Volledige tekst - Tijdschrift voor Sociale en Economische ...

oer kon weliswaar aanwezig zijn bij de verkiezing van het nieuwe bestuur en
door zijn aanwezigheid en impliciete instemming legitimiteit verlenen aan de
bestuurders, doch de kans dat hij zelf werd verkozen was zeer gering, al was de
deur voor minder gefortuneerde grondbezitters vooral in kleinere wateringen
niet helemaal gesloten. De ‘grote gelanden’, waarvan we hierboven zagen dat
aan hun prominente aanwezigheid op algemene vergaderingen een groot belang
werd gehecht, hadden ongetwijfeld een bepalende invloed op de keuze
van de bestuurders. Ook al verwaardigden de allerbelangrijkste grootgrondbezitters
– abten, patriciërs, adellijke families en functionarissen in dienst van
het centraal gezag – zich na 1400 niet langer om nog zelf in polderbesturen te
zetelen, ze zagen hun belangen uitstekend verdedigd door lokale dorpselites
voor wie dergelijke bestuursfuncties als factoren van machtsverwerving in de
lokale dorpsgemeenschap kunnen worden gezien.
Tot besluit: het poldermodel ontpolderd?
Polders zonder poldermodel? » 33
De eeuwenlange strijd tegen het water heeft de samenleving van de Lage
Landen op velerlei vlak getekend. Het vooral in Nederland wijdverbreide beeld
als zou deze strijd de middeleeuwse bewoners van de kustvlakten tot een
unieke vorm van samenwerking en overleg hebben gedwongen met een
geheel eigen overlegcultuur tot gevolg, kan blijkens ons onderzoek niet zonder
nuancering tot de Vlaamse kustvlakte worden uitgebreid. Aan de hand van een
kritische analyse van de besluitvorming in de laatmiddeleeuwse Vlaamse
waterschappen, werd onderzocht in hoeverre participatie, inspraak en overleg
inderdaad de fundamenten waren waarop het huis van de waterstaat was
gebouwd. In bronnen uit de praktijk van het middeleeuwse waterbeheer wordt
de formele consensus van de betrokken plattelandsgemeenschap – de
gemeente of ‘meentucht’ – als basis van zowel organisatie als besluitvorming
gezien en waren de mogelijkheden voor overleg en zelfs discussie legio. Tot
een besluit kwam men echter niet op basis van actuele democratische principes,
doch wel volgens vigerende middeleeuwse opvattingen waarbij niet de
numerieke meerderheid, maar wel de opvatting van het meest vooraanstaande
deel van de betrokkenen doorslaggevend was. Bovendien kan de ‘gemeente’
van een waterschap op geen enkele wijze gelijkgesteld worden met het geheel
van alle belanghebbenden, door de formele uitsluiting van belangrijke groepen
in de platttelandssamenleving zoals de landlozen en de pachtboeren.
87. J. van Leeuwen, De Vlaamse wetsvernieuwing: een onderzoek naar de jaarlijkse keuze en
aanstelling van het stadsbestuur in Gent, Brugge en Ieper in de Middeleeuwen (Brussel 2004)
251-252.