De sigarennijverheid in Culemborg - Voet van Oudheusden

velijk voorƒ 105,— aan tabak. Er werden zakken
gehuurd om de handel in te vervoeren, die door
de waagmeester op de stadswaag werd gewogen.
Waarschijnlijk is deze tabak in Culemborg
zelfverder bewerkt, want de rekening vermeldt
een post grootƒ 1 en 6 stuivers, betaald aan 'Richard
Oldemark voor twee dage Tabac te sneyden'.
Ook later, in de 18de eeuw, betrokken lieden uit
Culemborg nog tabak uit Beusichem, zij het dat
dit in 1749 op een minder plezierige manier gebeurde.
In de Culemborgse 'Rolle van Politie'
uit dat jaar staat te lezen dat voor de Magistraat
waren verschenen Johannes van Rekum, pachter
van de tabaksaccijns en Hendrik Schaap met Jan
van Weelderen, pachters van het gemaal (alle produkten
die gemalen moeten worden, zoals granen).
Zij verklaarden dat sedert de komst van het
garnizoen soldaten in de stad, hun pachtgelden
steeds meer werden gefraudeerd door ontduiking
van betaling. De pachters vertelden dat'...
de Ruiters met de pallas [de strozak, waarop ze
sliepen] onder den Arm na Beusighem gingen
Tabak en Brood van daar haaiende, publik de
stad in kwaamen, Sonder Eenigen aanbrengst te
doen.. .' 10 Het stadsbestuur besloot te klagen bij
de commandant en hem op het hart te binden
ervoor te zorgen dat dit soort dingen niet meer
zouden gebeuren.
Na 1720 en in sterkere mate nog na 1750 liepen
de tabaksprijzen aanmerkelijk terug, zodat het
aantrekkelijker werd graan te verbouwen, waarvan
de prijzen juist stegen. 11 Door opkomende
concurrentie, vooral van het Amerikaanse virginiablad,
stagneerde de export van Nederlandse
tabak. Toen de aanvoer uit Amerika tijdens de
Vrijheidsoorlog (1775—82) stokte, leefde de
vraag naar inlands blad op. Tabaksteelt loonde
weer de moeite.
Er bestaan aanwijzingen dat rond 1775 de verbouw
van tabak in de stad en het graafschap Culemborg
zich in een (hernieuwde?) belangstelling
mocht verheugen. In een publikatie uit 1778
constateert het stadsbestuur '.. .dat eenige In- en
opgezetenen van deeze stad en Scheependomme
in dit jaar zich op het Planten en Kweeken van
Tabak hebben beginnen toe te leggen'. 12 De rest
van de publikatie maakt duidelijk dat het aantrekkelijk
kon zijn om tabak op stadsgrond te
telen; deze was namelijk vrij van accijns, mits
niet vermengd met vreemde tabak of verwerkt
tot 'rappe' (rapé: geraspte snuiftabak) of'carotten'
(geperste strengen tabak; fijngemalen carot
heet snuif). Het drogen en fermenteren van de
bladeren gebeurde eveneens in Culemborg.
Daartoe werden er in huizen, schuren en op zolders
vuren gestookt. Dit tot grote ongerustheid
van de magistraat. Per 8 november 1779 werd
het stoken van dergelijke vuren dan ook verboden,
op straffe van zes stads-Ponden. 13
Vooral toen de Amerikaanse tabak in de Franse
Tijd (1795—1813) niet aangevoerd kon worden,
maakten de inlandse telers veel winst. Uit deze
periode staan meer gegevens ter beschikking en
dan vooral cijfers over de teelt van tabak in het
Westelijk en Oostelijk Rivierengebied. Van
plaatsen als Huissen, Heteren, Opheusden en
Dodewaard was meer dan 10% van het landbouwareaal
bebouwd met tabak. Deze dorpen
telden gemiddeld zo'n 150 tabakstelers. 14
Na 1815 nam de concurrentie weer toe. Buitenlandse
tabak en hoge invoerrechten (met name
door Pruisen geheven) deden de prijzen dalen tot
ƒ15 af 20 per honderd Nederlandse ponden tabak.
15 In 1826 constateerde de Geldersche Commissie
van Landbouw dat door misoogsten in de
laatste jaren de verbouw alleen in Bemmel en
Valburg stand hield, waar de grond zavelachtig