De sigarennijverheid in Culemborg - Voet van Oudheusden

Geleidelijke weerstand. Ter verklaring van de tolerantie
van de ondernemers ten opzichte van de
arbeidsgewoontenin de sigarenmakerij kan erop
gewezen worden dat het sigarenmaken stukwerk
was. Afwezige sigarenmakers kostten de
ondernemer dus geen loon: 'Als je verzuimde,
waren het je eigen centen tenslotte.' 79 Maar andere
kosten gingen wel tijdens de afwezigheid
van het personeel door. Afwezigheid leidde dus
tot kapitaalverlies. In beginsel lag hier een belangrijk
motief tot oppositie van de ondernemers
tegen de onregelmatige arbeidsgewoonten.
Hoewel de fabrikanten dus weinig ingenomen
waren met het onregelmatige verzuim, deden
ze er in ieder geval tot zo rond de Eerste
Wereldoorlog niet erg moeilijk over.
Kwam men na dagen van afwezigheid weer op
het werk, dan ging men tabak halen en begon
men gewoon. Als een belangrijke reden waarom
dit verzuim werd getolereerd, wijzen Culemborgse
sigarenmakers op het feit dat de sigarennijverheid
zich in Culemborg tot tijdens de Eerste
Wereldoorlog gestadig bleef uitbreiden. Het
gevolg was dat er constant vraag naar arbeidskrachten
was. Een sigarenmaker: 'Ze waren hier
erg lankmoedig, de patroons. Ze kwamen gewoon
's woensdags of donderdags op de fabriek
en dan kon je gewoon gaan zitten. Je kon tabak
halen en je kon aan de gang. Ze hadden wel een
hekel aan je als jij dat deed, omdat je zoveel minder
sigaren op de tafel bracht. Maar ze zeiden
niet: "Je bent er drie dagen niet geweest, donder
maar op." Dat was omdat ze je nodig hadden.' 80
Een andere sigarenmaker: 'Omdat het druk was,
werd er niet tegen opgetreden. Ze hadden de
sigaren nodig. Als het slap was geweest, was het
een andere zaak geweest.' 81
Tot op zekere hoogte waren de fabrikanten dus
gedwongen onregelmatige arbeidsgewoonten
onder het personeel te accepteren, wilden ze tenminste
verzekerd zijn van voldoende arbeidskrachten.
Daarbij ging het hen vooral om vakbekwame
sigarenmakers. 'Dat 'waren goeie vaklui
en daarom lieten ze die niet graag schieten,
hè', aldus de eerstgeciteerde sigarenmaker.
Volgens de sigarenmakers was de werksfeer op
de kleinere bedrijven losser dan op de grote sigarenfabrieken
en kwam het 'aan de sjouw gaan' in
de kleine bedrijven meer voor. 'Je kon meer lol
hebben op de kleine bedrijven; op de grote bedrijven
was het meer werken en daarmee af. Bij
de kleine bedrijfjes waren er van de, laten we
maar zeggen, zeven sigarenmakers een stuk of
vier, vijf die aan de sjouw gingen, hoor, verdikkie
nog toe. Naar verhouding was dat op de
grote fabrieken minder.' 82
Toen de arbeidstijden bij wet geregeld werden,
werden de mogelijkheden om het werk in te halen,
belangrijk kleiner. Toch schijnt het wel
voorgekomen te zijn dat er nog doorgewerkt
werd: 'Toen de achtenveertigurige werkweek er
was, en ze hadden de eerste dagen niet gewerkt,
bleven ze op de andere dagen zitten en werd het
werk door stiekem over te werken, ingehaald.' 83
Leeftijd, maar vooral de huwelijkse staat, schijnt
een factor te zijn geweest die de werkopvatting
beïnvloedde. Een sigarenmaker: 'Toen ik nog
vrijgezel was, zat ik altijd maar zo'n beetje te
spelen. Je beurde er niet zo zwaar aan; je spande
jezelf niet zo in. Als ik dan een week twee gulden
minder verdiende, nou ja. Maar later, toen ik getrouwd
was, heb ik hard zitten werken, hoor.' 84
Een sigarenmaker, die vertelde dat er nog in de
jaren '20 op de sigarenfabriek van Van Heusden
op maandag regelmatig gegokt werd, maakt een
duidelijk verschil tussen de tijd toen hij ongetrouwd
was en daarna: 'Ik werkte in de jaren '20
bij Van Heusden en dan zat hier de ouwe P., een