De sigarennijverheid in Culemborg - Voet van Oudheusden

toback off tobackblaederen, achter in de stadt
ende graeffschap Culenborch gebouwt ende gedroocht,
uut derselver stadt ende graeffschap
vervoeren ende versenden, sonder alvoorens in
de stadtswaege behoorlyck te laeten wegen'. 4
Aangezien juist aan dit wegen verdiend werd,
bepaalde men dat geen tabak de stad uitgevoerd
mocht worden alvorens die op de stadswaag tegen
betaling was gewogen. Een andere melding
vinden we in een publikatie uit 1674, toen de
magistraat op 17 maart van dat jaar een stuk land,
genaamd De Doelen, bij de Goilberdingerpoort,
publiek ten stadhuize aan de meest biedende verhuurde
om dat 'te toebacken, te wortelen off
kooien'. 5
De handel in tabak en de verkoop daarvan was
van stadswege gereglementeerd. Artikel 1 van
de 'Ordonnantiën op de Accijnsen en Imposten
in de stad en Graafschappe Cuylenborg' (uit
1746) vermeldt: 'Dat van alle drooge Tabak, 't zij
vreemde, 't zij binnen den Graafschappe geteelt,
die bij de Grossiers of Tabaks verkopers om weder
uyt te slijten, of bij andere Borgers en Inwoonders
van deze stad en Graafschappe, om die
zelfs te consumeren, word ingeslagen, zal betaalt
worden 6 stuy vers voor ieder pond voor accijns.'
De hoeveelheden die men kocht, waren gebonden
aan een minimum: vooreen grossier of slijter
vijfentwintig pond, op straffe van ƒ 50 boete bij
overtreding. Een herbergier moest, als hij tabak
wilde verkopen, minstens vier pond afnemen en
een burger of ingezetene één pond. Een handelaar
of burger die tabak buiten het graafschap of
de stad uitvoerde, hoefde geen accijns te betalen.
Verboden was het om elkaar tabak over te doen,
ook zelf geteelde. 6
Om zo min mogelijk rompslomp te hebben bij
controle op naleving van de regels en de betalingen,
verpachtte de stad de tabaksimpost voor een
vast bedrag per jaar. Uit bewaard gebleven
stadsrekeningen valt op te maken dat de tabaksaccijns
in de loop van de 18de eeuw voor een
steeds hoger bedrag verpacht werd. Dit kon, bij
een gelijkblijvende accijns van zes stuivers per
pond, alleen maar als de handel en consumptie
evenredig toenamen. Het eerste jaar waarvan
ons cijfers ter beschikking staan, namelijk 1665,
ging de pachter failliet. De gevraagde pacht,
groot ƒ120,—, kon hij niet betalen, omdat het
baantje hem maar ƒ 42,— opbracht. Na dit aarzelende
begin namen de zaken langzamerhand een
keer en wel speciaal in de 18de eeuw. 7
Een besluit uit 1730 laat zien dat het stadsbestuur
goed in de gaten hield of de bepalingen werden
nageleefd. De vroede vaderen hadden namelijk
gemerkt, dat sommige burgers er niet tegen opzagen
'.. .Tabac in de stad te brengen, deselve in
hare huysen te verbergen en onder den Duym te
veylen en te verkopen.' 8 Om hier paal en perk
aan te stellen verleende het stadsbestuur de pachter
van de tabaksaccijns, die belast was met het
toezicht op de naleving der gestelde regels, het
recht verdachte huizen binnen te gaan om de
zaak nader te onderzoeken.
De Culemborgse pachters hebben zich niet altijd
even netjes aan de bepalingen gehouden. Zo
ging het in maart 1723 mis. Pachter Gerrit den
Bonter sloeg, mogelijk met enige anderen, aan
het smokkelen en pleegde fraude, waarop de stad
de stadscameraar (degene die verantwoordelijk
was voor de stedelijke financiën) mr. Gerard Voet
in zijn plaats benoemde. Diens rekening is bewaard
gebleven en geeft een schat aan interessante
details (tabel 1.1).
Enkele smokkelaars waren gegrepen en werden
vastgehouden onder het toeziend oog van gerechtsbode
Johannes de Best, die voor zijn
diensten vier gulden en evenveel stuivers kreeg.