accrediteurs én Commissieleden
voor de Commissie Accreditatie Bij- en Nascholing
Wilt u een bijdrage leveren aan het continu verbeteren van de kwaliteit van bij- en nascholing?
Dan bent u de juiste persoon om u kandidaat te stellen als accrediteur en/of
lid van de Commissie Accreditatie Bij- en Nascholing.
De Commissie Accreditatie Bij- en Nascholing (ABNA) coördineert en bewaakt de kwaliteit van bij- en nascholing en
draagt daarmee bij aan het continu verder ontwikkelen van de kennis en competenties van de psychiater. Zij bevordert
(en behoudt overzicht over) een breed gedifferentieerd aanbod van bij- en nascholing op hoog niveau.
De (kern)commissie ABNA bestaat uit zes tot zeven leden. Met ingang van 2013 is een verandering in de commissiestructuur
voorzien: van een commissie met enkel accrediterende commissieleden naar een structuur waarin naast de
accrediterende kerncommissieleden ook voorzien is in accrediteurs die geen lid zijn van de kerncommissie. Het is de
bedoeling om naast de kerncommissie een brede poule te maken van accrediteurs, die de commissieleden kunnen
ondersteunen in het accrediteren van bij- en nascholing.
Vanwege deze verandering is de commissie op zoek naar nieuwe commissieleden en accrediteurs.
De taken van een commissielid omvatten:
Het voorbereiden en bijwonen van ABNA vergaderingen;
Het inventariseren van voor de commissie relevante onderwerpen, en het inbrengen van deze onderwerpen in
de vergadering;
Beoordelen van accreditatieaanvragen;
Meedenken over verbeteringen/aanpassingen in beoordelingssysteem GAIA;
De taken van een accrediteur omvatten:
Beoordelen van accreditatieaanvragen;
Meedenken over verbeteringen/aanpassingen in beoordelingssysteem GAIA;
Bijwonen van twee ABNA commissievergaderingen per jaar, specifiek gericht op afstemming van accrediteurs
met betrekking tot (veranderende) accreditatievoorwaarden en complexe accreditatieaanvragen.
De commissie ABNA zoekt mensen die:
Lid van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie zijn;
Geen relatie met de farmaceutische industrie hebben;
Bekendheid en ervaring hebben met en geïnteresseerd zijn in de ontwikkelingen in bij- en nascholing;
Enthousiast zijn over de functie, creatief zijn in het vinden van oplossingen en communicatief zijn ingesteld.
De inspanning als commissielid vergt zes tot acht uur per maand. De vergaderingen van de commissie ABNA vinden vijf
keer per jaar plaats op donderdag van 19.00 – 21.00 uur.
De termijn van een commissielid bedraagt drie jaar, met de mogelijkheid zich twee maal herkiesbaar te stellen voor
de periode van drie jaar. Het commissielid ontvangt een jaarlijkse vacatievergoeding, die (deels) afhankelijk is van het
aantal gedane accreditatiebeoordelingen.
De inspanning als accrediteur is wisselend. Afhankelijk van individuele interesse en mogelijkheden kan men zelf
bepalen hoeveel uren men aan accreditatie van bij- en nascholing wil en kan besteden. Dit kan zeer variabel zijn en
afgestemd op de persoonlijke mogelijkheden. De afstemmingsvergadering voor de accrediteurs van de commissie
ABNA vindt twee keer per jaar plaats op donderdag van 19.00 – 21.00 uur. De accrediteur ontvangt een vergoeding per
beoordeelde accreditatieaanvraag.
Sollicitatie U kunt uw sollicitatie met CV, en daarbij graag uw voorkeur voor commissielid dan wel accrediteur, richten
aan: Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie t.a.v. mevrouw Marjolein Boshuisen o.v.v. Functie commissielid/accrediteur
ABNA, Postbus 20062, 3502 LB Utrecht, E-mail: info@nvvp.net.
Meer informatie Voor functie-inhoudelijke en overige vragen kunt u contact opnemen met mevrouw Marjolein Boshuisen,
voorzitter commissie ABNA via e-mail: l.grotenhuis@nvvp.net.

De Commissie voor Accreditatie Bij- en Nascholing (ABNA)
Nieuwe ontwikkelingen vragen om extra accrediteurs
Bij- en nascholing is voor medisch specialisten verplicht
gesteld en aan regels gebonden. Binnen onze vereniging is
het de commissie ABNA (Accreditatie Bij- en Nascholing)
die de accreditatie van bij- en nascholing verzorgt en het
Verenigingsbestuur over bij- en nascholing adviseert.
Het terrein van bij- en nascholing is dynamisch en bruist van nieuwe ontwikkelingen.
Iedere medisch specialist heeft tegenwoordig een persoonlijk dossier in
GAIA, met een portfolio waarin zichtbaar is wat je aan geaccrediteerde nascholing
hebt gevolgd en hoeveel punten dat heeft opgeleverd. Als je het serieus
wilt aanpakken en een doordacht bij- en nascholingsplan wilt maken, kan je
ook nog kijken welke CanMeds competenties je versterkt hebt door de verschillende
nascholingsactiviteiten. De commissie ABNA is betrokken geweest bij de
ontwikkeling van dit portfolio. En beleid maken we natuurlijk niet alleen. Ook
andere medische beroepsverenigingen in binnen- en buitenland zijn bezig met
bij- en nascholingsvragen. De voorzitter van de commissie ABNA neemt deel
aan overkoepelende gremia op dit gebied.
Trends en dilemma’s
Accreditatie van e-learning en accreditatie voor het lezen van tijdschriftartikelen
zijn onderwerpen die veel aandacht vragen op dit moment.
Elke accreditatieaanvraag wordt grofweg beoordeeld op de volgende criteria:
• is de inhoud van deze bij- en nascholing relevant voor psychiaters?
• is de inhoud van voldoende kwaliteit?
adv
pag 37
1/2 NVvp aco
• is de informatie objectief (waarbij de Code geneesmiddelenreclame één
van onze richtsnoeren is)?
Het aantal te beoordelen aanvragen voor accreditatie is groot, soms te groot,
zeker na het vertrek van een aantal zeer ervaren leden. Bij een te kleine bezetting
loopt niet alleen de beoordeling vertraging op, maar dreigen we ook
alleen nog maar puntjes te tellen en niet meer toe te komen aan het signaleren
van trends en dilemma’s. Terwijl dat laatste juist door de commissieleden
als inspirerend en bevredigend wordt gezien.
Nieuwe opzet
In overleg met het Verenigingsbestuur en de directeur gaat de commissie
binnenkort starten met een andere opzet, die meer variatie in gevraagde
inzet mogelijk maakt.
Commissieleden zullen de werkzaamheden als voorheen voortzetten, met
naast het accrediteren van bij- en nascholing, vijf keer per jaar een vergadering
waarin voorwaarden worden afgewogen en beleid wordt gemaakt.
Daarnaast zal een poule van accrediteurs worden gevormd, die vooral aanvragen
voor bij- en nascholing zullen beoordelen en daarnaast twee keer per jaar
een afstemmingsvergadering zullen hebben. Alle accrediteurs kunnen per
periode laten weten hoeveel aanvragen ze kunnen verwerken en ze ontvangen
per beoordeling een financiële vergoeding.
Interesse?
U vindt de vacatures op de pagina hiernaast en op www.nvvp.net.
Vacature specialist Adviescommissie van de KNMG
Ter behandeling van bezwaren tegen beslissingen genomen door één van de registratiecommissies in het
kader van registratie of herregistratie, is ingevolge de Algemene wet bestuursrecht (Awb) een adviescommissie
ingesteld. In deze adviescommissie (ACO) is voor elk van de erkende zelfstandige specialismen een
specialistlid benoemd.
Door het a open van de termijn van een van de specialisten is de ACO op zoek naar een specialist (m/v).
Van de specialist wordt deskundigheid verwacht op het gebied van opleiding en registratie in het desbetreffende
specialisme. Voorts mag de voor te dragen specialist geen deel uitmaken van, of werkzaam zijn onder verantwoordelijkheid
van het college of van een registratiecommissie. De voor te dragen specialist mag evenmin deel
uitmaken van, of werkzaam zijn onder verantwoordelijkheid van het bestuur van de KNMG of van een beroepsvereniging.
Het gelijktijdig lidmaatschap van de Commissie voor Geschillen en de ACO is geen bezwaar.
De ervaring is dat jaarlijks enkele tientallen bezwaren aan de ACO worden voorgelegd. Daardoor zal slechts
incidenteel een beroep worden gedaan op een lid uit een bepaald specialisme. De zittingen van de ACO vinden
plaats in Domus Medica, Mercatorlaan 1200 te Utrecht. De leden ontvangen per hoorzittingsdag € 191,-- vacatiegeld
en € 0,19 per kilometer of de kosten van openbaar vervoer vergoed.
Specialistleden:
Zijn ingeschreven in een register van specialisten
Bij voorkeur actief werkzaam als specialist
Beschikken over een scherp analytisch vermogen
Hebben af niteit met wet- en regelgeving op het gebied van de gezondheidszorg, in het bijzonder op
het gebied van de opleiding en registratie van specialisten
Hebben af niteit met de (juridische) afhandeling van bezwaarschriften.
Leden worden benoemd door het overleg van voorzitters van de registratiecommissies voor de duur van vier jaar
en zijn aansluitend eenmaal herbenoembaar. Voor het totale pro el verwijzen wij u naar www.nvvp.net.
U kunt uw CV en motivatie vóór 15 februari per e-mail sturen aan Noortje Sax, directeur NVvP, n.sax@nvvp.net.
Voor meer informatie over de functie kunt u zich ook tot Noortje Sax richten.
DEPSYCHIATER 1 • 2013 37

38
OrGANISAtIe
Intussen, achter de schermen...
Drie dagen, meer dan 150 parallelsessies en ruim
2500 bezoekers. Om dat allemaal in goede banen
te leiden, zijn ervaren krachten achter de schermen
nodig. Voor de organisatoren is het Voorjaarscongres
een evenement dat 364 dagen duurt...
Het team van Congress Company (v.l.n.r.): account manager Bram Huntink, teamleider Karla Haas
en projectmanager Joyca van Essen. Projectmanager Kim Willems was niet aanwezig bij de fotosessie
maar zal er wel bij zijn op het Voorjaarscongres. Inzet: manager Arjan Appel.
COLOFON
De Psychiater is een onafhankelijk tijdschrift van de
Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie en uitgeverij
BPM. De Psychiater verschijnt 10 maal per jaar in
een oplage van 3.700 exemplaren.
REDACTIE
Benecke
Lara Geeurickx, eindredactie
Postbus 2644
1000 CP Amsterdam
E-mail: depsychiater@bpmbv.nl
REDACTIERAAD
Piet Verhagen, psychiater, GGz Centraal, Harderwijk
(hoofdredacteur) | Daniëla Cohen, beleidsmedewerker
Communicatie NVvP | Roel Eijsberg, kinderpsychiater
en 1e geneeskundige, Jeugdriagg-NHZ,
Haarlem | John Hoogeveen, hoofd behandelzaken
Pi-Groep | Maartje Katzenbauer, aios Psychiatrie,
GGz Centraal, Amersfoort | Joseph de Man, psychiater,
Ministerie van Justitie, Directie Forensische Zorg
DJI, Den Haag | Marcel Monden, psychiater GGZ
Noord Holland Noord | Dr. Irene van Vliet, psychiater,
chef de clinique afdeling Psychiatrie, LUMC,
Leiden | Hilke Verdijk, beleidsmedewerker communicatie,
NVvP, Utrecht
DEPSYCHIATER 1 • 2013
FOtOGrAFIe CONGreSS COMPANY
UITGEVER
BPM, Wijnand van Dijk
VERENIGINGSSECRETARIAAT
NVvP
Noortje Sax, directeur
Postbus 20062, 3502 LB Utrecht
Telefoon: 030 – 282 33 03, fax: 030 – 288 84 00
E-mail: info@nvvp.net, Website: www.nvvp.net
MEDEWERKERS AAN DIT NUMMER
Thérese van Amelsvoort | Mark van den Brink
Jan Hein van Dierendonck | Marten Dooper
Annemarie van Elburg | Wieneke Gerrits
Gert-Jan Hendriks | Odile van den Heuvel
Marloes Hollander | Jorn Hövels | Joost Janzing
Carien de Kloet | Trudy Kroese | Pieter van Megchelen
Naomi Querido | Floris de Ridder | Eric Ruhé
Joris van der Vlugt | Remco de Winter
VORMGEVING EN OPMAAK
Novente vormgevers, Lunteren
FOTO OMSLAG
Trudy Kroese, Diemen en iStock Photo
PRODUCTIE
Veldhuis Media, Raalte
‘Een warm bad van drie dagen, waar je vol energie weer
weggaat.’ Zo omschrijft Arjan Appel van Congress Company
het Voorjaarscongres van de NVvP. Hij en zijn team leven er een
heel jaar naartoe. ‘We hebben één dag pauze en dat is de eerste
dag na het congres. Daarna begint het voor ons weer: eerst de
evaluaties, daarna het logistieke traject voor de volgende editie.
Met ons team regelen we, kort gezegd, alles behalve de inhoud
– die is natuurlijk in handen van de Congrescommissie. Wij
zorgen voor alles daar omheen, van opbouw en draaiboek tot
en met de koffie en thee.’
welkom gevoel
Een groter congres voor medisch specialisten is er niet in
Nederland, zegt Appel. Dat maakt het voor hem en zijn
team ook heel bijzonder. ‘Door de wet van de grote getallen
kun je voor dit congres dingen doen die voor een kleinere
doelgroep onmogelijk, want onbetaalbaar, zouden zijn.
Alleen al de ruimte: je kan in het hele land niet veel locaties
vinden die zoveel mensen en zoveel parallelsessies drie dagen
lang kunnen huisvesten. We kunnen een App laten ontwikkelen,
werken met digitale presentaties voor de posters, een
programmaboek ontwikkelen in nauwe samenwerking met
De Psychiater... Er is een grote stand van de NVvP zodat
zij hun eigen plek en uitstraling hebben als ontvangende
partij. We kunnen de industrie een ideaal forum geven, dat
trouwens ieder jaar ook druk wordt bezocht. Dat allemaal
samen maakt het congres áf, een rijke ervaring voor bezoekers
en sprekers. Zodra je binnen komt, voel je dat alles klopt
en sta je meteen tussen je collega’s. Dat welkom gevoel is ons
streven. En natuurlijk: het recordaantal bezoekers van vorig
jaar minimaal evenaren.’ n
ABONNEMENTEN
Leden van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie
krijgen de De Psychiater kosteloos toege stuurd.
Andere geïnteresseerde professionals kunnen zich via
de uitgever abonneren à € 94,50 per jaar.
ADRESWIJZIGING
NVvP-leden kunnen een adreswijziging sturen
naar het verenigingssecretariaat in Utrecht.
ADVERTENTIES
Cross Advertising
Westerkade 2, 3116 GJ Schiedam
Telefoon: 010 – 742 10 23
E-mail: gezondheidszorg@crossadvertising.nl
Website: www.crossmedianederland.com
© BPM 2013 ISSN 1380-3468
Dit tijdschrift is gedrukt op ecologisch verantwoord papier.
De uitspraken van auteurs en geïnter viewden in artikelen
in deze uitgave weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs het
stand punt van de redactie en de uitgever. Ook zijn uitgever
en redactie niet verantwoordelijk voor de inhoud van
andere uitingen, zoals cartoons, columns en advertenties.
De redactie heeft geprobeerd alle rechthebbenden op teksten
en beeld te achterhalen. In gevallen dat dit niet gelukt is,
vragen wij u contact op te nemen met de eindredacteur,
via lara.geeurickx@benecke.nl.

Beknopte productinformatie Lexapro®
Samenstelling en farmaceutische vorm: Lexapro 10 mg, 15 mg en 20 mg fi lmomhulde tabletten en Lexapro
20 mg/ml druppels bevatten escitalopram (als oxalaat). Eigenschappen: N06AB: Selectieve serotonineheropnameremmer
(SSRI) Indicatie: Behandeling van depressieve episodes, paniekstoornis met of zonder pleinvrees, sociale
angststoornis (sociale fobie), gegeneraliseerde angststoornis, obsessieve-compulsieve stoornis. Dosering: Lexapro
20 mg/ml druppels: 1 druppel bevat 1 mg escitalopram. Depressieve episodes, gegeneraliseerde angststoornis en
obsessieve-compulsieve stoornis: Eenmaal daags 10 mg, afhankelijk van respons verhogen tot maximaal 20 mg/dag.
Paniekstoornis: Eerste week 5 mg/dag, daarna 10 mg/dag. Afhankelijk van respons verhogen tot maximaal 20 mg/
dag. Sociale angststoornis: Eenmaal daags 10 mg. Afhankelijk van respons verlagen tot 5 mg/dag of verhogen tot
maximaal 20 mg/dag. Ouderen: Eenmaal daags 5 mg, afhankelijk van respons verhogen tot maximaal 10 mg/dag.
Kinderen en adolescenten: Niet gebruiken. Verminderde nierfunctie: Voorzichtigheid is geboden bij ernstige nierinsuffi
ciëntie (CLCR < 30 ml/min). Verminderde leverfunctie: Eerste 2 weken 5 mg/dag, daarna afhankelijk van respons
eventueel verhogen tot maximaal 10 mg/dag. Trage CYP2C19-metaboliseerders: Eerste 2 weken 5 mg/dag, daarna
afhankelijk van respons eventueel verhogen tot maximaal 10 mg/dag. Staken van de behandeling: Dosis geleidelijk
afbouwen gedurende 1 of 2 weken om onttrekkingsverschijnselen te voorkomen. Contraïndicaties: Overgevoeligheid
voor het werkzaam bestanddeel of één van de hulpstoffen. Gebruik van niet-selectieve, irreversibele MAOremmers,
reversibele MAO-remmers (bijv moclobemide), linezolid en selegiline. Een bekende QT-interval verlenging
of het aangeboren lange QT-syndroom. Gebruik van geneesmiddelen die het QT-interval verlengen.
Bijzondere waarschuwingen en voorzorgen bij gebruik: De volgende waarschuwingen en voorzorgen zijn van
toepassing op de categorie SSRI’s: In klinische studies bij kinderen en adolescenten < 25 jaar werden suïcidaal gedrag
en vijandigheid vaker waargenomen bij antidepressiva gebruikers dan bij placebo gebruikers. Lage aanvangsdosis
wordt aanbevolen om kans op anxiogeen effect bij patiënten met paniekstoornis te verminderen. Gebruik staken
indien insulten optreden. Patiënten met epilepsie zorgvuldig volgen, indien frequentie insulten toeneemt, gebruik
staken. Voorzichtigheid is geboden bij patiënten met (hypo)manie in anamnese, gebruik staken indien manische
fase intreedt. Bij patiënten met diabetes kan SSRI gebruik glycemische instelling beïnvloeden. Risico op suïcide kan
toenemen in de vroege stadia van herstel, patiënten dienen daarom zeer goed gevolgd te worden. Bij SSRI/SNRI
gebruik is er kans op de ontwikkeling van akathisie. Voorzichtigheid is geboden bij ouderen, cirrotische patiënten en
patiënten die behandeld worden met geneesmiddelen die een hyponatriëmie kunnen veroorzaken vanwege zeldzame
meldingen van hyponatriëmie. Voorzichtigheid is geboden bij SSRI gebruik i.c.m. geneesmiddelen die de bloedingstijd
kunnen verlengen. Er is weinig klinische ervaring i.c.m. ECT. Voorzichtigheid is geboden i.c.m. andere geneesmiddelen
met een serotonerg effect, in zeldzame gevallen is het serotoninesyndroom gemeld. Gelijktijdig gebruik met Sint-
Janskruid kan kans op bijwerkingen verhogen. Vooral bij abrupt staken kunnen er zich onttrekkings-verschijnselen
voordoen; dosis geleidelijk afbouwen. Voorzichtigheid is geboden bij patiënten met coronaire hartziekte. Escitalopram
blijkt een verlenging van het QT-interval te veroorzaken. Voorzichtigheid is geboden bij patienten met bepaalde
vormen van hartproblemen of elektrolytenverstoring. Een ECG moet overwogen worden bij patienten met een stabiele
hartziekte. Bij tekenen van hartaritmieën moet de behandeling worden gestopt en een ECG worden gemaakt.
Interacties: Voorzichtigheid is geboden i.c.m.lithium, tryptofaan en middelen die de prikkeldrempel kunnen verlagen.
Geen interacties te verwachten i.c.m. alcohol, echter combinatie wordt niet aangeraden. Voorzichtigheid is geboden
i.c.m. CYP2C19 remmers. Combinaties met cimetidine en omeprazol kunnen leiden tot matig verhoogde escitalopram
spiegels. Escitalopram remt CYP2D6 en (in vitro) CYP2C19, voorzichtigheid is geboden i.c.m. middelen die
door deze enzymen worden gemetaboliseerd. Bijwerkingen: onder meer verminderde eetlust, verhoogde eetlust,
gewichtstoename, angst, rusteloosheid, abnormaal dromen, verminderd libido, anorgasmie (vrouwen), slapeloosheid,
slaperigheid, duizeligheid, paresthesie, tremor, sinusitis, geeuwen, misselijkheid, diarree, constipatie, overgeven, droge
mond, overmatig transpireren, artralgie, myalgie, ejaculatie stoornis (man), impotentie, vermoeidheid, koorts. Voor
een volledig overzicht gelieve de volledige productinformatie te raadplegen. Presentatievormen verkrijgbaar in
Nederland: Lexapro 10 mg: 28, 56 (EAG) of 100 tabletten; Lexapro 15 mg: 28 of 100 tabletten; Lexapro 20 mg: 28,
56 (EAG) of 100 tabletten; Lexapro 20 mg/ml: 15 ml fl acon. Vergoedingsstatus: Lexapro is een U.R. geneesmiddel
en wordt volledig vergoed. Prijsinformatie: zie Z-index. Datum: januari 2012 De volledige productinformatie is op
aanvraag verkrijgbaar: Lundbeck B.V. Herikerbergweg 100, 1101 CM, Amsterdam. Tel: 020-6971901.
Fax: 020-6910632. E-mail: netherlands@lundbeck.com
Referentie:
1. Cipriani et al., Lancet 2009; 373: 746-758
Xeplion verkorte productinformatie
Productinformatie bij advertentie elders in dit blad
Samenstelling: Xeplion bevat 39 mg, 78 mg, 117 mg, 156 mg of 234 mg paliperidonpalmitaat in een voorgevulde spuit,
overeenkomend met respectievelijk 25 mg, 50 mg, 75 mg, 100 mg of 150 mg paliperidon. Het bestaat uit een waterige suspensie
voor injectie met verlengde afgifte. Indicatie: Xeplion is geïndiceerd voor de onderhoudsbehandeling van schizofrenie bij volwassen
patiënten die reeds gestabiliseerd zijn met paliperidon of risperidon. In een selectieve groep patiënten met schizofrenie en een eerdere
respons op oraal paliperidon of risperidon kan Xeplion worden gebruikt zonder voorafgaande stabilisatie op een orale behandeling, als
de psychotische symptomen mild tot matig zijn en een langwerkende injecteerbare behandeling vereist is. Dosering: De aanbevolen
startdosis van Xeplion is 150 mg op behandeldag 1 en 100 mg één week later (dag 8), beide toegediend in de deltaspier om snel
therapeutische concentraties te bereiken. Na de tweede dosis kunnen de maandelijkse onderhoudsdoses worden toegediend in de
delta- of in de bilspier. De aanbevolen maandelijkse onderhoudsdosis is 75 mg; sommige patiënten kunnen baat hebben bij een
hogere of lagere dosis binnen het aanbevolen bereik van 25 tot 150 mg, afhankelijk van de verdraagbaarheid en/of werkzaamheid
bij de individuele patiënt. Ouderen: Bij een normale nierfunctie is geen dosisaanpassing nodig. Lever- en nierfunctiestoornissen: Voor
patiënten met milde nierinsufficiëntie dient de dosering verlaagd te worden. Xeplion wordt niet aanbevolen bij patiënten met matige
of ernstige nierinsufficiëntie. Er is geen dosisaanpassing nodig bij patiënten met milde of matige leverinsufficiëntie. Voorzichtigheid
is geboden bij patiënten met ernstige leverinsufficiëntie. Kinderen: De veiligheid en werkzaamheid van Xeplion bij kinderen
< 18 jaar zijn niet vastgesteld. Wijze van toediening: Xeplion is uitsluitend bestemd voor intramusculair gebruik. De startdoses
van dag 1 en dag 8 moeten beide worden toegediend in de deltaspier om snel de therapeutische concentratie te bereiken. Na de
tweede dosis kunnen de maandelijkse onderhoudsdoses worden toegediend in de delta- of in de bilspier. Er wordt geadviseerd te
wisselen tussen links en rechts. Contra-indicaties: Overgevoeligheid voor het werkzaam bestanddeel, voor risperidon of voor één
van de hulpstoffen. Belangrijkste waarschuwingen en voorzorgen: Xeplion mag niet worden gebruikt om een acuut geagiteerde
of ernstig psychotische staat te reguleren als onmiddellijke symptoombeheersing noodzakelijk is. Voorzichtigheid is geboden
wanneer paliperidon wordt voorgeschreven aan patiënten met een bekende cardiovasculaire ziekte of een familiegeschiedenis van
QT-verlenging, en bij gelijktijdig gebruik met andere geneesmiddelen waarvan men aanneemt dat ze het QT-interval verlengen.
Optreden van het maligne neurolepticasyndroom is gemeld bij gebruik van paliperidon. Geneesmiddelen met dopaminereceptorantagonistische
eigenschappen worden geassocieerd met de inductie van tardieve dyskinesie. Bij antipsychotica, waaronder
Xeplion, zijn gevallen van leukopenie, neutropenie en agranulocytose gemeld. Hyperglykemie, diabetes mellitus en verergering van
reeds bestaande diabetes zijn tijdens de behandeling met paliperidon gemeld. Conform de gebruikte richtlijnen voor antipsychotica
wordt gepaste klinische opvolging aanbevolen. Paliperidon moet met voorzichtigheid worden gebruikt bij patiënten met mogelijke
prolactineafhankelijke tumoren. Door de alfablokkerende eigenschappen kan paliperidon orthostatische hypotensie induceren bij
sommige patiënten. Xeplion dient met voorzichtigheid te worden gebruikt bij patiënten met een voorgeschiedenis van epileptische
aanvallen of die andere aandoeningen hebben die de drempel voor epileptische aanvallen kunnen verlagen. De plasmaconcentraties
van paliperidon zijn verhoogd bij patiënten met nierinsufficiëntie. Xeplion wordt niet aanbevolen bij patiënten met een matige
of ernstige nierinsufficiëntie. Xeplion dient met voorzichtigheid te worden gebruikt bij oudere patiënten met dementie die
risicofactoren vertonen voor een beroerte. Artsen dienen de risico’s tegen de voordelen af te wegen als ze Xeplion voorschrijven
aan patiënten met de ziekte van Parkinson of met Lewy-body-dementie. Van antipsychotica met alfa-adrenerge blokkerende
effecten is gemeld dat ze priapisme kunnen induceren. Bij antipsychotica wordt een verstoring gezien in het vermogen van het
lichaam om de lichaamstemperatuur te verlagen. Met het gebruik van antipsychotica zijn gevallen van veneuze trombo-embolie
gemeld. Bij het gebruik van Xeplion is aanzienlijke gewichtstoename gemeld. Het gewicht moet regelmatig worden gecontroleerd.
Voorzichtigheid is geboden om een onbedoelde injectie van Xeplion in een bloedvat te vermijden. Interacties: Paliperidon veroorzaakt
hoogstwaarschijnlijk geen klinisch belangrijke farmacokinetische interacties met geneesmiddelen die gemetaboliseerd worden
door cytochroom-P-450 iso-enzymen. Men dient voorzichtig te zijn met het gebruik van Xeplion in combinatie met andere
centraal werkende geneesmiddelen. Paliperidon kan het effect van levodopa en andere dopamine-agonisten tegenwerken.
Aangezien paliperidon orthostatische hypotensie kan induceren, kan een versterkt effect optreden als Xeplion wordt toegediend
in combinatie met andere geneesmiddelen met een vergelijkbaar effect. Voorzichtigheid is geboden wanneer paliperidon in
combinatie gebruikt wordt met andere geneesmiddelen waarvan bekend is dat ze de drempel voor epileptische aanvallen kunnen
verlagen. Bij gelijktijdige toediening van Xeplion met carbamazepine dient de dosis mogelijk te worden aangepast. Gelijktijdige
toediening van risperidon of oraal paliperidon met Xeplion moet zorgvuldig worden overwogen. Zwangerschap en borstvoeding:
Xeplion dient niet tijdens de zwangerschap te worden gebruikt, tenzij strikt noodzakelijk. Xeplion dient niet te worden gebruikt
door vrouwen die borstvoeding geven. Bijwerkingen: Voor een volledige opsomming van de bijwerkingen zie de uitgebreide
productinformatie. Hieronder volgt een opsomming van bijwerkingen die vaak of zeer vaak optraden: insomnia, hoofdpijn, angst,
bovenste luchtweginfectie, reacties op de injectieplaats, parkinsonisme, gewichtstoename, gewicht verlaagd, acathisie, agitatie,
sedatie/somnolentie, nausea, constipatie, duizeligheid, musculoskeletale pijn, tachycardie, bradycardie, tremor, abdominale pijn,
braken, diarree, vermoeidheid, dystonie, urineweginfectie, influenza, hyperprolactinemie, hyperglykemie, bloed triglyceriden
verhoogd, depressie, dyskinesie, hypertensie, hoest, neuscongestie, tandpijn, dyspepsie, transaminasen verhoogd, rash, rugpijn,
pyrexie, asthenie. Verpakking: Een verpakking Xeplion bevat een voorgevulde spuit met een 22G 1½-inch veiligheidsnaald en
een 23G 1-inch veiligheidsnaald. Afleveringsstatus: UR. Datum: Juli 2012. De uitgebreide productinformatie is op verzoek
beschikbaar. - Kijk voor de laatste versie van de SmPC tekst op www.janssennederland.nl > geneesmiddelen > registratieteksten.
Internet: www.janssennederland.nl - E-mail: janssen@jacnl.jnj.com - Telefoon: 0800-242 42 42
Janssen-Cilag B.V.
© Janssen-Cilag B.V., - PHNL/XEP/1012/0076

adv
pag 40
Janssen