Volledige tekst - Tijdschrift voor Sociale en Economische ...

6 » Tim Soens
reeksen van boekhoudkundige en diplomatieke bronnen die ons toelaten een
relatief nauwkeurig beeld te krijgen van de wijze waarop de besluitvorming
in het waterbeheer verliep. 11
Ondanks het feit dat de economische en politieke ontwikkeling van het
middeleeuwse graafschap Vlaanderen een geheel eigen chronologie kende
– denken we maar aan de vroege bloei van de internationale handel en de
sterke verstedelijking voor 1200 – vertoont de waterstaat in de Vlaamse kustvlakte
zowel organisatorisch als institutioneel heel wat gelijkenissen met de
situatie in bijvoorbeeld Holland. 12 Ook in de middeleeuwse Vlaamse kustvlakte
was de eerstelijnszorg voor afwatering en dijkbeheer gedecentraliseerd
in handen van waterschappen – in Vlaanderen meestal ‘wateringen’, soms ook
‘everingen’ genaamd – waarvan de bevoegdheden afgesplitst waren van het
gewone plattelandsbestuur. De inspectie of ‘schouw’ van de infrastructuur
vormde ook in de Vlaamse kustvlakte de hoeksteen van de vroege waterstaatsorganisatie;
de grondbezitters of ‘ingelanden’ waren verantwoordelijkheid
voor het onderhoud van de waterstaatswerken en voerden dat aanvankelijk zelf
uit om het vervolgens te delegeren aan het bestuur van het waterschap. Een
onderzoek naar de besluitvorming binnen de Vlaamse wateringen heeft dus
wel degelijk ook relevantie voor de noordelijke Nederlanden, al was het maar
door de vraag naar de ‘polder-oorsprong’ van de overlegeconomie scherp te
stellen. Vanzelfsprekend zullen niet alle conclusies zomaar kunnen worden
veralgemeend. Zo zullen we zien dat de Vlaamse kustvlakte heel snel de overgang
maakte van een vooral op zelfvoorziening gerichte landbouweconomie
naar een zeer commerciële vorm van landbouw, gedomineerd door middelgrote
tot grote pachtbedrijven. Andere kustregio’s kenden deze transformatie
niet of slechts veel later, wat mogelijk gevolgen had voor de betrokkenheid van
de plattelandsbevolking bij het waterbeheer. Ook de aanwezigheid van een
11. Een overzicht van het bronnenmateriaal vindt men in E. Huys en M. Vandermaesen,
‘De kustwateringen en polders’, in: W. Prevenier en B. Augustyn (eds.), De gewestelijke en
lokale overheidsinstellingen in Vlaanderen tot 1795 (Brussel 1997) 594-612.
12. Basiswerken voor de Noordelijke Nederlanden zijn G.P. van de Ven, Leefbaar laagland:
geschiedenis van de waterbeheersing en landaanwinning in Nederland (5e druk; Utrecht 2003);
H. van der Linden, ‘De Nederlandse waterhuishouding en waterstaatsorganisatie tot aan de
moderne tijd’, Bijdragen en Mededelingen betreffende de geschiedenis der Nederlanden 103
(1988) 534-553 en zeer recent P. van Dam en M. van Tielhof, Waterstaat in stedenland. Het
hoogheemraadschap van Rijnland voor 1857 (Utrecht 2006); voor het ontstaan en de institutionele
ontwikkeling van de laatmiddeleeuwse wateringen in Vlaanderen verwijs ik naar:
T. Soens, Waterbeheer in een veranderende samenleving. Een ecologische, sociaal-economische
en politiek-institutionele studie van de wateringen in het Vlaamse kustgebied
tijdens de overgang van de middeleeuwen naar de moderne tijden. Testregio: het Brugse
Vrije (Doctoraatsverhandeling Geschiedenis Universiteit Gent 2006) en idem, ‘Explaining
deficiencies of water management in the late medieval Flemish coastal plain (13th-16th centuries)’,
Jaarboek voor Ecologische Geschiedenis (2005) 35-61.