De sigarennijverheid in Culemborg - Voet van Oudheusden

Men denkt bijvoorbeeld aan beter onderwijs
in lokalen, die door schoonheid van bouworde
en bevalligheid van binnen een mildadigen indruk
op het kindergemoed maken'.
Uit het verslag spreekt een verheerlijking van de
gilden tijd, toen baas en knechts nog in harmonie
samenwerkten en de gezellen niet vervreemd
waren van hun werk door ver doorgevoerde
specialisatie. Daarom verdient het aanbeveling,
schrijft men, om een soort gilde op te richten
waarin 'aanzienlijke personen' en arbeiders samen
overleggen. 'In alle gevallen zal liefderijke
aanraking tusschen patroons en werklieden de
basis leggen voor een beteren toestand in de toekomst.'
3
De werkelijkheid van de jaren '80 en '90 laat een
heel wat grimmiger beeld zien.
DE SIGARENMAKERS ORGANISEREN ZICH
Omstreeks het midden van de jaren '60 van de
19de eeuw ontstonden in Nederland de eerste
plaatselijke vakverenigingen van sigarenmakers.
Het waren vooral de sigarenmakers in de grote
steden die tot aaneensluiting wisten te komen.
Toen het bestuur van het Departement Culemborg
van de Maatschappij tot Nut van het Algemeen
in 1872 een enquête van de Maatschappij
beantwoordde, schreef men onder meer: 'Binnen
den kring van dit departement bestaan geene
vereenigingen van arbeiders.' 4 Over de verhouding
tussen patroons en werklieden berichtte
men: '[Deze] kan tot nog toe gunstig worden
genoemd, bepaalde grieven of klagten zijn niet
bekend hoewel ook hier even als in andere plaatsen
de arbeiders hunkeren naar verbetering. De
in vroegere tijden bestaande gehechtheid tusschen
arbeidsgevers en arbeiders begint te ver-
dwijnen, de laatste worden onverschilliger, van
werkstaking is nog niet gebleken.' 5
De grote confrontatie in 1873 tussen fabrikanten
en sigarenmakers over het recht van organisatie
ging aan Culemborg voorbij. Volgens het arbeidersblad
De Werkman had de Sigarenmakersbond
op dat moment in Culemborg geen leden. 6
De voor de sigarenmakers ongunstige afloop
van het conflict van 1873 leidde ertoe dat vakorganisatie
onder de sigarenmakers voor een aantal
jaren de kop was ingedrukt.
Pas in 1887 kwam men weer tot nationale vakorganisatie
door de oprichting van de Nederlandsche
(Internationale) Sigarenmakers- en Tabakbewerkers-Bond
(NISTB). Deze bond kreeg al
vrij snel ook in Culemborg voet aan de grond.
De ontwikkelingen werden met argusogen gadegeslagen
door de gegoede burgerij en de fabrikanten.
Hun spreekbuis, de Culemborgsche
Courant, wist met zekerheid te vermelden wanneer
en door wie de basis was gelegd: 'De beweging
op socialistisch gebied is in onze gemeente
ook al merkbaar. Door van elders thans alhier
gevestigde sigarenmakers schijnt die te zijn overgeplant,
terwijl een te Amsterdam uitgegeven
blaadje propaganda tracht te maken. Door zekere
F.W. Gebing, vroeger alhier korten tijd
werkzaam wordt het geredigeerd.' Ter waarschuwing
schetst de krant als dreigend toekomstperspectief:
'Onder de leus van hulp bij
ziekte of zonder werk, laten enkelen zich overhalen
aan de beweging mede te doen, waarvan
gewoonlijk ontevredenheid met den bestaanden
toestand en opstand tegen hunne patroons het
gevolg is. Daarvan is dan gewoonlijk gebrek aan
werk en brood het resultaat.'
Volgens de krant hebben de sigarenmakers het in
vergelijking met andere ambachtslieden zo
slecht nog niet en schreeuwen de minstbekwa-