1994 - 4 - Orchideeën Vereniging Vlaanderen

land, noch in het hooggebergte zijn aan te
treffen; dit zijn de orchideeen van het
middelgebergte, Het aantal orchideeensoorten
in de wouden rond Lake Kutubu
moet in de honderden lopen, Wat wij in een
klein gebied in een veeI te korte week aantreffen
kan maar een kleine steekproef zijn.
Laten we met de aardorchideeen beginnen.
Dit zijn hier zonder uitzondering bosplanten,
die op vochtige, beschaduwde, maar
meestal niet al te donkere plaatsen groeien.
Misschien de algemeenste is Neuwiedia
veratrifolia , Dit is een forse, maar onopvallende
plant, met lange dichte aren die wei
een meter hoog kunnen worden, Van de
dooiergele, circa drie centimeter lange
bloemen zijn er maar enkele tegelijk geopend,
Ze zijn voor een orchidee bijzonder
eenvoudig geboLlwd; er is nauwelijks
verschil tussen de petalen en de lip, en in
tegenstelling tot bijna aile andere orchideeen
zijn de meeldl'aden en de stamper
niet vergroeid tot een zuiltje, Om deze en
andere redenen wordt Neuwiedia beschouwd
als een primitief geslacht. Oat wil
zeggen dat Neuwiedia diverse kenmerken
heeft die vermoedelijk ook al voorkwamen
bij de eerste orcilideeen die in de loop der
evolutie zijn ontstaan, Zoals veel aard ­
orchideeen is Neuwiedia in cultuur moeilijk
in leven te houden,
Nog forser, en veel opvallender, is
Lepidogyne longifolia, Uit een rozet van
lange smalle bladeren verrijst een kaarsrechte
bloeistengel van ruim een meter
lengte, waarvan de dlchte aar met vele
tientallen bloempjes ongeveer een kwart tot
een derde deel in beslag neemt.
De bloemen zijn ongeveer een centimeter
breed, met roestoranje sepalen en een witte
lip en witte petalen, Ook de forse bracteeen
zijn roestoranje, en dit maakt Lepidogyne
longifolia tot een bijzonder opvallende
versch ijning, Je kunt haar onmogelijk over
het hoofd zien. Vreemd genoeg is
Lepldogyne verwant aan Goodyera, een
geslacht waartoe ook onze Dennenorchis
behoort, Tot de groep van de Goodyerinae
behoren vrijwel uitsluitend kleinblijvende,
tere bosplantjes, en Lepidogyne is in dit
gezelschap een ware reus, Hoewel meer
dan Neuwiedia waard om in cultuur genomen
te worden, zijn onze ervaringen ook
in dit geval niet bemoedigend, Door de
plaatselijke bevolking wordt Lepidogyne
gebruikt als medicijn tegen bepaalde
varkensziekten, L, longifolia komt ook op
Java en Borneo voor, maar daar is ze,
eigenaardig genoeg , vee I minder opvallend
van kleur, bleek bruinachtig,
Niet ver van de plek waar wij een fraaie
groep Lepidogyne als oranje toortsen uit de
ondergroei zien oprijzen ontdekken we een
andere vertegenwoordiger van de
Goodyerinae, Op een helling tussen
rotsblokken, diep in de sclladuw, losjes
wortelend in de humus, prijken de fraaie
bladrozetten van Macodes sanderiana, een
van de mooiste 'jewel OI'chids', De bladeren
zijn fluweelachtig donker bronsgroen met
een dicht netwerk van zilverkleurige nerven,
Geen van de planten staat in bloei,
Macodes is helaas , zoals de meeste 'jewel
OI'chids', lastig te kweken (de bekende
Ludisia discolor is een gunstige uit­
22
zondering). Hoewel de planten in de natuur
op zeer vochtige en donkere plaatsen
groeien, en absoluut niet van droogte
houden, zijn ze in cultuur zeer gevoelig voor
rot. Bovendien schijnen slakken de jonge
uitlopers als een speciale delicatesse te
bescflouwen. De broze, sappige wortelstokken
mogen beslist niet worden ingegraven,
maar moeten losjes op het
substraat liggen (bijvoorbeeld een mengsel
van beukeblad en veenmos), Het is af te
raden de planten direct te besproeien en
bezoek van slakken moet ten sterkste
worden ontmoedigd,
Vee I eenvoudiger te kweken, maar toch vrij
zelden in cultuur te vinden, is Spathoglottis.
De planten, die eruit zien als zaailingen van
een palm, zijn mnd Lake Kutubu plaatselijk
talrijk, maar er staat er niet €'len in bloei, Een
meegebracht exemplaar heeft in de Leidse
Hortus gebloeid; het blijkt te gaan om de
zeer algemene Spathoglottls plicata.
Een bet ere vondst doen we met een aard ­
orchidee met geel gevlekte bladeren; ook
clie staat niet in bloei, zodat we twijfelen
tussen Calanthe en Plocoglottis. Deze plant
was zo welwillend later voor ons te gaan
bloeien, en zo kvvamen we erachter dat het
een Calanthe was; een vorm van of een
nauwe verwant van C. torricellensis , met
mooie ivoorwitte bloemen,
De laatste aardorchidee die we hier zullen
vermelden is een merkwaardige klimplant,
Dip odium pictum. Deze orchidee, in de
verte verwant aan Cymbidium, heeft riemvormige
bladeren in twee dichte rijen langs
een meterslange stengel, die spiraalsgewijs
mnd de stammen van dunne boompjes
klimt, De groeiwijze doet sterk denken aan
die van bepaalde Freycinetla soorten uit de
familie der Pandanaceae, Een van de
synoniemen van Dipodium pictum is niet
voor niets 0, pandanum, Freycinetia's in
aile soorten en maten zijn overigens Ileel
algemeen in dit bos. De bloemen van
Dipodium pictum zijn niet onaardig, en de
plant is gemakkelijk in eultullr.
Bulbophyllum foetidum Is een twijfelgeval: is
het een klimplant of een epifiet? Deze forse
soort (bladeren ruim 30 bij 10 em) groeit op
ongeveer dezelfde manier als Dipodium
pic tum : de dikke wortelstokken slingeren
zich als een slang rond kaar'srechte boomstammen,
Voor zover w ij konden nagaan
schijnt B. foetidum zijn bestaan steeds als
aardorehidee te beginnen, maar oudere
exemplaren , die aan de basis zijn afgestorven,
zijn zuivere epifyten,
Volgens Schlechter, die cleze soort voor het
eerst beschreef, verspreidden de bloemen
van een door hem ver'zameld exemplaar
zo'n afschuwelijke stank, clat hij de plant
niet bij zieh in de tent kon houden, niet
aileen doordat de stank onverdraaglijk was,
maar ook vanwege de massa's vliegen die
erop af kwamen. Foetidum betekent dan
ook 'stinkend', Wij vinden geen bloeiende
exemplaren (misschien gellikkig maar), en
de enige maal dat B. foetidum in Leiden
heeft gebloeid waren wij op reis, zodat w i)
niet kunnen beoordelen of en in hoeverre
Schlechter overdreef. Volgens een notitie
van J.J. Smith, clie deze soort voor de
oOl'log in Buitenzorg in cultuur had, valt de
stank heel erg mee. Een soort uit Borneo,
Bulbophyllum beccarii, verheugt zieh ook in
de reputatie een geweldige stinker te zijn,
et.l heeft ongeveer dezelfde groeiwijze als
B. foetidum, Maar terwijl B, beccarii
leerachtig blad en een zeer diehte veelbloemige
bloeiwijze heeft, zijn de blacleren
van B. foetidum veel dunner en de losse
bloemtros heeft aanzienlijk minder bloemen,
Deze zijn groen met een wijnrode lip.
Bulbophyllum is zonder twijfel het soortenrijkste
orchideeengesiacht in Nieuw
Guinea (ongeveer 600 soorten), en de
bossen rond Lake Kutubu zijn uitermate rijk
aan vertegenwoordigers ervan, Het zou te
ver voeren aile soorten te bespreken die we
hier aantreffen: het zijn er tientallen, en
bovendien zijn ze nog niet allemaal op
naam gebracht.
Ongetwijfeld de fraaiste bloeier onder de
plaatselijke Bulbophyllums is B, speciosum,
Deze behoort tot de sectie Hapalochilus,
die door sommigen als een zelfstandig
geslacht wordt beschouwd, De tere, grote,
bijna geurloze bloemen blijven maar een
paar dagen fris, ze sluiten tegen de avond,
om's ochtencls weer geleidelijk open te
gaan, Tot deze sectie behoort ook
B. cuniculiforme, die een merkwaardige
kokervormige, met stekelige wratjes bezette
lip heeft. Een andere opvallende SOOl't is
B. macrobulbon L1it de sectie Sestochilus,
Deze heeft vuistgrote pseudobulben en
zeer dikke, loodrecht afhangende bladeren
van ruim een halve meter lengte, De blauwgroene
bladeren zijn sterk wasachtig bel·ijpt.
We vinden maar een exemplaar, Minder
zeldzaam is hier een tweede vertegenwoordiger
van de sectie Sestochilus, Het is
een kruipende plant die je op het eerste
gezicht eerder voor een Hoya zou verslijten
clan VOOl' een orehidee, De soort is onlangs
door Jaap Vermeulen beschreven als
B, hoyifolium, met een van onze planten als
type-exemplaar. De witte bloemen van
ongeveer anderhalve centimeter doorsnede
zijn groen en kersrood getekend,
B, hoyifolium was pas twee keer tevoren
verzameld, eveneens in de omgeving van
Lake Kutubu, Een andere door ons
verzamelde nieuwigheid is zo mogelijk nog
exclusiever, want zij was nog nooit eerder
gevonden. B, ustusfortiter, zoals Vermeulen
haar genoemd heeft, behoort tot de kleine
seetie Vesicisepalum, waal'Van de bloemen
sterke gelijkenis vertonen met die van
bepaalde soorten Zootrophion uit Zuid
Amerika. De sepalen zijn grotendeels met
elkaar vergroeid, zodat er maar een kleine
opening overblljft als ingang voor de insekten
die deze vreemde bloemen moeten
bestuiven. De kort gesteelde bloemen van
B, ustusfortiter, een centimeter groot, zijn
zeer donker purper, op het eerste gezicht
vrijwel zwart. De verwante B. folliculiferum is
een schaarse soort in dit bos. Tot de
hoogst interessante sectie Lepanthanthe
behoren B. bulliferum en B, lepanthiflorum.
Deze hebben zeer kleine, maar buitengewoon
complexe bloempjes, clie aan
kleine insecten doen clenken .
B, lepanthiflorum heeft slap naar beneclen
hangende, zeer lange wortelstokken , en is
voorallangs rivieroevers aan te treffen.
vervolg zie nr. 5/94