De sigarennijverheid in Culemborg - Voet van Oudheusden

oorlog. Deze vennootschap fungeerde als een
holdingmaatschapppij, aanvankelijk voor twee
Culemborgse firma's, Dresselhuijs & Nieuwenhuijsen
en Trio, en een Tielse, de Alvana. Volgens
een wervende prospectus, uitgegeven door de
Rotterdamsche Bankvereeniging bij de emissie
van de eerste aandelen, beliep de netto winst van
de drie bedrijven de laatste vijfjaar gemiddeld
ƒ188 425,—per jaar. 44 Aandeelhouders werd eerst
5% over het gestorte kapitaal en dan nog ten
hoogste 25% tantième in het vooruitzicht gesteld.
Samen met de gepubliceerde balanscijfers
wekten deze vooruitzichten zoveel vertrouwen,
dat het aangeboden bedrag liefst vijfmaal werd
voltekend. 43
Inderdaad werd het vertrouwen niet beschaamd.
In het jaarverslag over 1917 spreekt de directie,
bestaande uit W.B.Dresselhuijs, C.W.Dresselhuijs
jr. en A. M.J. Dresselhuijs, van 'zeer bevredigende
resultaten' en ondanks de oorlog 'mochten
onze dochter-vennootschappen er in slagen
gedurende 1917 de omzetten met ruim 50% te
vergrooten'. 46 De aandeelhouders ontvingen
22% dividend.
Ook de VHS was in 1918 met een flinke portie
'eenheidssigaren' blijven zitten, die evenwel redelijk
voordelig verkocht konden worden.
Connecties met oude exportmarkten werden
hersteld, terwijl men daarnaast naarstig zocht
naar nieuwe afzetgebieden. De optimistische
conclusie van de directie aan het eind van het
laatste oorlogsjaar 1918 luidde dan ook:
'...dankzij de intensieve samenwerking onzer
aangesloten bedrijven, kunnen wij, na het doorstaan
van zeer moeilijke tijden, waaruit onze
combinatie gezond en krachtig te voorschijn
komt, met vertrouwen de toekomst tegemoet
gaan'. 47 Beter dan woorden illustreren de uitgekeerde
dividendcijfers de rechtvaardiging van
dit optimisme: 13% in 1916; 22% in 1917, 20%
in 1918 en 12% in 1919. Dergelijke gunstige oorlogsresultaten
kwamen meer voor in Nederland.
48 Deze euforie zou slechts van korte duur
zijn.
GROOT- EN KLEINBEDRIJF
Hoewel de kleine onderneming wel degelijk
voordelen bezat ten opzichte van het grootbedrij
f— we denken dan aan de eenvoudige, vaak
gehuurde huisvesting, het overzichtelijke produktieproces,
de geringere kapitaalseisen, de
persoonlijke leiding en de lage arbeidskosten —
valt er landelijk bezien toch sinds het eind van de
19de eeuw een verschuiving naar het grootbedrijf
te constateren. 49 Deze tendens is ook in Culemborg
aanwezig. De werkgelegenheid bij de
kleine ondernemingen nam niet alleen relatief
maar ook absoluut af. Het scharnierpunt ligt
voor Culemborg rond 1886. Sinds 1876 maakt
hetjaarverslag van de gemeente Culemborg een
onderscheid tussen fabrieken en ambachten,
waarbij de volgende criteria worden gehanteerd:
'Fabrieken zijn nijverheidsinrichtingen,
waarin 20 of meer arbeiders werkzaam zijn, benevens
die met een getal van minder dan 20 arbeiders,
indien daarin van mechanische beweegkracht
[stoom, water, gas enz.] gebruik wordt
gemaakt.' Alle andere zijn ambachten. Tabel 3.4
laat zien hoe die verhouding in Culemborg lag.
De teruggang van de kleine ondernemingen lijkt
vooral haar oorzaak te vinden in de aankoopmogelijkheden
van tabak, die immers tot de Eerste
Wereldoorlog de grootste kostenfactor vormde.
50 De grotere bedrijven konden het zich permitteren
op gunstige momenten een voorraad
aan te leggen, die meestal van een betere kwali-