OM Opportuun 4.indd - Openbaar Ministerie

20 OPPORTUUN Nummer 4 – 2006 Interview 21
‘Bouw vijf robuuste parketten’
Cyrille Fijnaut begrijpt de OM-organisatie vaak niet
“Vorm het OM om tot vijf robuuste parketten,” adviseert Cyrille
Fijnaut. Want de huidige OM-organisatie is veel te ingewikkeld
en kostbaar. Interview met de criminoloog over ambtelijke
bleekheid van officieren, pretentieuze verhalen van korpschefs
en domme strategie van topcriminelen.
Al decennia lang absorbeert de criminoloog
kennis over politie, justitie en criminaliteit.
Toch is professor Cyrille Fijnaut, verbonden
aan de Faculteit Rechtsgeleerdheid van
de Universiteit van Tilburg, pas in de loop
der tijd steeds scherper gaan zien hoe het
OM de spin in het rechtsstaatsweb is, zegt
hij zelf. “Het gezag over politie en opsporingsdiensten.
Het vervolgingsmonopolie.
De brug naar de rechter, departement en
wetgever: Het OM is cruciaal in de rechtsstaat,
en dus is een voortreffelijk OM nodig,
met goede mensen van hoog tot laag in de
organisatie. Hier en daar zijn er natuurlijk
OM’ers die intellectueel en operationeel
bijscholing behoeven, maar in doorsnee
slaagt het OM erin om goede mensen aan te
trekken en te behouden. Alleen, de OM’ers
staan te weinig met het gezicht naar de
samenleving.”
Omdat velen gewoon anoniem, inhoudelijk
en met distantie willen werken?
“Officieren moet niet afstandelijk en anoniem
willen werken. Dat is de ambtelijke
bleekheid die het OM en heel Nederland
kenmerkt: uitgesproken persoonlijkheden
ziet men hier niet graag. Maar de samenleving
moet zien dat het OM een goede organisatie
is; bekende gezichten moeten die
kwaliteit van de organisatie weerspiegelen.
De maatschappij moet zien dat er officieren
zijn die ertoe doen, die er op de bühne
stáán. Daar hebben de mensen vertrouwen
in, niet in structuren van de organisatie
want die zijn voor hen ongrijpbaar.”
De structuur van het OM – ook en zeker als
de reorganisatie is afgerond – is te ingewik-
keld, meent Fijnaut. Ook voor hem “als welwillende
buitenstaander die thuis kubieke
meters OM-papier heeft opgestapeld”, is
het lastig. Akkoord, de afzonderlijke parketten
konden niet alle expertise in huis
hebben en zijn kwetsbaar. “Maar ik zie de
zin niet in van de oplossing die daarvoor
gekozen is: de komst van een Landelijk
Parket, met daarnaast weer een afzonderlijk
Functioneel Parket. Dan laat je alle
huidige parketten voortbestaan, bouw je er
een Functioneel Parket bij, om die nieuwe
organisatie vervolgens via verschillende
Handhavingseenheden weer te deconcentreren.
Dat zijn kostbare en ingewikkelde
manoeuvres voor een klein land. De burger
begrijpt dat niet.”
Is dat zo erg als het ondertussen wel werkt?
“Ja dat is erg. Want juist omdat het OM in
de rechtstaat die cruciale plaats inneemt
moeten welwillende mensen de organi-
Functioneel Parket nodig dat de FIOD-ECD
aanstuurt.
Ik ben gecharmeerd van het Duitse OM,
dat grote parketten kent die alles kunnen
en elke specialisme in huis hebben.
Ik zou me goed kunnen voorstellen dat
het Nederlandse OM slechts vijf serieuze
parketten telt. Bouw vijf robuuste parketten
met daarin groepen van specialisten.
Daarmee voorkom je dat je voortdurend
wordt gedwongen tot coördineren en budget
verdelen.”
Dan verdwijnt de couleur locale.
“Die hoeft helemaal niet te verdwijnen,
die kan binnen de grote parketten worden
behouden. Je moet een onderscheid maken
tussen de rechterlijke organisatie en de
organisatie van het OM. Er moet wel dichtbij
mensen worden rechtgesproken, maar
het OM hoeft niet op diezelfde maat te worden
georganiseerd. Elke politieregio krijgt
gewoon zijn eigen officieren van justitie.”
Na een studie aan de Nederlandse
Politieacademie werkte Cyrille Fijnaut
tussen 1968 en 1973 als inspecteur bij de
gemeentepolitie in Tilburg. Daarna dook hij
de wetenschap in. Tussen 1986 en 1997 was
hij hoogleraar strafrecht en criminologie
‘Een politietop die niet solidair
is met het OM, keert zich af van
de rechtsstaat’
satie ervan begrijpen. Het is nu overgeorganiseerd
en daardoor onoverzichtelijk.
Neem de aanpak van sigarettensmokkel.
Tachtig procent van wat je moet kunnen
om dat effectief te bestrijden, betreft
kennis en vaardigheden die je ook al in
reguliere onderzoeken gebruikt; het zijn
dezelfde bevoegdheden. En dus heb je geen
in Rotterdam, en tussen 1989 en 2004 was
hij dit ook in Leuven. Voor de commissie-
Van Traa publiceerde hij (samen met Frank
Bovenkerk, Gerben Bruinsma en Henk
van de Bunt) in 1996 de enquête-rapporten
over “Georganiseerde criminaliteit in
Nederland” en tussen 1996 en 1997 onderzocht
hij in opdracht van het Belgische
parlement het opsporingsonderzoek naar
de Bende van Nijvel. In 1996 ondersteunde
hij ook het Belgische parlementaire onderzoek
naar het opsporingsonderzoek in
de Dutroux-zaak. Het zijn slechts enkele
onderdelen van het duizelingwekkende CV
van de 59-jarige Fijnaut.
Wat drijft u?
“Tja, wat drijft me... Ik sta voor de publieke
zaak, ik heb me nooit tot de private sector
aangetrokken gevoeld. Het is een privilege
om te kunnen onderzoeken en schrijven
op een universiteit, niet ingekaderd door
politieke of economische belangen. Hier
kan ik mezelf zijn en staan voor de publieke
zaak: het belang van een behoorlijke rechtsstaat
die fair en doeltreffend is. Bij ‘de Bende
van Nijvel’ en ‘Dutroux’ heb ik gezien wat er
gebeurt als een rechtsstaat niet doeltreffend
is – dat is net zo erg als een rechtsstaat die
unfair is.”
Staan voor de publieke zaak en de rechtsstaat
– het zijn precies die dingen die volgens
Fijnaut de laatste tijd onvoldoende
aandacht kregen bij de Nederlandse politietop,
toen die pleitte voor doorontwikkeling
van het huidige decentrale politiebestel.
Zelden zijn korpschefs hardhandiger
over de knie gelegd dan Fijnaut deed op
het afscheidssymposium voor Utrechtse
korpschef Jan Wiarda. Fijnaut noemde
het “kortzichtig en zorgwekkend” dat de
korpschefs een strategische alliantie met de
korpsbeheerders waren aangegaan. “Door
deze eenzijdige positionering zetten zij heel
bewust grote legitieme belangen van andere
“Tijdig terreurverdachten aanhouden belangrijker dan een succesvolle vervolging.” Foto’s: Onno Kummer
instellingen bij een behoorlijke organisatie
en goede werking van het politiebestel opzij.
In de eerste plaats de rechterlijke macht.
Ik aarzel niet om te zeggen: een politietop
die geen gezagsvolle solidariteit opbrengt
met het Openbaar Ministerie en, op de achtergrond,
de rechtsprekende macht, keert
zich af van de rechtsstaat. In de tweede
plaats belangrijke ministeries als Financiën,
Economische Zaken, Landbouw en VROM
en meer bepaald hun landelijke bijzondere
opsporings- en inspectiediensten. En in de
derde plaats ook de inlichtingendiensten en
de krijgsmacht.”
Wat Fijnaut evenzeer stoort, is dat de
Nederlandse politie op eigen houtje een
visie – ‘Politie in ontwikkeling’ – heeft geformuleerd.
In de uitwerking van deze visie
las Fijnaut dat de politie ‘moet waken tegen
de invloed van diegenen die zich buiten de
maatschappelijke orde plaatsen’. Fijnaut:
“Zeker wanneer wordt geformuleerd dat de
Nederlandse politie er is om ‘het kwaad’ in
onze samenleving tegen te houden neemt
zij griezelige, moralistische en onrechtstatelijke
proporties aan.”
“In een rechtsstaat moet de politie, onder
het bevoegd gezag, instaan voor handhaving
van de rechtsorde. En niet met de
machtsmiddelen waarover zij beschikt, zélf
een vage politiële orde aan een samenleving
willen opleggen. Dat is een doodenge
vorm van machtsusurpatie die zelfs trekken
vertoont van politiestatelijk denken. Ik had
nooit gedacht dat zo’n stuk in Nederland
ooit gemaakt zou worden.”
“Bizar” vindt Fijnaut de zogenaamd nieuwe
‘nodale oriëntatie’ van de korpschefs die
niet de plek maar de stromen van mensen,
goederen, geld en informatie centraal stelt.
“Het is prietpraat. Alsof de politie nu ineens
iets heel nieuws bedenkt. Politiekorpsen
zijn in Europa sedert eeuwen belast met
controle op mensen- en goederenstromen.
Neem grensovergangen, grote wegen en