folder 'Talen op een kier' - Foyer

Talen op een kier
Onze maatschappij wordt elke dag rijker aan talen
en culturen. Leerkrachten staan voor een grote
uitdaging. Zowel Nederlandstalige als anderstalige
kinderen worden immers best zo goed mogelijk
voorbereid op deze meertalige en multiculturele
wereld.
Talen op een kier, talensensibilisering voor het
basisonderwijs biedt leerkrachten een handvat
om op een leuke manier om te gaan met die
diversiteit. Het laat kinderen van 5 tot 12 jaar
op een speelse manier kennismaken
met verschillende talen en culturen.
Troby
Talen op een kier wordt
opgevrolijkt door Troby,
de mascotte. Soms geeft
hij instructies, soms illustreert hij de opdrachten
en soms brengt hij de kleuters en de leerlingen gewoon
aan het lachen. Troby en andere illustraties
uit Talen op een kier zijn gecreëerd door Katrien van
Schuylenbergh.
Sofie Jonckheere (Master Pedagogische
Wetenschappen en Master Sociale
en Culturele Antropologie) is sinds 2000
werkzaam op het Regionaal Integratiecentrum
Foyer te Brussel. Enkele thema’s
uit haar huidige dagelijkse praktijk:
meertalig onderwijs, talensensibilisering,
ontwikkeling van didactisch materiaal,
communicatie met ouders en vorming
voor leerkrachten. Sinds 2004 neemt ze
deel aan Europese projecten talensensibilisering
aan het European Centre for
Modern Languages in Graz en is daar
momenteel co-coördinator van een nieuw
Europees project rond talensensibilisering.
3. Klasgesprek: plaatsnamen
Hadewijch De Doncker (Leerkracht
lager Onderwijs en Master Pedagogische
Wetenschappen) is sinds 2007 werkzaam
op het Regionaal Integratiecentrum Foyer
te Brussel. Enkele thema’s uit haar huidige
dagelijkse praktijk: meertalig onderwijs,
talensensibilisering en ontwikkeling van
didactisch materiaal, lessen Nederlands
voor anderstalige volwassenen en vorming
voor leerkrachten. Ze ontwikkelde
de interactieve tentoonstelling Talen,
mijn gedacht!, die volledig is opgebouwd
rond meertaligheid en hoe kinderen deze
thematiek ervaren.
Talen op een kier
40 volledig uitgewerkte lessen!
3.2
93
You’ve got mail
Nr. Thema Leeftijd Werkvorm Duur Materiaal Leergebied
3.2 Taal & Cultuur 6 – 12 j. Klasgesprek
Groepswerk
50’ Computers
Internetverbinding
Naamgeving is iets van alle tijden. Sommige namen zijn dus al eeuwenoud, andere zijn nog maar net ontstaan.
Vaak kiezen ouders een naam voor hun kind omwille van zijn betekenis, of ze noemen het naar een bekende
persoon. In sommige culturen worden kinderen genoemd naar iets dat tijdens hun geboorte gebeurde, of naar
de dag waarop ze geboren zijn. In deze activiteit gaan we dieper in op voornamen en familienamen, maar ook
op plaatsnamen en straatnamen en bekijken we hoe aldus adressen ontstaan.
Voorbereiding
• De leerkracht kopieert werkblad 3.2.1, één per groepje van 3 à 4 leerlingen.
• De leerkracht kopieert bronblad 3.2.1, één per leerling.
1. Klasgesprek; persoonsnamen
De leerkrachtvraagt: • Waartoe dienen namen? Welke soorten namen bestaan er? (voornamen en familienamen van personen,
plaatsen, titels, groepsnamen bv. muziek, huisdieren, …)? Welke kun je kiezen? Welke niet? Waarom niet?
• Hebbenjullieal eens een naam gegeven (bv. aan een knuffelof een huisdier)? Waaromhebbenjullie toen die naam gekozen? Zijn jullietevredenmet je eigen naam (voornaam, familienaam)? Wat is de
allermooistenaamdiejulliekennen? Hoewillenjulliejulliekindlaternoemen? Mogenjulliealtijdjullie kinderennoemenzoalsjulliewillen? Waarhoudenjullierekeningmee? • Wat zijn de meestpopulairenamenbijde mensendie dezelfdetaalsprekenalsjullie? Is dat altijdzo geweestofveranderendiekeuzes? • Kunnenweeen naamvertalenineenanderetaal? Wetenjulliehoejullienaamklinktinanderetalen? • Kunnenweeen familienaamkiezenvooronzekinderen? Welkefamilienaam (vaderof moeder) wordt
doorgegeven? Is dat overalzo? Wat zou de herkomstkunnenzijnvanjulliefamilienamen? 2. Groepswerk
Lesfiches
Deleerlingengaaningroepjesachterdecomputerszittenenzoekensamendebetekenisvanhunvoornaam/
familienaamopdevolgendesitesop: • http://www.meertens.knaw.nl/voornamen/VNB/
• http://home.scarlet.be/marcel.vervloet/Vpage9.htm
• http://babynamen.startkabel.nl/
• http://www.statbel.fgov.be/port/nam_nl.asp(hierkunnenzeooknagaanhoevaakhunnaamvoorkomt
in Belgiëenwaar) • http://babynamen.vindjeviahier.nl/ (allebabynamenindewereld, geordendvolgensland) • http://www.familyberry.com/index.cfm?q=C9D2991E455F4B50243C64D968545E50 (Arabische namen,
Bijbelsnamen, uniseksnamen ...)
• Hoe zienplaatsnamenermeestaluit? Maakeen onderscheidtussen o landen (eindigenop-land, -ië, …)
o gemeenten (eindigenop-gem, -beek, -zele, …)
o straten (eindigenop-straat, -laan, -dreef, …)
• Wordenplaatsnamenvertaaldofniet?(bv.België,Brussel,Nieuwstraat,…)MoetenweinhetNederlands
Parijs zeggenofParis? • Wordt overal ter wereld aan plaatsenop dezelfdemaniereen naam gegeven? Zijn er leerlingendie wetenhoeeenadresluidtinbv. Marokko, Peru, Rusland, …? Opbronblad 3.2.1vindendeleerlingen voorbeeldenvanadresseninanderelanden. Ze gaanna of er dingenzijndiehun opvallen, die anders
zijndan bij ons of bij hen. De leerkrachtvraagthunwatdeverschillendeonderdelenvanhetadresen de afkortingenzoudenkunnenbetekenen. Op infoblad 3.2.1vindtdeleerkrachtdeoplossingenen meerachtergrondbijdeadressen. • Hoe zijndie plaatsnamentotstandgekomen? Wie heeftze gekozen?
• Naarwie/watwordenstraat-enpleinnamengenoemd? 4. Groepswerk; straatnamen
De klaswordtingedeeldingroepjesvan3 à 4 leerlingen. Elkegroepis een zogenaamde ‘straatnaamcommissie’
die straatnamenkiestvoornieuwedorpenensteden. Elkegroepkrijgtwerkblad 3.2.1. De leerlingenbeslisseneerstofde
plaatseen stad is of een dorp en dan zoekenze er een originelenaamvoor. Daarnavullenze de 5 straatnamenin. Ze overleggensamenwelkenamenze geven en waarom. Op het
werkbladstaan3 woningenmet een bord. Op dat bord noterenze het volledigeadresvan die woning.
Ze mogendaarbijkiezenwelksysteemzegebruiken. Het kan een systeemzijndat ze leerdenkennenop bronblad3.2.1, maarze mogenookietshelemaalnieuwsbedenken. Achterafwordenderesultatenvanheeldeklasvergeleken. De leerlingenvertellenhoezetotaldienamen en adressengekomenzijn. Doelstellingen
➥ Deleerlingenkunnenverwoordenwatdefunctieisvannamenenopwelkebasisverschillendesoortennamen wordentoegekend. ➥ De leerlingenkunnenadressenin een land van een ander cultuurgebiedvergelijkenmetdie in hun eigen leven.
➥ De leerlingenkunnenmetICTvoorhenbestemdedigitaleinformatieopzoeken, verwerkenenbewaren. ➥ De leerlingenkunnenzelfstandigoefenenineendoorICTondersteundeleeromgeving. ➥ De leerlingenzijnbereidomvanuiteenconcretecontexttereflecterenoverdewoordvormingvannamen. ➥ De leerlingenzijnbereidomtereflecterenovertaalenovertaalgebruik. ➥ De leerlingenkunnensamenwerkenmetanderen, zonderonderscheidvansocialeachtergrond, geslachtof etnischeorigine. ➥ De leerlingenmakenkennismetmeertaligheidentaaldiversiteitalskenmerkenvanhuneigenklas, schoolen maatschappelijkeomgeving. Eindtermen
➥ N 6.3, 6.5
➥ WO 6.9
➥ ICT1, 3, 4, 6
➥ LL 4
➥ SV 1.2, 1.5, 1.6, 3
http://www.kennislink.nl/web/show?id=151075
http://namen-voornamen.startpagina.nl/
http://www.kennislink.nl/web/show?id=151992
http://babynamen.startkabel.nl/
http://nl.wikipedia.org/wiki/Straatnaam
http://www.statbel.fgov.be/port/nam_nl.asp
http://www.meertens.knaw.nl/voornamen/VNB/ http://babynamen.vindjeviahier.nl/
http://www.meertens.knaw.l/nfd/
http://www.familyberry.com/index.cfm?q=C9D2991E45
http://home.scarlet.be/marcel.vervloet/Vpage9.htm 5F4B50243C64D968545E50
94
Talen op een kier kan meteen
gebruikt worden in de klas.
Het volledige lesverloop
staat duidelijk aangegeven.
Nederlands
Wereldoriëntatie
ICT
Leren leren
Sociale vaardigheiden
Talensensibilisering
binnen het curriculum?
Een korte
samenvatting
van de inhoud
van de les
Elke lesfiche vermeldt de ontwikkelingsdoelen
en eindtermen zoals die geformuleerd worden door
Entiteit Curriculum van het Departement Onderwijs.
Talen op een kier is een andere manier om te werken
aan de doelstellingen die sowieso nagestreefd
moeten worden, niets extra’s.
Websites voor extra
achtergrondinformatie
Hilde De Smedt (Bachelor Logopedie en
Audiologie) is sinds 1985 werkzaam als
logopediste en onderwijscoördinator in
het Regionaal Integratiecentrum Foyer te
Brussel. Enkele thema’s uit haar huidige
dagelijkse praktijk: meertalige opvoeding
en onderwijs, talensensibilisering, opvoedingsondersteuning
aan ouders, taaldiagnostiek
bij meertaligheid en vorming voor
leerkrachten. Ze publiceert rond deze
thema’s in diverse tijdschriften en werkt
mee aan de ontwikkeling van didactisch
materiaal.
Infobladen
Infobladen voor de leerkracht met oplossingen van
oefeningen, overzicht van de audiofragmenten,
achtergrond voor de les, speelkaarten…
Werkbladen
Leuke doeblaadjes voor de kleuters en de leerlingen.
Bronbladen
Alle extra informatie die de kleuters en de leerlingen
nodig hebben om de opdrachten uit te voeren.
De audio-cd
In sommige lessen worden audiofragmenten gebruikt.
Op deze lesfiches staat het symbool van de
audio-cd.
Knooppunt-website
De volledige bundel Talen op een kier mag ge-
kopieerd worden. Via de Knooppunt-website zijn de
documenten die aangeduid zijn met een symbool
terug te vinden. De leerkracht kan de documenten
daar gratis downloaden en opnieuw in kleur uitprinten.
Talensensibilisering
Bij talensensibilisering gaat het niet rechtstreeks om
het leren van een taal maar om het leren over talen
en culturen. Dit is heel belangrijk in de huidige context
van multiculturaliteit en globalisering, dus ook op
school! De doelstellingen zijn:
• Openheid en interesse creëren voor talen en culturen
• Kennis verwerven over talen en culturen
• Werken aan interculturele communicatie en taalvaardigheden
x.x.x 8.1
3.2.1
3.2.1
95
You’ve got mail
In Vlaanderen is het de gewoonte het adres als volgt te formuleren:
Voornaam – Familienaam
Straat – Huisnummer
Postcode – Gemeente
In Wallonië noteert men vaak eerst het huisnummer en dan de straat, gescheiden door een komma. We
zien dus binnen België al verschillen. Als we vergelijken met andere landen, dan stellen we nog meer
verschillen vast.
Op bronblad 3.2.1 staat een aantal voorbeelden van adressen uit andere landen. Met de leerlingen kan
worden ingegaan op de volgende aspecten:
- In Frankrijk schrijft men eerst het huisnummer en dan de straat (zoals in Franstalig België).
- In Polen staat er vaak Ul. Dat is de afkorting voor Ulica, wat ‘straat’ betekent.
- InPeruschrijftmenvaak# vòòr hethuisnummer.Urb.isdeafkortingvoorUrbanizaciònendatbetekent ‘wijk’. De stedenwordenopgedeeldinwijkenzodat het gemakkelijkerisom het juistehuis terug te
vinden. VistaHermosaisduseen wijkvan de stadTrujillo. - In Congowordtdepostvaaknietaan hethuiszelf besteld, maarkunnendemensenhunpostophalen op een vastpunt. Ze hebbendaarelkeen eigenbrievenbus. BPstaatvoorBoîtePostale, wat ‘postbus’
betekent. In het adres staat geen straatnaamen huisnummer. Makélékéléis een wijk in de stad
Brazzaville. Ook in Congostaatinhet adres, net zoalsin Peru, een referentienaardewijk. - In Nederlandwordende cijfersvan de postcodesteedsgevolgddoor2 letters, bv. in dit geval CA.
De postcodeverschiltper straat of (deel van een) wijk. Op die manier kan het huis gemakkelijk
gelokaliseerdworden. - In Amerikakomenvaak heel hoge huisnummersvooromdatde stedendaar veel groterzijn dan in
Belgiëende stratenveellanger. De stedenzijnopgedeeldincijfercodes, bv. 10016-5990endusnietin lettercodeszoalsinNederland. - InChinaiserookeenreferentienaardistrictenbinnenstedenomplaatsengemakkelijkertelokaliseren.
Voorkleinestedenisdatnietnodig. - In de dorpen in Turkijewordt de post niet aan huis besteld. Iedereenkent iedereen. In het adres
staatgewoonhetdorp en daar vraagtde postbodedannaarde geadresseerde. Köyübetekent ‘dorp’.
Dezeman woontdus in het dorpDemirçili. Dat dorpbehoorttotde stadEmirdagdatdan weertot de
provincieAfyonbehoort. Poststukken
- In Haïti wordt de post in de kleinestedennietaan huis besteld. Er is een soort bureauwaar de post
toekomt. De verantwoordelijkevandatbureaubrengtdebriefdannaarde bestemmeling. Daar kent
iedereenelkaar, dat is dus geen probleem. Op bronblad3.2.1staateen voorbeeldvanhet adres van
zo’n bureau. Ze schrijvende adressenin het Frans of in het Creools, de nationaletaal. Kay betekent
‘huis’ dusKay Postalishet ‘Posthuis’. De straatRiSenJakis Creoolsvoor ‘RueSaint-Jacques’. Netalsin Peruwordthetsymbool # gebruiktomhuisnummersaanteduiden. HaïtiwaseenkolonievanFrankrijk en hanteertdushetFransesysteem: eersthethuisnummer, dan de straat.
99
Lettermonster Titel
Nr. Thema Leeftijd Werkvorm Duur Materiaal Leergebied
8.1 Taal & Teken 5 – 6 j. Kringgesprek
Verhaal
50’ 6 zakken Lichamelijkeopvoeding Nederlands
Het Latijnse schrift is slechts een van vele. De kleuters maken in deze activiteit op een speelse manier
kennis met andere lettertekens. Het is tegelijkertijd een interculturele manier om visueel te discrimineren en
voorbereidend te schrijven.
Voorbereiding
• De leerkrachtkopieertinfoblad8.1.2enkniptdelettersuit. Elkeletterwordtopeen zak geplakt.
• De leerkrachtkopieertinfoblad8.1.210keer, kniptde lettersuitenverstoptzeoveralinde klas.
• De leerkrachtkopieertwerkblad8.1.1, één per kleuter.
(Alternatief: Als de schoolin een multiculturelebuurtligt, kan het leuk zijn om daar foto’ste makenvan ‘vreemde’ lettertekensendiefoto’stegebruikenindeklasinplaatsvanbronblad8.1.1. Datmaakthetvoor de kleutersnogherkenbaarder.) 1. Klasgesprek
De leerkrachtbekijktsamenmetde kleutersde foto’s op bronblad 8.1.1met reclameboodschappen,
nummerplaten, … Op al die prentenstaanverschillendelettertekens. De leerkrachtvraagt: • Vindenjulliedetekensmooi? Waarom (niet)?
• Hebbenjulliezulketekensnogalgezien? Waar?
De leerkrachtverteltdat die tekens samen woorden vormen, zoals hun naam ook uit verschillende
tekensof lettersbestaat. De leerkrachtlaatdekleuterseventueelhunnaamschrijvenenwijsthenopde verschillendetekens. 2. Inleidend verhaal; lettermonster
De leerkracht vertelt:
297
Talen op een kier
2.4.1
‘Overal ter wereld zijn er winkels waar je letters kunt kopen. Die letters worden op zakjes met snoep
geplakt, op mooie kleren voor kindjes, op speelgoed, … Maar vorige week is er iets vreemds gebeurd.
… In een grot in een heel ver land woont een reusachtig lettermonster. Het eet alleen maar letters:
grote, kleine, dikke, dunne, in alle vormen en kleuren. Het is er dol op! Vorige week had het zo’n
honger dat het alle letters opat die het maar kon vinden: in de winkels, op straat, in de huizen van de
mensen, in de klassen van de scholen, ... Overal. Toen er geen letters meer waren in zijn land, vloog
het monster naar een ander land om ook daar alle letters op te vreten.’
De Cel Onderwijs & Meertaligheid van Foyer vzw (Brussel) heeft een jarenlange
expertise opgebouwd, ook op Europees niveau, in het ontwikkelen van
materialen die leerkrachten handvatten bieden om op een positieve, gestructureerde
en vooral leuke manier om te gaan met taaldiversiteit in de klas.
Sinds 2005 geeft de Cel Onderwijs & Meertaligheid vormingen over talensensibilisering
aan leerkrachten. De interesse in deze thematiek is doorheen
de jaren enorm gegroeid. Dat is de reden voor het ontstaan van Talen op een
kier.
73
Talen op een kier
Cool!
Tot nog toe
was er weinig
talensensibiliserend
materiaal voor kleuters.
Talen op een kier brengt
hier verandering in.
Er zijn heel wat lesfiches
waarmee vanaf de derde
kleuterklas gewerkt kan
worden.
In taalheterogene groepen kunnen anderstalige kleuters
en leerlingen zelf hun taal en cultuur binnenbrengen in de
klas. Toch is talensensibilisering niet alleen geschikt voor
taalheterogene groepen. Integendeel. In taalhomogene
groepen zorgt de leerkracht voor die input. In Talen op een
kier wordt de leerkracht hierin duidelijk ondersteund met
infobladen, alternatieve lesvormen en een audio-cd.
talen op een kier folder corr 5.indd 2 27-03-2009 14:26:21