december - Meet- en Regeltechniek

INGENIEURSMEDEDELINGEN
MAANDBLAD VAN DE VLAAMSE INGENIEURSKAMER
adreswijzigingen: VIK, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem
jaargang 39 • nummer 12, december 2001
verschijnt niet in juli en augustus
afgiftekantoor Overpelt 1

2 I.M.- DECEMBER 2001
NL FR ENG D
www.vik.be

INGENIEURSMEDEDELINGEN
MAANDBLAD VAN DE VLAAMSE INGENIEURSKAMER
adreswijzigingen: VIK, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem
jaargang 39 • nummer 12, december 2001
verschijnt niet in juli en augustus
afgiftekantoor Overpelt 1
VERANTWOORDELIJKE UITGEVER
Ing. Etienne Beernaerts
E. Claeslaan 29, 9051 Sint-Denijs-Westrem
HOOFDREDACTEUR
Ing. Ivan Born
REDACTIERAAD
Ing. E. Aelbrecht
Ing. E. Beernaerts
Ing. I. Born
Ing. B. Demol
Ing. H. Derycke
Ing. N. Lagast
Ing. G. Roymans
Ing. L. Van Bouwel
REDACTIESECRETARIAAT
Francine Demaret
Eddy De Winter
SECRETARIAAT VIK
Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem
Tel. +32 3 259 11 00
Fax +32 3 259 11 01
URL: http://www.vik.be
E-mail: ing@vik.be
Doorlopend open van 08u30 tot 17u00
U kan lid worden door betaling op rekening
406-0098501-56 van de VIK te Wommelgem
50,00 € (2.017 BEF)
voor technisch en industrieel ingenieurs,
die meer dan drie jaar gediplomeerd zijn;
voor geassocieerde leden
25,00 € (1.008 BEF)
voor hen, die 3 jaar of minder dan
drie jaar gediplomeerd zijn;
voor een samenwonend lid
(1 e lidmaatschap tegen 50,00 €)
of voor gepensioneerden
12,50 € (504 BEF)
voor studenten-industrieel ingenieur
65,00 € (2.622 BEF)
voor leden woonachtig in het buitenland
350,00 € (14.119 BEF)
voor bedrijven, scholen, instellingen, enz.
met meer dan 250 werknemers
200,00 € (8.068 BEF)
voor bedrijven, scholen, instellingen, enz.
met minder dan 250 werknemers
DRUKKERIJ & LAY-OUT
Drukkerij SLEURS nv, Overpelt
Tel +32 11 80 90 90
Fax +32 11 80 90 95
Maandblad
van de VIK,
Vlaamse
Ingenieurskamer
Jaargang 39
Nummer 12
december
2001
Lid van de Unie van de Uitgevers van
de Periodieke Pers (U.U.P.P.)
Voor de ondertekende artikels zijn alleen
de auteurs aansprakelijk.
EDITORIAAL
Nieuwe tijd-ing.
Op 7 september spatte de champagnefles feestelijk uiteen tegen de
muren van het nieuwe VIK-huis. Enthousiast sneden de gelegenheidssprekers
enkele belangwekkende onderwerpen aan, zo ondermeer de
Vlaamse Innovatie Samenwerkingsverbanden, kortweg “VIS”, de nieuwe
financieringsmogelijkheid voor Vlaamse netwerken van bedrijven.
Dit nieuwe initiatief lijkt op het eerste gezicht weinig uitstaans te hebben met
Momba, een vis van 30 centimeter in rood, geel en blauw velours. Fish! is
de laatste nieuwe inspiratiebron voor managers en konsoorten. We kunnen
gerust gewag maken van een nieuwe beweging. Het essentiële is dat je met
een eigen houding moet spelen, aanwezig zijn en zo anderen gelukkig maken.
Bij nader toezien blijken er evenwel toch raakvlakken te zijn met Momba.
Immers, innovaties creëer je door eigenzinnig en creatief nieuwe technologieën
toe te passen. De goede resultaten presenteer je vervolgens in overvloed
aan je collega’s. Zo kunnen zij delen in je geluk.
We leven heel ons leven met een zekere speelsheid - we zijn immers mensen.
Thuis, op het werk en op elke plek daarbuiten scheppen we ‘speelplaatsen’
waar we onze levensvreugde tot uitdrukking brengen. Maar af en
toe worden we toch met de neus op de minder ludieke realiteit gedrukt. De
Verenigde Staten kunnen er van meespreken. Wat daar gebeurd is staat wel
lijnrecht tegenover Fish! Wat een ongeloofwaardige plot leek voor Hollywood
werd harde realiteit in New York. De gebeurtenissen scherpen de behoedzaamheid
voor een onbekende toekomst aan. En waar de ingenieur actief
zoekt naar kennis en wetmatige zekerheid, om dan nieuwe opportuniteiten
te creëren, genereert dergelijke calamiteit onvermijdelijk meer onzekerheid.
Wereldwijd maken we een periode van verandering, en dus van onzekerheid
door. Ook voor de ingenieur tijd om te bezinnen. Het Centrum Industrie geeft
op 25 oktober 20.00u alvast een voorzet met de uiteenzetting “Onze maatschappij
in de kering”, in het nieuwe VIK-huis te Wommelgem.
Ing. Ivan Born
In dit nummer:
Opening VIK-huis Hoger Onderwijs Geschiedenis van
in Denemarken de ingenieur
4 14 18

1
4 I.M.- DECEMBER 2001
STANDPUNTEN
Vlaamse industrieel ingenieurs willen
geen Europees ersatzdiploma
Historisch: de toevoeging "Science" bij de bachelor- en
mastergraad.
De toevoeging van “Arts” en “Science” bij de graden van
bachelor en master is nauw verbonden met de geschiedenis
van het hoger onderwijs. In het begin onderwees
men vooral de zogenaamde humane vakken (humane
wetenschap). In de 18de eeuw deed de exacte (toegepaste–
of praktische) wetenschap haar intrede (techniek,
ingenieurswetenschap, fysica, chemie, enz.). Vanaf de
19de eeuw kregen ook de maatschappij en menswetenschap
een onderwijskundige belangstelling.
Deze 3 groepen (humane-, exacte- en maatschappij/mens
wetenschappen) rangschikt men onder
de 3 eerste letters van het Grieks alfabet. Op deze wijze
ontstond de bekende indeling alfa-, bêta- en gamma
wetenschap (α, β, γ).
In de Angelsaksische landen (Verenigd Koninkrijk,
Verenigde Staten, Canada, Australië en Nieuw Zeeland)
worden de alfa en gamma vakken gerangschikt onder de
gemeenschappelijke benaming “Arts”. De bêta-vakken
rangschikt men onder de benaming “Science”. Deze indeling
wordt vandaag algemeen als ‘standaard’ aangenomen.
De opleiding van ingenieurs is een “Science”-opleiding
en behoort tot de bêta-groep.
5 goede redenen waarom de V.I.K. de
of Science (MSc) eist voor industrie
In de Angelsaksische landen verwijzen de toevoegingen
“Arts” (A) en “Science” (Sc) dus NIET naar een beroepsgerichte
of academische oriëntatie van de opleiding,
maar WEL naar het onderscheid tussen de alfa-, bêtaen
gammagroep.
Het niveau (level) van de opleiding is gekoppeld aan de
benaming bachelor en master (of undergraduate – and
graduate level). De aard van de opleiding (modules) herkent
men aan de toevoeging “Arts” en “Science” bij
bachelor en master. Bijvoorbeeld, BA, MA, BSc en MSc.
Soms wordt de specifieke discipline toegevoegd, bijvoorbeeld
“MSc in Engineering”. Als we deze terminologie
toepassen voor industrieel ingenieurs is de enige internationaal
aanvaardbare titulatuur: Ing. (naam) MSc.
2
Wetenschapsfilosofisch: "industriële" wetenschap =
"toegepaste" wetenschap
Het beoefenen van wetenschap behoort al lang niet meer
tot het strikte domein van universiteiten of onderzoeksinstellingen.
Ook aan de hogescholen wordt wetenschappelijk
werk en onderzoek verricht. De Overheid heeft
immers de onderzoeksopdracht voor de hogescholen en
voor de universiteiten decretaal vastgelegd.
Het begrip wetenschap kan echter verschillende betekenissen
hebben. Wetenschap wordt vaak gedefinieerd als
“het weten omtrent iets” of “als een systeem van gefundeerde
of minstens toetsbare uitspraken”.
Men definieert wetenschap ook “als organisatie
van kennisprocessen en kennisproducten,
als leer- en onderzoeksinstituten” (zie
Drs. F. Verbeck “Wat is Wetenschap?”, Uitg.
Nelissen B.V. Baarn Nederland).
Er wordt ook een onderscheid gemaakt tussen
de begrippen fundamentele (theoretische)
wetenschap en toegepaste wetenschap.
Toegepaste wetenschappelijke arbeid leidt
meestal tot direct concrete realisaties. De
kennis van de techniek (= de technische handelingen
) en de technologie (= de leer inzake
het toepassen van de techniek) speelt hierbij
een belangrijke rol. Techniek en wetenschap
zijn bijgevolg niet antigonaal. Historisch
gezien is er nergens en in geen enkele periode
een sociaal-cultuur van enige betekenis

αontstaan vooraleer er technische welstand heerste.
In wezen is elke ingenieursopleiding gesteund op toegepaste
wetenschap. Dit geldt zowel voor de opleiding
van industrieel als van burgerlijk ingenieur.
Ingenieurs worden opgeleid en gevormd om de
titel van Master
el ingenieurs.
β
wetenschappelijke kennis in concrete toepassingen
om te zetten. Industrieel ingenieurs worden opgeleid
aan een departement industriële wetenschappen,
d.w.z. voor toepassingen die de industrie interesseren.
Het is duidelijk dat het begrip “industriële
wetenschap” synoniem is aan “toegepaste wetenschap”.
Dat de toegepaste wetenschappen nu onder het
academisch tempeldak van de universiteit thuishoren
was niet steeds evident. Zo heeft de KU Leuven
zich daartegen bijna een volle eeuw verzet. Pas in
1961 zullen de in 1864 aan de KU Leuven opgerichte
Speciale Scholen voor Ingenieurs een faculteit
worden. Hopelijk duurt het niet opnieuw een volle
eeuw vooraleer men beseft dat de op wetenschap
gesteunde techniek (waarmee de industrieel ingenieurs
worden opgeleid) m.a.w. de toegepaste
wetenschap, voor de maatschappij een even hoogstaande
bedrijvigheid is als zoveel andere opleidingen.
Als wetenschappelijke kennis een vorm is van “wijsheid”,
van “kunde” of van “geverifieerde kennis” dan
zou het van een onbegrijpelijke miskenning van de
opleiding aan de hogescholen getuigen om deze
eigenschappen te monopoliseren voor de universiteiten.
γ3
Conclusie van vergelijkende studies: Ing. = MSc
De internationale erkenning en herkenning van de
opleiding van industrieel ingenieur kan worden verankerd
in een internationaal aangepaste titulatuur:
Ing. (naam van de persoon) MSc.
De graad die in gans Europa hoort bij het niveau van
de opleiding van industrieel ingenieur is deze van
Master of Science (MSc). De VIK steunt zich hierbij
op haar vergelijkende studie “Opleiding van bachelor,
master en Ph.D in Europa”.
Deze uitgave, waarvan er ook een Engelse versie
bestaat, werd onder deskundigen van diverse landen
verspreid. De kritiek was algemeen positief. De
VIK blijft overigens bereid om, in samenwerking met
degene die deze studie aanvecht, deze vergelijkende
studie opnieuw te maken, te bespreken en de resultaten
ervan te aanvaarden.
STANDPUNTEN
Uit deze vergelijkende studie blijkt andermaal dat de
opleiding van industrieel ingenieur hetzelfde niveau
heeft als de opleidingen die in diverse Europese landen
leiden tot de graad van MSc.
4
Wettelijk en decretaal: de opleiding van Ing. stemt
overeen met MSc.
Het universitair en academisch niveau van de opleiding
van industrieel ingenieur werd vastgelegd in de
wet van 7 juli 1970 op de algemene structuur van
het hoger onderwijs (BS 12 september 1970) en in
het decreet van 13 juli 1994 (BS 31 augustus
1994).
Het hoogstaand wetenschappelijk niveau van de
opleiding wordt decretaal gewaarborgd in de bepalingen
die de vereiste bekwaamheidsbewijzen voor
het onderwijzend personeel vastleggen. Deze zijn
dezelfde als voor het onderwijzend personeel aan
een rijksuniversiteit.
Het concept-voorontwerp van decreet betreffende
de herstructurering van het hoger onderwijs in
Vlaanderen (11 oktober 2001) biedt in dit opzicht
dezelfde waarborg. Het voorziet eveneens in de academisering
van de opleiding van industrieel ingenieur,
stipuleert de accreditering van de opleiding,
bepaalt het associatiekader en voorziet in de internationaal
gangbare graden van bachelor en master.
Het concept-voorontwerp voorziet echter niet in de
invulling van de graad van MSc voor de industrieel
ingenieurs. Dit zou nochtans een logische opvolging
zijn van de reeds gestipuleerde artikels van het concept
van voorontwerp van decreet. Decretaal komt
de opleiding van industrieel ingenieur immers overeen
met deze van MSc.
5
Bij aanwerving: in openbare diensten vervaagt
het onderscheid tussen de Ing. en ir.- diploma’s
Regelmatig meldt het Belgisch Staatsblad dat dezelfde
vacante betrekking wordt opengesteld voor zowel
industrieel als burgerlijk ingenieurs. Recent:
Universiteit Gent - vacature ref. 2001/CD24L/09
(BS 24 mei 2001) en vacature ref.
2001/LA06V/07 (BS 10 juli 2001); GOM West-
Vlaanderen (BS 1 november 2001). Dit duidt erop
dat de diploma’s van beide typen ingenieurs voor de
openbare functies dezelfde waarde hebben. Voor de
private sector is dat reeds jaren het geval.
Als het principe van de gelijkwaardigheid van diploma’s
bij de aanwerving voor openbare functies een
feit is, dan kan men stellen dat de graad van MSc
die wordt opgeëist door de burgerlijk ingenieurs
evengoed een rechtvaardige eis is van de industrieel
ingenieurs.
Ing. Noël Lagast.
5 I.M.- DECEMBER 2001

6 I.M.- DECEMBER 2001
STANDPUNTEN
Voorontwerp van decreet betreffende
de herstructurering van het hoger
onderwijs in Vlaanderen
Op 20 november 2001 verscheen een tweede versie
(versie 20.11.01)
van teksten (een bundel van 53 bladzijden) die moet
leiden tot een decreet voor de herstructurering van
het hoger onderwijs in Vlaanderen. Dit is een gevolg
M
van de Sorbonne-Bolognaverklaring die een Europese
harmonisering van de structuur en de eraan gekoppelde
graden, diploma’s en titels beoogt. De 34 landen
die deze verklaring hebben ondertekend, werken
inmiddels aan het samenstellen van teksten die zullen
leiden tot wettelijke- of decretale bepalingen. Het ene
land staat met deze opdracht al verder dan het andere,
maar er zijn ook landen die gewoon afwachten.
Tegen deze internationale onrechtvaardigheid voert de
VIK een intense actie. Aan alle Vlaamse politici, directies
van hogescholen en universiteiten stuurde de VIK afgelopen
dagen een brief waarin ze haar standpunt toelichtte
en motiveerde.
Vlaanderen behoort echter tot degene die het voortouw
nemen. De Vlaamse minister van Onderwijs en Vorming
houdt zich aan haar vooropgesteld werkschema. Op 10
oktober 2001 verscheen een werkdocument, een gedetailleerd
concept-voorontwerp betreffende de herstructurering
van het hoger onderwijs in Vlaanderen. Het werkdocument
van de Vlaamse Regering werd voorgelegd
aan de leden van de VIK op 20 oktober 2001.
De Algemene Ledenvergadering was van mening dat het
concept-voorontwerp voor de industrieel ingenieurs en
de studenten industrieel ingenieurs een aantal positieve
punten omvatte maar bijzonder vaag was over de titulatuur.
De Vlaamse industrieel ingenieurs en ook de
Franstalige collega’s willen immers dat de decreetgever
zich houdt aan de internationale gangbare titulatuur voor
ingenieurs, met name deze van Master of Science
(MSc).
In het concept-voorontwerp was deze titulatuur voorbehouden
voor burgerlijk ingenieurs, licentiaten
Economische en Toegepaste Wetenschappen en bioingenieurs.
Op het eerste gezicht lijkt de titulatuur waarmee
men een graad aanduidt bijzaak.
Niets is echter minder waar. In het kader van de mondiale
activiteiten waarmee een meerderheid van de
Vlaamse industrieel ingenieurs dagelijks wordt gelast,
houdt het voeren van een correcte gangbare internationale
titulatuur ook een correcte erkenning in van de opleiding.
De opleiding van de Vlaamse industrieel ingenieur behoort
tot het hoogste niveau van soortgelijke opleidingen
in Europa. Dit strekt Vlaanderen tot fierheid. Wanneer de
decreetgever dit kwalitatief hoog Europees niveau niet
zou erkennen dan minacht ze op een schromelijke wijze
duizenden studenten en afgestudeerden. Door het eventueel
niet toekennen van de titel van MSc aan de industrieel
ingenieurs discrimineert de decreetgever bovendien
de industrieel ingenieurs op het vlak van onderlinge
erkenning van de graden in Europa.
Het verheugt de VIK dat ze heel wat positieve reacties
ontving. De regionale afdelingen van de VIK bezoeken en
informeren de lokale politici. Bovendien werd een VIKafvaardiging
gehoord door de onderscheiden politieke
fracties van de Kamer en Senaat.
Uit al deze gesprekken is duidelijk gebleken dat de
Vlaamse industrieel ingenieurs niet het slachtoffer
mogen worden van een situatie waaraan ze geen schuld
hebben. Het Europees opzet om het hoger onderwijs te
harmoniseren biedt aan de Vlaamse politici een gelegenheid
om werk te maken van een sinds tientallen jaren
aanslepende geschiedenis die een internationale miskenning
inhoudt van de industrieel ingenieurs.
VOORONTWERP STRUCTUUR DECREET
VERSIE 20 NOVEMBER 2001
Wat eerst nog een concept van voorontwerp was, is nu
reeds een “voorontwerp van decreet”. De grote lijnen van
het “concept “ zijn behouden, maar van de titel van
Master of Science (MSc) voor industrieel ingenieurs is er
(nog) geen sprake.
Behalve voor de reeds opgesomde opleidingen zoals
gestipuleerd in het concept-voorontwerp (11.10.01)
wordt het toekennen van de titel van Master of Science
na een 4-jarige opleiding nu ook toegekend voor het studiegebied
aan de universiteiten van: Economische
Wetenschappen, Lichamelijke Opvoeding, Wetenschappen
en Biomedische Wetenschappen. Dit zijn alle
licentiaatsopleidingen aan een universiteit. Voor al deze
opleidingen geldt een Bachelor of Science (BSc) met een
studieduur van 3 jaar in vervanging van de graad van
kandidaat. Deze studies worden afgesloten met de graad

Sc
van Master of Science (MSc). Daarvoor geldt een studieduur
van 1 jaar, wat overeenkomt met 60 studiepunten.
GEEN BSC OF MSC VOOR HOGESCHOOL-
OPLEIDINGEN VAN 2 CYCLI
De lijst van studiegebieden van de opleidingen van 2 cycli aan
de hogescholen (Art. 16 & 2 van het voorontwerp van
decreet van 20.11.01) voorziet enkel de “bachelor” en “master”
als corresponderende graad. De hogescholen kunnen
nochtans alleen de academische graden van bachelor en
master verlenen in het kader van een associatie.
De 7 studiegebieden die hiervoor in aanmerking komen zijn:
architectuur, gezondheidszorg, industriële wetenschappen
en technologie (industrieel ingenieur), biotechniek (industrieel
ingenieur), productontwikkeling, toegepaste taalkunde,
handelswetenschappen en bedrijfskunde. De graad van
bachelor komt overeen met 180 studiepunten (3 jaar), deze
van master met 60 studiepunten (1 jaar).
Voor architecten, interieur-architecten, handelsingenieurs
en productontwikkeling geldt de graad van master die overeenstemt
met 120 studiepunten of 2 jaar. Het ontwerp van
decreet vermeldt niet het adjectief “Sc” voor de industrieel
ingenieurs, niet bij de titel van bachelor en niet bij deze van
master. Wel wordt “master, industrieel ingenieur” vermeld
voor industrieel ingenieurs, “master, handelsingenieur” voor
de handelsingenieurs en “master, licentiaat in de nautische
wetenschappen”. Vreemd is de vermelding “master, industrieel
ingenieur” die overeenstemt met 120 studiepunten (2
jaar) voor het studiegebied industriële wetenschappen in de
landbouw en de biologie.
INDUSTRIEEL INGENIEURS EISEN TITEL
VAN MSC
In een afzonderlijke bijdrage hebben we 5 goede redenen
aangegeven waarom de VIK de titel van “Master of Science”
voor industrieel ingenieurs eist. Met andere woorden de
industrieel ingenieurs willen met het nieuw decreet geen
Europees ersatzdiploma.
De VIK wisselt hierover grondig van gedachten met de politici
die binnenkort over het decreet zullen stemmen. Niemand
heeft onze argumenten in twijfel getrokken. Integendeel. De
burgerlijk ingenieurs stellen echter bij monde van de K VIV
dat een MSc overeenstemt met de studieduur, bijvoorbeeld
5 jaar. De invulling in het nieuw decreet van de titel van MSc
voor studiegebieden van 4 jaar aan de universiteit ontkracht
hun stelling.
MSC OOK VOOR UNIVERSITAIRE
OPLEIDINGEN VAN 4 JAAR
Het ontwerp van decreet somt de studiegebieden van de universiteiten
op die na een studieduur van 3 jaar leiden tot de
graad van BSc en na een aanvullend jaar tot MSc (licentiaatsopleidingen).
Waarom de graad van MSc voor deze
licentiaten wel mogelijk is en niet voor industrieel ingenieurs
is een Belgisch raadsel. Wie het antwoord weet mag het ons
laten weten.
Ing. Noël Lagast
7 I.M.- DECEMBER 2001

In juni jongstleden publiceerde de K VIV haar officieel
standpunt.
Het algemene K VIV-standpunt van juni schat trouwens
de opleiding van de industrieel ingenieur in op zijn juiste
waarde:
«Ook de opleiding tot industrieel ingenieur staat internationaal
op zeer hoog niveau».
“Verscheidene opleidingen tot industrieel ingenieur
kunnen zich kwalitatief gerust meten met bepaalde
licentiaatsopleidingen aan de universiteit»
hetgeen eigenlijk een bevestiging is van wat de VIK al
jaren zegt.
Toch kan de titel die bij een dergelijke opleiding hoort
(Master of Science) er volgens de K VIV niet af.
Ten eerste omdat er kwaliteitsverschillen zouden
bestaan tussen de verschillende hogescholen, en daarnaast
o.a. omdat daardoor de praktisch wetenschappelijk
Ing.’s opleidingen zouden inschuiven naar de theoretisch
wetenschappelijk gevormde ir.-opleidingen.
Daardoor zouden kandidaten voor de opleiding tot
industrieel ingenieur geen opleiding meer vinden die bij
hun aanleg past.
Wat die kwaliteitsverschillen betreft raden wij de K VIV
aan om de Dimarso-studie van 26 juni 1999 even na te
lezen: de kwaliteitsspreiding van de opleidingen tot burgerlijk
ingenieur liggen in Vlaanderen verder uit elkaar dan
deze van de opleidingen tot industrieel ingenieur. Dat is
trouwens geen typisch Vlaams verschijnsel: in gans de
wereld kennen wij grote verschillen in de kwaliteit van
opleidingen voor een gelijkwaardige titel. Een internationale
accreditatie zal op termijn dit probleem trouwens
voor een groot stuk oplossen.
Wat de verschuiving van profiel betreft hebben de burgerlijk
ingenieurs dan maar de omgekeerde beweging
ingezet:
de toelatingsproef wordt praktisch afgeschaft
er is een programmaherziening.
Door dit commercieel opbod is het aantal inschrijvingen
voor de opleiding tot burgerlijk ingenieur fors gestegen.
De instroom van het totaal aantal ingenieurs (burgerlijk
en industrieel) is echter constant gebleven. Al bij al een
mooi «welkomstgeschenk» voor de hogescholen in de
nieuwe associaties van hogescholen en universiteiten.
Het standpunt dat de toekenning van een volwaardige
academische titel (Master of Science) aan de industrieel
ingenieurs «een gevaar kan betekenen voor ons economisch
gestel» is ingenieurs onwaardig.
8 I.M.- DECEMBER 2001
STANDPUNTEN
Het was een tijdje geleden dat we in het kader van de
Bologna hervormingen nog iets van de K VIV gehoord
hadden. De laatste keer dat dit gebeurde was via het
door de K VIV gedomineerde Cawet. Dit standpunt
werd unaniem door alle hogescholen verworpen. De
verantwoordelijken van hogescholen en IWT-departementen
hebben daarbij terecht gemeld dat
«Wetenschap en Technologie» geen exclusiviteit van de
universiteit is, en dus zeker niet van de K VIV.
Dat Vlaanderen, enerzijds door de miskenning van het
diploma van industrieel ingenieur, en anderzijds
door de blijvende onduidelijkheid en sociale
onrechtvaardigheid, plotseling een sterke
terugval kent in de instroom naar deze studies,
is wat de K VIV betreft plotseling geen
probleem meer voor ons economisch
gestel.
Nochtans toonde een gemeenschappelijke
studie van AGORIA, K VIV en de
VIK duidelijk aan dat Vlaanderen vooral
een tekort heeft aan
industrieel ingenieurs.
Het ganse standpunt van
K VIV van juni 2001, waarbij
zij de exclusiviteit van de
titel van de «Master of
Science» opeisen houdt
voor de rest weinig in.
Met de recente reactie van K VIV op
het VIK standpunt (K VIV-web) gaat
K VIV een nieuwe toer op.
In een officieel standpunt tracht men
de VIK-standpunten te weerleggen,
om dan nadien via «georchestreerde»
e-mail antwoorden de zaken even
te «laten» zeggen die men al lang zo
graag eens had gezegd, maar die
men eigenlijk niet mag zeggen…
Als VIK zullen wij op een objectieve en
waardige manier ons standpunt blijven
verdedigen.
Bedenkingen
ir. Vik Ingenieurs
Master of Science
Het is spijtig dat de K VIV en de VIK geen
gemeenschappelijk standpunt kunnen naar voren brengen.
Wij zouden er heel wat mensen mee gelukkig
maken, zoals bijvoorbeeld de minister van onderwijs,
maar ook alle leden van de nieuwe associaties. Het zou
een blijk zijn van respect voor deze nieuwe vorm van
samenwerking.
Voor de VIK blijft inderdaad één discussiepunt belangrijk
in het ganse dossier van de hervormingen: de titel die
aan de huidige student of afgestudeerde industrieel ingenieur
wordt meegegeven. Voor de rest kunnen wij ons in
grote lijnen akkoord verklaren met de krijtlijnen van het
concept van voorontwerp tot ontwerp van decreet dat nu
aan alle betrokken partijen werd voorgelegd. Onze aanmerkingen
bij dit ontwerp werden trouwens schriftelijk
overgemaakt aan het kabinet van de minister van onderwijs.
Dat wij sterk op de juiste titulatuur staan heeft niets te
maken met strepen of lintjes. Wij willen enkel correct
behandeld worden in het kader van een nieuw onderwijsbeleid
in Europa en daarbij de erkenning en de herkenning

van de VIK op het K VIV-standpunt
i.v.m. de master-titulatuur
krijgen die wij met deze hoogwaardige opleiding verdienen
in Europa.
Die erkenning reflecteert zich onder meer in de
titel.
De discussies omtrent de titulatuur lopen echter
hoog op.
Beide ingenieursopleidingen eisen de titel van
Master of Science. Dat is ook maar logisch.
Beide opleidingen staan inderdaad in Europa
op een erg hoog niveau (zoals trouwens
bevestigd wordt door het K VIV-standpunt
van juni 2001).
Ing. Vik Ingenieurs
Master of Science
Als Vlaming zouden wij daar
fier over moeten zijn.
Vlaanderen kan echter niet
anders dan in deze nieuwe
Europese structuur al zijn
ingenieurs de titel van
Master of Science mee te
geven.
De gedetailleerde VIK-nota in deze I.M.
geeft de juridische en wetenschappelijke
verantwoording van deze titel.
De titel «Master of Science» is de
enige juiste titel die bij deze opleiding
hoort.
Bij de K VIV maakt men de interpretatiefout
dat het adjectief «Science» te
maken heeft met een bepaald niveau. In
eerste instantie slaat "Science” op een
oriëntatie, zoals in de nota wordt aangetoond. Vanuit
deze invalshoek heeft één bepaalde groep geen recht om
dit adjectief te monopoliseren. Het niveau daarentegen
wordt bepaald door de titel van «Master».
Hier heeft de VIK een uitgebreide studie gedaan tussen de
opleidingen tot ingenieur in de landen van de Europese
Unie. Het is trouwens de enige vergelijking die op een ernstige
manier is gebeurd.
Deze studie is duidelijk: het opleidingsniveau van de
Vlaamse industrieel ingenieur zal in alle andere landen
gehonoreerd worden met de titel van Master of
Science.
De K VIV wil deze studie niet aanvaarden, maar is ook niet
bereid een nieuwe studie te laten maken. De VIK heeft verschillende
malen voorgesteld om een nieuwe onafhankelijke
vergelijkende studie te laten uitvoeren. De VIK heeft
steeds gesteld de resultaten van dergelijke studie consequent
te willen aanvaarden. (onze laatste brief aan K VIV
van 11 juli). De K VIV verwijst wel naar een CHEPS-studie,
maar vergeet erbij te vermelden dat de Vlaamse medewerkers
deze studie, in het kader van een internationale
vergelijking, als niet relevant beschouwen.
Daarnaast blijft de K VIV hameren op het kwaliteitsonderscheid
tussen bepaalde hogescholen in Vlaanderen. Dat
dit argument zou gebruikt worden om de titel van «Master
of Science» niet toe te kennen aan de industrieel ingenieur
is een zwakke en onrechtvaardige redenering. Wij verwijzen
nogmaals naar de hogervermelde Dimarso-studie en
onze commentaar hierbij.
Men moet vertrekken van een juiste en correcte inschaling
van het diploma. De accreditering zorgt er dan voor
dat bepaalde instellingen (zowel universitaire als hogescholen)
zich zullen aanpassen aan de accreditatienormen,
waardoor het niveau gegarandeerd blijft.
Indien de nieuwe associaties tot een succes willen uitgroeien
zullen zij moeten bewijzen dat zij op een objectieve
manier bereid zijn de hogescholen op hun waarde te
integreren in het universitaire onderwijs.
Europa evolueert naar een totale herschikking van zijn
hoger onderwijs, waarbij de professionele gelijkwaardigheid
van de ingenieursopleidingen evident wordt.
Daarom heeft de Vlaamse industrieel ingenieur een erkenning
en niveau nodig dat door de ganse Europese Unie
bevestigd wordt. De juiste inschaling van de graad en titel
is enkel een correcte en sociaal verantwoorde erkenning
voor onze opleiding die door de industrie zo hoog wordt
ingeschat.
Daarom pleit de VIK voor volgende titulatuur:
ir. «Naam», Master of Science
Ing. «Naam», Master of Science.
Het onderscheid tussen het opleidingsprofiel van de ir. en
de Ing. is reeds jaren gekend en erg duidelijk. Wij zijn
ervan overtuigd dat het in de toekomst ook zo zal blijven.
Zij die ooit gepleit hebben voor de titel van Master of
Engineering dienen te beseffen dat deze titel slechts
bestaat in enkele Angelsaksische landen, en dat de opleiding
tot Master of Engineering overeenstemt met het
niveau van onze technische graduaatsopleidingen.
De Vlaamse overheid heeft slechts één kans om de
industrieel ingenieurs op een rechtvaardige manier, met
respect voor zijn opleiding, correct in te schalen in het
Europees opleidingslandschap. Het kan dus niet zijn dat
men zich hierbij laat leiden door het standpunt van een
kleine elitaire groep of een vertegenwoordiger ervan.
Ing. Leo Wezenbeek
9 I.M.- DECEMBER 2001

DOSSIER
"Ik ben aan het doctoreren aan de faculteit geneeskunde
van de UIA. M’n onderzoeksproject werk ik uit in het
Augustinusziekenhuis in Antwerpen. Nee, ik ben geen
arts - ik blijf wel degelijk industrieel ingenieur. Mijn doctoraat
gaat natuurlijk over cochlear-elektroden: waarom en
in welke mate is de ene elektrode selectiever dan de
andere?
Chirurg-prof. Offeciers is mijn promotor. Mijn curriculum
(industrieel ingenieur met een bijkomend jaar bio-medische
ingenieurstechnieken) was net genoeg om me te
aanvaarden bij het departement geneeskunde. Om voldoende
studiepunten te verzamelen heb ik een vakkenpakket
medische en technische cursussen die binnen
mijn eigen vakgebied liggen, maar ook algemene cursussen.
Daarnaast schrijf ik artikels over mijn onderzoeksresultaten.
Dit soort artikels zijn belangrijk voor de financiering
van de onderzoeken. Er zijn ontzettend veel
gespecialiseerde tijdschriften in het circuit. Zo hebben
‘Nature’ en ‘the Lancet’ een nét iets hogere quoteringsfactor
dan ‘Ingenieursmededelingen’. Zelf had ik al een
publicatie als student. Financieel word je er niet beter
van maar het verhoogd je kansen om je onderzoek verder
te kunnen zetten."
Wat is de rol van de promotor?
Om te doctoreren moet je een universiteitsprof hebben
die je promotor wil zijn. Immers, profs hebben een onderwijstaak
en een onderzoekstaak. Voor dat laatste hebben
ze onderzoeksgroepen binnen hun vakgebied. De onderzoeksgroepen
bestaan uit onderzoekers die verschillende
statuten hebben. Er zitten zowel vaste medewerkers, labvoorbereiders,
studenten, doctoraatsstudenten, postdocs
als andere profs bij. Op de faculteitswebsites van
universiteiten vind je onderzoeksthema’s waarvoor men
doctorandi zoekt. Je kan je dus ook aansluiten bij een
bestaand onderzoek dat je interesseert.
Hoe ben jij bij prof. Offeciers terechtgekomen?
Voor mij is het allemaal nogal organisch verlopen. Ik
maakte een eindwerk industrieel ingenieur aan de
Leuvense univ. Dat bestond uit een klinische opstelling
voor glucose-opmeting bij nierdialyse-patiënten. Daarna
heb ik bio-medische ingenieurtechnieken gevolgd aan
dezelfde universiteit. Dat eindwerk verfijnde mijn eindwerk
industrieel ingenieur, in die zin dat interfererende
stoffen uit het signaal gefilterd werden. Dit project was
direct toepasbaar. Toen ben ik aan de UIAntwerpen
terechtgekomen waar ik het m’n onderzoek kon verder
zetten op steeds hetzelfde terrein. Aan de UIA bleken de
10 I.M.- DECEMBER 2001
INGENIEUR
EN MEDISCHE
WETENSCHAPPEN
Doctoreren: een praktijkervaring
Een doctoraat bestaat uit het zelfstandig uitdiepen
van een bepaald onderzoeksthema, het zelfstandig
uitvoeren van het project, het uitschrijven in een
doctoraatsthesis en het publiek verdedigen van die
thesis voor een jury. Een doctoraat duurt gewoonlijk
vijf jaar en het parcours verloopt niet altijd over
rozen. Eens horen hoe Tech-Art 2000-winnaar Ing.
Peter De Man pakt het aanpakt.
mogelijkheden voorhanden om te doctoreren.
Verschillende profs wilden me steunen. Prof. Offeciers is
uiteindelijk m’n promotor geworden. Ik had dus van in het
begin een onderzoeksgebied dat me boeide en waarop ik
steeds verder heb gebouwd. Je moet als het ware
getrouwd zijn met je thema én een prof hebben die je
steunt.
Als de status van een doctorstitel je enige motivatie is
hou je het niet vol. Uitdaging, passie, vastberadenheid en
betrokkenheid, daar draait het om. Je moet echt wel
bereid zijn om een aantal jaren van je leven te wijden aan
wat je passioneert. En zelfs tijdens het doctoraat moet je
constant wegen zoeken om je onderzoek te kunnen blijven
verder zetten.
De samenwerking van industrie in universiteitsonderzoek
zorgt soms voor discussies. Merk jij daar wat
van?
Sommige profs krijgen beurzen van de industrie om
bepaalde onderzoeken te doen. Je kan als doctorandus
op die basis je doctoraat volmaken. Natuurlijk wil het
bedrijf ook enige return. Wetenschappelijk onderzoek
houdt in dat je je resultaten objectief publiek maakt, ook
als je onderzoek uitmondt in conclusies die het bedrijfsleven
niet dienen. De consequentie is dat je je beurs kwijt
bent. Over de samenwerking industrie-universiteiten is
allang een discussie gaande: hoe toegepast kan wetenschappelijk
onderzoek wel zijn? Wie wordt er beter van?
En met wiens centen? De industrie heeft nu eenmaal
andere objectieven dan de universiteiten.
Eender hoe, het blijft een dure zaak?
De financies kunnen ook komen van het IWT-fonds (website:
iwt.be) voor toegepast onderzoek voor projecten die
nuttig zijn, maar waar nog geen financiering voor
bestaat. Je moet dan wel jonger zijn dan 28. De prof

stelt je dan een thema voor, je verwerkt literatuur over
dat terrein en op basis daarvan kan je een voorstel indienen
bij het IWT-fonds waar je je project verdedigt. Een
jury beslist over de projecten en kent tweejaarlijkse beurzen
toe. Je krijgt dan zo’n 50.000 BEF per maand. Als
industrieel ingenieur concurreer je daar met afgestudeerden
uit allerlei richtingen. Naast het IWT-fonds is er
ook het FWO-fonds, dat beurzen van vier jaar toekent die
eerder voor fundamenteel wetenschappelijk onderzoek
bestemd zijn. Een andere piste is het assistentschap bij
een universiteitsdepartement als je een academische
graad (vandaag nog licenciaat) hebt. Dan combineer je
onderwijsopdrachten met een doctoraat. Je wordt dan
betaald door de universiteit. Docenten aan een hogeschool
kunnen halftijds vrijgesteld worden om aan een
doctoraat te werken. Een Ing. kan praktijkassistent worden
en practica geven. Ervaring wijst uit dat doctoreren
dan erg moeilijk wordt wegens tijdsgebrek.
Zelf heb ik nog een ander statuut. Uiteindelijk sponsoren
zowel de UIA als KULeuven mijn doctoraat nog voor een
jaar. Daarna is de toekomst onzeker. Desnoods wil ik in
een café garçonnen om m’n doctoraat af te werken.
Maar eender hoe, elk doctoraatsstatuut is onzeker, niet
in het minst omdat je je onderzoek dikwijls moeilijk kan
inschatten in de tijd. De IWT-beurzen geven misschien
nog de meest stabiele basis om te doctoreren.
Anderzijds: als IWT-doctorandus zing je het wel twee jaar
uit, maar het is onwaarschijnlijk dat je doctoraatsthesis
dan af is. Daarna moet je opnieuw je project gaan verdedigen
en krijg je eventueel een nieuwe beurs voor twee
jaar. Feit blijft: de prof is de spilfiguur van het hele gebeuren:
hij zorgt voor je begeleiding, voor de omkadering,
voor je statuut, voor het verloop van het onderzoek en je
thesis.
Lijkt me allemaal niet eenvoudig om te organiseren?
Da’s inderdaad niet zo simpel. Het ene doctoraat is ook
het andere niet. Als de prof je een heel duidelijk afgebakende
opdracht aanbiedt kan hij meteen ook een studiepakket
samenstellen. Ik heb m’n studiepakket min of
meer zelf samengesteld binnen de faculteit geneeskunde.
Welke titel ik na m’n doctoraat zal hebben is me nog
niet duidelijk. Waarschijnlijk zal dat ‘doctor in de biomedische
ingenieurstechnieken’ zijn. Wat voor titel ik zal
ik na de Bolognatribulaties hebben? Eerlijk gezegd, ik lig
er niet wakker van. Als ik m’n onderzoek maar kan afronden.
Ed De Winter
11 I.M.- DECEMBER 2001

DOSSIER
12 I.M.- DECEMBER 2001
INGENIEUR
EN MEDISCHE
WETENSCHAPPEN
"Als kind keek ik geïnteresseerd toe hoe mijn vader allerlei
huishoudapparaten vlot herstelde. Ik raakte gefascineerd
door technologie en wilde steeds weten hoe de
dingen precies in elkaar zaten. Na mijn middelbare
school wilde ik ingenieur worden.
In het tweede kandidaatsjaar van mijn studies industrieel
ingenieur in Groep T te Leuven kwam ik voor de eerste
maal op dramatische wijze in contact met de ziekenhuiswereld.
Na een verblijf van maanden in het ziekenhuis
overleed mijn 9-jarig zusje aan een ernstige ziekte.
Ondanks alle ‘high-tech’ en ‘know-how’ werd mij duidelijk
dat in de medische sector nog veel werk aan de winkel
was. In onze welvaartsmaatschappij is de nood aan een
goede gezondheid vandaag nog zowat de enige overblijvende
onbevredigde behoefte. Maar wat voor één…
In het derde jaar moesten er keuzes gemaakt worden.
Welke afstudeerrichting kiezen? Deze keuze zou wel niet
definitief de weg naar later bepalen maar toch… Chemie
en Elektromechanica lagen mij niet zo, dus opteerde ik
voor elektronica. In die tijd moesten we naast een afstudeerrichting
(major) ook een afstudeeroptie (minor) kiezen.
Deze keuze was snel gemaakt: de nieuwe technologieën
toepassen in de klinische wereld leek me een
Getuigenis van
Ing. Mario Van Hirtum
mooie uitdaging, dus koos ik voor de afdeling Elektronica
met als optie Medische Elektronica. De laatste twee
jaren van mijn ingenieursopleiding omvatten wel wat
‘medische’ vakken zoals fysiologie, biologie, sensorentechnologie
en labo’s. Deze vakken betekenden een welgekomen
afwisseling tussen al die ander louter technische
leerpakketten.
Tijdens de thesisperiode kreeg ik voor de eerste maal te
maken met medische apparatuur en kwam ik ook voor
het eerst in contact met wetenschappelijk onderzoek in
een ziekenhuis. De thesis behandelde ‘Quantificatie van
infarctgroottes door middel van een gamma-camera’ op
de dienst Nucleaire Geneeskunde van het Universitair
Ziekenhuis Gasthuisberg te Leuven. Het betrof het optimaliseren
van een softwarepakket dat ontwikkeld was
om infarctgroottes te bepalen door beelden te maken
van het hart na inspuiting van een radioactieve vloeistof.
De geïnfarcteerde zones van het hart worden niet meer
doorbloed en bevatten dus ook geen radioactiviteit. De 3dimensionale
beelden werden gebruikt om softwarematig
de grootte van het infarct te bepalen. Ettelijke avonden
en nachten werden doorgebracht in het ziekenhuis om
metingen met de scanner uit te voeren. Het toestel werd
immers overdag gebruikt bij patiënten.
In datzelfde jaar maakte ik met de laatstejaarsstudenten
een veertiendaagse studiereis naar Chicago. Met onze
afstudeerrichting hebben we meerdere zeer gespecialiseerde
ziekenhuizen bezocht en ik was verbaasd over de
manier waarop hoogtechnologische apparatuur kon ingeschakeld
worden in de medische wereld. Ik wilde absoluut
in de medisch-technische wereld verder werken, dat
werd in Chicago duidelijk. Het leek mij uitermate interessant
om de technologie te gebruiken om mensen te
helpen.
Ik heb dan ook niet lang getwijfeld om na mijn ingenieursstudies
te specialiseren in die sector. Het postuniversitaire
programma Biomedische Ingenieurstechnieken
van de Faculteit Toegepaste Wetenschappen van de KU
Leuven leek mij uitermate geschikt. Dit programma biedt
deeltijds, verspreid over 2 jaar, of voltijds, verspreid over
één jaar een boeiend pakket van medische vakken, ingenieursvakken,
geïntegreerde practica, seminaries ziekenhuistechnologie
en algemene vakken i.v.m. gezondheidszorg.
In onze internationale groep zaten niet alleen ingenieurs,
maar ook licentiaten biologie en fysica, een huisarts
en een chirurg.
Zowel ingenieurs als artsen zijn vrij individualistisch met
hun sector bezig. Maar toch slaagt dit multidisciplinair
programma erin de kloof tussen beiden op te heffen.

Meda N.V. is een KMO die meer dan 60 werknemers telt en die gespecialiseerd is in
de distributie en implementatie van hoogtechnologische medische apparatuur en diensten
in ziekenhuisomgevingen
en bij gespecialiseerde
privé-artsen.
Meda wil als lokale partner
voor haar klanten
een ‘best-fit’ oplossing
aanbieden in geselecteerdemedico-technische
domeinen.
Biomedische vooruitgang is immers alleen mogelijk wanneer
deze specialisten samenwerken.
Mijn thesis werd deze keer niet in het ziekenhuis, maar
op de universiteit zelf afgewerkt. Het legde de basis voor
de ontwikkeling van een planaire hematocriet analyse
sensor. Door het sturen van een stroom door een druppel
bloed kan de impedantie bepaald worden en deze
impedantie staat in relatie tot de hematocrietwaarde.
Met dit behaalde ik het bijkomend diploma Licentiaat in
de Biomedische Ingenieurstechnieken.
Op het einde van mijn legerdienst solliciteerde ik heel
bewust bij medische bedrijven. Op 2 januari 1992, één
dag na ‘mijn afzwaai’, trad ik in dienst bij Meda N.V., toen
nog gelokaliseerd in Wilrijk.
Ik begon bij Meda als Productmanager
Cardiorespiratoire Diagnostiek. Mijn taak was de producten
die tot ons gamma behoorden (vooral longfunctie
en ergospirometrie apparatuur) optimaal voor te bereiden
om op de markt gebracht te worden alsook nieuwe
interessante producten op te sporen. Dit was een zeer
polyvalente taak. In eerste instantie is de
Productmanager een productspecialist. Een productma-
Meda heeft 5 divisies:
De divisie Anesthesie & Care is gespecialiseerd in patiëntenmonitoring,
ventilatie en therapeutische systemen
in het operatiekwartier en de intensieve zorgen afdelingen.
De Diagnostics divisie specialiseert zich in niet-invasieve
diagnostische apparatuur voor pneumologie en cardiologie.
Supplies & Accessories biedt een volledig en gespecialiseerd
gamma toebehoren voor ventilatie-, monitoring-,
diagnostische en infant care apparatuur. Recent werd de
Infant Care-afdeling opgericht, die zich toelegt op hightech
thermoregulatie bewakingssystemen en therapeutisch
materiaal voor neonatologie.
M Square tenslotte omvat Informatie Management
Systemen voor Anesthesie, Intensieve zorgen, medische
interfacing alsook een oplossing voor het beheer van het
operatiekwartier. De expertise van deze informatica-afdeling
omvat consultancy, systeemintegratie en ontwikkeling,
training, upgrading en servicing. Naast deze 5 commerciële
divisies is er natuurlijk ook een financiële en
boekhouddivisie en de Customer Services afdeling, die de
logistieke processen optimaliseert, instaat voor het projectbeheer van grotere installaties
en ook de ‘inservicing’ van nieuwe apparatuur begeleidt.
nager moet de producten technisch en commercieel
goed kennen, net zoals de applicaties waarvoor ze
gebruikt worden. Trainingen geven, zowel intern als
extern, vormde een belangrijk deel van mijn bezigheden.
Talenkennis is in zulke communicatieve functie onontbeerlijk
maar daarom niet zo evident. Na 4 à 5 jaar ingenieursstudies,
kom je op de arbeidsmarkt terecht en
word je ook nog verondersteld minstens drietalig te zijn.
Engels was geen probleem - het postgraduaat
Biomedische Ingenieurstechnieken werd volledig in het
Engels gedoceerd, maar Frans was sinds de middelbare
school nagenoeg opgeborgen en dat maakte er m’n job
in het begin niet gemakkelijk op.
Bovendien is het niet voldoende om specialist van de producten
te zijn, je moet ze ook ‘managen’. De apparatuur
moet door middel van de juiste marketingtools en met
een goede strategie op de markt gebracht worden.
Productmanagement slaat een brug tussen de klanten
enerzijds en de firma en fabrikant anderzijds. Een voldoende
aanwezigheid ‘in the field’ is daarom zeer belangrijk.
Je moet immers uitzoeken wat de behoeften van je
klanten zijn vooraleer je ze kunt invullen. Tijdens nationa-
13 I.M.- DECEMBER 2001

DOSSIER
le en internationale congressen voel je wat er leeft in de
medische wereld en pas dan kan daar op ingespeeld
worden. Deze functie heeft mij zeer veel bijgebracht
omwille van de diversiviteit.
Na 6 jaar Productmanagement kreeg ik een nieuwe uitdaging
als Salesmanager Diagnostics. De focus werd in
deze nieuwe functie natuurlijk verlegd van het product
zelf naar de klant. Het relationele en communicatieve
aspect is uiterst belangrijk. In de verkoop ben je verantwoordelijk
voor je klant, op alle gebied. De ‘kick’ van
het commerciële is iets dat je na een tijd nodig hebt.
Daarbij kwam dan nog de nieuwe uitdaging van het coachen
van je verkoopsmensen.
Als Salesmanager moet je niet alleen specialist zijn in de
materie, je moet ook consuleren. Commerciële dossiers
in de medische wereld kunnen immers al snel een
jaar of langer aanslepen vooraleer een beslissing wordt
genomen. Maar technische kennis blijft ook in deze
commerciële functie uiterst belangrijk. Meer dan de
helft van de vertegenwoordigers bij Meda zijn ingenieurs.
Bij het behandelen van een aankoopdossier van een ziekenhuis
kom je in aanraking met verschillende groepen
van mensen, die elk hun steentje bijdragen tot de uiteindelijke
beslissing. Natuurlijk heb je eerst en vooral de
medici, de artsen en het verplegend personeel - zij zijn
de gebruikers. Meer en meer wordt ook de technische
dienst van het ziekenhuis betrokken bij het aankoopproces.
Alle aangeboden apparatuur moet immers aan
strenge medische normen en eisen voldoen en de geboden
service-na-verkoop (met onder meer de onderhoudscontracten)
is uiterst belangrijk. Sommige appa-
14 I.M.- DECEMBER 2001
raten (bijv. beademingstoestellen) zijn immers letterlijk
van levensbelang. De laatste jaren is dikwijls ook de integratie
van de apparatuur in het centraal medisch dossier
een behoefte. Deze besprekingen worden gevoerd
met de informaticadienst van het ziekenhuis. Uiteindelijk
moet het aangeboden dossier ook binnen het beschikbare
budget vallen. Hier komt dan de financiële- of aankoopdirectie
op de proppen. Als consulent en partner
van je klant moet je elke partij in hun eigen ‘taal’ aanspreken.
Dit vergt een multidisciplinaire aanpak en
maakt dat geen twee dossiers dezelfde zijn.
Sinds begin dit jaar ben ik geëvolueerd naar Manager
Diagnostics Division. Mijn ervaring in de verkoop en in
het product management waren een goede basis. Ter
voorbereiding zocht ik naar een studieprogramma waar
algemeen management voldoende aan bod kwam. Ik
kwam terecht bij de Vlerick Leuven Gent Management
School waar ik met enthousiasme het jaarprogramma
Middle Management volgde. In maandelijkse sessies
van twee of drie dagen werden de verschillende aspecten
van het moderne management uit de doeken
gedaan.
Als ingenieur in de medische wereld krijg je de mogelijkheid
samen te werken met klinisch opgeleide mensen
om samen de beschikbare spitstechnologie te gebruiken
om de grenzen van het medische kunnen te verleggen,
zodat kwalitatief hoogstaande verzorging gegarandeerd
blijft. Het multidisciplinaire karakter van deze
medisch-technische sector zorgt voor een continue en
boeiende uitdaging".
Ing. Mario Van Hirtum
Getuigenis van
Ing. Mario Van Hirtum

Medische elektronica
Een getuigenis uit de sector
Ing. Filip Vanthuyne
Zo’n twintig jaar geleden voorspelde één van onze
onvolprezen docenten in de toenmalige KIHO twee
dingen die me altijd zijn bijgebleven: polshorloges
zouden een wegwerpartikel worden en medische
elektronica zou een hoge vlucht nemen. Beide voorspellingen
kwamen uit. Vooral zijn voorspelling over
de medische elektronica bleef, vanwege mijn interesse
in biologie, in mijn oren hangen. Als laatstejaarsstudent
was ik vast van plan in die sector te
gaan werken.
INGENIEUR
EN MEDISCHE
WETENSCHAPPEN
Na het behalen van mijn diploma combineerde
ik mijn burgerdienst (vervangende legerdienst)
met een tweejarige studie biomedical engineering
aan de VUB. Daar werkte ik eerst als tekenaar op de bouwwerf
van het Jan Palfijnziekenhuis en daarna als technicus bij het
Universitair Ziekenhuis, beide te Gent. Op dat ogenblik waren er
in het UZ reeds een klein aantal ingenieurs en technici werkzaam
op het terrein van de medische apparatuur. Dat waren mensen
die al doende leerden. Ook vandaag durf ik nog stellen dat je
slechts goed kan worden in deze specialiteit als je een méér dan
normale belangstelling hebt in de mensbiologie en de medische
praktijk.
Na m’n burgerdienst begon ik bij het UZ. Mijn eerste opdracht
was om een dienst biotechniek avant la lettre op te richten voor
de drieëntwintig operatiezalen. Die moesten tot dan toe voor de
kleinste apparatenpanne steeds een beroep
doen op toeleveringsbedrijven.
Toen de dienst vijf medewerkers telde kwam
een voor de hand liggende fusie met een gelijkaardige hersteldienst,
die simultaan met de onze was gegroeid en andere ziekenhuisafdelingen
bediende die veel elektromedische apparatuur
hadden, zoals intensieve zorgen en spoed. Zo werd in het UZ te
Gent de Biomedisch-Technische Dienst geboren. Met een steeds
stijgend aantal medewerkers ging de dienst stap voor stap het
totale management van de medische apparaten beheren.
Mijn taak was gevarieerd. Naast de uitbouw van de dienst en de
opleiding van nieuwe personeelsleden moesten er nieuwe apparaten
worden gefabriceerd en werd mijn medewerking bij wetenschappelijk
onderzoek gevraagd. Ondertussen was ik bij de VIK
actief lid van de Studiegroep Medische Ingenieurs Technieken
(MIT), die vijftien jaar aan de weg getimmerd heeft om de rol van
de industrieel ingenieur in de medische sector te omschrijven.
In 1993 begon ik weer te studeren aan de RUG en behaalde er
het diploma van licentiaat in de biomedische en klinische ingenieurstechnieken.
Mijn medische kennis werd hierdoor flink aangescherpt.
Dat leverde een aantal aanbiedingen op voor de voorbereiding
van een doctoraat vanwege de proffen van het ziekenhuis.
Omdat ik op dat ogenblik gespecialiseerde verpleegkunde
doceerde kon ik daar toen spijtig genoeg niet op ingaan, maar
het illustreert hoezeer ingenieurs gegeerd waren, en zijn, in de
multidisciplinaire ziekenhuiswereld.
De huidige complexe apparatuur laat nog zelden herstellingen op
componentniveau toe. Het onderhoud wordt dan ook weer uitbesteed.
Goede overeenkomsten met firma’s moeten de medische
apparatuur in topconditie houden. Op dit ogenblik bestaat mijn
taak voornamelijk in het beheer van de onderhoudscontracten
van het exponentieel groeiend apparatenpark. Dergelijke contracten
zijn goed voor zo’n vijftig miljoen frank per jaar.
De ingenieur en technicus blijven onmisbaar in het ziekenhuis, als
probleemoplosser, sleutelfiguur en vertrouwenspersoon. Maar
vooralsnog geldt: eerst zien en dan geloven. Of met andere woorden:
toon wat je waard bent en je zal met open armen onthaald
worden in een boeiende werkomgeving vol uitdagingen en afwisseling!
Ing. Filip Vanthuyne
DOSSIER
15 I.M.- DECEMBER 2001

DOSSIER INGENIEUR
EN MEDISCHE
WETENSCHAPPEN
16 I.M.- DECEMBER 2001
De b i o n i s c h e ingenieur
De Duitse filosoof
Günther
Anders stelt dat
de huidige biologische
mens de
vooruitgang niet
langer aankan
en dat de menselijke
‘natuur’
moet evolueren
naar een cybermens wiens zintuigen en emoties modificeerbaar
zijn via de technologie. Een lekkere kluif voor
theoretische ethici. Toch wordt zo’n cybermens in de
praktijk stukje bij beetje in elkaar geknutseld, en niet in
het minst door ingenieurs.
Het Sint-Augustinusziekenhuis in Wilrijk. Hier houdt Ing.
Peter Deman, laureaat van de VIK-Tech-Art prijs 2001
z’n consultaties. Een ingenieur die patiënten ontvangt?
Hoezo? Peter begeleidt de patiënten die zijn elektrode
(die dit jaar de Tech-Art prijs won) kregen geïmplanteerd
in hun vorderingen na de operatie.
Tijdens het interview verloopt het gesprek opeens wat
moeizaam. "Ik merk dat ik traag begin te praten," zegt
Peter "waarschijnlijk staat m’n suiker te laag." Hij haalt
een apparaatje boven, prikt in z’n vinger en brengt wat
bloed aan op een filmpje. "Inderdaad… te laag. Ik moet
wat drinken. Jij ook een cola?"
Ing. Deman is dus wel degelijk nog een mens van vlees
en bloed. Het korte intermezzo verklaart ook meteen
Peter’s interesse voor geneeskunde.
Ing. Peter Deman:
Mijn belangstelling voor geneeskunde is inderdaad vrij
persoonlijk: ik lijd al lang aan suikerziekte. Het is een heel
gedoe om constant je eigen suikergehalte te meten, dus
wilde ik voor m’n eindwerk aan de Hogeschool West-
Vlaanderen in Kortrijk een glucosesensor ontwikkelen.
Ideaal zou zijn dat zo’n sensor geïmplanteerd zou worden
en continu de suiker in je bloedspiegel meet. Ik had me
tijdens de vakantie tussen m’n derde en vierde jaar al
ingewerkt in de onderzoeksafdeling van Dr.ir. Sansen in
Leuven. Uiteindelijk heb ik voor m’n eindwerk een chemische
glucosesensor ontworpen voor nierdialyse, gebaseerd
op het bestaande chemische monitorsysteem voor
ureummeting. Zo’n sensor meet de hoeveelheid glucose
die overblijft in het dyalisaat van een nierpatiënt. Het zou
mooi zijn moesten er sensoren kunnen geïmplanteerd
worden die continu de hoeveelheid glucose in het bloed
zouden kunnen meten, maar zover zijn we op het ogenblik
nog niet.
Bood je ingenieursopleiding
voldoende medische
basiskennis?
De loutere ingenieursopleiding
niet maar tijdens m’n
stage in het laatste jaar
heb ik enorm veel opgestoken
in Leuven. Het contact
met patiënten heeft me
veel bijgebracht. Na m’n
ingenieursstudies heb ik
een aanvullende éénjarige
opleiding bio-medische en klinische ingenieurstechnieken
aan de KULeuven gevolgd – een opleiding georganiseerd
door de departementen Geneeskunde en Toegepaste
Wetenschappen – met vakken als medische beeldvorming,
celleer, anatomie en fysiologie. Dat gaf me een solide
basis om verder onderzoek te doen in die sector. M’n
thesis bio-medische technieken bij de Micas-afdeling
(Micro-electronics and Sensors) van prof. Sansen ging
over een onderzoek naar een elektronische filter die een
zuiverder signaal opleverde voor interfererende stoffen -
eigenlijk een vervolg op m’n eindwerk industrieel ingenieur.
Dit project hebben we met succes kunnen toepassen
bij patiënten. Dat heeft me erg gemotiveerd om dit
soort werk te blijven doen.
Hoe kom je van glucose en insuline bij cochleas
terecht?
Ik maakte een ommetje langs filosofie. Ik volgde een keuzevak
ethiek bij prof. Schotsmans. De ethische implicaties
bij sommige operaties en inplants waren me niet ontgaan
Ik ben dan aan filosofie begonnen aan de faculteit
wijsbegeerte aan de KULeuven, waar prof. Schotsmans
docent was.
Maar tijdens m’n filosofie-studies ontdekte ik dat men
aan de UIA, aan het departement geneeskunde al volop
werkte met inplants. Prof. Marquet, een van de grote
Belgische neus-keel- en oorchirurgen had daar in ’87 de
eerste cochlea-inplantatie uitgevoerd. In ’91 is hij gestorven.
Dr. ir. Peeters had de eerste prototypes ontwikkeld.
Hij is de technische vader van cochleair inplants in
België. Ze werden geproduceerd bij Antwerp Bionic
Systems, een spin-off bedrijf van de UIA. De filosoof in mij
moest wijken voor de ingenieur. Ik maakte een afspraak
en de volgende dag kon ik in het lab van prof. Peeters
aan de UIA beginnen. De electrode waarmee ik de Tech-
Artprijs heb gewonnen is uiteindelijk een verfijning van
prof. Peeters’ prototype.
Wil je even uitleggen wat een cochlea is en hoe het
werkt?
Een cochleair-inplant is eigenlijk een artificieel oor. Kijk:
geluid gaat via het trommelvlies naar de gehoorsbeentjes
(middenoor). Die zetten de trillingen verder in het binnen-

oor. Dat bestaat uit de cochlea of slakkenhuis. De cochlea
zelf bestaat uit drie spiraliserende buisjes.
Haarcelletjes zetten de mechanische trilling om in elektrische
zenuwactiviteit naar de auditieve cortex. De
inplant plaatst een elektrode in de cochlea die de zenuwen
rechtstreeks stimuleert via een onderhuidse inplant
in het schedelbot boven het oor. De spraakprocessor die
de geluiden decodeert kan op de
kleding worden gedragen.
In hoeverre zijn patiënten
ermee geholpen?
Op dit ogenblik kunnen de
meeste patiënten communiceren
en raken ze uit het sociale isolement
waarin gehoorgestoorden
zich dikwijls bevinden. Een grote
groep van patiënten die zich
behielp met liplezen of gebarentaal
kan na de operatie weer
horen en gesprekken voeren.
Zelfs telefoneren gaat vlot. De
resultaten zijn verschillend naargelang
de voorgeschiedenis van
de patiënt. Mensen die altijd hebben
gehoord en na een ongeval
doof werden, revalideren na een
inplant veel sneller dan iemand
die z’n hele leven doof is geweest. Die laatste groep heeft
geen referentiekader om zich een idee te vormen van
wat ‘goed horen’ is.
Als ik de resultaten van de consultaties bekijk, denk ik dat
wat de patiënten uiteindelijk horen te vergelijken is met
een soort computerstem, met ruis en galm op. Het blijft
gissen naar wàt iemand anders precies hoort of hoe hij
voelt. Het ultieme doel is om alle patiënten de sensatie
van muziek te laten ervaren. Voor sommige patiënten is
muziek nog een te complex geheel aan auditieve prikkels.
Voor hen komt muziek over als een ongedifferentieerde
brok geluid. Sommigen kunnen wel een melodielijn horen.
We blijven zoeken om de juiste zenuwen verfijnder te stimuleren
om een zo goed mogelijke discriminatie te krijgen.
We willen het programmaverwerkingssysteem verfijnen,
zodat de filters beter kunnen afgesteld worden.
Ook willen we het programma niet alleen aanpassen aan
de fysiologische situatie van elke patiënt, maar ook aan
de omgevingssituatie. Geluid in een restaurant wordt
anders verwerkt dan geluid in een bos.
Hoe verliep de samenwerking met de andere specialisten?
Niemand is god de vader. Chirurgen geven grif hun
beperkingen in elektromechanica toe. Het is voor hen al
een hele klus om een inplant veilig in een schedel te krijgen,
zeker in zo’n diepgelegen gebied waar vitale zenuwbanen
doorheen lopen, laat staan dat ze de technische
finesses van het apparaat helemaal kennen. Dit soort
werk is gebaseerd op vertrouwen.
Komt daarbij dat echte innovaties de laatste tijd meer en
meer op de rand van vakgebieden liggen. Als onderzoekers
van verschillende vakgebieden hun knowhow naast
elkaar leggen, het geheel blijven overzien en daarover
kunnen communiceren, is de kans voor doorbraken
groot. De kunst bestaat erin om de communicatie tussen
onderzoekers op gang te krijgen én te houden, ondanks
de verschillende persoonlijkheden en belangen. Het is
onmogelijk om specialist te zijn in alle vakgebieden die bij
implantaties belangrijk zijn. Wat je nodig hebt is een
goede basiskennis van domeinen als micro-mechanica,
chemie, fysica, bio-compatibilitei, fysiologie en anatomie
zodat je over de
domeinen heen
kan communiceren.
Werd je cochleaontwerp
al gecommercialiseerd?
Het wordt al wel
geproduceerd
maar nog niet
gecommercialiseerd.
Toen het
nieuwe cochleaprototype
klaar
was werd de productie
opgezet bij
Antwerp Bionic
Systems. Opeens
bevond ik me in een industriële omgeving waar de trial
and error van het lab niet voldoende was en waar de
boodschap luidde: mààk dat prototype met die 33
micron-dunne draadjes. Op het labo werkten we met tien
mensen, maar in het bedrijf werkten ook maar tien mensen
en dat was te weinig aan productiecapaciteit.
Ervaring met projectmanagement had ik niet, maar ik
heb het uiteindelijk wèl op poten gezet. De elektrode
werd onder microscoop geproduceerd. Later is het
bedrijfje overgenomen door Philips. Maar al ras besefte
Philips dat medische inplants niet hun business waren en
werd het bedrijf overgenomen door het Australische
Cochlear, dat al gehoorinplants maakte.
Je begeleidt nu het afgewerkte product tot bij zijn
gastheren- of vrouwen?
Inderdaad, na de aanmaakfase kwam er weer een medische
fase, waarbij het apparaat gecheckt werd op veiligheid.
Verificatie is dan erg belangrijk. Er wordt specifieke
medische apparatuur aangemaakt voor simulaties op
schedels en kadavers. Boeiend hoor! In deze fase is de
communicatie met de chirurg van levensbelang. Hij geeft
advies over micromechanische aspecten en suggereert
verbeteringen van het implantaat. Daarna implanteert
Prof.Dr. Offeciers de elektrode in de patiënt. Na de operatie
komt de follow-up waarbij patiënten audiologisch
getest en begeleid worden. In die fase zitten we nu. Ik
moet nu weer heel andere dan m’n technische of medische
vaardigheden aanspreken. Het vraagt erg veel
communicatieve energie. Dat je als ingenieur vanuit een
technisch aangrijpingspunt de cirkel naar de mens kan
rondmaken vind ik prachtig.
Waar draait het tijdens de patiëntenbegeleiding om?
Er komen bij de patiënten dikwijls veel emoties los want
ze zitten toch met een ernstig trauma. Je mag de psychische
weerslag van het isolement dat doofheid met
17 I.M.- DECEMBER 2001

DOSSIER
zich meebrengt niet onderschatten Waar het mij om
gaat is hoe de patiënten vorderen en welke stappen ze
zetten om uit hun isolement te komen.
Ik kan niet exact horen wat de patiënten horen. Ik peil
naar indicaties zoals kunnen ze muziek waarderen? Gaan
ze weer naar familiefeestjes? Als patiënten het apparaat
te dikwijls uitzetten is er iets mis. Dan moet het bijgesteld
worden. Het is niet zo dat patiënten onmiddellijk terug
horen na de operatie. Het vraagt aanpassing en training
van de hersenen. De auditieve hersenfunctie heeft een
tijd niet gewerkt en dient terug geactiveerd. Gelukkig zijn
hersenen erg flexibel.
Hoe meetbaar zijn de vorderingen bij de patiënten?
Naast subjectieve tests waarbij we de patiënten geluiden
voorleggen ben ik in deze fase de objectieve tests aan het
doen waarbij ik met een microvoltmeter rechtstreeks op
de zenuwen het actiepotentiaal analyseer. Soms moet ik
andere elektroden gebruiken of parameters van de
spraakprocessor bijstellen. Bij de objectieve tests moet
je erg voorzichtig te werk gaan. Je stimuleert immers
rechtstreeks de zenuwen van de patiënt maar zelf voel je
niet wat de patiënt voelt.
Zijn andere specialisten bereid om hun realisaties te
delen?
Da’s geen eenvoudige vraag. Uiteindelijk is de realisatie
van de inplant het resultaat van teamwerk. Een bedrijf
heeft nu eenmaal andere doelstellingen dan een universiteitslabo.
Maar het is waar: ik ben begonnen als student,
dan ben ik onderzoek gaan doen, daarna begaf ik
me in een productieomgeving en nu zit ik weer in een
medische setting. Op dit ogenblik ben ik een combinatie
tussen onderzoeker, geneesheer, aandeelhouder en student.
Komt daarbij dat ik m’n doctoraat hier doe.
Doorheen de realisatie heb ik me steeds de vraag moeten
stellen welk petje ik droeg. Dikwijls is het kwestie van
intuïtief door te zetten en de eigen ethiek te handhaven.
De norm voor mij was: voel ik me er nog goed
bij?
Maar uiteindelijk zijn het toch de universiteiten
die de mogelijkheden gegeven hebben voor de
ontwikkeling?
Ik moet toegeven dat er belangenconflicten zijn
geweest. Er zijn dan ook heel wat stakeholders:
de chirurgen, de markt, de onderzoekers, de patiënten...Ondertussen
zijn er tussen universiteit,
ziekenhuis en bedrijf duidelijke afspraken
gemaakt. In deze fase wordt er in het ziekenhuis
enkel descriptief onderzoek
gedaan met een beperkt aantal patiënten
en wordt het inplant nog niet verder
gecommercialiseerd. Van de nieuwe
elektrode zijn prof. Peeters en ikzelf patenthouders..
Welke ontwikkelingen zie je in de bioelektronica?
Het gebied waar we op dit moment mee
bezig zijn is het oor. Wij hebben het geluk dat
18 I.M.- DECEMBER 2001
de cochlea frequentieafhankelijk georganiseerd is. Er zijn
ook onderzoeksgroepen die met blinden werken en
elektrodes aanbrengen op de oogzenuw of zelfs op de
retina. Bij een oog is het veel moeilijker om net die
bepaalde impuls op net die plaats op het oog aan te brengen
om het juiste effect te sorteren. Als je elektroden
geplaatst krijgt op de juiste plekken op de cortex of neocortex
kan je theoretisch alle lichaamsfuncties stimuleren.
In de toekomst zullen we beter begrijpen hoe de
communicatie en organisatie in de hersenen gebeurt.
Dan zullen er nog erg boeiende toepassingen
De toekomst zal zeker evolueren naar een soort ‘bionische
mens’, waarbij we niet alleen zintuiglijke functies,
maar ook met geheugen of redeneerfuncties kunnen
gaan interfereren. intelligentie kunnen stimuleren.
Cursussen rechtstreeks in het geheugen downloaden is
misschien nog niet voor morgen, maar iemand die volledig
verlamd is kan nu reeds, door zijn hersenfunctie te
gebruiken – dus door te denken - via een elektrode een
computer bedienen en communiceren.
Futurologen als Ray Kurzweil voorspellen tegen 2030
inplants die met het geheugen van de mens interfereren.
De softwaresystemen van mens en computer functioneren
dan gezamenlijk en onlosmakelijk. Asimov is niet
veraf. Het posthumanisme zit eraan te komen.
Theoretisch zie ik op dit ogenblik geen grote struikelblokken.
De hamvraag blijft natuurlijk: hoe gaat de mens hiermee
om? Dat is niet alleen een medische, maar ook een
maatschappelijke en een ethische discussie.
Ed De Winter
De bionische ingenieur

Tech-Art
Wat
na de
Tech-Art
prijs?
INGENIEUR
EN MEDISCHE
WETENSCHAPPEN
Dank zij de bekroning met de Tech-
Art prijs kon Victor Claes de academische
overheden overtuigen
van het nut en de mogelijkheden
van een centrum dat de technologie
ten dienste stelt van mensen
met een ernstige handicap. In
1990 werd gestart met het
Centrum Technologie voor gehandicapte
Personen (CTG), verbonden
aan de Universiteit Antwerpen.
Victor Claes is momenteel de drijvende
kracht achter dit centrum.
In 1993 ontving Victor Claes een
uitnodiging om met CTG deel uit te
maken van een consortium dat
opgericht werd in het kader van
het TIDE-project (Technological
Initiative for Disabled and Elderly
people) van de EG. Dit initiatief
beoogt door betere samenwerking
tussen de lidstaten enerzijds en
tussen de industrie en onderzoekscentra
anderzijds tot een meer
homogene markt te komen van
hulpmiddelen voor gehandicapte
en oudere mensen in de EG.
In maart 1994 werd in het TV-programma
"Alle Vijf" een vingerbesturing
voorgesteld die mensen met
spierziekten toelaat om met een
rolstoel te rijden. Momenteel
wordt deze besturing door een
Belgisch bedrijf vervaardigd en
internationaal verdeeld.
In mei 1996 werd onderhandeld
met het bedrijf Dynamic Controls
in Christchurch (Nieuw Zeeland)
betreffende de wereldwijde commercialisering
van het systeem
DOSSIER
Industrieel ingenieur Victor Claes is sinds jaren werkzaam in het labo
menselijke fysiologie van het RUCA te Antwerpen. In 1989 won hij de
Tech-Art prijs met de realisatie van een systeem dat personen met
een zware fysieke handicap de mogelijkheid geeft om met hun elektrische
rolstoel veilig en moeiteloos voorbij hindernissen en door deuropeningen
te rijden. De realisatie kwam perfect tegemoet aan de
Tech-Art-criteria voor eindwerken: vernieuwende creaties op technisch
of artistiek gebied voor technische creatievelingen vanaf 18 jaar.
Maar 1989 is al een tijdje geleden. Wat gebeurde er sindsdien?
waarmee Victor Claes de Tech-Art
prijs behaald heeft.
Een lasergestuurde computermuis
werd in maart 1999
ontworpen op verzoek van een
quadriplegieker (persoon die enkel
zijn hoofd nog kan bewegen) zodat
hij gemakkelijk toegang krijgt tot
Internet. Dit systeem werd voorgesteld
op de lokale televisie ATV.
Datzelfde jaar was CTG ook onderzoekspartner
voor een IWT-
Innovatieproject met de Hulp
Middelen Centrale uit Deinze: realisatie
van een miniatuur joystick
voor mensen met o.a. spierziekten
en van een gyroscoopbijsturing om
rolstoelen op een rechte koers te
houden.
November 1999 werd naar
aanleiding van het STWW-initiatief
(Strategische Technologieën voor
Welzijn en Welvaart) door de
Vlaamse regering subsidies toegekend
aan CTG voor het ontwikkelen
van een intelligent systeem dat een
val, of bepaalde lichaamsbewegingen
(bepaalde neurologische ziekten
zoals epilepsie, Parkinson,
enz.) kan detecteren en melden.
Hierdoor verhoogt de veiligheid van
bepaalde senioren en gehandicapten
en is er geen permanent toezicht
nodig. Dit project loopt nog
tot eind september 2001.
Voor meer informatie over de
Tech-Art 2002: VIK, Herentalsebaan
643, 2160 Wommelgem of
www.vik.be
19 I.M.- DECEMBER 2001

DOSSIER INGENIEUR
EN MEDISCHE
WETENSCHAPPEN
20 I.M.- DECEMBER 2001
CTG:
EEN WONDERWOORD
VOOR
GEHANDICAPTEN
CENTRUM
De beroemde Cambridge-natuurkundige Stephen
Hawking, door een zenuwaandoening nagenoeg
volledig verlamd zodat hij zelfs niet meer kan
spreken zou zonder technologische hulp al twin-
tig jaar geïmmobiliseerd, monddood en weten-
schappelijk uitgerangeerd zijn. Met de minimale
bewegingen die hij nog kan maken, kan hij echter
een elektrische rolstoel besturen en zijn teksten
ingeven in een computer met spraaktechnologie.
In 1988 publiceerde Hawking het grensverleg-
gende "A brief history of time", waarvan 8 mil-
joen exemplaren zijn verkocht. Hawking her-
schrijft het werk op dit ogenblik voor kinderen.
Even dichter bij huis: toen Ing. Victor Claes twin-
tig jaar geleden , na een toevallige kennismaking
met een volledig verlamde vrouw, bedacht dat hij
met zijn technische knobbel haar zelfstandigheid
kon bevorderen en zo haar leven misschien meer
draagbaar maken, kon hij niet bevroeden dat dit
idee zou uitgroeien tot zijn levenswerk.

CTG
TECHNOLOGIE VOOR
GEHANDICAPTE PERSONEN
Wat?
Het Centrum Technologie voor Gehandicapte personen
(CTG) werd in 1990 opgericht in de schoot van het laboratorium
voor Fysiologie (faculteit geneeskunde) van de
RUCA (nu Universiteit Antwerpen) als reactie op de vaststelling
dat de grote vooruitgang die de geneeskunde
geboekt heeft om de levenskansen na ziekte of ongeval
te vergroten niet altijd rekening houdt met de levenskwaliteit
van de patiënt. Veel mensen komen door hun handicap
in een sociaal isolement terecht.
De technologie voor onderzoek naar hulpmiddelen bleek
wel voorhanden maar vanuit de industrie was er wegens
de relatief kleine groep "potentiële klanten" nauwelijks
interesse. CTG is overtuigd dat met de beschikbare technologie
de levenskwaliteit van de mensen met een ernstige
handicap kan worden verbeterd.
Doelstellingen
CTG verricht toegepast onderzoek naar het gebruik van
spitstechnologie voor het bevorderen van de mobiliteit,
de bewaking, en het vergroten van de communicatiemogelijkheden
van zwaar gehandicapte kinderen en personen
die op latere leeftijd als gevolg van een ziekte of een
ongeval een ernstig fysieke handicap opliepen. Hierdoor
kunnen zij zich blijven integreren in de samenleving en
een menswaardig bestaan leiden. Hulpmiddelen moeten
aangepast worden aan specifieke noden van gebruikers.
Meestal betreft het hulpmiddelen die nog niet bestaan,
te duur zijn, en/of niet in de handel verkrijgbaar zijn.
Het centrum maakt de specifieke hulpmiddelen als het
ware op maat.
Twee collega’s
Twee collega’s-Ing.’s zijn de drijvende kracht
achter dit initiatief: Victor Claes als woordvoerder,
winnaar in 1989 van de Tech-Artprijs
en Marc Demolder, verantwoordelijkvoor
R&D en huidig voorzitter van het VIK-
Centrum Openbare Diensten. Dat ze heel
wat uren buiten hun drukke bezigheden bij
RUCA aan CTG besteden worden is voor hen
een normale zaak. Specialiseren vinden ze
vanzelfsprekend. De eisen die aan de ingenieur
en aan zijn medewerkers gesteld worden
gaan dan ook verder dan de specialisatie
van de afstudeerrichting. Kennis van
elektronica, mechanica, informatica, materiaalkennis
en medische kennis dient geïntegreerd.
In al die jaren vonden zij steun en wetenschappelijk
advies bij professoren Dirk
Brutsaert, geneeskunde, Robert Lowen, wiskunde
en Jan Paredaens, informatica. Voor
de dagelijkse werking kunnen zij beroep doen op een aantal
wetenschappelijke onderzoeksmedewerkers van de
Universiteit Antwerpen.
Doen wat de industrie niet kan
Het Centrum Technologie voor Gehandicapte Personen
maakt deel uit van het laboratorium voor Menselijke
Fysiologie en Pathofysiologie van de professoren Dirk
Brutsaert en Stanislas Sys. Door de situering binnen de
faculteit Medische en Farmaceutische Wetenschappen
kunnen de ingenieurs van het CTG direct samenwerken
met artsen-specialisten. Overigens is er ook een vruchtbare
dialoog met de faculteit Wetenschappen en meer in
het bijzonder met het departement Wiskunde-
Informatica. De multidisciplinaire benadering is een evident
voordeel.
Het CTG werkt heel toegepast en resultaatgericht en
concentreert zich volledig op innovatie. Meldt een gehandicapte
zich bij het centrum met een probleem waarvoor
al een degelijk en niet te duur hulpmiddel bestaat, dan
krijgt hij alle informatie over mogelijke leveranciers.
Het CTG ontwikkelt en ontwerpt, maar produceert niet.
Dat laatste gebeurt door de Hulpmiddelencentrale (HMC)
in Deinze, een niet éénzijdig op winst gerichte privéonderneming.
Sommige oplossingen die het CTG uitdenkt
beantwoorden enkel aan de behoeften van één specifieke
gehandicapte, maar als met een toepassing meerdere
mensen kunnen worden geholpen, vervaardigt het
HMC ze in serie.
Ing V. Claes temidden van de meetapparatuur in de research afdeling van CTG
waar hij het prototype van de lichtradar op punt stelt. Op de achtergrond S.
Joris tijdens het ontwerp van een print.
21 I.M.- DECEMBER 2001

DOSSIER
In feite neemt het CTG een taak op zich die de industrie
grotendeels moet laten liggen. De vereiste investeringen
in research and development zijn gezien de kleine, regelmatig
tot één klant beperkte afzetmarkt commercieel
moeilijk te motiveren. Maar hoe knoopt het centrum
financieel de eindjes aan elkaar?
Victor Claes: "Vóór de oprichting van de het CTG heb ik
hier in het laboratorium toestellen ontworpen voor basisonderzoek
in verband met de hartspier. Die apparaten
worden voor laboratoria in verschillende landen
gebouwd. Een deel van de opbrengsten gaat naar het
centrum. Verder hebben we voor enkele commercieel
wel aantrekkelijke hulpmiddelen licentieovereenkomsten
met de industrie. En de gehandicapten zelf betalen voor
de technologie die we voor hen ontwikkelen een prijs die
op de kostprijs van de onderdelen is gebaseerd.
Belangrijk zijn tot slot de budgetten die de overheid ons
toekent, bijvoorbeeld in het kader van een STWW-project
zoals bij de val-sensor. Finaal is het CTG zelfbedruipend."
Ing M Demolder tijdens het ijken van een kracht - lengte
transducer in het labo voor fundamenteel onderzoek van de
hartspiermechanica. De dataacquisitie en sturing van de
transducer zijn grotendeels geautomatiseerd.
Gebruikers
Zowel individuen als instellingen, therapeuten of artsen
die hulpmiddelen voor gehandicapten willen ontwikkelen
doen beroep op het CTG. De voorgelegde problemen
worden in samenspraak met begeleidende therapeuten
bestudeerd. Vervolgens wordt nagegaan welk hulpmiddel
een oplossing kan bieden, of dit reeds op de markt voorhanden
is en of het hulpmiddel tegen een betaalbare prijs
te verkrijgen is. Het onderzoek start indien het gezochte
hulpmiddel niet bestaat, niet te verkrijgen is, of indien
vermoed wordt dat een zeer duur toestel door het aanwenden
van nieuwe technologie veel goedkoper kan gere-
22 I.M.- DECEMBER 2001
CENTRUM TECHNOLOGIE VOOR
GEHANDICAPTE PERSONEN
aliseerd worden. Vanuit het centrum wordt getracht om
de aangeboden hulpmiddelen zo goedkoop mogelijk te
houden. Via het Vlaams Fonds kan de individuele hulpvrager
eventueel in aanmerking komen voor terugbetaling.
Realisaties in comfortabel leven ondanks een handicap
Van een rolstoel die met één vinger kan worden bestuurd
tot een laserpointer die toelaat om "zonder handen" te
surfen op het internet. Sinds de oprichting in 1990 heeft
het CTG van de Universiteit Antwerpen (RUCA) al tientallen
nu eens eenvoudige, dan weer geavanceerde innovaties
ontwikkeld. Naast de klassieke kruk of rolstoel zijn er
nog talloze andere hulpmiddelen die de levenskwaliteit
van gehandicapten, en dan vooral hun mobiliteit, hun
communicatiemogelijkheden en hun veiligheid, kunnen
bevorderen. Wanneer de arts, de kinesist en de ergotherapeut
geen uitzicht meer kunnen geven op verdere
beterschap, kan de ingenieur soms nog oplossingen aanreiken.
Maar nog niet alle gehandicapten of hulpverleners
kennen het CTG.
Een zintuig voor bewusteloosheid
Al jaren bestaat er voor alleenwonende bejaarden of
gehandicapten een medaillon met drukknop, waarmee ze
in geval van nood de buren, familie of een hulpdienst
kunnen waarschuwen. Maar wat als de drager door een
beroerte of een ongelukkige val, bewusteloos raakt? Dan
zou het toestel zelf alarm moeten kunnen slaan. In 1998
heeft de Vlaamse overheid het CTG een STWW-budget
(Strategische Technologieën ten behoeve van Welzijn en
Welvaart) van 11 miljoen frank toegekend voor de ontwikkeling
van een zogenaamde "val-sensor'" die een val en
bewusteloosheid kan detecteren.
Ing. Victor Claes: "Eerst hebben wij samen met het laboratorium
voor biomechanica en biometrie van VUB-professor
Bart Van Gheluwe een groot aantal menselijke valbewegingen
bestudeerd en er specifieke val-kenmerken
uit gedestilleerd. We zochten naar een alarmsysteem
dat valbewegingen en bewusteloosheid kon herkennen
aan de hand van door een sensor geregistreerde gegevens
zoals de positie van het lichaam, de snelheid waarmee
die positie verandert en de trillingen van het
lichaam. Voor het bepalen van de juiste algoritmen en
berekeningsmethoden schakelden we een wiskundige in.
Daarna werd, in overleg met een gebruikerscommissie
waarin een neuroloog, een geriater en leden van patiëntenverenigingen
zetelden, een prototype gebouwd, uitgetest
en verbeterd. "
Eén sensor, heel wat toepassingen
Met dezelfde sensor kunnen ook de regelmatige stuiptrekkingen
worden gedetecteerd die het begin van een
epilepsieaanval kenmerken. Bij een patiënt die in een
instelling voor mentaal gehandicapten verblijft, heeft het
CTG op de zijkant van de matras een sensor bevestigd
die nachtelijke aanvallen aan een verpleegkundige signaleert,
zodat deze de patiënt onmiddellijk de juiste medicamenten
kan toedienen. Het gaat hier om een toepassing
die bijna kant-en-klaar is.

Een prototype van de valsensor, die ontwikkeld is door CTG
en momenteel in een testfase zit.
De sensor is ook bruikbaar voor de objectieve evaluatie
van Parkinsonpatiënten. Op verschillende momenten kan
bij iemand het beven van de arm of een ander lichaamsdeel
worden geregistreerd. Door vergelijking van de
gegevens kan het effect van een geneesmiddel en de ontwikkeling
van de ziekte precies worden nagegaan. Het
CTG werkt in dit verband samen met professorneuro1oog
Patrick Cras van het Universitair Ziekenhuis
Antwerpen. Weldra wordt met de eerste klinische tests
gestart, Diabetes is een andere mogelijk toepassingsgebied.
Sommige suikerzieken voelen een hypoglycaemie
(een tekort aan suiker in het bloed, wat tot bewustzijnsstoornissen
leidt) niet aankomen en raken daardoor in
coma. De sensor kan de coma vaststellen en hulp mobiliseren.
Vingerbesturing
Victor Claes: "Voor myopathiepatiënten, dat zijn mensen
die door een spierziekte geen kracht meer hebben maar
nog wel nauwkeurig kleine bewegingen kunnen uitvoeren,
heeft het CTG een rolstoel met vingerbesturing ontwik-
De werking van de lichtradar is b.m.v. een polair diagramma
op de computer voorgesteld. Indien er nergens een hindernis
zou zijn zouden we een mooi afgeronde halve cirkel sector
te zien krijgen.
Een kracht – lengte transducer voor metingen op de papillairspier
van een muizenhart, ontwikkeld door Ing V. Claes (lengte
1 mm, krachtontwikkeling 20mN/mm2, verkorting 0.05mm).
De transducer bevindt zich onder de zwarte cilinder, de spier wordt
bevestigd aan een beweegbare naald in een stalen orgaanbad.
keld. Dat laat hen toe een leven te leiden dat een stuk
onafhankelijker, afwisselender en aantrekkelijker is. De
patiënt steekt een vinger in een potje en wijst in welke
richting de rolstoel moet rijden. Hoe meer de patiënt bijvoorbeeld
naar voren wijst, hoe sneller de rolstoel vooruitrijdt.
Het besturingssysteem is driedimensionaal,
waarbij de derde dimensie als veiligheid fungeert: de rolstoel
reageert pas als de vinger diep genoeg in het potje
is gestoken".
Spraaktechnologie
Al in 1980 heeft Victor Claes voor een verlamde persoon
een microcomputer geprogrammeerd die op basis van
mondelinge bevelen een reeks eenvoudige taken kon uitvoeren:
het licht aan- en uitdoen, de telefoon opnemen.
"Ik had een kaart gebruikt waarmee de computer enkele
woorden kon herkennen die een menu stuurden. En
midden de jaren tachtig heb ik verscheidene blinden kunnen
helpen met een computer die bij het intikken van een
tekst elke letter uitsprak. In beide gevallen ging het om
een heel vroege bijdrage tot de spraaktechnologie".
Een prototype
van de lichtradar.
Onderaan bevind
zich een roterende
spiegel, bovenaan
zien we de
elektronica en
een koperen cylinder
met daarin
de lichtbron en
het detectiegedeelte.
23 I.M.- DECEMBER 2001

DOSSIER
Een elektrofysiologische opstelling in een kooi van Faraday
(doel is elektrische stromen van nano en pico ampères te
meten over celmembranen), uitgerust met een beeldversterker
en een CCD camera met fluorescentie meting
(meten van inwendige pH veranderingen, celkoppelingen,
enz.) en waarbij een transducer is geïntegreerd om op hartspier
kracht en lengte metingen uit te voeren.
Rolstoel die hindernissen ontwijkt
Sommige gehandicapten kost het besturen van een
elektrische rolstoel veel moeite. Iemand die alleen nog
bruuske armbewegingen kan maken, kan via grote,
afzonderlijke besturingstoetsen een rolstoel misschien
wel de vier basisbewegingen laten uitvoeren (vooruit- en
achteruitrijden, links en rechts draaien), maar als hij of
zij een drukke gang of hal moet doorkruisen zorgen de
bijsturingen al gauw voor een onoverkomelijk probleem.
In het kader van een STWW-project van de Vlaamse
overheid zijn specialisten van de KULeuven gestart met
de ontwikkeling van een stoel die automatisch hindernissen
ontwijkt. Hierbij wordt samengewerkt met het
CTG.
Victor Claes: "We ontwikkelen en selecteren sensoren
voor het scannen van de omgeving. Een obstakel moet
tijdig worden herkend, de afstand tot dat obstakel moet
worden gemeten, enzovoort. Overigens hoeft de rolstoel
niet alle hindernissen - denk aan een gesloten deur -
radicaal te ontwijken. Maar dat vergt apparatuur die
verschillende soorten hindernissen van elkaar kan
onderscheiden.
Tien jaar geleden heb ik met gelijkaardig rolstoelsysteem
de Tech-Art prijs van de VIK gewonnen. Dat systeem is
toen ook bekroond met de Heliosprijs van de Europese
Unie. Het verklaart mee waarom Leuven nu een beroep
doet op het CTG. Voor ons deel van het werk, dat over
twee jaar wordt gespreid, ontvangen we 4,3 miljoen.
Opdat nog meer verlamden, spastische kinderen, MSpatiënten
en andere mensen met een handicap zich vlot
met een elektrische rolstoel zouden kunnen verplaatsen,
heeft het CTG ook een systeem ontworpen met ondersteuning
door een elektronische gyroscoop. Die moet
ervoor zorgen dat de stoel bij oneffenheden in de weg
24 I.M.- DECEMBER 2001
CENTRUM TECHNOLOGIE VOOR
GEHANDICAPTE PERSONEN
niet van zijn koers afwijkt. Dat vermindert voor de
gebruiker opnieuw het aantal bijsturingen. Een
Scandinavisch bedrijf heeft al laten weten de gyroscoop
standaard op zijn speciale besturingssysteem voor elektrische
rolstoelen te willen installeren."
Diverse toepassingen
Andere toepassingen die de levenskwaliteit van de
gehandicapte enorm kunnen verbeteren zijn bijv. bloeddetectie
voor mensen met nachtelijke neusbloedingen,
niveaudetectie van vloeistoffen, keukenweegschaal met
geluidsindicatie, instelbare klok met tijdsaanduiding.
Heel dikwijls zijn dat zaken die met bestaande componenten
op een relatief eenvoudige manier kunnen "uitgevonden"
worden. Ook een maximum exploitatie van
alle nieuwigheden die op de markt komen aan steeds
lager wordende prijzen ( afstandsbedieningen en gsm’s)
kunnen voor een volledig ander doel gebruikt worden.
Dit alles is het typische terrein voor de industrieel ingenieur
die integratief denkt.
Verder zijn er allerlei aangepaste besturingen voor elektrische
rolstoelen waaronder de bijsturing die hindernissen
kan detecteren en ontwijken, de VIC vingerbesturing,
een tongbesturing, een ultrasone hoofdsturing,
een gyroscoopsturing die de rolwagen op een rechte
koers houdt.
Er zijn diverse communicatietoestellen voor spastische
kinderen ontwikkeld (met nadruk op de mens-machineschakel
en de verstaanbaarheid van de uitgesproken
woorden). Gebruikte techniek: aangepaste sensoren
voor de interface en digitale opname van de uit te spreken
boodschappen.
Er is het intelligent bewakingssysteem gebaseerd op de
detectie van de elektrische activiteit van de spieren,
detectie van bloedingen met een video-camera, alarm bij
verkeerde positie van de hand bij een (aangepaste) rolwagenbesturing,
draadloos trilsysteem voor het verwittigen
van doofstommen, prototype voor de preventie van
doorligwonden door het meten van drukpunten op het
lichaam.
Ook allerlei aangepaste schakels tussen (gehandicapte)
mens en computer, zoals speciale toetsen, klankherkenning
en een laserpointer gestuurde computer "muis",
diverse systemen voor omgevingsbediening bestaan al.
Voor mensen met ernstige mentale handicap zijn er specifieke
hulpmiddelen.
In al deze toepassingen wordt maximum gebruik gemaakt
van courant in de handel voorkomende componenten
die soms met een niet voor dat doel ontwikkelde
techniek toegepast worden. Veelal gaat het om
maatwerk, aangepast aan de handicap van de klant.
Ing. Etienne Beernaerts
Ing. Victor Claes
Ing Marc Demolder

PAUL ANTIPOFF DROOMT VAN EEN ROLSTOEL
MET VIERWIELAANDRIJVING
In augustus 1993 ging de toen 28-jarige theatertechnicus
Paul Antipoff op vakantie naar Niger. Hij
werd misselijk, kreeg van koorts raakte verlemd van
de schouders tot de voeten. Virale infectie. Na vier
jaar tussen hoop en wanhoop te hebben gebivakkeerd
in ziekenhuizen en revalidatiecentra, verblijft
Antipoff nu al bijna twee jaar in Driehuizen in Edegem,
waar hij een studio heeft en een training volgt in zelfstandig
wonen
"Pas hier heb ik voor het eerst over het CTG
gehoord. Blijkbaar zijn er nog altijd veel revalidatieartsen,
kinesisten en ergotherapeuten die het centrum
niet kennen. Een spijtige zaak voor alle gehandicapten
die zo van belangrijke extra hulpmiddelen verstoken
blijven." Zelf beschikt Paul Antipoff over een hele batterij
"extra hulpmiddelen". Verscheidene ervan werden
door het CTG ontwikkeld of voor hem aangepast.
Door met de tongpunt een contact aan te raken, kan
hij vanuit zijn bed en via infraroodstraling allerlei cijfercodes
vormen: een code om de tv of de radio aan
te zetten, de voordeur te openen, de telefoon op te
nemen, enzovoort. Wenst hij via de computer
een tekst te schrijven, dan
gebruikt hij de laserpointer die aan de
zijkant van zijn bril is bevestigd.
Het hoofd bewegend kan
hij met de laser op een
klavier de gewenste
toetsen "indrukken".
"Het komt
neer op typen met één vinger. Ik haal een behoorlijke
snelheid: zo'n zestig tekens per minuut." Een opvallende
realisatie van het CTG is de muis waarmee
Antipoff het hele computerscherm kan verkennen. Ze
bestaat uit een paneel dat acht richtingen toont waarin
de cursor kan worden verschoven. De gewenste
richting moet met de laserpointer worden aangeduid.
"Dankzij die muis kan ik probleemloos surfen op het
internet, wat natuurlijk schitterend is. Ik e-mail ook
volop met mensen in verschillende landen. De CTGmuis
is een eenvoudige en goedkope oplossing.
Technologie moet niet ingewikkelder zijn dan nodig is.
Wel zou van mij de cursor wat sneller mogen verschuiven."
Paul Antipoff heeft een elektrische rolstoel
die hij met de kin bestuurt. "Met mijn kin kan ik even
nauwkeurig sturen als gezonde mensen met hun
hand." Dat rolstoelen geen hobbelig, zanderig of
ander natuurlijk terrein aankunnen, ervaart hij als een
ernstig tekort. "Ik droom van een rolstoel met vierwielaandrijving
of één die op luchtkussens over het
landschap zoeft, een stoel waar ik dwars mee door
de heide kan rijden". Heeft hij zijn handicap leren aanvaarden?
"Mijn leven is nu anders, maar niet minder
rijk. Ik heb veeleer te weinig tijd dan dat ik me verveel.
Ik kom ook onder de mensen, ga naar theater en film.
Soms voel ik me toch nog wanhopig, het is zeker niet
simpel… Volgend jaar verhuis ik naar Leuven. Ik ga
midden in de stad in een soort serviceflat wonen. In
Leuven zal ik grotendeels zelfstandig tussen de gewone
mensen leven. Dat trekt me aan".
Nog heel wat gehandicapten leiden een leven dat minder comfortabel
is dan het zou kunnen zijn. Een verkennend telefoontje naar het
CTG is zeker bij een ernstige handicap verstandig. Regelmatig weet
het centrum waardevolle oplossingen aan te reiken die voor de
gehandicapte zelf of zijn of haar naaste omgeving volstrekt nieuw
zijn. Ook vragen van medische hulpverleners, die het CTG niet altijd
goed kennen, of van andere geïnteresseerden worden met plezier
beantwoord. Victor Claes: "We hebben al honderden mensen geholpen,
maar we weten dat er nog een hoop te doen valt. Als de
gemeenschap het haar morele plicht vindt die mensen met functionele
stoornissen in leven te houden, en gelukkig is dat zo, dan
is het ook haar morele plicht die mensen een behoorlijke
levenskwaliteit te garanderen".
Inlichtingen: Centrum Technologie voor
Gehandicapte personen, Groenenborgerlaan,
171 gebouw V - 6de verdiep, 2020 Antwerpen,
tel. 00 32 3 218 02 71, fax 00 32 3 218 02 76,
e-mail: ctg@ruca.ua.ac.be, URL:
http://www.ruca.ua.ac.be/ctg/index.htm en
http://www.ruca.ua.ac.be/ctg/main.htm).
25 I.M.- DECEMBER 2001

DOSSIER
"In 1958 begon ik als jonge assistent in het elektronicalab
van de "Bijzondere School voor Technisch Ingenieurs"
te Oostende. Van meet af aan werd een stuk van de
meettechnieken aan mij toevertrouwd, en in de volgende
jaren ging ik mij daar meer en meer op toeleggen. Het
bleef niet bij de klassieke elektrometrie, maar stilaan
groeide een grote interesse voor hoge frequenties en
microgolven.
In de loop van het academiejaar 1977-78 kwam een
oud-leerling, die ook radioamateur was, met een vraag
van een collega radioamateur die meehielp aan de
implantatie van pacemakers in een ziekenhuis te
Oostende. De vraag was eenvoudig: is het mogelijk om
een fout te ontdekken aan een beschadigde "pacemakerlead".
Deze geleider die de pacemaker verbindt met het
hart was toen veel minder soepel dan nu en wilde wel
eens breken indien hij niet goed behandeld werd. De isolatie
rond deze geleider was toen steeds van siliconenrubber
en het mes van de chirurg kon dat wel eens
beschadigen. Een kortsluiting of een isolatiefout aan de
"lead" was dus helemaal niet denkbeeldig. Indien de fout
optreedt op een "gemakkelijk toegankelijke" plaats, dicht
bij de pacemaker, dan kan dit met behulp van speciale
hulpstukken gerepareerd worden. Het opsporen van de
fout was dus belangrijk.
Nu had ik in mijn laboratorium een TDR-unit (time domain
reflectometry) ter beschikking en na enig geëxperimenteer
met emmers licht gezouten water en een hoeveelheid
defecte leads ( zorgvuldig stukgemaakt op een welbepaalde
afstand) was het probleem naar behoren opge-
26 I.M.- DECEMBER 2001
INGENIEUR
EN MEDISCHE
WETENSCHAPPEN
Hoe
verdwaalt
een
ingenieur
tussen
de
pace makers?
lost. De cardioloog in Oostende én enkele professoren
van de KU-Leuven vonden dit zo formidabel dat ze mij er
toe aanzetten om er een artikel over te schrijven in het
Engels en om deze oplossing te gaan voorstellen op het
zesde "World Congres on Cardiac Pacing" dat doorging
in Montreal, Canada, in oktober 1979. Daar was onze
oplossing ook een succes en werd ik meteen opgenomen
in de kring. Sindsdien ben ik steeds actief gebleven in de
wereld van pacemakers. Het werd een wederzijdse
vruchtbare samenwerking waarbij ik leerde over anatomie
en fysiologie en zelf begrippen uit de fysica en de
elektronica verklaarde voor geneesheren en chirurgen.
Een paar jaar later werd in de schoot van de VIK een
werkgroep (MIT) opgericht die de ingenieurs en technici
verenigde die werkzaam waren in de medisch-technische
sector (ziekenhuizen en toeleverings bedrijven). Hier
bleek de nood aan een degelijke vorming voor deze mensen
en werden er her en der speciale leergangen ingericht
aan de ingenieursscholen. In Oostende startte toen
de "medisch-technische elektronica" en van dan af ging
ik mij ook toeleggen op medische beeldvorming, veiligheid
in ziekenhuizen e.d.
De technische aspecten van de medische wereld zijn fascinerend
en buitengewoon verscheiden. Heel wat ingenieurs
hebben in deze wereld hun werk én hun hobby
gevonden. Hierdoor wordt de "geneeskunde" steeds minder
"kunst" en steeds meer "wetenschap". Belangrijk is
hierbij wel dat de mens centraal blijft staan en dat niet
alle lieve verpleegsters worden vervangen door een
robot.

PACEMAKERS
Het hart en de bloedsomloop
Onze bloedsomloop is zonder meer verbazingwekkend.
Indien zowel de grote en kleine aders en slagaders als de
héél kleine haarvaatjes na elkaar gezet worden, beschikken
wij over ongeveer 100 000 tot 120 000 km bloedvaten,
d.w.z. ongeveer drie maal de omtrek van de
aarde. Ieder celletje van het lichaam wordt voorzien van
voedingsstoffen en van zuurstof en de afvalstoffen worden
voortdurend efficiënt opgeruimd.
De motor die
hiervoor zorgt
is het hart, dat
al even wonderbaar
is.
Het menselijk
hart klopt gemiddeld
ca. 72
maal per
minuut, d.w.z.
ongeveer 103
700 maal per
dag of ca. 38
miljoen maal
per jaar.
Hierbij pompt
het ca. 75 ml
bloed per slag
doorheen de
bloedvaten, dit
is ruim 75 hl
per dag. En het
doet dat voortdurend,
zonder
rustpauzes,
zonder smering
of revisies
of speciale
onderhoudsbeurten,onafgebrokengedurende
vele
jaren (voor de
meeste Belgen
meer dan 75
jaar!). Geen
enkele door
ingenieurs ontworpen machine kan hier tegen op!
Het hart heeft 2 voorkamers of atria en 2 kamers of ventrikels.
De rechter voorkamer krijgt zuurstofarm bloed uit
het ganse lichaam. Door het samentrekken van de rechter
voorkamer stroomt het bloed naar de rechter kamer.
Bij contractie van deze rechter kamer wordt het bloed
naar de longen gepompt, waar het met zuurstof verrijkt
wordt. Het zuurstofrijk bloed uit de longen stroomt naar
de linker voorkamer en wordt vandaar verder gepompt
naar de linker kamer. Door het samentrekken van de linker
kamer wordt het bloed naar alle organen en elk deeltje
van het lichaam gebracht.
Wat doet het hart samentrekken?
De contractie van het hart gebeurt door een elektrische
impuls die ontstaat in de sinusknoop, die gelegen is in de
rechter voorkamer. Deze prikkel verspreidt zich over
beide voorkamers, waardoor ze gaan samentrekken en
het bloed naar de kamers pompen. Vervolgens wordt de
elektrische impuls opgevangen door de atrioventriculaire
knoop (AV-knoop) om zich na een kleine vertraging (korte
pauze) naar de kamers te verspreiden via een snelle
geleidingsbaan, bestaande uit de His bundel, de rechter
en linker bundeltakken en de Purkinje vezels. Hierdoor
gaan de kamers samentrekken zodat het bloed naar de
longen en naar het lichaam gepompt wordt.
Het normale hart klopt regelmatig - bij een volwassene in
rust ligt het normale hartritme tussen 60 en 100 slagen
per minuut. Bij inspanning, angst of emotie gaat het
hart sneller slaan. Een traag hartritme in rust (lager dan
60 sl/min) kan normaal zijn bij goed getrainde personen.
Sommige geneesmiddelen (zoals bètablokkers) kunnen
ook het hartritme vertragen. Een polsfrequentie in rust
van minder dan 45 sl/min is meestal afwijkend. Dit kan
het gevolg zijn van sinusknoopziekte, waarbij de sinusknoop
te traag gaat afvuren. Wanneer de elektrische
verbinding tussen de voorkamer en de kamer onderbroken
is als gevolg van een volledig AV blok, dan gaat het
hart trager kloppen. Bij klachten van duizeligheid of syncope
(korte periode van plotse bewusteloosheid) dient
een pacemaker te worden ingeplant.
Een beetje geschiedenis
Sedert Luigi Galvani en zijn kikkers in 1790 werden er
allerlei experimenteren uitgevoerd met elektriciteit. Maar
de echte geschiedenis van de pacemakers begint in
1932 met Albert Hyman, een arts uit New York. Hij stelde
een toestel op punt dat hij een "artificiële pacemaker"
noemde (in tegenstelling met de sinusknoop, ontdekt
door Keith en Flack in 1907, die de natuurlijke pacemaker
genoemd werd). Daar batterijen in die tijd nog niet
erg betrouwbaar waren en een zeer korte levensduur
hadden, koos dr. Hyman als bron van elektriciteit een
speciale magneto-generator die sterk leek op deze die
27 I.M.- DECEMBER 2001

DOSSIER
lange tijd gebruikt werden in oude telefoon toestellen
(met een stel hoefijzervormige magneten naast elkaar).
Een opgewonden veer, zoals in een horloge, deed de
generator draaien en een ballistische (centrifugale) regeling
hield de snelheid vrij constant. Met behulp van een
onderbreker werden impulsen opgewekt. Het toestel
woog echter 7,2 kg en kon slechts een zestal minuten
zelfstandig werken. Hyman gebruikte bovendien een
sonde met een lange naald die dwars doorheen de borst
tot in het hart werd gebracht…
In 1952 publiceerde dr. Paul Zoll de resultaten van zijn
onderzoek in de New England Journal of Medicine:
"Resuscitation of the heart in ventricular stand-still by
electrical stimulation". Aanvankelijk gebruikte hij een
elektrode in de slokdarm en een precordiale elektrode op
de borst - later stimuleerde hij via twee huidelektroden.
Hyman en Zoll werden niet erg gewaardeerd door hun
tijdgenoten en kregen heel wat tegenwind van alle kerkgemeenschappen.
Zij "speelden voor God-de-Vader" en
werden zelfs beticht van necrofilie ("…fooling around with
dead patients…"). Vandaag worden zij echter algemeen
aanzien als de grondleggers van de moderne hartstimulatie!
Een reuzenstap werd gezet in 1958 toen de Zweedse
ingenieur Rune Elmqvist de eerste getransistoriseerde
en implanteerbare pacemaker construeerde. Ake
Senning was de chirurg die via een open-borst operatie
twee elektroden op het hart van de patiënt naaide en
hierop de nieuwe pacemaker aansloot. De patiënt was
ingenieur Arne Larson die destijds bij de Zweedse telefonie
werkte en blijkbaar een héél groot vertrouwen had in
de techniek (ondertussen is hij nog steeds gezond en wel
en kreeg in 1978 zijn 23ste pacemaker). Elmqvist
gebruikte voor deze eerste
implanteerbare pacemaker
Ni-Cd accu’s van 60 mAh,
die via een inductieve koppeling
en een gelijkrichterdiode,
konden opgeladen worden.
Achteraf bleek dit geen
onverdeeld succes te zijn
omwille van de gasontwikkeling
bij het laden. Het circuit
zelf was uiterst eenvoudig en
omvatte slechts twee transistoren
: eentje geschakeld
als hikoscillator en de andere
als impulsvormer in de uitgangstrap.
Twee jaar later (1960)
gebruikte Wilson Greatbatch
nagenoeg hetzelfde elektronisch
ontwerp, maar met 5 à
10 kwikoxide-zink batterijen
(elk 12 g zwaar en 3 cm_
groot) Hiermee kon deze
pacemaker het 2 à 3 jaar
volhouden.
28 I.M.- DECEMBER 2001
Een ingenieur tussen
de pacemakers
Vandaag zijn de schakelingen véél ingewikkelder en
gebruikt men quasi uitsluitend lithiumjodide batterijen.
Afhankelijk van het gebruik, d.w.z. de noden van de patiënt,
gaat een moderne pacemaker zonder problemen
gewoonlijk 8 à 12 jaar mee. Zoals "Electronics" het stelde
in zijn jubileumnummer, naar aanleiding van zijn 50
jarig bestaan, de pacemaker is wellicht de mooiste en
meest nuttige realisatie van de elektronica!!!
Wat is een moderne pacemaker ?
De eerste pacemakers waren z.g. "fixed rate" generatoren,
die onafgebroken elektrische stimuli afvuurden.
Dat hield echter het risico in dat, in bepaalde gevallen,
het hart van de patiënt kon fibrilleren (i.e. trillen zonder
echt te pompen, wat zéér gevaarlijk is) en dat de batterij
uiteraard vlug uitgeput raakt. Spoedig hadden de ingenieurs
daar een oplossing voor, die ze de "on-demand"
pacemaker noemden. Ze bouwden een "sensing circuit"
in dat kan detecteren of het hart al dan niet spontaan
klopt en die het "uitgangscircuit" uitschakelt indien dit wel
het geval is. Er worden dus alleen elektrische pulsjes
afgegeven indien dit werkelijk nodig is en tussenin is de
pacemaker "stand-by" !
Vanzelfsprekend waren daar aanvankelijk enige problemen
mee. De patiënt zoekt alleen zijn cardioloog op
indien hij zich goed voelt en dan is de pacemaker meestal
in rust, zodat de dokter niet kan nagaan of de pacemaker
goed functioneert. Om dit euvel te omzeilen bouwde
men een "reed-switch" in, die de sensing uitschakelt
door het opleggen van een magneet. De pacemaker
geeft dan terug continu impulsjes af zodat controle
mogelijk is.
En natuurlijk was er het probleem van de storingen of de
elektromagnetische interferentie (EMI) De pacemaker is
verbonden met het hart via een héél soepele geleider en

die gaat vanzelfsprekend dienen als antenne en kan dus
allerlei storingen oppikken. Om de storingen tot een minimum
te herleiden wordt in het sensing circuit een "bandpass
filter" ingebouwd die ongepaste frequenties tegenhoudt
en wordt er ook een "level detector" aan toegevoegd
die alleen signalen van voldoende grootte doorlaat.
De huidige pacemakers bezitten ook een microprocessor
en allerlei slimme algoritmes zorgen ervoor dat de kans
op storing uiterst klein wordt.
De pacemakers van de eerste en de tweede generatie
stimuleerden steeds aan dezelfde frequentie (ca. 70 slagen
per minuut), terwijl de frequentie van een gezond
hart oploopt bij inspanning of bij emotie (zie hoger). Bij
vele PM patiënten is er een A-V blok, maar werkt de
sinusknoop nog prima. Men kan dan gaan kijken aan
welke frequentie de sinusknoop in het atrium afvuurt en
hiermee de frequentie controleren waarmee de ventrikels
gestuurd worden. Aldus ontstond een dubbele pacemaker,
de zogenaamde "DDD pacemaker".
Het elektronisch
schema,
sterk
vereenvoudigd.
Maar bij sommige patiënten werkt de
sinusknoop ook niet correct (bestendig of
intermitterend). Daarvoor werden allerlei
sensoren en algoritmes ontwikkeld die
nagaan of de patiënt inderdaad een
inspanning doet. De meest eenvoudige
sensor is een simpel piëzo-elektrisch kristal waarop een
kleine massa bevestigd is. Door de traagheidskrachten
drukt deze massa, bij beweging, op het kristal en genereert
zó signaaltjes die via een algoritme de frequentie
van de pacemaker bijsturen. Dit is dan "rate-adaptive
pacing".
Alle moderne pacemakers bezitten ook een intern geheugen
en telemetrie, zodat het mogelijk is om te communiceren
met de pacemaker en een elektrocardiogram
binnen in het hart op te nemen zonder ingreep van buiten
uit.
Vandaag gaat men nog een stap verder. Men is er in
geslaagd, niet alleen te pacen maar ook te defibrilleren
met een klein implanteerbaar toestelletje. Dat laatste is
absoluut levensreddend, maar gebeurde vroeger uitsluitend
door uitwendig twee grote elektroden op de borst
van de patiënt te plaatsen en daartussen een korte puls
met een héél hoge spanning te genereren (spanning ca.
750 V, energie tot max. ca 30 joule). Zo’n gecombineerd
toestel (implanteerbare pacemaker & defibrillator) heeft
een volume van nagenoeg 40 cc en weegt ca. 80 gram
(waarvan het grootste gedeelte in beslag genomen wordt
door de lithium batterij).
Ing. Alfons Sinnaeve
29 I.M.- DECEMBER 2001

DOSSIER
De evolutie binnen de technische departementen van
onze ziekenhuizen en verzorgingsinstellingen brengt specifiekere
en meer complexe technologie met zich. Ieder
heeft zijn taak: chirurgen en artsen opereren. Industrieel
ingenieurs houden de medische apparatuur draaiend.
A.Z. Sint-Jan-Brugge
Niet enkel bedrijven fusioneren. Ook ziekenhuizen doen
dat. Personeelsformaties worden geïntegreerd, wat
meer mogelijkheden schept voor de fusiepartners en wat
op zijn beurt weer een doorgedreven technisch beheer
vereist. Uiteindelijk ontstaat er, net zoals voor de medische
staf, een heus technisch kader in de grote ziekenhuizen.
A.Z. Sint Jan in Brugge is zo’n ziekenhuis. Hier
een overzicht van typische staffuncties die worden waargenomen
door industrieel ingenieurs:
Deel uitmakend of aansluitend bij het technisch departement:
• Afdeling Bouw: industrieel ingenieur bouw (CAD-
CAM).
• Recent: veiligheidscoördinator bouwwerven en
mobiele werkplaatsen.
• Afdeling Elektromechanica: industrieel ingenieur
Elektriciteit, Elektronica en/of Elektromechanica.
• Afdeling Instrumentendienst: (Biotechniek): industrieel
ingenieurs met specialiteit Elektronica of
Scheikunde.
30 I.M.- DECEMBER 2001
INGENIEUR
EN MEDISCHE
WETENSCHAPPEN
De ingenieur in de medische
wereld
Typische staffuncties (Kader) waarvoor de specialiteit
niet vast omschreven is (kan zowel Ing. scheikunde,
elektriciteit, mechanica of elektronica zijn)
• Ing. verantwoordelijk voor energiebeheer
• Ing. milieubeheer (milieucoördinator)
• Ing. integrale kwaliteitszorg (IKZ) (kwaliteitsingenieur)
• Ing. veiligheid: preventie-adviseur (preventie-ingenieur)
• ICT: informatie communicatietechnologie (vooral
beeldverwerking & netwerkbeheer)
Staffunctionaris binnen andere specifieke departementen
• Laboratoria: Ing. scheikunde
• Oncology-Radiotherapie: Ing. kernfysica
• Medische vitale diensten: vooral Ing. elektronica
Tenslotte zijn industrieel ingenieurs ook werkzaam binnen
het algemeen management en het totale technisch
beleid. Vooral het logistieke departement, de vroegere
civiele dienst (hoteldienst) en het meer recentere algemene
facility gebeuren geven de mogelijkheid aan onze
Ing.’s deel uit te maken van het directiebeleid. Dit betekent
dus financiële medeverantwoordelijkheid, kwaliteitsbewaking
en personeelsverantwoordelijkheid.
Industrieel Ingenieurs
die werkzaam zijn in
deze sectoren steken
regelmatig de koppen
bij elkaar bij de
Doelstellingen:
• Contacten bevorderen, zowel op menselijk als op professioneel
vlak tussen de verantwoordelijken van de
technische diensten van verzorgingsinstellingen.
• Kennis van haar leden over technische en medischtechnische
infrastructuur verbeteren en verdiepen.
• Kennis van haar leden ten aanzien van de onderhoudsen
managementtechnieken bijbrengen of updaten.
• Verdedigen van de belangen van haar leden.
• Contacten leggen met toeleveringsbedrijven op het
vlak van technische ontwikkelingen.
Info: http://www.vtdv.be
Ing. Lucien Wullaert
VLAAMSE VERENIGING VAN TECHNISCHE
DIENSTHOOFDEN VAN DE VERZORGINGSIN-
STELLINGEN

INGENIEUR
EN MEDISCHE
WETENSCHAPPEN
Deskundigen
in de stralingsfysica
Zelfkleverslag
In de ziekenhuizen wordt de veiligheid
van patiënten en geneeskundig personeel
bij de manipulatie van apparatuur
waarbij gebruik gemaakt wordt van
ioniserende stralingen gewaarborgd
door de bij K.B. vastgelegde normen.
Toepassing en controle gebeurt door
de in de ziekenhuizen verplicht aanwezige
erkende deskundigen in stralingsfysica.
Meer en meer industrieel ingenieurs
worden erkend als deskundige in de
stralingsfysica. Deze erkenning (die de
veiligheid van de patiënten moet vrijwaren)
kan slechts bekomen als je als
Ing. voldoet aan volgende vereisten:
Je moet een diploma hebben van
industrieel ingenieur in de Kern-
Maandelijks delen we met de stickeractie een aantal prijzen
uit. Kleef uw VIK-sticker op een leuke plaats (auto, fiets,
brievenbus, enz.) neem een foto en stuur hem op. De beste
foto wordt beloond. Zonder foto’s gaat het ook: u kan in de
prijzen vallen als een attente collega uw sticker opmerkt en
ons dat meldt. Werd uw nummerplaat gepubliceerd in een
vorige uitgave van de Ingenieursmededelingen dan kan u
nog steeds reageren.
Uit de nummerplaten die onze fulltime speurploeg doorseinde,
lootten we de volgende nummers:
Als een van deze nummerplaten de uwe is, stuur dan een
kopie van het inschrijvingsbewijs en van uw VIK-lidkaart (een
fotootje mag ook altijd!) op naar het VIK-secretariaat, t.a.v.
Francine Demaret, Herentalsebaan 643 Wommelgem, fax:
03 259 11 01, e-mail: francine.demaret@vik.be
Succes!
energie. Als bijkomende opleiding heb
je de 3de cyclus gevolgd aan een universiteit
met 600 theorie-uren in het
eerste jaar. Hierbij kunnen vrijstellingen
worden gegeven in functie van het
verworven basisdiploma.
In het tweede jaar moet je een stage
doen in een ziekenhuis in de discipline
waarvoor je gekozen hebt (radiologie,
nucleaire geneeskunde of radiotherapie).
Uiteindelijk word je beoordeeld
door een jury van artsen, fysici en
ambtenaren. Deze erkenning (bij
ministerieel besluit) is tijdelijk en moet
periodisch hernieuwd worden.
Ing. Etienne Beernaerts
VERENIGINGSNIEUWS
0884 B AGX 875 GJS 006 KUU 894 PLG 741
DOSSIER
Ook voor industrieel ingenieurs
31 I.M.- DECEMBER 2001

Een biomedisch-technische dienst in een universitair
ziekenhuis staat in voor het goed functioneren van de
medische apparatuur, in het bijzonder voor de kritieke
diensten (Spoedopname, Intensieve Zorgen,
Operatiezalen, Brandwondencentrum, Recovery),
Centrale Sterilisatie en Medische Gassen.
Ing. Erik Billiet is diensthoofd bij het UZGent en heeft
vijftien medewerkers om hierover te waken.
Het werk in zo’n dienst vergt bijscholing in de menselijke
fysiologie, informatica en apparatenbeheer. Als industrieel
ingenieur Automatie en Regeltechniek (KIHO) heeft
Ing. Erik Billiet na zijn aanwerving het diploma van licentiaat
in de Biomedische Ingenieurstechnieken aan de RUG
behaald. Het programma aan de RUG biedt een waaier
van keuzes zowel op het vlak van techniek als op het vlak
van fysiologie. Erik is assistent-docent voor het pakket
Intensieve Zorgen en is ook op het domein van de
Hemodynamische Monitoring actief. Hij heeft verscheidene
publicaties in geneeskundige en technische tijdschriften
op zijn naam en geeft voordrachten op medische
congressen. Op het gebied van research werd een
door hem ontwikkelde techniek voor het meten van
Continuous Cardiac Output gepatenteerd en recent in
evaluatie genomen door een industriële partner van het
UZG. Hij voerde ook onderzoek uit in het domein van de
kwaliteitsbepalingen in invasieve bloeddruksystemen.
INGENIEUR
EN MEDISCHE
WETENSCHAPPEN
Ing. Erik Billiet
- een collega in een
biomedisch-technische dienst
DOSSIER
De taken verbonden aan de werking van een biomedischtechnische
dienst zijn velerlei en verscheiden. Deels chronologisch
in de levensloop van een apparaat somt Erik ze
op:
advies bij nieuwe projecten en bij de jaarlijkse begrotingsfase
invullen van de toegekende budgettten
opstellen van de technische karakteristieken van de
aan te kopen apparatuur
evalueren van de technische waarde van de aanbiedingen
adviseren van de aan te kopen apparatuur
opvolgen van de installatie en in gebruikname
opvolgen van de onderhoudscontracten in het bijzonder
voor hoogtechnologische en/of levensonderhoudende
apparatuur waar herstelling op componentniveau niet
meer evident is
ondersteuning leveren aan de gebruiker bij functionele
problemen van de apparatuur
preventieve controles uitvoeren, al of niet gelinkt met
onderhoudscontracten
herstellingen uitvoeren op eerste niveau
kalibreren op voorschrift van de fabrikant
valideren van de sterilisatieprocessen
beheer van het medische gassen netwerk, productie
en distributie
programmeren en implementeren van specifieke applicaties
(inventarisbeheer, opvolging herstellingen, budgetbeheer
e.d.)
research in de medische technologie.
33 I.M.- DECEMBER 2001

INGENIEUR EN MAATSCHAPPIJ
Tijd-directeur over T OEKOMST
bij Centrum Industrie
"Informatisering, digitalisering, automatisering, globalisering…allemaal
woorden waarmee we de laatste tijd
om de oren worden geslagen en die eindigen op
‘ering’," zo startte Hans Maertens, algemeen directeur
van het dagblad ‘Tijd’ de bijeenkomst van het
Centrum Industrie op 25 oktober. Aan de hand van een
aantal sleutelwoorden maakte de dagbladman een
pregnante analyse van het tijdsgewricht waarin we
leven. Een samenvatting.
Informatisering, digitalisering, flexibilisering
Woorden die eindigen op –ering duiden aan dat er een
proces gaande is. En nogal wat van die woorden (dikwijls
neologismen) komen uit het ingenieurswereldje. Merk op
dat ‘engineering’ in het Engels duidt op een beweging terwijl
het Nederlandse ‘ingenieur’ eerder een toestand
omschrijft. Dat er de laatste jaren zoveel dergelijke woorden
zijn wijst er op dat er heel wat bewegingen gaande
zijn, in die mate zelfs dat onze maatschappij zich als
geheel in de ke - ring bevindt. Welk soort van kering?
Van industriële naar informatiemaatschappij? Van
industriële naar sensatiemaatschappij? Het is niet te
hopen. De bocht die gemaakt wordt is de metamorfose
van een industriële naar een kennismaatschappij.
Immers, kennis veronderstelt interpretatie, imaginatie en
integratie.
En dat is meteen het probleem in ons huidig onderwijs:
informatie-onderwijs werkt als een d-base terwijl kennisonderwijs
een server biedt. Als het traditionele onderwijs
vasthoudt aan haar data-onderwijs is het voor de
vormingsinstellingen (VIK!) de belangrijkste opdracht om
permanente vorming als permanente ‘server-bijscholing’
in te richten.
In de ICT-sector wordt, zeker na 11 september, de
markt gezuiverd. Mislukkingen en bijsturingen zijn inherent
aan elk proces.
Ook het arbeidsethos, een duur woord voor onze houding
tegenover ‘werk’, is aan het veranderen. Relaties
tussen werknemer en werkgever zijn niet wat ze verleden
eeuw waren. We zitten in een 24-uur economie (flexibilisering).
E-mail verschuift verantwoordelijkheden en verandert
organisaties. Door automatisering verandert het
onderscheid tussen arbeiders en bedienden de facto op
de werkvloer, terwijl vakbonden blijven vasthouden aan dit
historisch gegroeide onderscheid.
In plaats van de levenslange afhankelijkheid via ‘arbeid
onder gezag’ bieden werknemers zelfstandige diensten
aan. Als het bedrijf niet biedt wat de werknemer verwacht
biedt de werknemer z’n diensten elders wel aan.
34 I.M.- DECEMBER 2001
Het laat zich aanzien dat de binding met het bedrijf in de
toekomst losser wordt door de flexibilisering in de
arbeidsrelaties en dat de grote uitdaging voor de bedrijven
erin bestaat om een deugdelijk retentiebeleid te voeren,
waarbij werknemers willen blijven werken voor een
bedrijf waar ze niet alleen een behoorlijk loon verdienen,
maar waar ze ook gewaardeerd worden.
Globalisering, internationalisering, Amerikanisering,
mediatisering
"Vlaanderen moet zijn plaats kennen. Vlaanderen betekent
als gebied evenveel als pakweg Noord-Parijs met zijn
zes miljoen inwoners," polemiseerde Maertens verder. Is
de roep naar Vlaamse verankering (het geografisch binden
van bedrijven met Vlaams kapitaal) wel realistisch in
de huidige evolutie naar internationalisering waarbij de
economische wereld uiteindelijk blijkt te bestaan uit de
US, Europa en Japan, met steeds grotere concerns.
Uiteindelijk zal het niet zoveel meer uitmaken voor welk
bedrijf je produceert of consumeert. Immers, kapitaal is
ook niet verankerd en verplaatst zich vliegensvlug naar de
lage loonlanden. Uiteindelijk gehoorzaamt het fenomeen
delokalisering aan een ijzeren wet: arbeid zonder hoge
toegevoegde waarde delokaliseert. Op deze manier
wordt een flink dienstenpakket naar India en de Filippijnen
versast terwijl de knapste informatici van die landen dan
weer in New York te vinden zijn.
In het zog van de digitalisering en globalisering kennen
we, zelfs op terreinen waar we het niet zo direct verwachten,
een voortdurende Amerikanisering.
Winkelstraten in onze steden beginnen allemaal op
elkaar te lijken, Mc Donalds in het midden van winkelcentra
en warenhuizen aan de rand van steden, net zoals
in de US. Ook in de mediatisering van onze samenleving
herkennen we de Amerikanisering, waarbij de CNNberichtgeving
zich opdringt en waarbij men het gevoel
heeft dat men ‘weet’ wat er gebeurt zolang de treurbuis
flikkert. Maar weten we wel echt wat er gebeurt? Is USinfotainment
hetzelfde is als ‘informatie’ of ‘kennis’? De
commercialisering en mediatisering, zelfs van oorlogen,
leidt tot desinformatie en uiteindelijk tot…verkleutering.
Individualisering, materialisering, dualisering
De jaren ’80 (van vorige eeuw) leverden ons generation
X op, een generatie die als gevolg van de crisis ook aan
zichzelf twijfelde en ‘een job’, eender welke, erg belangrijk
vond. Het was de periode van de TWW’ers, de DAC’ers,
de Gesco’s…
De huidige generatie zou je de generatie M kunnen noemen:
me, myself, my job, my money. Deze generatie is
erg ambitieus en op zichzelf gericht. Een job wordt niet

zomaar aanvaard. En eenmaal aangevat dient die job
om louter privé-doelen te realiseren. Jongeren willen
hard werken, maar ook hard ontspannen.
Generation M is anderzijds ook op zoek naar nieuwe
waarden. Immers, de oude hebben afgedaan.
Nochtans heeft deze generatie geen duidelijk
politiek programma. Ze volstaat met het maken
van kanttekeningen en het stellen van vragen bij
de grote evoluties die we doormaken.
Niet alle jongeren behoren tot de generatie M. Er
zijn ook de afhakers, jong of oud, die niet kunnen
of willen volgen, die afknappen op de snelheid, de
files, de vervreemding… Wat doen we als
maatschappij met dit residu? Welk soort sociale
zekerheid kunnen we aanhouden in een verzelfstandigde
diensteneconomie en met deze
nieuwe arbeidsverhoudingen?
Twee antwoorden
Volgens Hans Maertens heeft de toekomstige
maatschappij meer nood aan Solidariteit
(met hoofdletter), en meerbepaald aan
intergenerationele solidariteit, d.w.z.
solidariteit van de jonge naar de oude
generatie en omgekeerd. Vraag is of
de M-generatie, gezien haar kenmerken,
de solidariteit zal kunnen opbrengen om de
Het tekort aan ingenieurs en andere technologen
blijft een prangend probleem. Blijft onze maatschappij
wel draaien zonder ingenieurs?
‘Instroom’ was een belangrijk discussiepunt tijdens het
VIK-kaderweekeinde in mei 2001. Hoe kan de VIK de
gestaag verminderende instroom van jongeren naar
het beroep van ingenieur en, meer algemeen, naar
technologische beroepen aanzwengelen? Een vraagstuk
waar niet alleen de VIK van wakker ligt. Het
Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap en
Technopolis hebben daar ook over nagedacht en vroegen
de VIK-medewerking voor ‘Blikopeners’ en
‘Toekomstontbijten’, twee nieuwe projecten die jongeren
willen duidelijk maken dat er gezonde beroepsmogelijkheden
liggen in technologische en bèta-wetenschappelijke
richtingen.
pensioenen en de gezondheidszorgen te blijven financieren.
Economisch is de zwaarte van de sociale lasten,
naast het spel met de rentes, een van de weinige ‘concurrentiemiddelen’
die de euro-, yen- en dollarlanden
kunnen manipuleren.
Een andere, volstrekt menselijke behoefte waaraan op
dit ogenblik door velen niet aan kan voldaan worden is
een echte onthaasting. Velen struikelen op een of andere
manier over het hoge arbeids- en levensritme.
Mensen zijn eigenlijk niet gemaakt voor dit ritme.
Mensen zijn gemaakt om af en toe onder een boom te
liggen, de tijd even te vergeten en simpelweg wat…lui te
zijn. Werknemers ontspannen zich op de manier waarop
ze werken, dit wil zeggen, even gehaast als tijdens
het werk, of helemaal niét.
Net zoals men de productie efficiënt organiseert probeert
men de vrije tijd efficiënt in te delen. Het resultaat
is dat men uiteindelijk zijn vrije tijd even gehaast doorbrengt
als de arbeidstijd.
Gewoon wat tijd ‘versmossen’ en echt ontspannen is er
op deze manier niet meer bij, terwijl de negatieve spiraal
van de burn-out lonkt.
Ed De Winter
INGENIEUR EN MAATSCHAPPIJ
Blikopeners en
Toekomstontbijten
Voor ‘Blikopeners’ is men op zoek naar begeesterende
en ervaren ingenieurs die nieuwsgierige jongeren van
het laatste jaar secundair onderwijs uit hun regio volgend
voorjaar één uur willen onderhouden over hun
job.
‘Toekomstontbijten’ brengt leerlingen van het secundair
onderwijs rond de ontbijttafel met ingenieurs,
bedrijfsleiders, wetenschappers, professoren en journalisten.
We zijn op zoek naar VIK-ingenieurs die gedreven kunnen
en willen praten over hun job en die dit enthousiasme
willen delen met 17-18 jarigen. Ingenieurs die
tussen januari en juni 2002 minstens één keer willen
praten met een middelbare laatstejaarsklas van een
school in hun buurt kunnen meer info vinden bij:
info@technopolis.be, www.technopolis.be, www.innovatie.vlaanderen.be/knap
of bellen naar Technopolis,
015 34 20 00.
35 I.M.- DECEMBER 2001

INGENIEUR EN MAATSCHAPPIJ
Cera Foundation
Award De bekroning voor iets
dat meer is dan
Vorige jaar lanceerde Cera Foundation een project
voor studenten industrieel ingenieur en organisaties
uit de social-profitsector. In het kader van een
eindwerk kunnen toekomstige ingenieurs zich laten
uitdagen door een technologisch probleem in een
sociale organisatie.
Benefits van dit project zijn er aan twee kanten. De student
krijgt een interessant eindwerk voorgeschoteld rond
een concreet technologisch probleem in een sociale
organisatie. Die organisatie geniet op haar beurt van de
knowledge en het technisch talent van een ingenieur.
Daarmee leveren ingenieurs het bewijs dat ze een relevante
plaats innemen in onze samenleving. Alle Vlaamse
hogescholen, inclusief de Vlaamse Ingenieurskamer,
doen mee aan het project.
Studenten industrieel ingenieur kunnen via een website
kiezen uit de eindwerken die in aanmerking komen voor
de Cera Foundation Award. Vorig jaar kozen Kathleen
Sterkendries (bouwkunde) en Mieke Weerts (elektromechanica)
van de Hogeschool Limburg om samen zo’n
eindwerk te maken.
Mieke Weerts: "Home Koningin Fabiola is een
groot vakantie- en vormingscentrum voor jongeren
met een mentale of fysieke handicap. Het centrum
vroeg een volledige energie-audit met de huidige
pijnpunten, aanbevelingen voor de toekomst en
calculaties. Binnenkort start het met een groot
renovatieproject van het hoofdgebouw. Zo'n plan is
dan een hele steun in de rug".
Kathleen Sterkendries: "Een eindwerk maken
binnen een social-profitorganisatie is een hele uitdaging.
Het loopt er anders dan in een bedrijf. Je
kan zelf veel meer initiatief nemen en moet erg zelfstandig
oplossingen zoeken. Je leert ontzettend
veel bij. Ook de concrete ondersteuning van een
sociaal project is een extra stimulans".
36 I.M.- DECEMBER 2001
een eindwerk
Gilbert Claes is directeur van Home Koningin Fabiola en
diende het technologisch probleem in. "De Cera
Foundation Award is voor ons een unieke kans om
beroep te doen op het technologisch talent van industrieel
ingenieurs. In normale omstandigheden is de technologische
kennis in onze organisatie erg beperkt. Met de
Award doorbreken we dit. Als het eindwerk van Kathleen
en Mieke af is, zullen we met een sterk rapport leveranciers
en aannemers kunnen aanspreken. Zoiets is voor
ons van onschatbare waarde"
Andere technologische problemen hadden te maken met
thema's als biochemie, informatica of elektronica. De
onderwerpen werden vooraf gescreend door docenten
uit de deelnemende hogescholen.
Studenten die willen deelnemen aan de Cera Foundation
Award, kunnen zich opgeven via een website
(http://award.cerafoundation.be). Daar staan alle
onderwerpen die ingediend werden door de social profit
bij elkaar. Ze zijn voor alle studenten toegankelijk als ze
een promotor uit hun hogeschool opgeven.
Om de Cera Foundation Award te winnen moeten studenten
blijk geven van een sterke betrokkenheid op de
organisatie waar zij hun eindwerk uitvoeren. Daarnaast
zullen ze ook op een hele andere manier met de organisatie
moeten communiceren. Een social-profitorganisatie
is immers geen bedrijf waar industrieel ingenieurs elkaar
met een knipoog begrijpen. De uitdaging ligt in het helder
communiceren over technologische aanpassingen en
oplossingen. Iedere student die deze uitdaging tot een
goed einde weet te brengen, ontvangt de Cera
Foundation Award.
De uitreiking van de Award vindt
plaats tijdens een speciaal voor de
gelegenheid opgezet evenement.
Studenten die de Award ontvangen,
mogen voor 15.000 BEF kiezen uit
het opleidingsaanbod van de
Vlaamse Ingenieurskamer.
Daarnaast wordt er ook voor
gezorgd dat de Award een begrip
wordt bij human resources managers.
Studenten die de Cera
Foundation Award op zak hebben,
beschikken over belangrijke troeven
bij een sollicitatie.
Info over de Award:
http://award.cerafoundation.be

Puzzelaar nr. 61
INGENIEUR EN MAATSCHAPPIJ
Hoofdvraag: gekke paardenkoers
De hoofdvraag ontvingen wij van T. Demets uit Evergem
Op de renbaan van Oostende werd onlangs de koers om de
"Bronzen Knoet" gelopen. Deze race kende een bizar verloop
want de wedstrijdleiding had gegoocheld met de spelregels.
Ze lieten de 5 jockeys (tevens eigenaars) onderling
van paard verwisselen en ze beloofden de eerste prijs, de
Bronzen Knoet dus, aan de eigenaar van het paard dat als
laatste over de finish zou komen!
Na afloop van de koers verschenen volgende mededelingen
op het bord:
• Bruno arriveerde als derde op het paard dat behoort aan
degene die het paard van Cedric bereed;
• het paard van Bruno werd bereden door de eigenaar van
het paard dat werd bereden door Emiel;
• het paard van Emiel arriveerde na Cedric;
• Arthur en twee anderen versloegen hun eigen paard.
Grote verwarring natuurlijk.
Als u weet dat Arthur de eigenaar is van paard A, Bruno
van paard B, Cedric van paard C, Daniël van paard D en
Emiel van paard E, kunt u dan ontwarren wie de Bronzen
Knoet gewonnen heeft? Geef tevens de volgorde van aankomst
van de ruiters en welk paard zij bereden.
Bijvraag: hoeveel juiste antwoorden denkt u dat we gaan
ontvangen? Insturen kan voor 15 januari 2002 naar Ing.
Roland Mebis, Tabaartstraat 23, 3740 Bilzen.
Oplossing puzzelaar 59: psychologische
selectieonderzoeken.
Het bedrijf gebruikt een selectie-instrument (intelligentietest) met een voorspellende
waarde van .40. Dat betekent dat er 35 geschikten worden aangenomen,
namelijk de 25 op toevalsbasis, want die heb je altijd, plus .40 x (50
– 25) = 10. In totaal levert dat 35 geschikte kandidaten op, 10 meer dan een
selectieprocedure louter op toevalsbasis. We zien nu ook dat het aantal (boven
toeval) aangenomen geschikte kandidaten recht evenredig is met de voorspellende
validiteit. Een test met bijvoorbeeld een voorspellende validiteit van .20
levert immers 25 plus .20 x (50 – 25) = 5 geschikte kandidaten op boven een
toevalsselectie van 25.
Slechts één goede oplossing heeft ons bereikt, namelijk van F. Vanherf,
St.Trudostraat 2 - B 401, 3800 Sint-Truiden. Naar de reden waarom zo weinig
goede antwoorden, hebben we het raden. Een onverwachte te gemakkelijke
oplossing?
Alleszins een proficiat voor de winnaar, hij mag binnenkort zijn boekenbon van
25 EUR verwachten.
Ing. Roland Mebis
37 I.M.- DECEMBER 2001

38 I.M.- DECEMBER 2001
INGENIEUR EN VORMING
INGENIEURSMEDEDELINGEN
SSTUDIEGIDS
PPERMANENTE
VVORMING
TECHNOLOGIE
BEDRIJFSKUNDE
INFORMATICA &
COMMUNICATIE-
TECHNOLOGIE
SOCIALE EN
PERSOONLIJKE
VAARDIGHEDEN
België-Belgique
P.B.
Hasselt 1- 3°afd.
12/403
VORMINGSPROGRAMMA
NAJAAR 2001
Adreswijzigingen:
MANAGEMENT
VIK, Herentalsebaan 643,
2160 Wommelgem
Jaargang 39 • Extra editie - september 2001
Verschijnt niet in juli en augustus
Afgiftekantoor Hasselt 1 www.vik.be
Cursusoverzicht
voorjaar 2002
vanaf januari 2002
Bouwkunde
TECHNOLOGIE
Betonbouw: Berekenen van gewapend
beton deel 2 6A*A 19.02
Grondmechanica en funderingstechniek 6A*A 19.02
Veiligheidscoördinatie bouw 3A*A 20.02
Betonrenovatie 4A*A 04.03
Grondverbeteringstechnieken
Veiligheidspreventie voor
3A*A 18.04
Architecten/ontwerpers 5A*G 16.05
Bouwgebreken 3N*A 16.05
Elektriciteit- Elektronica
Elektronisch sturen van motoren 6A*G 05.02
ESD-Management
Aardingssystemen (TT,TN,IT) in industriële
1D*A 08.02
elektrische installaties 3A*A 18.04
Energie - Koeltechnieken
Micro- en kleine WKK-groepen 1N*A 11.03
Energie: audit, balans en besparingen
Toepassingen van zonne-energie
1D*A 25.04
in Noord-Europa 3A*A 06.05
Kunststoffen
Rheologie 4N*A 06.02
Basiscursus kunststoffen 9N*A 20.02
Plastic Product & Moulddesign (PPMD)
Spuitgietdag voor commerciële en
21A*A 22.02
administratieve werknemers 1D*O 05.06
Meet- en regeltechniek
Meet- en regeltechniek in de praktijk:
Meettechniek 2N1D*A 16.01
Veldbussen 4V*A 18.05
Mechanica
Piping & engineering 8A*A 07.02
Inleiding tot de eindige elementenmethode 3A*G 21.02
Hydraulica: proportionele en servosturingen 3V*A 02.03
Mechanische dichtingen 2D*A 07.03
Pompen 4V*A 18.05
Scheikunde
Chemische procesengineering 6V*A 02.02
Droogtechnologie 6V*A 02.03
Moderne scheidingstechnieken 4A*A 06.03
Vloeistoffiltratie in de industrie 1D*A 06.03

Dimensieanalyse bij het ontwerpen 3D*A 08.03
Basiscursus Poedertechnologie 7A*A 08.05
Verbindingstechnieken
Las- en snijtechnieken in de
metaalverwerking 1A4D*A 19.02
Schroefdraadverbindingen 4V*A 02.03
Lijmen 7A*A 16.04
Voeding
HACCP 1N*A 24.04
Cleaning in Place 2N*A 04.06
Arbeidsanalyse
BEDRIJFSKUNDE
Werkmethodeverbetering in
productieomgeving 5A*A 26.02
Flow Process Chart "nieuwe stijl" 2D1N*A 06.03
Tijdstudie en normstelling 2D*A 18.04
Omsteltijdreductie met de SMED-methode 2D*A 23.05
Beheer van gebouwen
Intelligente gebouwen 5A*A 21.02
Kwaliteit
Integratie van SPC en EPC 1D*A 18.04
De nieuwe ISO 9001 1D*A 22.04
Interne auditor 1D*A 17.05
Productie en Logistiek
Voorraadbeheer (Module MLM) 8A*A 19.02
Procesbeheer in uw onderneming 1D*GR 18.04
Fysieke distributie (Module MLM) 7A*A 07.05
Milieu
Basisprincipes, regeling en troubleshooting in
industriële biologische afvalwaterzuiveringsstations7A*A 18.02
De interne milieu-audit
Regenwatergebruik: omdat drinkwater
1D*A 23.04
een schaars goed is ...
Basisprincipes, regeling en troubleshooting in
1N*A 15.04
industriële biologische Afval- en emissiepreventie 1N*A 15.05
Onderhoud
Asset Management of onderhoudsoftware
in de praktijk 3D*A
Basiscursus onderhoudskunde en –management 5D*A 06.02
Computerondersteund onderhoudsbeheer 1D*A 26.03
De werkvoorbereider als kostenbespaarder 3D*A 19.04
Maintenance engineering 3D*A 08.05
Projecting
MS Project 2D*A 19.02
Basiscursus projectplanning en -management 3D*A 21.02
Management van elektromechanische projecten 2N*A 04.03
Projectbeheersing en projectmatig werken 4D*A
MS-project als bedrijfstool 1D*A 26.04
Projectplanning en management
voor gevorderden 2D*A 07.05
Veiligheid
Workshop: de veiligheidsadviseur 1D*A 01.02
Veiligheidsmanagement voor leidinggevenden 1D*A 24.05
De veiligheidsadviseur voor het vervoer van
gevaarlijke stoffen 5D*A 12.06
INFORMATICA & COMMUNICATIE
TECHNOLOGIE
Algemeen
Service deskmanagement 2D*A 21.02
PC-onderhoud 5A*A
Hoe gebruiksvriendelijke interfaces bouwen 2D*A 29.05
Internet
Werken met HTML 4A*A 18.02
Management
Cost of Downtime & Mission Critical Computing12A*A
Professional Information Security in perspectief 5A*A 21.02
ITIL Foundation: procesmatig werken met ITIL 2D*A 07.03
Netwerken & telecommunicatie
Voice over IP 2A*A 06.03
TCP/IP: spoedcursus 2A*A 20.03
TCP/IP hands on 4D*A 22.04
Information and Communication Technologies 9A*A 24.04
PC-Trainingen
Windows XP
Programmeren met Visual Basic 3D*A 01.02
Windows 2000 Networking 7A*A 04.02
AutoCAD training 6A*A 06.02
Access for Windows 6A*A 19.02
AutoCAD training 3D*A 22.02
Werken met Outlook 2V*A 23.02
Automatisering van MS Office 3D*A 04.03
Access & het web 3D*A 05.03
AutoCAD voor gevorderden 5A*A 17.04
MS SQL Server 2000 - administration 3D*A 06.05
Access voor gevorderden
Database programmatie met Visual Basic
2D*A 14.05
(for applications) 3D*A 16.05
Visual C++ 7A*A 16.05
Professionele Access oplossingen 3D*A 24.05
MS SQL Server 2000 Implementatie 3D*A 03.06
Doorgedreven Visual Basic
Basisopleiding Mechanical Desktop
3D*A 14.06
Algemeen
MANAGEMENT
Regelen van geschillen 1N*A 04.02
Change management 2D*B 04.06
39 I.M.- DECEMBER 2001

40 I.M.- DECEMBER 2001
INGENIEUR EN VORMING
INGENIEURSMEDEDELINGEN
SSTUDIEGIDS
PPERMANENTE
VVORMING
TECHNOLOGIE
BEDRIJFSKUNDE
INFORMATICA &
COMMUNICATIE-
TECHNOLOGIE
SOCIALE EN
PERSOONLIJKE
VAARDIGHEDEN
België-Belgique
P.B.
Hasselt 1- 3°afd.
12/403
VORMINGSPROGRAMMA
NAJAAR 2001
Adreswijzigingen:
MANAGEMENT
VIK, Herentalsebaan 643,
2160 Wommelgem
Jaargang 39 • Extra editie - september 2001
Verschijnt niet in juli en augustus
Afgiftekantoor Hasselt 1 www.vik.be
Bedrijfsvoering
Succesvol ontwikkelen en op de markt
brengen van nieuwe producten 2V*A 20.04
Financieel
Basis in het financieel beleid 4D*A 05.03
Investeringsbeleid en -analyse 3A*A 07.03
Basis in het balanslezen 2D*A 18.04
Human Resources
People Management 4A*A 04.03
Houden van functionerings- en
beoordelingsgesprekken 2D*A 19.03
SOCIALE EN PERSOONLIJKE
VAARDIGHEDEN
Communicatie
De fieldservice-engineer 2D*A 08.02
Technisch raad geven als ingenieurs 3D*A 01.03
Presentaties in Powerpoint 1D*A 14.03
De winnende presentatie 1D*A 29.05
Leidinggeven
Effectief leidinggeven 8A*A 05.02
Persoonlijke Effectiviteit
Assertiviteitstraining 3D*A 19.02
Brainmapping 1D*A 16.04
Tijdsbeheer 2D*A 17.04
Blikopeners en EQ-valenten 5D*A 29.04
Ontwikkelen van Emotionele Intelligentie en
positieve stresshantering 4V*G 08.05
Invloed uitoefenen door persoonlijke kracht 2D*A 15.05
Geheugentraining 4N*G
Team
Coachen van medewerkers 5A*A 16.04
Omgaan met groepsdynamiek 3D*A 14.05
Team management 4A*A 21.05
Verkoop
Workshop : De winnende offerte! 1D*A 20.02
Bewust evolueren naar PROfessionele verkoop 8A*A 23.02
Efficient inkoopbeleid 4NA*A 08.03
Offertes voor aanbestedingen en prijsvragen 1N*A 18.03
Verkopen voor ingenieurs 5A*A 17.04
Inkooponderhandelingen 2NA*A 19.04
LEGENDE
A = AVOND *A = ANTWERPEN
N = NAMIDDAG *B = BRUSSEL
V = VOORMIDDAG *G = GENT
D = DAG *GR = GRIMBERGEN
*O = OOSTAKKER
Meer informatie over ons opleidingsprogramma kan men
vinden op de VIK-website: http://www.vik.be of in de Gids
Permanente Vorming voorjaar 2002.
Contact: VIK-secretariaat, Noël Aelbrecht,
Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem,
tel. 03 259 11 05, fax: 03 259 11 01,
e-mail: noel.aelbrecht@vik.be.

Cursus:
PLASTIC PRODUCTS & MOULD DESIGN
Verantwoording
Product- en matrijsontwerp moet een samenspel
zijn. Het hoofddoel is de cursist kennis, inzicht en
vaardigheden aan te reiken om in groepsverband
de producteisen van een nieuw product te vertalen
naar een goede productconstructie gebaseerd
op een economisch en technisch verantwoorde
grondstofkeuze; leidend tot een zo gunstig mogelijke
kostprijs van het kunststofspuitgietproduct,
via een juiste matrijsconstructie met een optimale
kostprijs van de matrijs. Het ontwerpen van een
product en het construeren van een matrijs is
niet een solopartij voor de ontwerper, maar een
volledig orkest dient hiervoor samengesteld en
geoefend. De vroegere benadering was een tijdrovende,
lineaire aanpak met weinig of geen
samenwerking tussen de diverse gespecialiseerde
afdelingen. Kijk over de grens van uw eigen specialiteit
en leer hoe uw inbreng in het proces een
meerwaarde kan betekenen in een samenwerkend
team. De productontwerper en de inkoper
van de eindgebruiker, de matrijsconstructeur, de
matrijsbouwer, de kostprijscalculator, de kunststofverwerker
en soms ook de grondstofproducent
moeten hun violen in een vroege fase op
mekaar afstemmen. De nadruk ligt niet noodzakelijk
op de details maar op het functioneel samenspel
tussen de verschillende spelers en de noodzaak
aan preventieve interactie. Daarom is een
"over the Wall approach" voorbijgestreefd en is
een integrale aanpak de filosofie in de projectmatige
"parallel approach" die wij u aanleren. Een
integrale multidisciplinaire aanpak, zoals u zult
leren, betekent een snellere voortgang, minder
dure wijzigingen en uiteindelijk een korte "time to
market". Samenwerking en kennis, een noodzaak
bij het efficiënt ontwerpen van kunststofproducten.
Doelgroep
Productontwikkelaars, designers, ontwerpers,
prototype- of maquettebouwers, matrijs-constructeurs,
in- en verkopers van matrijzen, werkvoorbereiders,
kortom iedereen die in een of andere
fase te maken heeft met productontwerp en/of
matrijsconstructie. Om deze cursus met succes
te kunnen volgen is voldoende kennis van en over
kunststoffen noodzakelijk. De VIK-cursus "Initiatie
in Kunststoffen" is een minimumvereiste.
Programma
• Inleiding
• Kunststoffen
• Het gedrag van kunststoffen bij belasting
• Rheologie van kunststoffen en CAE-TOOLS
• Productontwikkeling
• MPO-Design (Milieugericht Product Ontwerp)
• Ontwikkelingsproces
• Productvormgeving (materiaalselectie + keuze
productietechniek)
• Ontwerprichtlijnen/constructieve aspecten
• Matrijsontwikkeling
• Algemene inleiding spuitgietmatrijzen
• Uitstoting uit matrijzen
• Het aanspuiten
• De koeling
• Matrijsfabricage
• Productietechnieken
• Thermische behandelingen & materiaalkeuze
matrijs
• Vormgeving
• Herstelling & onderhoud
• Poetsen/reinigen van matrijzen
• Groepswerk
PRAKTISCH
Plaats: VIK-huis, Wommelgem
Data: 21 weken vanaf vrijdag 22 februari
2002 van 19u00 tot 22u00 (uitgezonderd
schoolvakanties)
Kosten voor deelneming (excl. BTW): 1.600
EUR voor leden VIK/NIRIA, 1.800 EUR voor
niet-leden. Voltijdse docenten betalen slechts
1/3 van de prijs
Vraag uw uitgebreide folder aan:
VIK, Herentalsebaan 643,
2160 Wommelgem,
e-mail: noel.aelbrecht@vik.be
41 I.M.- DECEMBER 2001

42 I.M.- DECEMBER 2001
INGENIEUR EN VORMING
Titel: Master in
Informatietechnologie:
de negende editie!
De Master in Informatietechnologie is aan zijn
negende editie toe. In het voorjaar van 2002 brengen
we in Ingenieursmededelingen een uitgebreid
artikel rond de tiende editie. We maakten nu een
evaluatie na negen edities met Bruno Van de Velde,
voorzitter van de programmacommissie.
Wat maakt de Master in Informatietechnologie van de
Vlaamse ingenieurskamer speciaal?
Inhoudelijk wordt een zeer breed gamma aangeboden.
Vanuit een algemeen overzicht wordt ingegaan
op de verschillende onderdelen van de informatietechnologie.
In andere opleidingen verliest men dit
algemene beeld vaak, en blijft men vaak steken in één
of ander deeldomein.
Geeft een grote verscheidenheid aan onderwerpen geen
te oppervlakkige behandeling van de onderwerpen?
Dit risico bestaat inderdaad indien men slechts enkele
lesgevers heeft. Bij de Master in informatietechnologie
hebben we echter radicaal voor een andere formule
gekozen. We schakelen een bijzonder groot
aantal specialisten in, en iedereen geeft enkel les in
het domein waarin hij expert is. Zo worden oppervlakkige
lessen met docenten die niet kunnen antwoorden
op moeilijke vragen absoluut vermeden.
De opleiding is nu aan de negende editie toe, is de
inhoud niet volledig achterhaald? Het gaat tenslotte om
een sector waarin de materie zeer snel evolueert.
Indien men de inhoud onveranderd zou laten, zou
deze Master nooit tien jaar kunnen overleven.
Jaarlijks worden alle modules bekeken. Elk onderdeel
dat verouderd is wordt ofwel aangepast aan de nieuwe
situatie, en indien nodig zelfs volledig afgevoerd.
Daarnaast volgen we de markt van zeer nabij. Gezien
het grote aantal docenten zijn we steeds op de hoogte
van de nieuwste evoluties. Doordat we echt werken
met experts kunnen we er voor zorgen dat we
enkel de belangrijke evoluties op de voet volgen, en
niet op elke modegril springen.
De inhoud wordt dus zeer regelmatig aangepast, maar
hoe zit het met de kwaliteit van de opleiding?
Alle lesgevers worden permanent geëvalueerd. Door
deze manier van werken gaat een mindere docent
ook niet gedurende lange tijd wegen op de opleiding.
Indien mogelijk wordt de docent bijgestuurd, en indien
nodig wordt hij vervangen. Zo zijn we tot een
gemiddelde score van 7,7/10 kunnen komen. Een
prestatie waar we trots op kunnen zijn. Bovendien blijken
grote bedrijven telkens terug te komen. Dat is
een duidelijke indicatie van het feit dat de opleiding
kwalitatief sterk staat, en goed inspeelt op wat er
binnen de markt leeft.
Gaat het er bij zo een opleiding niet al te theoretisch aan
toe?
Aangezien het gaat om specialisten die dagelijks met
de materie in contact komen, kunnen we het ons niet
veroorloven om enkel abstracte en theoretische lessen
te geven. Het bedrijfsleven is trouwens sterk
betrokken bij onze opleidingen. Een duidelijke indicatie
daarvan is het feit dat Compaq dit jaar aan de primus
een Compaq I pac kreeg aangeboden.
Zijn er dan geen negatieve opmerkingen over deze
Master?
Aangezien wij een kwalitatief hoogstaande cursus
met voldoende interactie willen verzorgen, is het aantal
deelnemers strikt beperkt. We laten slechts 35
cursisten per Master toe. Dat leidt dus tot een spanningsveld
tussen vraag en aanbod. Snel inschrijven is
voor deze opleiding dus een must! Bovendien is deze
Master niet voor iedereen toegankelijk. Elke kandidaat
dient een dossier in, dat wordt aan de programmacommissie
voorgelegd, en dan beoordelen
we of de persoon in kwestie mag deelnemen. Dat lijkt
eigenaardig, maar het is absoluut noodzakelijk om
een instapdrempel in te stellen. Alleen zo kunnen we
een opleiding op niveau aanbieden.
Raf Van Os

INGENIEUR EN VORMING
Uitreiking certificaten Master in
Productie-Automatisering
Op vrijdag 19 oktober jongstleden ontvingen alle 15
cursisten die het voorbije academiejaar een project
hebben uitgewerkt en ingediend, het certificaat van
Master in Productie-Automatisering. De certificaten
werden uitgereikt door Rudi Dierick, lid van het
bestuur vorming van de VIK, Jan Trommelmans,
directeur strategisch beleid van de Karel de Grote-
Hogeschool en Luc Borms, coördinator werkzoekendenlijn
bij de VDAB. Programmadirecteur
Jacques Verhaeghen zette de echtgenotes van de
cursisten in de bloemetjes.
In de toespraak werd door de auteur van dit artikel
gewezen op het feit dat het zowel voor de cursisten
als voor de organisatoren en docenten een belangrijke
doel vormde om te zorgen voor een kwalitatieve
opleiding, de naam "Master" waardig.
De resultaten die de cursisten behaalden bij
het presenteren en verdedigen van hun automatiseringsproject,
bewees dat dit doel werd
bereikt.
Door de jury werd Germain Ghys (Samsonite
Europe N.V.) uitgeroepen tot laureaat van de
SYMPOSIA
Master in Productie-Automatisering voor het academiejaar
2000-2001. Hij behaalde met het onderwerp
"Picking automatisering" een ECTS-graad B,
wat overeenkomt met een beoordeling "zeer goed".
Cursusbegeleider Chris Verschraegen werd bedankt
voor zijn enthousiaste inzet. Het academiejaar
2000-2001 werd feestelijk afgesloten met een
receptie gevolgd door een diner.
Ing. Erwin Smet
14.03.02: Metalen vervangen door kunststoffen, Antwerpen
21.03.02: Profibus or Fieldbus Foundation – How to network our installation",
Antwerpen
Voorjaar 2002: Brandveiligheid en kunststoffen, Antwerpen
Voorjaar 2002: CE-markering pijpleidingen. PED en EN 13480 nieuwe richtlijn en norm
voor industriële pijpleidingsinstallaties
43 I.M.- DECEMBER 2001

INGENIEURSCARRIERE
Uitreiking VIK-prijs
In I.M.van oktober stond een overzicht van de VIK-prijzen
die uitgereikt werden aan pas afgestudeerde industrieel
ingenieurs aan de verschillende hogescholen.
Aandachtige lezers zullen gemerkt
hebben dat de winnaar van de KHBO
ontbrak, waarvoor langs deze weg
onze verontschuldigingen en deze
rechtzetting. Ere wie ere toekomt!
De VIK-prijs in de KHBO werd toegekend
aan mejuffer Güdrun
Baeckelandt tijdens de promotiezitting
van 29 juni 2001.
Berichten uit
de samenleving
Test-website
44 I.M.- DECEMBER 2001
ACTUEEL
Bij sollicitaties zijn tests vaste prik. Logisch denkvermogen,
inductieve kwaliteiten, praktische geest, zuivere IQ,
en als laatste loot aan de testbatterijenboom de fameuze
EQ. Maar een mens kan niet in alles de beste zijn. Om
een idee te krijgen wat er aan u zoal kan gemeten worden
en - misschien belangrijker - om te weten waar u
echt goed in bent kunt u uzelf eens testen. http://jobidentity.com/testen.html
en http://www.mensa.org
/workout2.html bieden de meest uiteenlopende tests
aan. De mensa-site is Engels, de jobidentity Nederlands
en Engels. Schrik niet als u nu op de Engelse test maar
een IQ van 130 haalt terwijl u vroeger 180 had op een
Nederlandstalige test. Zelfs als uw Engels heel behoorlijk
is scoort u lager als uw moedertaal Nederlands is.
Kilometervergoeding gebruik eigen wagen fiscaal
eindelijk helder
Voor verplaatsingen met de eigen wagen tijdens het werk
is er steeds heel wat discussie geweest tussen fiscus en
belastingplichtigen. De fiscus heeft dit soort aangiften
altijd wel aanvaard als ze niet meer bedroegen dan de
reële kostprijs van het vervoer. In het verleden werd er
ere wie ere toekomt
Op foto hierbij, herkent u van links naar rechts: Egide
Degroote (departementshoofd IW&T), Jan Poelaert (verantwoordelijke
VIK-werking op dit departement), Güdrun
Baeckelandt, Bart Dupon (voorzitter VIK-Afdeling Noord-
West-Vlaanderen)
en Paul Desender
(algemeen directeur).
Nog een dikke
proficiat aan
Güdrun voor het
wegkapen van
deze VIK-prijs.
tussen belastingcontroleur en burger flink heen en weer
gerekend. Nu is er eindelijk een duidelijke richtlijn: fiscus
en RSZ aanvaarden de vergoedingen als een terugbetaling
van kosten, eigen aan de werkgever en onbelastbaar
voor werknemer als ze niet meer bedragen dan 10,63
BEF per kilometer. Dit is het bedrag dat de overheid geeft
aan haar ambtenaren.
Veranderd arbeidsethos
Een recente studie van Sodexho illustreert het veranderde
arbeidsethos (zie ook in deze IM ‘De maatschappij in
de kering’ van Centrum Industrie). In 1960 vond 17%
van de werknemers het respect van de werkgever voor
zijn wensen belangrijk. In 2000 vond meer dan 57% dit
belangrijk. Meer en meer kiezen werknemers een job in
functie van ‘de werksfeer’, wat neerkomt op de empathie
die het bedrijf heeft voor de eigen situatie van de werknemer.
De studie toont aan dat werknemers later beginnen werken
en vroeger stoppen. In 2000 was de gemiddelde
leeftijd om in de arbeidsmarkt te stappen 22,8 jaar en
werd er gestopt met werken op 55,8 jaar. Voor volledige
resultaten: www.sodexho.be

ACTUEEL
Ingenieurs bieden hun diensten aan
01026: Ing. (Elektromechanica, 1996). Talen: N,F,E,D. Ervaring: 4 jaar projectmatig werken in
automatisatie / software. Belangstelling: ontwerp; calculatie; onderzoek; duurzame energie.
01027: Ing. (Bouwkunde, 1997). Europees lasingenieur (1998). Vrij: na opzeg. Talen: N,F,D,E.
Ervaring: controle, productie. Belangstelling: metaalverwerking. Verkiest binnen- en buitenland.
01028: Ing. (Chemie, 2001). Vrij: onmiddellijk. Talen: N,F,E, Spaans. Belangstelling: milieu;
labo-werk; proces- en productinnovatie. Verkiest Oost- en West-Vlaanderen, Antwerpen.
01029: Ing. (Biochemie, 1998). Aanvullende opleiding informatica (2000). Vrij: onmiddellijk.
Talen: N,E,F. Ervaring: chromatografische analysetechnieken; massaspectroscopie; i.r.
Belangstelling: analyse, labowerk; kwaliteitscontroleur. Verkiest gans Vlaanderen.
01030: Ing. (Elektriciteit, 1996). Vrij: na opzeg. Talen: N,F,E,D. Ervaring: technisch-commercieel
in binnen- en buitendienst. Belangstelling: verkoop; aankoop; projectopvolging. Verkiest
Antwerpen, Limburg, Vlaams-Brabant.
01031: Ing. (Elektromechanica, 1980). Vrij: na opzeg. Talen: N,F,E,D. Ervaring: management
internationale projecten; management engineering; management onderhoud; management productie;
quality assurance; organisatietechnieken. Belangstelling: projectmanagement; leidinggevende
coördinerende functie in engineering of onderhoud; consultancy. Verkiest Limburg,
Kempen, Brabant.
01032: Ing. (Chemie, 2001). Vrij: onmiddellijk. Talen: N,E,F. Ervaring: stage UIA. Belangstelling:
chemie; petrochemie; engineering; sales. Verkiest Antwerpen, Brabant, Limburg.
01033: Ing. (Elektronica, 2001). Vrij: onmiddellijk. Talen: E,F,N, basis D. Ervaring: vakantiewerk.
Belangstelling: nieuwe ontwikkelingen in elke tak van de wetenschap.
01034: Ing. (Chemie, 2001). Vrij: onmiddellijk. Talen: N,E, basis F. Ervaring: ervaring in O&Olaboratorium
tijdens stage bij Dupont de Nemours; onderzoek en ontwikkeling verricht naar de
krasbestendigheid van Refinish autolakken. Belangstelling: proces- en productiegerichte werkomgeving.
Verkiest Antwerpen, Vlaams-Brabant, Oost-Vlaanderen en Limburg.
Werkgevers die in verbinding wensen te komen met één of
meer van deze ingenieurs, kunnen zich wenden tot het
VIK-secretariaat, Ann Craane, Herentalsebaan 643, 2160
Wommelgem, tel.: 03 259 11 16, fax: 03 259 11 01.
Leden die een dienstaanbieding willen laten opnemen in de
ingenieursmededelingen sturen het inschrijvingsformulier
(zie achteraan in dit tijdschrift) naar het VIK-secretariaat,
Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem,
fax: 03 259 11 01, e-mail: ann.craane@vik.be
Dit is een gratis dienst van uw Vereniging. Maak er
gebruik van.
45 I.M.- DECEMBER 2001

46 I.M.- DECEMBER 2001
STUDIEGROEPEN
AGENDA BIJEENKOMSTEN
Studiegroep Bouwkunde
30 januari 2002: Kernvergadering, VIKhuis
Wommelgem, 20u00
27 februari 2002: Kernvergadering, VIKhuis
Wommelgem, 20u00
27 maart 2002: Kernvergadering, VIK-huis
Wommelgem, 20u00
24 april 2002: Kernvergadering, VIK-huis
Wommelgem, 20u00
29 mei 2002: Kernvergadering, VIK-huis
Wommelgem, 20u00
26 mei 2002: Kernvergadering, VIK-huis
Wommelgem, 20u00
Studiegroep Kunststoffen
12 februari 2002: Avondlezing "Nanocomposieten",
Antwerpen, 20u00
14 maart 2002: Symposium: "Metalen vervangen
door kunststoffen", Antwerpen
16 april 2002: Avondlezing "Metalocenen",
Antwerpen, 20u00
Studiegroep Onderhoud
28 januari 2002: Kernvergadering, VIKhuis
Wommelgem, 20u00
februari 2002: Avondlezing "Documentatiebeheer
in de onderhoudsdienst", Vik-
Huis, Wommelgem, 20u00
25 maart 2002: Kernvergadering, VIK-huis
Wommelgem, 20u00
27 mei 2002: Kernvergadering, VIK-huis
Wommelgem, 20u00
Studiegroep Pijpleidingen
april 2002: Symposium"CE-Markering
Pijpleidingen- PED en EN13480
Nieuwe richtlijn en norm voor Industriële
Pijpleidinginstallaties", Ter Elst, Edegem
Studiegroep Regeltechniek
8 januari 2002: Kernvergadering, VIK-huis
Wommelgem, 20u00
5 februari 2002: Kernvergadering, VIK-huis
Wommelgem, 20u00
5 maart 2002: Kernvergadering, VIK-huis
Wommelgem, 20u00
21 maart 2002: Symposium: "Profibus or
Fieldbus Foundation – How to network your
installation", Antwerpen
2 april 2002: Kernvergadering, VIK-huis
Wommelgem, 20u00
7 mei 2002: Kernvergadering, VIK-huis
Wommelgem, 20u00
4 juni 2002: Kernvergadering, VIK-huis
Wommelgem, 20u00
Studiegroep
Technisch-Commercieel
29 januari 2002: Avondlezing, Hotel
Mercure, Antwerpen, 20u00
26 februari 2002: Avondlezing, Hotel
Mercure, Antwerpen, 20u00
26 maart 2002: Avondlezing, Hotel
Mercure, Antwerpen, 20u00
30 april 2002: Avondlezing, Hotel Mercure,
Antwerpen, 20u00
28 mei 2002: Afsluitende activiteit
Studiegroep Veiligheid
21 januari 2002: Kernvergadering, VIKhuis
Wommelgem, 20u00
18 februari 2002: Kernvergadering, VIKhuis
Wommelgem, 20u00
18 maart 2002: Kernvergadering, VIK-huis
Wommelgem, 20u00
15 april 2002: Kernvergadering, VIK-huis
Wommelgem, 20u00
27 mei 2002: Kernvergadering, VIK-huis
Wommelgem, 20u00
17 juni 2002: Kernvergadering, VIK-huis
Wommelgem, 20u00
Studiegroep Voeding
21 januari 2002: Kernvergadering, VIKhuis
Wommelgem, 20u00
18 februari 2002: Kernvergadering, VIKhuis
Wommelgem, 20u00
18 maart 2002: Kernvergadering, VIK-huis
Wommelgem, 20u00
15 april 2002: Kernvergadering, VIK-huis
Wommelgem, 20u00
Voor inlichtingen en inschrijven:
VIK-secretariaat, Katrien Van Vosselen, Herentalsebaan 643,
2160 Wommelgem, tel. 03 259 11 07, fax: 03 259 11 01,
e-mail: katrien.vanvosselen@vik.be.

NIEUWS VAN DE AFDELINGEN
MECHELEN
TONEELVOORSTELLING: "EIGEN SCHULD IS GOUD WAARD"
Een blijspel van Piet De Vries, geregisseerd door Frieda Nuyens
De VIK-Afdeling Mechelen heeft 20 plaatsen gereserveerd
voor een toneelvoorstelling in de prachtig
vernieuwde Stadsschouwburg.
Waarover gaat het stuk? Het moest de familie
Dompeling maar overkomen, ze kopen een huis,
PRAKTISCH
een spotgoedkoop huis! nemen er hun intrek in
maar … spoedig blijkt dat er een reukje zit aan de
aankoop! Er zit een cadeautje verscholen tussen de
kleine lettertjes. Ahaa, dààrom was het zo goedkoop!
Het is dus lachen geblazen in deze luchtige
komedie!
Plaats: Stadsschouwburg, Keizerstraat, Mechelen
Datum: vrijdag 12 april 2002 om 20u00
Kosten voor deelneming: 6,20 EUR (250 BEF) per persoon, te betalen op rek.nr. 405-
0106331-50 van de VIK-Afdeling Mechelen, met de vermelding "toneelavond ….…. personen. Eerst
telefonisch inschrijven, daarna de betaling doen.
Inschrijving vereist: VIK-secretariaat, voor 30 maart 2002. Opgelet: enkel de eerste twintig personen die
zich melden en betalen kunnen mee!
BEZOEK DUPONT DE NEMOURS MECHELEN
Engineering Polymers (Plastics)
Dupont de Nemours is één van de grootste chemische
multinationals, met hoofdzetel in Wilmington –
Delaware in USA, de Europese hoofdzetel bevindt
zich in Genéve. Het bedrijf viert zijn 200ste verjaardag
in 2002.
Terwijl er in het prille begin…buskruit werd gefabriceerd
is de focus geëvolueerd van chemie en energie
naar op wetenschappelijke basis gesteunde
oplossingen die een verschil maken in het dagelijkse
leven.
Dupont is uitvinder van producten zoals bv. Nylon,
Lycra, Teflon, Kevlar, Nomex, Corian om er maar
enkele te noemen. De meeste productmerknamen
zeggen de eindgebruiker misschien niet direct iets.
Je vindt deze producten echter zeer vaak terug in
diverse industrieën waar ze gebruikt / verwerkt
worden in eindproducten die een grote naambe-
PRAKTISCH
Programma
19u00: Ontvangst met koffie of frisdrank in vergaderzaal Rembrandt
19u15: Uiteenzetting over Dupont de Nemours
Wereldwijd
Europa
Mechelen
Dupont en het veiligheidsbeleid
Dupont Engineering polymers (markt, producten, ….)
20u00: Rondleiding in de Plastics fabriek (dit is een continue productieomgeving)
21u00: Gelegenheid tot stellen van vragen.
kendheid genieten: gezondheid en voeding, elektronica,
landbouw, auto-industrie, kleding, huisvesting.
Dupont stelt wereldwijd ongeveer 93.000 mensen
tewerk, waarvan ongeveer de helft in de USA. Het
bedrijf is vertegenwoordigd in 70 landen, telt 135
productie locaties en 75 research en development
labo’s. In 2000 werd een omzet van 28 miljard $
gerealiseerd.
De grootste vestiging in België bevindt zich te
Mechelen, waar verven, plastics en teflon woren
geproduceerd. Mechelen stelt een 1.000-tal mensen
tewerk, waarvan er zo’n 300 werkzaam zijn in
de Engineering Polymers (plastics). De plastics die
in Mechelen gemaakt worden vinden afzet in de
automobielindustrie, elektronica, huishoudapparatuur.
47 I.M.- DECEMBER 2001

NIEUWS VAN DE AFDELINGEN
PRAKTISCH
PRAKTISCH
48 I.M.- DECEMBER 2001
MECHELEN
Plaats: Dupont de Nemours, A.Spinoystraat 6, Mechelen, Gebouw Engineering Polymers (aanduiding EP)
Datum: donderdag 21 maart 2002 om 19u00
Kosten voor deelneming: gratis voor alle VIK-leden op vertoon van hun lidmaatschapskaart, niet-leden betalen
7,44 € (300 BEF)
Inschrijving vereist: VIK-secretariaat
BEZOEK AAN COMET TE MECHELEN
donderdag 28 februari 2002
COMET vervaardigt ecologische, recycleerbare containers
voor allerlei doeleinden: bier-, wijn- en frisdrankvaten,
olie- en voedingsmiddelencontainers en
verpakking voor chemische afvalstoffen.
Het bedrijf begon in 1947 als kleine werkplaats
voor pers- en stampwerk en heeft thans ruim een
halve eeuw knowhow en ervaring (als moderne,
semi-automatische ‘inox-kuiperij’). Sinds 1960
maakt men gebruikt van roestvast staal als meest
geschikte grondstof voor het conserveren van voedingsmiddelen
en dranken. Comet is een wereldleider
in de fabricage van containers en vaten voor de
voedingsindustrie. De firma geniet een wereldwijde
faam en haar producten hebben niet alleen gans
Europa, maar ook de andere continenten veroverd.
Ze produceert per jaar 750.000 containers in
haar twee fabrieken Comet in
Mechelen en FSB
in Oostenrijk.
Het productengamma
gaat
van de 5 liter
‘mini’ tot de
400 liter ‘maxi’container,
met
daarenboven
fabrikaten voor
specifieke vereisten.
In de
vaten zijn er
twee groepen: vaten volledig in
roestvrij staal (grade AISI 304) en
vaten met elastomeerkragen.
De knowhow omvat niet alleen de meest geavanceerde
dieptrek- en lastechnieken, maar ook de
optimalisatie van gereedschappen en machines,
bijv. de 12.500 kN markeerpers en de vermaarde
robot voor braamvrije handgrepen.
De producten worden continu verbeterd en alle
fasen van het fabricageproces worden strikt gecontroleerd.
Daardoor zijn alle containers van hoge
kwaliteit, heel duurzaam, sterk en veilig. Ze zijn duizenden
malen herbruikbaar en volledig recycleerbaar
op het einde van de levensduur. Elke container
wordt geïdentificeerd met een serienummer en het
klantlogo kan worden aangebracht door druk (stempel)-,
markeer- of verftechniek.
Milieubewustzijn is een prioriteit en daaruit volgt
dat:
• de productie conform de internationale wetgeving
terzake verloopt;
• men SVR’s (Small Volume Returnable containers)
ontwikkelt voor non-food vloeistoffen zoals gevaarlijke
chemische producten, oliën, verven, enz. Die
diversificatie wordt nog verder uitgebreid.
Comet is de hoofdleverancier van (heel) veel brouwerijen.
Plaats: COMET N.V., Koningin Astridlaan 132, 2800 Mechelen
Datum: donderdag 28 februari 2002 om 18u30
Kosten voor deelneming: gratis voor alle VIK-leden (en eventueel partner) op vertoon van hun lidmaatschapskaart;
niet leden betalen 7,44 EUR per persoon
Inschrijving vereist: VIK-secretariaat. Het aantal deelnemers is beperkt.

MECHELEN
ACTIVITEITENKALENDER 2002
14.02.2002 Voordracht "Hogeschoolopleiding en Masterdegree"
28.02.2002: Bedrijfsbezoek COMET, Mechelen
21.03.2002: Bedrijfsbezoek Dupont de Nemours, Mechelen
12.04.2002 Toneelvoorstelling Dijlezonen: "Eigen schuld is goud waard"
23.05.2002: Bedrijfsbezoek Umicore, Olen
24.05.2002: Werfbezoek aan de tunnelwerken NMBS, Antwerpen-Centraal
06.06.2002: Lezing: "De bionische mens, waar begint en eindigt de science fiction", Mechelen
21.06.2002: Stadswandeling: "Het onbekende Schaarbeek", Schaarbeek
06.09.2002: Bezoek aan HST-werken NMBS-station, Antwerpen-Centraal
november 2002: Bedrijfsbezoek Pauwels Trafo, Mechelen
MECHELEN
Tenzij anders vermeld dienen de inschrijvingen voor de activiteiten, georganiseerd door de VIK-Afdeling Mechelen,
te gebeuren op volgend adres: VIK-secretariaat, Ann Craane, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem,
tel. 03 259 11 16, fax: 03 259 11 01, e-mail: ann.craane@vik.be.
ACTIVITEITENKALENDER 2002
25.01.2002 Creatief belastingbrief invullen
02.02.2002 Skiën
15.03.2002 Dropping
19.04.2002: Algemene Ledenvergadering
NIEUWS VAN DE AFDELINGEN
08-09.06.2002: Weekeind uitstap Chablis-Champagne
ZUID-WEST-VLAANDEREN
ZUID-WEST-VLAANDEREN
Tenzij anders vermeld dienen de inschrijvingen voor de activiteiten, georganiseerd door de VIK-Afdeling – Zuid -
West – Vlaanderen, te gebeuren op volgend adres: VIK–secretariaat, Ann Craane, Herentalsebaan 643,
2160 Wommelgem, tel. 03 259 11 16, fax: 03 259 11 01, e-mail: ann.craane@vik.be
49 I.M.- DECEMBER 2001

NIEUWS VAN DE AFDELINGEN
NIEUWJAARSRECEPTIE
Uitnodiging
PRAKTISCH
50 I.M.- DECEMBER 2001
LEUVEN - HAGELAND
Het bestuur van de VIK-Afdeling Leuven-Hageland
nodigt haar leden uit op de nieuwjaarsreceptie op
25 januari a.s.
Om deze eerste nieuwjaarsreceptie luister en
kracht bij te zetten heeft het bestuur besloten om
met andere verenigingen samen te werken. Dit om
het belang van de verschillende sectoren in het
bedrijfsleven in de regio samen te brengen om de
regio krachtiger te maken op economisch gebied.
Plaats: Salon Georges, Hogeschoolplein 15, Leuven
Datum: vrijdag 25 januari 2002 om 19u
Inschrijving vereist: VIK-secretariaat. Een uitnodiging wordt nog opgezonden.
GASTRONOMISCH WEEKEND
8, 9 en 10 februari 2002
PRAKTISCH
Programma
De VIK-Afdeling Leuven–Hageland organiseert op 8,
9 en 10 februari 2002 een gastronomisch weekend
in de Ardennen.
In het prachtige Maissin in de provincie Luxemburg,
kan je genieten van een heerlijk en ontspannend
weekend. We verblijven in het prachtige 3-sterrenhotel
Chalet-sûr-Lesse.
Vrijdag 8 februari:
• Aankomst en aperitief
• 4-gangendiner
Zaterdag 9 februari:
• Uitgebreid ontbijtbuffet.
• De avond wordt afgesloten met een uitgelezen gastronomisch 6-gangen-diner.
Het eerste deel zal een academische zitting worden
met als sprekers de voorzitters van iedere vereniging.
Ook de bedrijfsleiders komen aan het woord.
Dit alles wordt opgeluisterd door een muzikaal
ensemble.
Nadien is iedereen uitgenodigd op de receptie,
waar men kan genieten van een hapje, een drankje
en een gezellig babbel met collega’s uit de regio.
Zondag 10 februari:
We genieten van een uitgebreid ontbijtbuffet gevolgd door een prachtige wandeling om het weekend waardig
af te sluiten.
Plaats: Chalet-sûr-Lesse, Avenue Bâtonnier Braun 1, Maissin. Een routebeschrijving wordt opgestuurd na
inschrijving.
Datum: vrijdag 8 februari (late namiddag) tot 10 februari
Kosten voor deelname: 152,45 € (6.150 BEF) per persoon voor 2 nachten. Verplaatsingen gebeuren op
eigen kracht van de deelnemers. Verplaatsingskosten zijn in deze prijs niet inbegrepen.
Inlichtingen en inschrijvingen: Ing. Bart Van Orshoven, tel. 016 58 24 70 of via e-mail: bartvo@yucom.be.

BEZOEK HANNOVERMESSE
Van 19 tot 21 april 2002
NIEUWS VAN DE AFDELINGEN
LEUVEN - HAGELAND
De VIK-Afdeling Leuven–Hageland gaat van
19.04.02 tot en met 21.04.02 naar de
Hannovermesse.
De Hannovermesse is een beurs die elke ingenieur
wel zal kennen en daarom bieden we onze leden een
weekend aan om deze beurs te bezoeken. Dit
bezoek wordt bovendien gekoppeld aan een toeristisch
programma in Hannover.
Volgende onderwerpen zullen aan bod komen:
Factory Automation
Industrial IT & Software
Micro Technology
Surface Technology
Research & Technology
Motion, Drive & Automation
Compressed Air Technology, Factory Equipment
& Tools
We vertrekken met een autocar vrijdagmorgen
19.04.02 om 11u30 in Leuven (Martelarenplein
aan het station). Thuiskomst op zondagavond
21.04.02 rond 21u30.
PROGRAMMA
19.04.02: vertrek om 11u30 in Leuven met autocar.
Aankomst voorzien rond 19u30. We logeren
in het Berghotel Wolfshagen. Na het inchecken:
avondmaal.
20.04.02: na het ontbijt vertrekken we naar de
Hannovermesse. Omstreeks 18u00 keren we
terug naar het hotel. Nadien gaan we eten in de
stad.
21.04.02: na het ontbijt checken we uit. Nadien
volgt een toeristisch programma in Hannover,
waarbij we de Herrenhäuser Gärten, de beroemdste
bezienswaardigheid van Hannover, zullen
bezoeken. Nadien lunch. Vertrek in Hannover is
voorzien om 13u30 - thuiskomst omstreeks
21u30.
Reissom per persoon
183,44 € (7.400 BEF) per persoon in tweepersoonskamer;
toeslag voor éénpersoonskamer
bedraagt 42,14 € (1.700 BEF) per persoon. Deze
reissom werd berekend op minimum 20 en maximum
30 deelnemers.
Inbegrepen
Busreis van Leuven naar Hannover heen en
terug.
Alle verplaatsingen in Duitsland.
Verblijf in hotel (halfpension).
Alle toegangsgelden.
Duitstalige gids tijdens het toeristisch programma.
BTW
Een korting werd mogelijk gemaakt dank zij sponsoring
door Tyco Electronics.
Niet inbegrepen
Persoonlijke uitgaven
Maaltijden buiten halfpension
Fooien
Inschrijving
Leden van de VIK die wensen deel te nemen aan dit
weekend, kunnen inschrijven op het VIK-secretariaat,
Ann Craane, en betalen bovenvermelde bedragen
op rekeningnummer 431-06447591-86 van
de VIK-Afdeling Leuven–Hageland, met vermelding
van naam en "Hannovermesse met … personen in
…-persoonskamer".
Voor verdere informatie: met Ing. Bart Van
Orshoven, Vlasselaar 10, 3221 Nieuwrode, tel.
016 58 24 70 (na 19u00);
e-mail: bartvo@yucom.be
Deze reis werd mede mogelijk
gemaakt door medewerking
van Tyco Electronics
51 I.M.- DECEMBER 2001

NIEUWS VAN DE AFDELINGEN
52 I.M.- DECEMBER 2001
LEUVEN - HAGELAND
VERSLAG BEZOEK AAN SYLVANIA LIGHTING
Sylvania NV: "To be the n°1 Lighting Supplier in Innoviation, Quality and Customer Service"
Op vrijdag 12 oktober 2001 trok de
VIK-Afdeling Leuven-Hageland richting
Tienen voor een bedrijfsbezoek aan
Sylvania Lighting. De uiteenzetting en
rondleiding zou gegeven worden door
ir. Dirk Hellemans; Director Technics.
We kregen een overzicht van het
101-bedrijf Sylvania N.V. dat 33 jaar
in België bestaat. In Tienen gebeurt
de ontwikkeling en productie van halogeen-
en hoge druk ontladingslampen.
Ook de ontwikkeling en productie
van de bijhorende productiemachines
gebeurt in Tienen. Deze machines
worden niet enkel ingezet voor
Tienen, maar worden gebouwd voor
alle vestigingen van de groep (SLI Inc.) waartoe
Sylvania N.V. behoort.
Tijdens de rondleiding zagen we de productie van de
machines, van de verschillende lampentypes en hoe
ACTIVITEITENKALENDER 2002
25.01.2002: Nieuwjaarsreceptie, Salon Georges, Leuven
08-10.02.2002: Gastronomisch weekend, Massin-Luxemburg
19.02.2002: Bedrijfsbezoek Glaxo Smith Klein te Waver
20.03.2002: Lezing "Preventief en predictief onderhoud"
19-21.04.2002: Hannover Messe + toeristische trip in Hannover (2 overnachtingen)
15.05.2002: Bezoek Treco van Caterpillar
07-09.06.2002: Weekend in de Champagnestreek
19.06.2002: Bedrijfsbezoek Turbo Winds
07.09.2002: Wandeling in de Hagelandse Wijnstreek
er tijdens het proces wordt omgegaan
met het milieu. Milieu draagt
Sylvania N.V. hoog in het vaandel:
men beschikt over een eigen waterzuiveringssysteem
waarin vissen
zwemmen, wat getuigt van de zuiverheid.
Dit gezuiverde water kan in de
Gete geloosd worden. Door al deze
milieumaatregelen is Sylvania N.V.
afgekoppeld van het riolennet.
Er volgde een geanimeerde feedbackronde.
De deelnemers zullen
een lamp vanaf nu anders gaan bekijken
dan voorheen.
We danken Sylvania N.V. en in het bijzonder
ir. Dirk Hellemans voor deze boeiende vrijdagmiddag.
Ing. Bart Van Orshoven
LEUVEN - HAGELAND
Tenzij anders vermeld dienen de inschrijvingen voor de activiteiten, georganiseerd door de VIK-Afdeling Leuven-
Hageland, te gebeuren op volgend adres: VIK-secretariaat, Ann Craane, Herentalsebaan 643, 2160
Wommelgem, tel.: 03 259 11 16, fax: 03 259 11 01, e-mail: ann.craane@vik.be.

DR.ING. HANS STARCK IS NIET MEER
NIEUWS VAN DE AFDELINGEN
LIMBURG
Op 6 oktober overleed dr.Ing. Hans Starck, voormalig
bestuurslid van VDI-Aachen. Hij werd 82 jaar.
Dr. Starck was voorzitter van DIK (Drielanden
Ingenieurs Kontakt) in 1988 en 1989. Hij was de
drijvende figuur om van DIK het platform te maken
waar wetenschap, techniek en ervaring kan uitgewisseld
worden in de Euregio Maas/Rijn. Hij introduceerde
een groot aantal jongeren van VDI en VDE
NIEUWJAARSRECEPTIE
Uitnodiging
De voorzitter en het bestuur van de Vlaamse
Ingenieurskamer, Afdeling Limburg, nodigen u en
uw partner uit op de
NIEUWJAARSRECEPTIE EN UITREIKING VAN DE
PAUL DONNERS PRIJS
Programma
19u30: Ontvangst van de genodigden.
20u00: Openingswoord door dr.ir.Ing. Kathleen
Venderickx, voorzitter VIK-Afdeling Limburg.
PRAKTISCH
ACTIVITEITENKALENDER 2002
in de organisatie. Dr. Starck heeft meer dan 10 jaar
strijd gevoerd tegen de ziekte die hem uiteindelijk
zou overwinnen. Het siert hem dat hij die strijd
nooit heeft opgegeven.
Namens het bestuur van de Vlaamse
Ingenieurskamer en het Drielanden Ingenieurs
Kontakt betuigen wij langs deze weg onze deelneming
aan de familie en zijn echtgenote
12.01.2002: Nieuwjaarsreceptie en uitreiking Paul Donnersprijs, Bilzen, Alden Biesen
29.01.2002: Bezoek aan Radson, Zonhoven
12.02.2002: Voordracht: "De nieuwe politiestructuur"
14.03.2002: Bezoek aan SKF, Tongeren
23.03.2002: Algemene Ledenvergadering, Lummen
31.03.-13.04.2002: 14-daagse rondreis "Alle hoogtepunten van China"
25.04.2002: Voordracht "E-Learning", Diepenbeek
30.04.2002: Bezoek Marmorith
07.05.2002: Voordracht: "VRT: interactieve TV"
30.06.2002: Fiets- en wandeldag, Diepenbeek
Paul Donners Prijs
• Presentatie van het bekroonde eindwerk: “Het
lichter maken van schokdempers voor race-doeleinden
door herontwerp”.
• Uitreiking “Paul Donners Prijs” aan Ing. Dirk Nys
Gastspreker: Paul Kumpen, Voorzitter van de
Vlaamse Kamers voor Handel en Nijverheid, over
“De jonge ingenieurs in het Vlaams bedrijfsleven”.
21u30: Receptie.
Plaats: Landcommanderij Alden Biesen, Kasteelstraat 6, Bilzen – Rijkhoven. Alden Biesen kan u bereiken via de
E313 (afrit 31), Hoeselt, Bilzen, Tongeren. Vanaf daar volgt u de wegwijzers Landcommanderij Alden Biesen.
Datum: zaterdag 12 januari 2002 om 19u30. Inschrijving vereist: VIK-secretariaat
LIMBURG
Tenzij anders vermeld dienen de inschrijvingen voor de activiteiten, georganiseerd door de VIK-Afdeling Limburg,
te gebeuren op volgend adres: VIK-secretariaat, Ann Craane, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem,
tel.: 03 259 11 16, fax: 03 259 11 01, e-mail: ann.craane@vik.be.
Ing. Chris Ribus, secretaris van de VIK-Afdeling Limburg, is tevens het aanspreekpunt voor de Regio Limburg.
U kan ook steeds bij hem terecht met uw vragen. Zijn adres: Deurnestraat 102, 3583 Beringen, tel. en fax:
013 67 85 11, e-mail: viklimburg@tijd.com
53 I.M.- DECEMBER 2001

NIEUWS VAN DE AFDELINGEN
54 I.M.- DECEMBER 2001
WAASLAND
LEZING: "RISKMANAGEMENT EN EXPLOSIEBEVEILIGING"
Een oordeelkundige keuze van de juiste beveiligingswijze in functie
van een objectieve kosten-baten analyse
Reeds voor de vijfde maal organiseert de Vlaamse
Ingenieurskamer, Afdeling Waasland, een lezing die
in het teken staat van de explosiebeveiliging in
industriële omgevingen.
De nieuwe Atex-normeringen zorgen ervoor dat
iedereen zich heel bewust is dat explosiebeveiliging
meer is dan een ombouw of de aankoop van een
toestel, dat volgens deze normeringen werd
gebouwd en waarbij de fabrikant de nodige certificaten
kan voorleggen. Atex-normering betekent
voor iedereen een herdenken van de hele bedrijfsfilosofie
op het vlak van de beveiliging, en dit niet
enkel uit het materiële oogpunt. Dit leidt natuurlijk
tot de onvermijdelijke vraag: ‘Wat moet dit kosten
en welke is de beste keuze in het bepalen van de
meest economische beveiligingswijze?’
Diegenen die beweren dat voor veiligheid geld van
geen belang mag zijn hebben ongelijk, aangezien dit
kan leiden tot situaties die een goede werking van
het bedrijf in de weg kunnen staan.
PRAKTISCH
Aan de andere zijde hebben wij
ook de anderen die van oordeel
zijn dat veiligheid weinig of geen
financiële inspanning mag vergen,
want "er is hier in twintig jaar nog
niets gebeurd". Het is onnodig te
vertellen dat deze vorm van denken
zeker niet meer van deze tijd
is en het imago van het bedrijf
zeker niet ten goede zal komen.
Bij de studie van projecten en toestellen
is het van het grootste
belang dat tussen beide zienswijzen
naar een aanvaardbaar evenwicht
moet worden gezocht tussen
het gewenste beveiligingsniveau
en de daarmee gepaard
gaande kosten. Hierbij zullen
zowel objectieve als meer subjectieve
criteria een rol spelen.
De keuze van beveiligingstechnieken in functie van
de applicatie en de implementatie in een proces
wordt bepaald door meerdere factoren. Uiteraard
dient men te weten of de overheid "deterministisch"
denkt (Frankrijk) of "probabilistisch"(zoals in de
meeste Europese landen).
Beveiligingstechnieken dienen zo te worden gekozen
dat ze geen negatieve invloed hebben op de productiviteit,
waarbij niet uit het oog mag worden verloren
dat iedere investering verantwoord dient te
zijn ten opzichte van het acceptabele restrisico.
Aangezien dit onderwerp een zeer complex karakter
heeft en steunt op jarenlange ervaringen, is het
zeer belangrijk dat wij beroep kunnen doen op twee
gastsprekers die nauw verwant zijn met deze problematiek.
Dankzij de uitstekende
contacten met de firma
StuvEx International,
kan de Vlaamse Ingenieurskamer,Afdeling
Waasland, een
beroep doen op de
heer Janssens (algemeen
directeur StuvEx / president IRMACO-Groep)
en de heer Ake Harmanny (technisch–wetenschappelijk
directeur StuvEx). Beiden hebben jarenlange
ervaring in het aanbieden van oplossingen voor
explosiebeveiligingsvraagstukken aan de industrie,
waarbij het kostenplaatje nooit uit het oog wordt
verloren.
Deze lezing, met uitgebreide mogelijkheid tot het
stellen van vragen, is aangewezen voor personen
die geconfronteerd worden met situaties waarbij
een verhoogd risico op explosies bestaat. Wij denken
voornamelijk aan de chemische en farmaceutische
industrie. Ook studiebureaus en installatiebedrijven
zijn belangrijke doelgroepen. Tevens nodigen
wij iedere geïnteresseerde uit om deze unieke uiteenzetting
bij te wonen.
Plaats: Karel De Grote Hogeschool, Salesianenlaan 30, Hoboken
Datum: woensdag 20 februari 2002 – aanvang om 19u30 stipt (deuren open vanaf 19u)
Kosten voor deelneming: 10 € voor VIK-leden (syllabuskosten), niet-leden betalen 20 € (toegang + syllabuskosten)
Organisatie: VIK-Afdeling Waasland in samenwerking met StuvEx International n.v.
Inschrijving vereist: VIK-secretariaat. Inschrijvingen (max. 80 personen) tot en met vrijdag 15 februari 2002.
(Opgelet: gelieve werkgever en uitgeoefende functie mee te delen.)

PRAKTISCH
WAASLAND
BEZOEK WESTERSCHELDETUNNEL
Bijzonder verbindend
De VIK-Afdeling Waasland organiseert een bezoek
aan de werf "tunnel onder de Westerschelde".
De in opbouw zijnde tunnel tussen Zuid-Beveland en
Zeeuws-Vlaanderen zal de verbinding verzekeren
van de enige nog niet verbonden delen binnen de
provincie Zeeland.
De plannen hiervoor zijn niet nieuw. In de jaren dertig
was er reeds sprake van. In de jaren zeventig
zou men tussen Kruiningen en Perkpolder een
hangbrug in combinatie met een afgezonken tunnel
plaatsen. Te duur en dus de lade in. In 1986 werd
het project terug opgevist, doch België lag dwars.
Programma
film
rondleiding in het tunnelcentrum
rondleiding naar het uitkijkpunt (wandeling van 2,2 km, heen en terug)
bekijken expositie
Duurtijd bezoek: 90 tot 120 minuten
Een brug kon niet. Het scheepvaartgedeelte naar
Antwerpen zou teveel belemmerd worden. Het idee
van de geboorde tunnel deed zijn intrede als laatste
schakel in de ontsluiting van Zeeland.
Het technisch hoogstandje zal 12.000 auto’s per
dag moet kunnen verwerken. Maximale capaciteit is
27.000 wagens/dag. Hiervoor moet natuurlijk tol
betaald worden.
De boring in de Boomse kleilaag gebeurt met twee
speciaal gebouwde hydroschild boormachines met
diameter 11.300 meter.
Plaats: Tunnelcentrum, Willemskerkeweg 1, Hoek/Terneuzen (Nederland). Ruime parkeergelegenheid, ook
voor minder validen. Het tunnelcentrum is toegankelijk voor rolstoelgebruikers
Datum: zaterdag 27 april 2002 om 13u45
Kosten voor deelneming: gratis voor alle VIK-leden op vertoon van hun lidmaatschapskaart, niet-leden betalen
7,44 € (300 BEF)
Inschrijving vereist: VIK-secretariaat. Het aantal deelnemers is beperkt tot 30 personen.
Westerschelde op internet: www.westerscheldetunnel.nl
ACTIVITEITENKALENDER 2002
NIEUWS VAN DE AFDELINGEN
31.01.2002: Lezing: "Veiligheidscoördinatie op werven"
20.02.2002: Lezing: "Riskmanagement en explosiebeveiliging"
14.03.2002 Bedrijfsbezoek Verhaert
27.04.2002 Bezoek aan de werf "Tunnel onder de Westerschelde"
06.06.2002: Algemene Ledenvergadering, Sint-Niklaas
WAASLAND
Tenzij anders vermeld dienen de inschrijvingen voor de activiteiten, georganiseerd door de VIK-Afdeling Waasland,
te gebeuren op volgend adres: VIK-secretariaat, Ann Craane, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem,
tel.: 03 259 11 16, fax: 03 259 11 01, e-mail: ann.craane@vik.be.
De aankondigingen van activiteiten die de VIK-Afdeling Waasland haar leden aanbiedt, kan men ook steeds
raadplegen via de VIK-website of rechtstreeks via het adres: http://www.vikwsl.yucom.be.
Tevens kan men op bovenstaande website van de VIK-Afdeling Waasland een historiek van verslagen opvragen
van de reeds eerder georganiseerde activiteiten.
55 I.M.- DECEMBER 2001

NIEUWS VAN DE AFDELINGEN
21.02.2002: Bezoek Petroleumhaven Zuid
56 I.M.- DECEMBER 2001
ANTWERPEN
22ste NIEUWJAARSCONCERT EN RECEPTIE
zondag 13 januari 2002
Het Antwerps Cultureel Overleg (AKO), waarbij
ook de VIK is aangesloten, organiseert op
zondag 13 januari 2002 in De Singel te
Antwerpen het 22ste nieuwjaarsconcert
en receptie.
PRAKTISCH
ACTIVITEITENKALENDER 2002
Programma
11u00: Concert, met als thema "Een reis
naar Rome" door het Vlaams Symfonisch
Orkest onder leiding van Frans Cuypers.
1. De Vlaamse Leeuw, Karel Miry
2. Ouverture tot Rienzi, Richard Wagner
3. Gli Ucelli (de vogels), Ottorino Respighi
4. Ouverture tot La Norma,
Giovanni Bellini
5. Ouverture tot II Signor Bruschino,
Gioacchino Rossini
6. Uit de symfonie nr. 4, op. 90, "de
Italiaanse", Felix Mendelssohn-
Bartholdy, tweede deel, andante con
moto
7. Vlaamse dans nr. 6, Jan Blockx.
12u15: Receptie.
Plaats: de Singel, Desguinlei 25, 2018 Antwerpen
Datum: zondag 13 januari 2002 om 11u00
Kosten voor deelneming: 22,50 € per persoon te betalen op rek.nr. 406-0098501-56 van de VIK te
Wommelgem, met de vermelding "AKO-nieuwjaarsconcert 2002".
Inschrijving vereist: VIK-secretariaat. Eerst telefonisch inschrijven (Ann Craane), daarna de betaling doen. De
toegangskaarten worden verstuurd tegen eind december.
INGENIEUR EN INDUSTRIËLE ARCHEOLOGIE
Bezoek aan ‘Petroleumhaven Zuid’ te Antwerpen op donderdag 21 februari 2002
Het verhaal over de opkomst en de neergang van
één van de ‘vergeten’ industriële wijken van
Antwerpen, verteld door een autoriteit terzake, van
op één van de resterende bedrijven. Volgende
onderwerpen worden behandeld:
• historische achtergrond
• overzicht van verdwenen en actieve bedrijven
• belangwekkende vondsten i.v.m. industriële
archeologie
• mogelijke vrijwaring en toekomstplan van de site.
Voor meer gedetailleerde informatie en agenda verwijzen
wij naar de Ingenieursmededelingen van januari
2002. Schrijf nu reeds in op het VIK-secretariaat.
ANTWERPEN
Tenzij anders vermeld dienen de inschrijvingen voor de activiteiten, georganiseerd door de VIK-Afdeling
Antwerpen, te gebeuren op volgend adres: VIK-secretariaat, Ann Craane, Herentalsebaan 643, 2160
Wommelgem, tel.: 03 259 11 16, fax: 03 259 11 01, e-mail: ann.craane@vik.be.

ACTIVITEITENKALENDER 2002
04.02.2002: Industriedag KHBO
NIEUWS VAN DE AFDELINGEN
NOORD-WEST-VLAANDEREN
NOORD-WEST-VLAANDEREN
Tenzij anders vermeld dienen de inschrijvingen voor de activiteiten, georganiseerd door de VIK-Afdeling Noord-
West-Vlaanderen, te gebeuren op volgend adres: VIK-secretariaat, Ann Craane, Herentalsebaan 643,
2160 Wommelgem, tel.: 03 259 11 16, fax: 03 259 11 01, e-mail: ann.craane@vik.be.
DE GHENDTSCHE CHRONYCKE
De lijnwaadmarkt – Kwaliteitscontrole van weleer
215 jaar geleden werd de zoveelste ordonnantie
uitgevaardigd over de kwaliteit van het lijnwaad. Had
Vlaanderen, en Gent in het bijzonder, in de
Middeleeuwen zijn welvaart te danken aan de lakennijverheid,
dan was deze industrietak in de 15e
eeuw toch al ver over zijn hoogtepunt heen. Simon
Van Assche mocht in 1444 dan wel een nieuwe
Lakenhalle met 11 traveeën ontwerpen, toen 7
ervan gebouwd waren bleek dat dat er al meer dan
voldoende waren en men stopte met bouwen.
In de plaats kwam geleidelijk de linnenhandel die in
de 16e eeuw een sterke bloei kende. De lijnwaadmarkt
was gevestigd op de Vrijdagsmarkt en had
een zeer goede reputatie. Het Magistraat zag er
streng op toe dat het verhandelde lijnwaad van
goede kwaliteit was. Op de markt werd er uitsluitend
ruw, dus ongebleekt lijnwaad verkocht.
Handelaars kwamen er hun goederen aankopen om
ze uit te voeren naar andere Europese landen.
Verreweg de beste klant was Spanje - in 1636 verzonden
32 kooplui 70% van al het verhandelde linnen
op de Vrijdagsmarkt naar dit land. De overgrote
meerderheid van het lijnwaad werd aangevoerd
door plattelandswevers.
Bij de wevers zaten enkele slimmeriken die hun
waar een blanker uitzicht gaven door het te behandelen
met kalk. Wanneer de kalk werd weggespoeld
OOST-VLAANDEREN
tijdens het bleken moest de koper tot de conclusie
komen dat hij beetgenomen was. Om deze misbruiken
tegen te gaan waren tal van verordeningen
nodig.
Geen linnen mocht op de markt aangeboden worden
wanneer het niet vooraf door beëdigde stadsambtenaren
gekeurd was op kwaliteit en afmetingen.
De ambtenaren voorzagen het linnen van een
zegel die een zeker garantiebewijs was. Zij die het
toch nog waagden naar de markt te komen met linnen
van discutabele kwaliteit zagen hun slechte
marchandise geëxposeerd aan de "lijnwaadring". Dit
was een ijzeren ring die bevestigd was aan het
Toreke. De ringt hangt er nu nog. Linnen van onvoldoende
kwaliteit werd aangeslagen en verbeurd
verklaard ten profijte van de godshuizen. Het werd
de twee volgende marktdagen aan de lijnwaadring
gehangen en men zorgde er voor dat de naam en
de woonplaats van de maker ervan duidelijk zichtbaar
waren.
In een volgende kroniek: Gent in 1900.
Ing. Hugo Collumbien
57 I.M.- DECEMBER 2001

NIEUWS VAN DE AFDELINGEN
ACTIVITEITENKALENDER 2002
02.02.2002: Gezellig samenzijn
20.05.2002: Familiewandeling
Afdeling Antwerpen:
09.01.2002
13.02.2002
13.03.2002
10.04.2002
08.05.2002
12.06.2002
Afdeling Kempen:
16.01.2002
20.02.2002
20.03.2002
17.04.2002
15.05.2002
19.06.2002
Afdeling Leuven-Hageland:
09.01.2002
13.02.2002
13.03.2002
10.04.2002
15.05.2002
12.06.2002
58 I.M.- DECEMBER 2001
KEMPEN
Tenzij anders vermeld dienen de inschrijvingen voor de activiteiten, georganiseerd door de VIK-Afdeling Kempen,
te gebeuren op volgend adres: VIK-secretariaat, Ann Craane, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem,
tel.: 03 259 11 16, fax: 03 259 11 01, e-mail: ann.craane@vik.be.
BRUSSEL - HALLE - VILVOORDE
ACTIVITEITENKALENDER 2002
25.01.2002: Nieuwjaarsreceptie, Erasmushogeschool, Anderlecht
Regionale bestuursvergaderingen 2002
Afdeling Limburg:
15.01.2002
19.02.2002
19.03.2002
16.04.2002
21.05.2002
18.06.2002
Afdeling Mechelen:
10.01.2002
14.02.2002
14.03.2002
11.04.2002
09.05.2002
13.06.2002
Afdeling Noord-West-Vlaanderen:
08.01.2002
05.02.2002
05.03.2002
02.04.2002
07.05.2002
04.06.2002
Voor meer informatie omtrent uur en plaats van deze vergaderingen kan u terecht
bij Ann Craane op het VIK-secretariaat op het telefoonnummer 03 259 11 16.
KEMPEN
BRUSSEL - HALLE - VILVOORDE
Tenzij anders vermeld dienen de inschrijvingen voor de activiteiten, georganiseerd door de VIK-Afdeling Brussel-
Halle-Vilvoorde, te gebeuren op volgend adres: VIK-secretariaat, Ann Craane, Herentalsebaan 643,
2160 Wommelgem, tel.: 03 259 11 16, fax: 03 259 11 01, e-mail: ann.craane@vik.be.
Afdeling Oost-Vlaanderen:
21.01.2002
18.02.2002
18.03.2002
15.04.2002
20.05.2002
17.06.2002
Afdeling Waasland:
03.01.2002
07.02.2002
07.03.2002
04.04.2002
02.05.2002
Afdeling Zuid-West-Vlaanderen:
28.01.2002
04.03.2002
29.04.2002
03.06.2002
24.06.2002

Vul dit formulier in als uw adres of werkomgeving gewijzigd is, zo
blijft u op de hoogte van alle activiteiten die u als ingenieur interesseren.
Fax het naar 03 259 11 01 of stuur het naar de Vlaamse
Ingenieurskamer, Herentalsebaan 643, 2160 Wommelgem.
(art. 4 van de Wet van 08/12/92:1. houder van het bestand:
Vlaamse Ingenieurskamer VZW, Herentalsebaan 643 2160
Wommelgem. 2. doel: ledenadadministratie 3. recht tot inzage
en correctie cfr. arts. 10 en 12: Vlaamse Ingenieurskamer op
adres van de zetel te Wommelgem)
Kruis het gepaste aan:
❏ Adreswijziging
❏ Wijziging werkgegevens
❏ Inschrijving VIK-activiteit
❏ Opvragen informatie
❏ Inschrijving "Dienstaanbiedingen"
❏ Nieuw lidmaatschap ❏ bedrijf
❏ persoonlijk
Privé gegevens:
Lidmaatschapsnummer: ............................................
Geslacht: ❏ M / ❏ V Geboortedatum: ....................
Naam + voornaam: ..............................................................
Oud adres (enkel bij adreswijziging):...............................................
..........................................................................................
Privé adres (nieuw/huidig):
straat + huisnummer:............................................................
postnr. + gemeente:..............................................................
tel.nr.:.................................. fax nr.: ....................................
e-mail: ...............................................................................
Gevolgde specialiteit: ......................... Diplomajaar: ................
School: ...............................................................................
Werkgegevens:
Naam bedrijf/school/instelling:
..........................................................................................
straat + huisnummer:............................................................
postnr. + gemeente:..............................................................
tel.nr. algemeen:........................rechtstreeks.........................
fax nr. algemeen:........................rechtstreeks.........................
e-mail: ...............................................................................
Sector tewerkstelling: ❏ industrie ❏ onderwijs
❏ openbare dienst ❏ zelfstandige
Activiteit van het bedrijf:
invullen volgens bijgaand overzicht (NACE-code):.........................
BTW-nummer:.....................................................................
Functie: ..............................................................................
Departement: .....................................................................
Aantal werknemers:
❏ O 250
Omzet:
❏ 500 miljoen
Aanvraag informatie
Ik zou graag informatie bekomen over volgend onderwerp:
.............................................................................................
.............................................................................................
.............................................................................................
I N L I C H T I N G E N -
E N A A N V R A A G -
F O R M U L I E R
Inschrijving VIK-activiteit
❏ Ik wens mij in te schrijven voor volgende activiteit:
...........................................................................................
Aard van de activiteit: ❏ bedrijfsbezoek ❏ lezing
❏ studiedag ❏ vergadering ❏ socio-culturele activiteit
❏ cursus ❏ andere activiteit (nader te specificeren):
...........................................................................................
Datum: ......................... plaats: ...........................................
Aantal personen: ...................................
Georganiseerd door (Afdeling, Studiegroep)
...........................................................................................
Enkel in te vullen bij opname in de "Dienstaanbiedingen":
Nuttige ervaring:.......................................................................
..............................................................................................
..............................................................................................
Talenkennis: ............................................................................
Tijdstip van mogelijke indiensttreding: ..........................................
Belangstellingsgebieden:............................................................
..............................................................................................
Indien van toepassing, geef aan in welke omgeving of provincie u
wenst werk te vinden:
..............................................................................................
Handtekening: ........................................................................
Datum: ..................................................................................
Activiteit van het bedrijf: NACE-code.
15: Vervaardiging van voedingsmiddelen en dranken
17: Vervaardiging van textiel
20: Houtindustrie en vervaardiging van artikelen van hout, kurk,
riet en vlechtwerk
22: Uitgeverijen, drukkerijen en reproductie van opgenomen media
24: Chemische nijverheid
25: Rubber- en kunststofnijverheid
26: Vervaardiging van overige niet-metaalhoudende minerale
producten
27: Metallurgie
28: Vervaardiging van producten van metaal
29: Vervaardiging van machines, apparaten en werktuigen
31: Vervaardiging van elektrische machines en apparaten
32: Vervaardiging van audio-, video- en telecommunicatieapparatuur
33: Vervaardiging van medische apparatuur, van precisie- en
optische instrumenten en uurwerken
36: Vervaardiging van meubels; overige industrie
45: Bouwnijverheid
51: Groothandel en handelsbemiddeling, exclusief de handel in
auto's en motorrijwielen
60: Vervoer te land
61: Vervoer over water
62: Luchtvaart
65: Financiële instellingen
66: Verzekeringswezen
72: Informatica en aanverwante activiteiten
74: Overige zakelijke dienstverlening
75: Openbaar bestuur, algemene collectieve diensten en
verplichte sociale verzekering
80: Onderwijs
...... Andere (te specificeren)....................................................
59 I.M.- DECEMBER 2001

Bij VIK:
Verzekeringen In een Klik
De VIK wil u als lid een exclusief materieel
voordeel aanbieden. Wij hebben
voor u extra kortingen bedongen en
de snelste routings uitgewerkt. Op
deze manier bespaart u niet alleen
op uw verzekeringsbudget,
maar doet u dit bovendien
zonder tijdverlies of
verplaatsing.
Vanaf november
vindt u alle informatie
op onze
website. Achter
‘Particuliere verzekeringen’worden
de producten
voorgesteld.
Daarnaast vindt u
meer uitleg over de
geboden service en hoe
u een schadegeval aangeeft.
Efficiënte procedures via e-technologie.
Onderaan elke pagina vindt u een formuliertje.
Als u dit invult en doormailt
wordt er onmiddellijk een offerte of
contract opgemaakt. U kan ook specifieke
vragen doormailen. U krijgt onmiddellijk
antwoord.
Bij schade belt u 24 uur op 24 naar
het bijstandnummer 078 15 40 40.
Dringende herstellingen worden
onmiddellijk uitgevoerd.
Persoonlijke service en advies van
een makelaar.
Om u steeds het advies te kunnen
geven, dat best past bij uw persoonlijke
situatie heeft de VIK beroep
gedaan op een makelaar. Kantoor
Michielsen behartigt uw belangen.
Omwille van de kwaliteit van de producten
is gekozen voor De Vaderlandsche
als leverancier.