De sigarennijverheid in Culemborg - Voet van Oudheusden

tiaire sector samen. In dat jaar werkten in Culemborg
driemaal zoveel mensen in de nijverheid
als in de landbouw en in 1930 viereneenhalf
maal zoveel. De oorzaak van deze verschuiving
was niet dat het aantal mensen dat in de landbouw
werkte, zo sterk terugliep — dit aantal bleef
opmerkelijk stabiel — maar dat de toeneming van
de beroepsbevolking geheel ten goede kwam
aan de andere sectoren.
De nijverheid in Culemborg bestond in de
tweede helft van de 19de eeuw in hoofdzaak uit
drie categorieën van bedrijf: de houtnijverheid,
de voedings- en genotmiddelennijverheid en, zij
het in mindere mate, de glas-, steen- en aardewerknijverheid
(tabel 2.3). In de eerste decennia
van deze eeuw versmalde de basis van de Culemborgse
nijverheid nog, doordat de laatstgenoemde
tak ineenschrompelde, terwijl ook de
Tabel 2.3 Procentuele verdeling van de beroepsbevolking naar
beroepsklassen (nijverheid), Culemborg, 1840-1930.
nijverheid
glas, stenen enz.
boekdrukkerij
bouw
chemie
houtnijverheid
kleding
kunstnijverheid
leer
grondstoffen
metaal
papier
textiel
olie, vetten, zeep
voedings- en
genotmiddelen
niet ingedeeld
1840
2,1
0,0
12,7
1,2
42,7
12,0
0,0
6,8
0,0
8,7
0,0
3,1
0,2
8,5
1,9
1889
13,4
1,2
8,0
0,5
31,8
4,9
0,0
2,8
0,0
3,5
0,0
0,0
0,3
33,7
0,0
1899
11,2
1,3
7,4
0,4
24,6
5,5
0,1
2,5
0,0
3,6
0,0
0,0
0,6
42,8
0,0
1930
2,9
0,9
5,6
0,4
23,5
6,5
0,0
i,5
0,0
7,3
0,0
0,0
1,0
50,4
0,0
Bronnen: volkstellingsregister 1840; beroepstellingen 1889, 1899;
bedrijfstelling 1930.
houtnijverheid achterbleef. Het gezamenlijk
aandeel van de houtnijverheid en de voedingsen
genotmiddelennijverheid nam tussen 1840 en
1930 toe van circa 50% tot circa 75%. Waarschijnlijk
streefde de voedings- en genotmiddelennijverheid
de houtnijverheid voorbij in de jaren
'80 van de 19de eeuw. Achter de spectaculaire
ontwikkeling van de voedings- en genotmiddelennijverheid
gaat natuurlijk de expansie
van de Culemborgse sigarennijverheid schuil.
DE STOELENMAKERIJ
De belangrijkste plaats binnen de houtnijverheid
werd ingenomen door de stoelenmakerij, die
zich in de periode tussen de wereldoorlogen uitbreidde
tot mcubclnij verheid. Daarnaast hadden
klompenmakerijen, een kistenmakerij en een
mandenmakerij een zeker belang. De stoelenmakerij
was in de jaren na 1830 plotseling tot
grote bloei gekomen, toen door de Belgische
Opstand de concurrentie van Mechelse stoelen
wegviel. 6 Hiermee had deze bedrijfstak in Culemborg
de plaats overgenomen van eertijds belangrijke
takken van nijverheid als de zijdelintrederij
en de geweerfabriek. Zij was nu de enige
lokale bedrijfstak van belang met meer dan regionale
betekenis. In heel Nederland werd het
produkt waarop zij zich vrijwel uitsluitend toelegde,
de Culemborgsche stoel, afgezet. Maar met
de hervatting van de Belgische import, in 1839,
volgde bijna de gehele vernietiging van de stoelenmakerij.
In diepe malaise kwam men de jaren
'40 door, maar vanaf het midden van de vorige
eeuw zette weer een verbetering in en de omvang
van het personeel groeide gestadig. 7 Na een
terugval in de tweede helft van de jaren '60 bereikte
de personeelsomvang omstreeks het mid-