Volledige tekst - Tijdschrift voor Sociale en Economische ...

18 » Tim Soens
worden vermeld. Naast de baljuw van Brugge, gaat het dan om telgen uit de
schepenfamilies van het Brugse Vrije met uitgestrekte bezittingen in de desbetreffende
watering, zoals de families van Uitkerke, van Messem, van Straten,
van Meetkerke en van Ghent. 46 Ook de vertegenwoordigers van kerkelijke
grondbezitters in het gebied, zoals het belangrijke Brugse Sint-Janshospitaal,
worden vaak en uitdrukkelijk vermeld. Dat deze personen meer dan hun stempel
hebben gedrukt op het verloop van deze vergaderingen, staat buiten kijf. In
de volgende paragrafen zullen we zien dat ook op een meer structureel vlak de
participatie van brede lagen van de laatmiddeleeuwse bevolking in waterstaatsaangelegenheden
belangrijke beperkingen kende.
Structurele beperkingen aan de inspraak
Hoezeer de raadpleging van de ‘ingelanden’ en het streven naar consensus
ook benadrukt werd in het discours van de laatmiddeleeuwse wateringen, een
aantal kanttekeningen dringt zich toch op. Fundamenteel daarbij is de vaststelling
dat inspraakmechanismen, net als alle instituties steeds een uitdrukking
zijn van de maatschappij waarvoor ze geconcipieerd zijn en dat sociaaleconomische,
politieke en culturele factoren dan ook een bepalende rol uitoefenen
op het hoe en waarom van deze instituties. 47 In een rurale samenleving
kunnen we de rol van deze maatschappelijke factoren samenvatten in
het concept ‘sociaal agro-systeem’, dat de structuur van een welbepaalde rurale
samenleving definieert vanuit de sociale relaties waarop het regio-specifieke
reproductiesysteem gebaseerd is, en waarbij de regionale verdeling van macht
en eigendom en de inkomensstrategieën en arbeidsrelaties van heren en
boeren centraal worden gesteld. 48 In deze paragraaf willen we dan ook in het
bijzonder aandacht schenken aan de invloed van de heersende machtsverhoudingen
op de inspraak in het waterbeheer – een invloed die niet altijd eendui-
46. De schepenfamilies van het Brugse Vrije vormen een belangrijke doch weinig bestudeerde
lokale elitegroep in het graafschap Vlaanderen, waarvan heel wat leden in de late
middeleeuwen via een functie in vorstelijke dienst carrière maakten en een adellijke status
bereikten. Naast het oudere werk van Warlop, De vorming, kwamen recent heel wat nieuwe
gegevens aan het licht over de oorsprong van een aantal van deze families in D. Tys, Een
middeleeuws landschap als materiële cultuur: de interactie tussen macht en ruimte in het
kustgebied en de wording van een laatmiddeleeuws tot vroegmodern landschap. Kamerlingsambacht,
500-1200/1600 (Doctoraatsverhandeling Archeologie Vrije Universiteit
Brussel 2003).
47. Dit aspect wordt in de meeste institutionele analysemodellen over de interactie tussen
mens en natuur – bijvoorbeeld J.M. Anderies, M.A. Janssen en E. Ostrom: ‘A framework to
analyze the robustness of social-ecological systems from an institutional perspective’, Ecology
and society 9 (2004) 1, artikel 18 – onvoldoende uitgewerkt.