De sigarennijverheid in Culemborg - Voet van Oudheusden

tijden korter te zijn geweest, want volgens de
bond bedroeg de gemiddelde arbeidsdag in Rotterdam
en Utrecht tieneneenhalf uur en in Amsterdam
elf uur. In Groningen daarentegen kwamen
zelfs werkdagen van dertien uur voor. 13
Als de werkdag er in de fabriek op zat, was het
werk voor een deel van de sigarenmakers nog
niet ten einde. Sommigen namen -werk mee naar
huis, terwijl anderen een 'avondbaas' hadden,
voor wie ze thuis of zelfs op de betrokken fabriek
's avonds nog werkten. In slappe tijden werd er
minder gewerkt; de fabrikant stelde de sigarenmakers
dan 'op taak', wat inhield dat ze niet meer
dan een bepaald aantal sigaren in de week mochten
maken.
In 1909 werden er per fabriek arbeidscontracten
afgesloten met het personeel, waarin ook de arbeidsduur
werd geregeld. Zo werd bij de sigarenfabriek
Wagemaker een contract opgemaakt
waarbij de arbeidsdag op tien uur werd bepaald;
voor het elfde uur 10% toeslag werd betaald;
voor het twaalfde en dertiende uur 25 % en voor
nachtarbeid 50%. 16 Bij wet werd in 1919 de wekelijkse
arbeidsduur op maximaal vijfenveertig
uur gesteld, in 1922 verlengd tot achtenveertig
uur.
Doordat in het sigarenvak op stuk werd gewerkt,
betekende verkorting van de arbeidsduur
bij het achterwege blijven van een aanpassing
van de lonen, dat het werktempo werd opgevoerd.
'Toen de achturendag kwam [1919],
werden er nog net zoveel sigaren gemaakt als
toen we er tien uur zaten. Je zat jezelf maar op te
jagen.' 17 'Het sigarenmaken was een zenuwelijersvak,
zeker voor degenen die niet zo vlug waren.
Het was maar jagen. Tegen het eind van de
week werd het steeds erger. Donderdags kwamen
ze opnemen hoeveelje er aan het eind van de
week gemaakt dacht te hebben. Maar die je op-
gaf, moest je wel 's zaterdags afhebben. Aan dat
jagen was je zo gewend. Het was alsof je erin
geboren was.' 18 Bij de vakbonden rees hier en
daar wel oppositie tegen het stukwerk, maar met
weinig resultaat. Een sigarenmaker verwoordt
zijn bezwaren aldus: 'Weetje wat ik altijd gezegd
heb over de sigarenfabriek: dat het niet eerlijk
was dat de één meer verdiende dan de ander.
Waarom nou? Je zit de hele dag met z'n allen te
werken en je doet je best. Het stukwerk, dat heb
ik altijd maar niks gevonden.' 19
CONTROLE
Geregeld ontstonden er problemen over de hoeveelheid
dek of omblad die men nodig had om
een bepaalde sigaar te maken en over de kwaliteit
van de afgeleverde sigaren. Vaak gebeurde het
dat sigarenmakers niet in staat waren het voorgeschreven
aantal sigaren uit een bepaalde hoeveelheid
(bijvoorbeeld een pond) dek te maken,
waardoor ze tekort kwamen. Dit kon, zeker als
het regelmatig gebeurde, aanleiding zijn tot ontslag.
De hoeveelheid dek die men kreeg, werd
zorgvuldig bijgehouden. 'Op de sigarenfabriek
van den heer Laan (...) ontvangen de sigarenmakers
het dekblad per gewicht, hetwelk wordt opgeschreven
in een boekje wat iedere sigarenmaker
in zijn bezit heeft', aldus het bondsblad De
Sigarenmaker in 1897. 20 De sigarenmakers
klaagden dat ze in slappe tijden, als ze aan het eind
van de week dek tekort kwamen, geen nieuw
dek meer kregen, maar gedwongen werden te
verzuimen. 'Als men een beetje dek of omblad
tekort komt, moet men soms wel 3 a 4 dagen
wandelen', aldus De Sigarenmaker over de Triofabriek
op 17 november 1900. De klachten bleven
aanhouden en het blad vervolgde op 30