De sigarennijverheid in Culemborg - Voet van Oudheusden

heid, terwijl de vroegere sociale toestanden in
deze bedrijfstak nog hun nawerking doen gevoelen.'
Voorts wijst men op de geringe animo
van de Culemborgse vrouwen om in de sigarenmakerij
te gaan werken; zowel in 1930 als in 1950
bedroeg het percentage vrouwelijke arbeidskrachten
ongeveer negen (Nederland: twintig).
Ten slotte noemt het rapport de hoogconjunctuur
van dat moment in de meubel- en metaalbedrijven,
waar dejongelui 'met open armen worden
ontvangen'.
Bij deze opmerkingen kunnen we enige kanttekeningen
plaatsen. Allereerst bij de sociale omstandigheden,
die nog vers in het geheugen zouden
liggen. Waren die in Culemborg dan zo
slecht? Zoals op pag. 84 e.v. wordt uiteengezet,
bleef het loon van de gemiddelde sigarenmaker
in de jaren '20 en '30 niet achter bij dat van bijvoorbeeld
een meubelmaker. Verder kende de
sigarennijverheid al vroeg een hoge graad van
organisatie, die zijn vruchten afwierp bij loononderhandelingen,
het stichten van eigen ziekenfondsen,
verbruikerscoöperaties en woningbouwverenigingen
(De Lelie). Wel moet opgemerkt
worden dat de conjunctuur vooral direct
na de Tweede Wereldoorlog erg slecht was. Dit
was de tijd waarin sommige sigarenmakers uit
Culemborg zich lieten omscholen en elders,
zoals bij de jamfabriek De Betuwe, in Tiel, gingen
werken. 102
Een tweede punt waarop we willen wijzen, is de
scholing van jongens. Kwamen zij vroeger al
met twaalf jaar als bosjesmaker in de fabriek,
waar de opleiding van de sigarenmaker zelf werd
verkregen, na de oorlog lag deze gang van zaken
minder voor de hand. Door verruiming van de
leerplicht tot vijftien jaar gingen veeljongens na
de lagere school naar de ambachtsschool — in Culemborg
stond sinds 1946 een technische school —
waar de vakken metaal- en houtbewerking werden
onderwezen, maar sigarenmaken niet. Enerzijds
ontstond er een tekort aan arbeidskrachten,
en anderzijds gingen Culemborgse sigarenmakers
elders werken. Zo reed er in 1952 een speciale
bus, die de sigarenmakers om 7 uur 's ochtends
naar Veenendaal en om 6 uur 's avonds
weer thuis bracht. 103
De derde kanttekening betreft het management.
De fabrikanten van het kaliber Dresselhuijs, Laan
en Goof de Jager waren van het toneel verdwenen,
terwijl Nico de Jager tegen zijn pensioen liep. Opvolgers
van formaat, in staat om de nieuwe eisen
die aan het ondernemen in sigaren werden gesteld,
aan te kunnen — we denken aan het doen
van grote investeringen, het doorvoeren van
mechanisatie en het vinden van afzetkanalen bij
een teruglopende markt — stonden niet klaar.
Evenmin was het, zoals voor de oorlog, mogelijk
een bescheiden eigen bedrijf op te richten. De
mechanisering had daar een einde aan gemaakt.
De meubelindustrie bood deze kans wel. In talrijke
schuurtjes en afgedankte woningen ontstond
een nieuw soort huisindustrie: het bekleden
van meubelrompen. Dit werk stelde geen
hoge eisen aan vakbekwaamheid, speciale gereedschappen
of investeringen en door de grote
vraag raakte men de produkten altijd wel
kwijt. 104
Maken we de balans op, dan zien we dat veel
Culemborgse sigarenmakerijen rond 1955 ter
ziele gingen. Ook Dejaco redde het niet. Behalve
dat de algemene ontwikkelingen in de Nederlandse
sigarenindustrie ook dit bedrijf niet onberoerd
zullen hebben gelaten, had de firma zich
lange tijd een slechte naam bezorgd. Na de oorlog
was men namelijk met een portie slechte tabak
blijven zitten, die toch in de sigaren werd
verwerkt en zijn weg vond naar de winkelier.