In bijlage - Psychiatrisch Ziekenhuis Sint-Norbertus

OPEN MONUMENTENDAG
BONHEIDEN • DUFFEL • PUTTE • SINT-KATELIJNE-WAVER

VOORWOORD
Dit jaar focust Open Monumentendag op het erfgoed dat te maken heeft met het
geestelijk, lichamelijk en maatschappelijk welzijn van de mens. De aandacht gaat uit
naar bouwwerken en instellingen die speciaal voor allerlei vormen van ‘Zorg’ werden
opgetrokken. Bedoeling is alle ‘Zorg’-aspecten onder de loep te nemen die bepalend
zijn geweest voor de voorziening, de architectuur en de inrichting ervan. In deze context
komen ook de parken en landschapsvormen die bij zulke monumenten behoren aan
bod.
Op 13 september krijgt het publiek een monumentale weg door een rijk stuk cultuurgeschiedenis
aangeboden. De omstandigheden en de praktijk van ‘Zorg’ vertellen
immers veel over de cultuur waarin werd geleefd. Zorg voor de mens, is zorg voor
lichaam en geest. Het inzicht in die samenhang varieerde naargelang de periode in de
geschiedenis en hield min of meer gelijke tred met de evolutie van een intuïtieve naar
een meer wetenschappelijke aanpak.
Om de achtergronden en ontwikkelingen van ‘Zorg’ te ontdekken, hoeft u beslist het
niet ver te gaan zoeken. Bonheiden, Duffel, Putte en Sint-Katelijne-Waver stellen ter
gelegenheid van deze 21 ste Open Monumentendag immers een waaier aan monumenten
en bezienswaardigheden voor die verband houden met dit jaarthema. U vindt ze
ruim toegelicht terug in deze brochure.
Zoals de voorgaande jaren kunnen onze vier gemeenten bij de openstelling van de
monumenten rekenen op diverse vrijwilligers, verenigingen en organisaties. Zonder hen
was het gevarieerde en aantrekkelijke programma dat onze regio u biedt, niet mogelijk
geweest.
Wij wensen u dan ook een aangenaam en leerrijk bezoek aan onze monumenten en
activiteiten toe !
E. Duchesne G. De Vos E. Vercammen P. Gysbrechts
Burgemeester Burgemeester Burgemeester Burgemeester
Bonheiden Duffel Sint-Katelijne-Waver Putte

BONHEIDEN-RIJMENAM
KAPEL IMELDAZIEKENHUIS
IMELDALAAN 9 – BONHEIDEN
10 – 18 UUR
Begin jaren ’30 kocht de Duffelse
kloostergemeenschap Norbertienen
(nu : Convent van Betlehem) tientallen
hectaren dennenbos en landerijen
in Bonheiden. Ze bouwden er
een klooster en een sanatorium.
Eerwaarde heer A. Puttemans,
bestuurder, en Moeder Imelda, algemeen
overste van de congregatie,
waren de stuwende krachten van het
initiatief. Om de toegewijde en verdienstelijke
overste in de herinnering te bewaren, werd haar kloosternaam ‘Imelda’ aan
het sanatorium - en nadien ook aan het ziekenhuis - gegeven.
Vanzelfsprekend mocht de bouw van een kapel niet achterwege blijven. Er werd geld
noch moeite gespaard om tot een mooie én waardevolle realisatie te komen. Getuige
daarvan zijn o.a. de prachtige kleurglasramen die de kapel rijkelijk en kunstzinnig versieren.
Architect van de kapel was Alfred Minner, die onder meer ook de kerk van Zemst
heeft ontworpen.
Oorspronkelijk was de kapel verbonden met het klooster. Pas toen het klooster werd
afgebroken bij latere verbouwingswerken van het Imeldaziekenhuis, werd de kapel een
losstaand gebouw.
Voor de kloostergemeenschap – en
later ook voor de patiënten van het
ziekenhuis – was de kapel van het
Imeldaziekenhuis een plaats voor
eucharistie, gebed en bezinning.
Tijdens de restauratie van de Onze-
Lieve-Vrouwekerk in het centrum van
Bonheiden (1986-1987) was de
kapel zelfs de centrale kerk voor de
kerkgemeenschap van Bonheidencentrum.

De kapel van het Imeldaziekenhuis heeft nu geen ‘kerkelijke’ functie meer. Ze vormt de
centrale congres- en evenementenruimte voor het ziekenhuis. Omwille van die gewijzigde
functiebestemming, is de kapel ook niet meer vrij toegankelijk.
Speciaal voor Open Monumentendag zet de kapel op zondag 13 september haar
deuren open voor het grote publiek. U krijgt de unieke gelegenheid om de prachtig
gerestaureerde kapel van het Imeldaziekenhuis Bonheiden te bezoeken en de
mooie glasramen te bewonderen. Bovendien is er in de kapel een fototentoonstelling
die de architecturale evolutie van het Imeldaziekenhuis in beeld brengt.
’T BRUGHUIZEKE
DIJK 10 – RIJMENAM
10 – 18 UUR
In ’t Brughuizeke kan je met Open
Monumentendag de tentoonstelling
‘Zorg voor de jeugd in de
scholen’ bekijken die kadert
binnen het 125-jarig bestaan van
de school in Rijmenam. Er wordt
een vergelijking gemaakt tussen
onderwijs vroeger en nu, specifiek
voor de lessen aardrijkskunde,
geschiedenis en natuurkunde.
Naast de tentoonstelling is er in
’t Brughuizeke ook tijd en plaats
voor een babbel, een hapje en
een verfrissing. De Heemkring
’t Hoefyser heet u alvast van harte
welkom!

Hoe de deelnemende monumenten bereiken:
Te voet of met de fiets kom je overal dichtbij en het is nog milieuvriendelijk erbij!
Openbaar busvervoer:
- Er is een rechtstreekse buslijn vanuit
Mechelen naar het Imeldaziekenhuis.
- Vanuit Mechelen kan je eveneens een bus
nemen tot in Rijmenam-centrum;
’t Brughuizeke ligt op wandelafstand van
het centrum.
Met de wagen:
- Het Imeldaziekenhuis heeft een ruime
parking – opgelet: betalend parkeren!
- Aan ’t Brughuizeke is parkeerruimte
beperkt – parkeer daarom best in
Rijmenam-centrum.
Meer info i.v.m. Open Monumentendag in
Bonheiden-Rijmenam:
Tot en met vrijdag 11 september
kan u voor info terecht bij:
GC ’t Blikveld
Waversesteenweg 11 – 2820 Bonheiden
T 015-50 28 72 – E-mail: sandra.verschueren@bonheiden.be
Op zondag 13 september, Open Monumentendag zelf, kan u voor informatie terecht
bij de deelnemende monumenten.
Website-info
www.openmonumenten.be (programma Open Monumentendag Vlaanderen)
www.bonheiden.be (programma Bonheiden-Rijmenam)
Open Monumentendag Bonheiden-Rijmenam is een organisatie van het
Gemeentebestuur Bonheiden in samenwerking met het Imeldaziekenhuis
Bonheiden en de Heemkring ’t Hoefyser Rijmenam.
Het Gemeentebestuur Bonheiden dankt alle medewerkers aan Open
Monumentendag voor hun inzet!

SINT-KATELIJNE-WAVER
BORGERSTEIN, HET VROEGERE SINT-JOZEFSEMINARIE
KAPEL EN BISSCHOPSZAAL
IJZERENVELD 147
10 – 18 UUR
Eén van de grootste gebouwencomplexen
van Sint-Katelijne-Waver vind je
op IJzerenveld aan Pasbrug, dicht bij
Mechelen : Borgerstein, het vroegere
Sint-Jozefseminarie. Twee enorme vleugels
– de voorste 160 meter lang, de
achterste 220 meter – zijn onderling
verbonden door drie tussengebouwen.
In het midden achterin ligt de kapel
met een klokkentoren van veertig
meter hoog. Architect van het instituut
is Simon Van Craen. Zijn gebeeldhouwd hoofd kijkt nog altijd van op de klokkentoren
van de kapel uit op het domein.
Kardinaal Jozef Van Roey liet het instituut voor priesteropleidingen bouwen tussen 1933
en 1936. Het indrukwekkende complex paste in de Katholieke Actie, opgericht door
paus Pius XI : het was een krachtig religieus offensief om de secularisering van de maatschappij
een halt toe te roepen. De campagne had succes, want vanaf 1923 zat het aantal
priesterroepingen in de lift. In die tijdgeest ontstond in 1924 De Pelgrim, een vereniging
van Vlaamse kunstenaars, schrijvers en architecten die met hun werk de christelijke
gedachte wilden uitdragen. Leden van De Pelgrim waren actief bij de decoratie van het
Sint-Jozefseminarie.
Architect Van Craen koos voor een opmerkelijke combinatie van neoromaans met elementen
uit de art deco. Vooral in de kapel, die plaats biedt aan vierhonderd gelovigen,
komt dit mooi tot uiting. Het is een éénbeukige neoromaanse kapel, gewelfd met brede
gordelbogen rond een dragende metalen structuur die met steen is bekleed. Boven de
orgeltribune zien we art deco-glasramen met zingende en musicerende engelen. Aan
elke zijde van het schip zijn er vier ramen waarin strak en frontaal heiligen en hun attributen
zijn afgebeeld. Louis Crespin ontwierp de ramen en Florent Colpaert, een van de
belangrijkste glazeniers van het interbellum, zorgde rond 1939 voor de uitvoering.
Onder de ramen hangt een zeer moderne kruisweg, gecreëerd met tegeltableaus (ontwerp
: Van Craen – uitvoering : Colruyt). In de apsis gaat de aandacht meteen naar het
art deco-glasraam van Colpaert met de voorstelling van de Heilige Drievuldigheid.

Het altaar staat nog op de oorspronkelijke
plaats, ver van de gelovigen verwijderd.
Deze traditionele opstelling staat
toch wel sterk in contrast met de vele
vernieuwende elementen in het
gebouw. Het was een ‘oefenkerk’ waar
de seminaristen, aan de kleine zijaltaren
alle rituelen van de eucharistie
onder de knie konden krijgen.
Interessant is ook de Bisschopszaal,
met een portret ten voeten uit van kardinaal
Van Roey en grote 19de-eeuwse reproducties van Italiaanse meesters, geschilderd
door Théo Van Rysselberghe en Godfried Guffens.
Vanaf het midden van de jaren 1950 ging het snel bergaf met de priesterroepingen. Na
1965 stond het complex bijna leeg. Op 24 september 1974 kocht Borgerstein vzw de
gebouwen en het park van het aartsbisdom. Vandaag is het één van de grootste voorzieningen
voor de opvang van volwassen personen met een handicap en van bejaarden.
Bij de aanpassingswerken is de authenticiteit nagenoeg intact gebleven.
Tijdens de Open Monumentendag kan je de kapel en de Bisschopszaal bezichtigen.
Op vrijdag 11 en zaterdag 12 september vinden de Borgersteinfeesten plaats
met een gevarieerd feestprogramma. Tijdens het weekend is er aandacht voor de
nieuwe paviljoenen, waarvoor de eerste steenlegging op zaterdag is gepland.
SINT-ELISABETHRUSTOORD
WILSONSTRAAT 28
13 – 18 UUR
Het “Sint-Elisabethgodshuis”, werd in
1908 opgericht in de Offendonkstraat,
vandaag Wilsonstraat. Het armenbestuur
liet het naar plannen van provinciaal architect
Eduard Careels bouwen om een
testamentaire beschikking van Alexandra
de Raedt uit te voeren. Deze welstellende
dame was eigenares van kasteeltje
Fruytenborg aan het station van Sint-Katelijne-Waver. Zij wenste dat, na haar overlijden,
het kasteel gebruikt werd als een tehuis voor hulpbehoevende bejaarden en schonk het
gebouw daarom aan het armenbestuur van Sint-Katelijne-Waver. Het armenbestuur verkocht
echter het domein omdat het niet centraal was gelegen en bouwde met de
opbrengst een rusthuis dichter bij dorp van Sint-Katelijne-Waver.

De eerste twee decennia bestuurden de “zusters van de Verrezen Zaligmaker” uit Sint-
Niklaas het rusthuis, tussen 1928 en 1991 waren het de zusters augustinessen uit Lier.
Het neogotische karakter van de straatkant bleef, ook na de verbouwingen in de jaren
1980, grotendeels bewaard. Opvallend zijn de natuurstenen speklagen en het driepasmotief
in de timpanen boven de ramen. De centrale kapel heeft een groot spitsboogvormig
raam tussen de hoeksteunberen en twee torens met een veelhoekige naaldspits.
Onderaan elk van deze torens zijn er portieken met spitsboogarcaden en korfboogdeuren.
In de portalen staan de sterk verweerde beelden van Sint-Elisabeth en Sint-
Vincentius a Paulo, patroon van de armen en de stichtende zustercongregatie.
Op Open Monumentendag wordt er gegidst in de kapel en langs een kleine tentoonstelling.
Opgelet: er is kermis in het centrum van Sint-Katelijne-Waver! Het
rusthuis is gemakkelijk met de fiets te bereiken. met de auto volgt u best
Stationsstraat - Duffelsesteenweg - Offendonkstraat.
DOMEIN ROOSENDAEL
ROZENDAAL (ZIJSTRAAT LANGE ZANDSTRAAT)
10 – 18 UUR
Dit jaar werd het domein van Roosendael door Pasar tot mooiste plekje van Sint-
Katelijne-Waver uitgeroepen. De site aan de oever van de Nete is inderdaad prachtig en
heeft een fascinerend verleden.
Even na 1220 werd de abdij Roosendael gesticht. De zusters volgden de strenge
kloosterregel van de Cisterciënsers van Cîteaux in Frankrijk. Na een eerste bloeiperiode
werd de abdij in de woelige 16de eeuw meermaals gebrandschat en geplunderd door
beeldenstormers, Spanjaarden èn geuzen... In de 17de en 18de eeuw werd de abdij
terug opgebouwd en kende ze opnieuw een grote bloei. Tot in 1797 de kloosterlingen
door Franse troepen werden uitgedreven... De abdij werd opgeheven, het domein verbeurd
verklaard en verkocht. De
koper, Pieter De Meulenaer, liet
het grootste deel van het abdijcomplex
slopen om het bouwmateriaal
te verkopen…
Van het oude klooster blijven de
monumentale poort, de stallingen,
een ijskelder en het pesthuis,
een deel van de ommuring
(ook stukken uit de 13de eeuw)
en een aantal archeologische
vondsten over.

Tussen 1872 en 1881 bouwde
baron van Reynegom de Buzet
“Chateau de Roosendael” op de
grondvesten van het oude abdissenkwartier.
Tijdens de aanvang
van de Eerste Wereldoorlog werd
het gebouw totaal verwoest door
… de Belgische artillerie. Dit
gebeurde op 3 oktober 1914, toen
Duitse troepen het nabije fort van
Walem en ook Roosendael al hadden
veroverd.
In 1919-1920 bouwde de familie Pirard, ditmaal op fundamenten van het oude gastenkwartier
van de abdij, een fraai landhuis in cottage-stijl. In 1959 liet Marguerite Pirard
Roosendael bij testament aan het Groot Seminarie van Mechelen over. Roosendael
kreeg een bestemming als jeugdverblijfcentrum waar vooral scholen en jeugdverenigingen
terechtkunnen voor bosklassen, bezinningsdagen, vakantie- of weekendkampen.
Door de vzw Roosendael, die sinds 1981 het domein beheert, werden verscheidene
restauraties uitgevoerd, zoals deze van het pesthuis en van de imposante toegangspoort
uit 1777. Sinds 2004 is het domein eigendom van de vzw Kempens Landschap, die
samen met de vzw Roosendael het domein met respect voor de harmonie tussen cultuur
en natuur beheert. Tussen 2004 en 2006 werd het koetshuis gerestaureerd en met
veertig bijkomende bedden meer optimaal door het jeugdverblijfcentrum gebruikt.
Dit jaar wordt gefocust op de voltooiing van een opvallend en niet alledaags project:
de kasteelruïne (de kelders van het voormalig abdissenkwartier, later
‘Château de Roosendael’) werd op een vrij unieke manier geconserveerd en kregen
een nieuwe bestemming als tentoonstellings- en vergaderruimte. Het gebouw
wordt op 9 september officieel ingehuldigd.
Verpozen kan aan herberg-terras ‘De Schuur’ met beperkt snackaanbod.
Auto’s parkeren op de speciale parking aan de Lange Zandstraat (zie bordjes).
Openbaar vervoer : het treinstation Sint-Katelijne-Waver ligt op 30 minuten stappen en
via de Lijn (bus 50 halte Walem-Kerk) op 10 minuten stappen.
Er is een fietsenparking binnen de muur van het domein.
Op maandag 14 en dinsdag 15 september staat Roosendael open voor scholen tijdens
Open Monumentenjunior. Op een speelse en educatieve manier “ontdekken”
de leerlingen uit de basisscholen de geconserveerde kasteelruine en leren ze te
begrijpen wat de bedoeling is van deze restauratie, en wat de betekenis is van dit
op het eerste zicht nogal vreemd gebouw. Reserveren voor basisscholen (verplicht)
✆ 015-29 41 30.

DRIERADERSKAPEL, KAPEL “ONZE-LIEVE-VROUW BEZOEKING”
OF KAPEL “ONZE-LIEVE-VROUW TER KOORTS
BERKELEI
10 – 18 UUR
De Drieraderskapel aan de
Berkelei dateert van 1749. Tien
jaar eerder werd op die plek een
mysterieus Mariabeeldje in een
boom aangetroffen. Snel kwam
een ‘buitengewone devotie’ en
‘grote toeloop’ op gang, met bijhorende
inkomsten voor de pastoor
van de Sint-Catharinaparochie.
De kapel kwam er dankzij Joannes
Janssens, vermoedelijk de rentmeester
van het domein
Borgerstein, en met steun van de
buurtbewoners. Ook de dorpspastoor, die slechts een bescheiden inkomen had,
schaarde zich achter het voorstel, met als uitdrukkelijke voorwaarde dat de offergelden
hem ten goede zouden komen. Het verzoek aan de kardinaal-aartsbisschop van
Mechelen, gedateerd 12 augustus 1749, kreeg nauwelijks twee weken later een positief
antwoord.
Gedurende de tweede helft van de 18de eeuw bleef de reputatie van de kapel als bedevaartbestemming
groeien en zoals gebruikelijk hadden er in die periode ook enkele
miraculeuze genezingen plaats. Ook in de 19de eeuw vonden bedevaarten plaats,
meestal om genezing van allerlei ziekten af te smeken. De kapel stond dan ook bekend
onder de naam Onze-Lieve-Vrouw-ter-Koorts.
Ook nu nog hangen in het interieur krukken, door onbekende bedevaarders naar de
kapel gebracht. Het Lievevrouwbeeld met Jezuskindje werd jarenlang in een processie
meegedragen, in een troon van verguld hout. Het altaar werd in 1759 vervaardigd door
Pieter Verhulst, meester beeldhouwer uit Mechelen. Het altaarschilderij dateert vermoedelijk
van na 1765. Mettertijd ontstond er rond de feestdag van Onze-Lieve-Vrouw-
Boodschap (25 maart) een drukbezochte kermis, met bijhorende danspartijen en drankmisbruik,
waartegen de kerkelijke overheid tekeer ging.
De kapel met het mooie dreefje van geknotte linden werd in 1749 als monument en als
landschap geklasseerd. Vandaag bestaat er rond de kapel een actieve vriendenkring die
de belangstelling levendig houdt en elke vrijdagavond een viering organiseert.

ONZE-LIEVE-VROUWKERK
DORP, ONZE-LIEVE-VROUW-WAVER
13 – 18 UUR
De exacte stichtingsdatum van de parochie
Onze-Lieve-Vrouw-Waver is niet meer te
achterhalen. De oudste, nog bewaard gebleven
delen van de kerk, waaronder de laat-
Romaanse vieringtoren, dateren uit de 13de
eeuw. Voor 1576 werd de kerk minstens tweemaal
verwoest en in gotische stijl terug opgebouwd.
Vanaf 1575, tijdens de Tachtigjarige
Oorlog, was het dorp gedurende een kwarteeuw
zo goed als verlaten. De kerk verviel tot
een ruïne, tot ze na 1600 werd heropgebouwd.
Na een blikseminslag in de nacht van 13 mei
1783 tekenden de architecten Bataille en De
Noter de plannen voor een grotere, driebeukige,
mooi ingerichte, maar toch eenvoudige
bakstenen schuurkerk. Pronkstuk was de toenmalige
“peperbus”, een polygonale klokvormige
bekroning op de romaanse toren.
Tussen 1910 en 1912 werd de kerk door architect Eduard Careels, met behoud van de
historisch waardevolle delen, vergroot tot een vierbeukige kruiskerk. De kerk kreeg er
een indrukwekkende, neogotische westertoren bij. Het geheel was nog maar pas voltooid
of het werd in 1914 zwaar beschadigd door beschietingen vanuit de forten van
Katelijne. De kerk brandde uit en het kerkmeubilair uit de 17de en 18de eeuw ging mee
in de vlammen op...
In 1921-1922 werd de kerk onder toezicht van provinciaal architect Eduard Careels
opgebouwd in zijn huidige vorm. Careels had een groot aandeel in het huidige, thans
beschermde fraaie uitzicht van de dorpkom van “Waver” : hij ontwierp ook het raadhuis
en de pastorie.
In 2003 werd de kerk met zijn vier beuken, de glasramen uit de ateliers van Godefroid
Bary en Jean-Baptist Jacobs en het kerkmeubilair dat voor een groot deel in het
Antwerpse beeldhouwatelier van Bruno Gerrits werd vervaardigd, terecht als waardevol
neogotisch ensemble beschermd, samen met de pastorie, het raadhuis en de omringende
afsluiting.

Op zaterdag 5, zondag 6 september
(kermisweekend en jaarmarkt)
en tijdens de Open
Monumentendag kan je de tentoonstelling
van het Jozef van
Rompay-Davidsfonds-Genootschap
bezichtigen rond het centrale
thema “zorg”. Aan de hand
van beelden, foto’s en documenten
wordt een ruime terugblik
geboden op zielenzorg, zorg voor
de zieken en ouderen, zorg voor
de doden, maar ook op pedagogische
zorg en zorg voor hygiëne in Onze-Lieve-Vrouw-Waver. Een verrassende
manier om naar het plaatselijke erfgoed te kijken.
Meer informatie en extra foto’s ?
Voor alle informatie i.v.m. de Open Monumentendag in Sint-Katelijne-Waver kan u
terecht bij de cultuurdienst in het gemeentehuis van Sint-Katelijne-Waver, Lemanstraat
63, tel. 015-30 50 00 of e-mail cultuurdienst@skw.be.
Meer foto’s van de opengestelde monumenten vindt u op de website:
www.flickr.com/photos/sint-katelijne-waver

PUTTE
HEEMMUSEUM HET MOLENIJZER
HEUVELSTRAAT 41 B
10 – 20 UUR
“Het Molenijzer” is een knus en
gemoedelijk museum, gelegen op
de Ixenheuvel in Putte. Eens door
de deur komt men in een sfeer
waar groen, rust en nostalgie de
boventoon voeren. U maakt er
kennis met het dagelijkse leven van
het nabije en verre verleden.
Binnen de muren van het museum
vindt de bezoeker een schat aan
informatie over het nabije en verre
verleden. Kenmerkend voor het
museum is de in alle opzichten
breed samengestelde collectie. Hierin staat het dagelijkse leven in de Kempen in al zijn
facetten centraal.
In het kader van de volledige restyling van het museum krijgen alle locaties in het
museum een opfrissing, zo ook het woongedeelte van de Kempense hoeve, meer specifiek
de badkamer en het washuis. Bezoekers krijgen de evolutie te zien tussen de zinken
bassin en de eerste badkamers.
Als tweede thematentoonstelling brengt de heemkring a.d.h.v. allerlei voorwerpen, foto-
’s, documenten en filmmateriaal een beeld van de verzorging van zieken en bejaarden
tijdens de vorige eeuw in het Putse H. Hart rusthuis en in de kliniek van Dr. Cattersel te
Beerzel. Ook de architectuur van deze instellingen komt aan bod. Tot slot is er een overzicht
i.v.m. de Putse vroedvrouwen.
In de cafetaria is een ruime keuze aan
streekbieren en –specialiteiten. Het
museum is toegankelijk voor rolstoelgebruikers
en ook voor kinderen zeker een aanrader.
De deuren staan open van 10 tot 20 uur.
Tijdens OMD junior kunnen klasgroepen
terecht voor een geleid bezoek en voor het
beoefenen van de diverse volksspelen, dit
wel na reservatie 015-22 92 00.

KERKHOF PUTTE
LIERBAAN , PUTTE-CENTRUM
14 UUR EN 16 UUR
Het Putse kerkhof werd opgericht in 1890 en verving het oude kerkhof dat rond de kerk
lag. Stelselmatig werd het nieuwe kerkhof uitgebreid tot de huidige begraafplaats. In het
historisch gedeelte van het kerkhof bevinden zich nog tal van graven en monumenten
van rond de eeuwwisseling (1900). Deze geven een beeld van de geschiedenis van de
gemeente Putte.
André Gullentops en Tamara Ingels leiden de bezoekers rond langs verschillende historische
graven en grafmonumenten. Ze wijzen de bezoekers op de graven van de bekende
Puttenaars en geven duiding bij heel wat funeraire symbolen.
De wandeling start om 14 uur en om 16 uur en duurt telkens ongeveer 1 uur.
Individuele bezoekers zijn welkom van 10 uur tot 18 uur.
Tijdens OMD junior kunnen klasgroepen terecht voor een geleid bezoek aan het
kerkhof, dit wel na reservatie 015-22 92 00.
DE BOERENKATHEDRAAL
SCHRIEKSESTEENWEG 64, PUTTE-GRASHEIDE
10 – 18 UUR
De Boerenkathedraal is een 17de-eeuwse
graanschuur uit de Noorderkempen geïntegreerd
in een heemerf. Heel de site bestaat
uit overgeplaatste gebouwen uit de streek
(Antwerpse Kempen en Brabant). Al deze
gebouwen waren trouwens gebouwen die
de nodige zorg nodig hadden, deze kregen
ze dan op het erf van de Boerenkathedraal.

Het erf is gelegen langs een oude
Kempense veedrijfweg in de nabijheid
van de laatste geklasseerde afspanning
“Het Hoefijzer”. Deze weg wordt op oude
kaarten aangeduid als “oude Kempense
veeweg van Mechelen naar het verre
Holland”.
De vriendenkring WOII heeft ter gelegenheid
van OMD een militaire ambulancepost
uit WOII nagebouwd op het domein
van de Boerenkathedraal. Bezoekers krijgen zo een beeld van de verzorging van de
gekwetsten in de frontlinie. Met originele WOII ziekenwagen.
Tijdens de Open Monumentendag vinden er ook tal van demonstraties plaats. Dit jaar
worden expliciet de ambachten rond de zorg voor het erfgoed tot leven gebracht: textielrestauratie,
herstelling van karwielen, blokmakerij, smidse, …
Voor de hongerigen hangt het varken al aan het spit en de bakker bakt zijn brood in de
oude bakoven uit de 18de eeuw. M.a.w. voor een natje en een droogje wordt in deze
historische omgeving zeker gezorgd. Kom eens langs tussen 10 en 18 uur, het is zeker
de moeite waard.
DE HOGE BEEMORTEL
NATUURPUNT DE PUTTER
BERKENLEI, PUTTE-GRASHEIDE
10 – 18 UUR
De Hoge Beemortel is een natuurreservaat van 11 ha
en wordt door De Putter met de nodige zorg in stand
gehouden. Het oorspronkelijke eikenbos werd grotendeels
vervangen door populieren. In deze canadapopulieren
huizen niet alleen spechten, het is ook de
plaats waar de maretak zijn noordelijke areaalgrens
bereikt. Tevens treft men er planten aan die op tal
van andere plaatsen zijn verdwenen.
Natuurpunt De Putter verzorgt naast de gidsbeurten, waar ze extra aandacht
besteden aan de zorg voor natuur en dier, eveneens een infostand en een cafetaria,
waar men lekkere pannenkoeken kan eten.
Tijdens OMD junior kunnen klasgroepen terecht voor een geleid bezoek aan het
natuurreservaat De Hoge Beemortel, dit wel na reservatie 015-22 92 00.

MENCLUB ’T GAREEL
PUTTE - GRASHEIDE
12 – 17 UUR
Reeds meerdere jaren zorgen de koetsiers van
deze jubilerende menclub voor een verbinding
tussen de diverse locaties in Putte. Met een 5tal
koetsen kunnen de bezoekers op een aangename
manier zich verplaatsen in de omgeving
van de deelnemende monumenten.
Dit jaar hebben de koetsiers gekozen voor het traject tussen de Boerenkathedraal
en het natuurreservaat De Hoge Beemortel. Op regelmatige tijdstippen vertrekken
de koetsen naar hun bestemming en kan men gratis mee rijden en dit tussen 12
en 17 uur.
TER SPEELBERGEN
PEREDREEF 5, BEERZEL
10 – 18 UUR
T.g.v. OMD junior opent een uniek
maïsdoolhof bij Ter Speelbergen in
Putte. De vzw Kempens Landschap
wil met deze stunt het voormalige
landgoed van dr. Jozef Weyns (de stichter
van Bokrijk) openstellen voor educatieve
en recreatieve doeleinden. De
doolhof wordt gerealiseerd met de
plaatselijke landbouwers, De Nayer
Instituut uit Sint-Katelijne-Waver en
Groenwerk. Tijdens hun tocht in het
doolhof kunnen kinderen en jongeren kennismaken met de zorg voor onroerend erfgoed
en landschap. Deze combinatie van educatie en bewustwording is uniek.
Momenteel wordt slechts één maïsdoolfhof commercieel uitgebaat in Vlaanderen.
De maïsdoolhof zal gedurende twee weken worden opengesteld voor schoolgroepen in
het kader van OMD junior. Tijdens hun tocht doorheen de doolhof kunnen kinderen en
jongeren dan kennismaken met ‘zorg voor onroerend erfgoed en landschap’.
Voor individuele bezoekers is het maïslabyrint elke zaterdag en zondag in september
te bezoeken van 10 tot 18 uur. Er wordt aan de bezoekers een kleine bijdrage
gevraagd. Let op : de woning en de schuur op Ter Speelbergen zijn met OMD en in
de weekends van september niet toegankelijk!

MUZIEKHAPPENING
GC KLEIN BOOM
MECHELBAAN 604
Net zoals vorig jaar valt ook nu de Putse muziekhappening niet meer samen met de
monumentendag. Maar een weekje later, op zondag 20 september, is het wel de beurt
aan alle Putse fanfares om het beste van zichzelf te laten horen. Dit jaar is de organisatie
in handen van de K.F. De Gouden Lier in samenwerking met de K.F. Sint-Remigius,
beiden uit Beerzel. In het GC Klein Boom treden de diverse fanfares op. De start van
het evenement is om 13u30 door de K.F. De Gouden Lier Beerzel. Daarna komen
achtereenvolgens K.F. Trouw in Deugd Putte, K.F. Sint-Remigius Beerzel, K.F. Sint-Niklaas
Putte, K.F. Sint-Jozef Peulis, Trommelkorps Sint-Niklaas Putte en tot slot K.F. Deugd
Verheft Grasheide.
Alle muziekliefhebbers worden hierbij uitgenodigd om te komen genieten van dit gratis
concert.
Centraal infopunt
Voor alle informatie i.v.m. de Open Monumentendag in Putte kan u terecht bij de
gemeentelijke cultuurdienst, Alice Nahonstraat 4, 2580 Putte, 015-22 92 00 of cultuurdienst@putte.be
Tijdens OMD kan men bij Heemkring Het Molenijzer terecht voor alle informatie.

DUFFEL
KLOOSTER CONVENT VAN BETLEHEM
KERKSTRAAT 50
13 - 18 UUR
De Duffelse kloostergemeenschap Convent van Betlehem is de bakermat van de plaatselijke
gezondheidszorg en van het katholieke onderwijs in de gemeente. In de loop der
eeuwen bouwden zij in Duffel een netwerk van gespecialiseerde verzorgingsinstellingen
uit. In de 20ste eeuw gingen zij voor de verdere uitbouw ervan zelfs over de dorpsgrenzen
: zo waren de zusters ook de bezielsters van het sanatorium en het
Imeldaziekenhuis in Bonheiden (zie programma Bonheiden).
Het Convent van Betlehem is ontstaan uit het begijnhof van Oisterwijk (Nederland) rond
1440. In 1651 werd de orde gedwongen om het land te verlaten. In 1652 vestigden een
aantal begijnen zich te Duffel.
Vanaf 1680 hadden ze hun verblijfplaats in een rij huizen tegenover de Sint-
Martinuskerk. Van bij de aanvang zetten de zusters zich in voor de verzorging van zieken
en voor onderwijs aan meisjes. Vanaf de tweede helft van de 18de eeuw zouden
ze ook de verpleging van geesteszieke vrouwen op zich nemen. De huizenrij bij de kerk
moest in 1846 plaats ruimen voor een nieuw klooster, dat in de loop van de 19de eeuw
verder werd uitgebreid. Het deed gedeeltelijk dienst als huisvesting voor de zusters, en
gedeeltelijk als onderkomen voor de patiënten.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog werden de gebouwen nagenoeg volledig verwoest. De
naoorlogse heropbouw van het kloostergebouw werd voltooid in 1924. Het klooster
bood nog steeds onderdak aan zowel de zusters als de psychiatrische patiënten. Maar

in navolging van de heersende trend werden voor deze laatsten op het uitgestrekte
domein achter het klooster nieuwe paviljoenen opgericht. Hierdoor kwam ruimte vrij in
het kloostergebouw. Van 1934 tot 1958 werden de kliniek en kraamkliniek er ondergebracht.
Van 1932 tot 1945 werd er ook verpleegkundeonderwijs voorzien. Tegenwoordig
huisvest het gebouw enkel nog kloosterzusters. Recent onderging het klooster een aantal
verbouwings- en renovatiewerken.
Op Open Monumentendag stellen de zusters vanaf 13 uur het kloostergebouw
voor u open. Op regelmatige tijdstippen start een geleide wandeling o.l.v. de
zusters zelf.
KASTEEL GEVERS/MUSEUM ‘HET GASTHUIS’
ROOIENBERG 21B, DUFFEL
10 – 18 UUR
In 1850 liet de Antwerpse ere-procureur
Jan Balthazar De Haen op zijn pas verworven
eigendom in Duffel een ‘maison de
campagne’ optrekken. Architect van het
gebouw was Jan Pieter Cluysenaer. Andere
bekende bouwwerken van Cluysenaer zijn
o.m. landhuizen in Dilbeek en Drogenbos,
het kasteel van Argenteuil, de stations van
Aalst en Lokeren en de befaamde
Brusselse Sint-Hubertusgalerij.
Het nieuwe ‘buitenverblijf’ wisselde op korte tijd diverse keren van eigenaar tot het in
1865 werd aangekocht door de Antwerpse suikerraffineerder Eugène Gevers, die er
voortaan tijdens de zomermaanden verbleef. Het domein zou lange tijd in handen van
de familie Gevers blijven. Deze bouwde het uit tot een landgoed met twee remises, een
orangerie, een rustpaviljoen, een tennis- en een cricketveld, een grote vijver en een
prachtige beukendreef.
Na de Eerste Wereldoorlog verlieten Marcel Gevers en zijn familie Duffel. Het kasteel
werd enkele jaren verhuurd. In 1924 werd het domein verkocht aan het Duffelse
klooster. Het kasteelgebouw werd heringericht als ziekenverblijf voor psychiatrische
patiënten. In 1932 werd het uitgebreid met een zijvleugel, wat resulteerde in een oppervlakteverdubbeling
van het gebouw.
Bij de mobilisatie van 1939 werd het kasteelgebouw opgeëist door het Belgische leger
en als ziekenhuis ingericht. In 1944 werd op het domein een Duits “Krankenhaus”
ingericht. Het kasteel diende na de Bevrijding ook even als verblijfplaats voor Britse
verpleegsters.

Na WOII onderging het kasteel opnieuw een
fundamentele functiewijziging. Van 1946 tot
1999 was hier het Sint-Norbertusinstituut
voor Verpleegkunde ondergebracht. De
school huisvestte zowel interne als externe
studenten verpleegkunde. Sedert 2003 heeft
de gemeente het gebouw in erfpacht. Drie
jaar geleden opende het gemeentebestuur
er een dubbelmuseum : ‘Het Gasthuis’.
‘Het Gasthuis’ huisvest een themamuseum
rond verpleegkunde en een heemkundig museum. Het Museum voor Verpleegkunde is
een voor Vlaanderen uniek project. Het vertelt een beeldrijk verhaal over de verpleging
en verzorging in Vlaanderen vanaf de middeleeuwen tot de 20ste eeuw. Het
Heemkundig Museum toont topics uit de geschiedenis van Duffel.
Kasteel Gevers is tijdens de Open Monumentendag open van 10 tot 18 uur. Je kan
er de vertrekken van het oude kasteel en van de recentere zijvleugel bezoeken.
Een groot gedeelte van het gebouw is ingericht als museum. Op 13 september zijn
er extra activiteiten. Lees vooral verder …
ACTIVITEITEN IN KASTEEL GEVERS/MUSEUM ’HET GASTHUIS’
ROOIENBERG 21B
10 - 18 UUR
Binnen het thema ‘Zorg’ loont het zeker de moeite een bezoek te brengen aan de themacollectie
rond verpleging en verzorging van Museum ‘Het Gasthuis’, dat drie jaar
geleden in Kasteel Gevers werd ondergebracht. In de museumruimten kan je overigens
ook uitgebreid kennismaken met het gebouw en zijn geschiedenis.
Uitgerekend op Open Monumentendag start in het museum de publieksopening van
’75 jaar De Witte’. De film ‘De Witte’, met Duffelaar Jef
Bruyninckx in de titelrol, ging op 13 september 1934 in
première en liet heel wat cinemazalen vollopen ! De expoen
filmhappening loopt tot en met 28 februari 2010. Deze
is enkel op 13 september gratis toegankelijk voor iedereen;
daarna betaal je als +12-jarige (slechts) 1 euro toegang.
Op zondag wordt een van de films van of met Jef
Bruyninckx vertoont. (zie programma of www.duffel.be). De
tentoonstelling wordt georganiseerd door het gemeentebestuur
van Duffel en gebeurt in nauwe samenwerking met
Luc Bruyninckx, Jos Hoeyberghs (RetroFilms bvba), Dirk Van
Engeland en de Vrienden van Museum ‘Het Gasthuis’.

De oudste kasteelruimten op de eerste verdieping worden voor de gelegenheid ingevuld
met twee tentoonstellingen : ‘Kruid of onkruid (h)erkennen door de eeuwen
heen’ (Kruidentuin ’t Zijp) en een expo van foto’s en werken van kunstkringen ‘de
Pelicaen’ en Hondiuskring.
VAN KASTEELTUIN TOT VERZORGINGSDOMEIN – GELEIDE WANDELING
VERTREK : KASTEEL GEVERS, ROOIENBERG 21B
11 – 17 UUR
In 1924 kocht het Convent van Betlehem het
meer dan 4 hectare grote kasteeldomein van
de familie Gevers aan. Het kasteel werd door
de zusters eerst heringericht en later verbouwd
tot een ziekenverblijf.
De omvangrijke tuin - of beter : landgoed – dat
aan het kloostergebouw grensde, werd door
de zusters benut voor de verdere uitbouw van
hun verzorgings- en onderwijsinstellingen. In
1926 verrezen er de eerste paviljoenen van het
nog steeds actieve en gerenommeerde
Psychiatrisch Centrum Sint-Norbertus. Vanaf
1938 bouwden de zusters er ook schoolgebouwen
voor het middelbaar onderwijs.
Op 13 september kan u samen met een gids
het domein verkennen en mee ontdekken
hoe het is in de loop van de vorige eeuw is getransformeerd en recent is gemoderniseerd.
De eerste wandeling vertrekt om 11 uur. In de namiddag wordt elk
uur een wandeling ingelegd : om 13 uur, 14 uur, 15 uur, 16 uur en 17 uur.
VAN KERKHOF NAAR BEGRAAFPLAATS – GELEIDE WANDELING
VERTREK : KLOOSTER CONVENT VAN BETLEHEM, KERKSTRAAT 50
13 – 17 UUR
Rond de Sint-Martinuskerk bevinden zich een aantal grafmonumenten van vooraanstaande
Duffelaars. Het oudste gedenkteken dateert van 1646. De andere grafstenen
zijn 19de- en 20ste-eeuws. Zij zijn de laatste restanten van het oude kerkhof, dat in 1909
werd gesloten. Datzelfde jaar werd een nieuwe en grotere begraafplaats ingericht in de
Leopoldstraat. Eén eeuw en een aantal uitbreidingen later draagt ook deze, op het eerste
zicht, eenvoudige dodenakker een bijzondere evolutie in zich.

Vanaf 13 uur kan u mee op verkenning
met een kerkhofgids.
Deze wacht u op bij de ingang
van het kloostergebouw op het
kerkplein. De volgende wandelingen
vertrekken 14, 15, 16 en 17
uur.
KERK VAN ONZE-LIEVE-VROUW VAN GOEDE WIL
BRUUL
13 – 18 UUR
Aan u om met onze gidsen een hele
geschiedenis van begrafenisrituelen en
–gebruiken te ontdekken. Maar er is meer.
Sommige grafstenen verhullen een bijzonder
verhaal, dat intussen (bijna) helemaal vergeten
is. Ook hier licht de gids niet alleen een
tipje, maar bijna de hele sluier op.
Vanaf het kerkhof zie je de Duffelse watertoren
oprijzen. Ook dit monument heeft als
drinkwaterleverancier zijn plaats in ‘zorg’
voor de gemeenschap. Tijdens de wandeling
zal de gids ook even stilstaan bij de oorsprong,
de voorgeschiedenis en de evolutie
ervan.
Op de plaats waar nu de kerk van O.-L.-Vrouw van Goede Wil staat, werd op 14 augustus
1637 door twee jongens een klein Mariabeeld gevonden in een wilg. Het wonderbaarlijke
beeldje werd in een nis in de wilgenboom geplaatst en al snel trok het de aandacht
van vele voorbijgangers.
Op initiatief van Floris van Merode, baron van Duffel, werd nog datzelfde jaar een kleine
houten kapel rond de wilg gebouwd. Gezien de zich verspreidende faam en de
steeds groeiende devotie, werd in 1640 gestart met de bouw van een stenen kapel naar
een ontwerp van de jezuïet Willem Cornelissen. Eenvoudig van stijl, met een vierkant
grondplan, zou deze nieuwe kapel onderdak bieden aan de talloze bedevaarders, die –
vooral in de 17de eeuw – naar deze plaats trokken.

Drie eeuwen later, in 1937, legde kardinaal
Van Roey de eerste steen voor
de vergroting van de kapel. De werken
startten evenwel pas in augustus
1939 en werden eind 1942 voltooid.
Sedert 1948 is de kapel een parochiekerk.
De eenvoud van het gebouw contrasteert
met het verrassend rijkelijke
interieur. Tot de voornaamste stukken
behoren het marmeren hoofdaltaar in
weelderige barokstijl met de
“Tenhemelopneming van Maria” door
Thomas Willeboirts (1653-1654); de
twee houten zijaltaren (1683) en een
bloemstuk van de hand van Jan
Breugel de Jonge. Het grote brandglasraam
achteraan dateert van 1952, en is het werk van kunstglazenier Jan Wouters.
De deuren van de Kerk van O.-L.-Vrouw van Goede Wil (de “Kapel”) worden opengezet
tussen 13 en 18 uur. Ter plaatse geeft een gids u tekst en uitleg (start rondleidingen:
elk uur). In het kader van het jaarthema wordt er bijzondere aandacht
besteed aan het bedevaartsverleden van de kerk. Binnenin de kerk verwijzen nog
heel wat kunstwerken naar de heelkundige werking van de kapel, maar wordt de
bezoeker eveneens verrast door het mooie barokke interieur.
Centraal infopunt
Voor meer informatie over de Open Monumentendag Duffel kan u vóór 13 september
terecht bij de gemeentelijke archiefdienst (gelijkvloers gemeentehuis), Gemeentestraat
21, 2570 Duffel, tel. 015-30 72 10 of e-mail museum@duffel.be.
Op 13 september kan u voor informatie terecht bij het onthaal van Museum ‘Het
Gasthuis’ in Kasteel Gevers, Rooienberg 21b, 2570 Duffel, tel. 015-32 11 39.

Op virtueel monumentenbezoek
Zin in een virtueel voorafje voor de Open Monumentendag ? Surf dan naar de Regionale
Beeldbank. Je vindt er tal van beelden uit het verleden van de vier samenwerkende
gemeenten Bonheiden, Duffel, Putte en Sint-Katelijne-Waver maar ook van Lier, Heistop-den-Berg
en Mechelen. De website telt ruim 18.000 foto’s, prentkaarten en pentekeningen
van straten, gebouwen, groeperingen, mensen en evenementen.
Ieder jaar selecteert de beeldbank voor haar bezoekers een aantal beelden die verband
houden met het jaarthema van de Open Monumentendag. Ook voor deze ‘Zorg’-editie
is dat het geval. Neem maar eens een kijkje in de rubriek ‘Thema in de kijker’. Hier zijn
foto’s en prentkaarten verzameld van lokale monumenten en plaatsen met een zorgtintje.
Hoe kom je op de beeldbank terecht ? Kies één van deze vier adressen :
www.beeldbankbonheiden.be
www.beeldbankduffel.be
www.beeldbankputte.be
www.beeldbankskw.be
Van daaruit kan u gericht op zoek naar het pand, de wijk, de stoet, de viering, … die u
wenst. Een trefwoordenlijst loodst u probleemloos doorheen de beeldbank.
Copyright brochurefoto’s :
© Foto’s Bonheiden : Provincie Antwerpen, oude foto ‘Meisjes school der Zusters’ : Beeldbank
Bonheiden
© Foto’s Sint-Katelijne-Waver : Eddy Van Leuven
© Foto’s Putte : Provinciebestuur Antwerpen (Molenijzer en Boerenkathedraal), Kempens
Landschap vzw (Ter Speelbergen); overige : cultuurdienst Putte.
© Foto’s Duffel : Wim Dockx (Kerk Sint-Martinus en O.-L.-Vrouw van Goede Wil), Jos Hoeyberghs
& Dirk Van Engeland (De Witte & Kasteel Gevers), Erfgoedcel Mechelen/Phile Deprez (interieur
‘Het Gasthuis’), overige : Gemeentearchief Duffel Verantwoordelijke uitgever: Patrik Van Herck, Gemeentestraat 21, 2570 Duffel