1 de machtsdriehoek en overlevingspatronen - Lemniscaat Academie

MACHTSSTRIJD ALMACHT
Liever strijd dan opgeven
Liever almacht dan onmacht
"Waar een wil is, is een weg !"
Vechten, "Winnen of verliezen".
Meer of minder waard zijn.
Eisen
Beheersen, macht over anderen
trachten te krijgen.
Wat is "macht" ?
Macht is altijd en overal aanwezig en heb je nodig om
je plekje in de wereld in te nemen.
Macht is de kracht waarmee je tegenover de mensen
en je omgeving staat en die relatie tracht te beïnvloeden.
Je kan macht gebruiken om anderen te
beïnvloeden. Anderen gebruiken hun macht om jou
te beïnvloeden.
Iedereen beïnvloedt anderen en aangezien wij mensen
elkaar ontmoeten, is er steeds sprake van een
"machtsverhouding": Hoe ga ik om met mijn macht
tegenover jouw macht ? Hoe ga jij om met mijn
mogelijkheden om invloed te hebben?
DE MACHTSDRIEHOEK EN OVERLEVINGSPATRONEN
Zich onaantastbaar opstellen.
Voorkomen dat men afgewezen wordt.
Minachting voor de onmacht.
Trots en koppigheid.
Alles alleen doen, geen hulp vragen.
"Ik was mijn handen in onschuld".
Perfectionisme.
Het is nooit goed genoeg.
ONMACHT
Strenge normen.
"Je moet sterk zijn".
Liever lijden dan opstand
"Ik ben bang".
Bekende pijn is veiliger dan onbekende.
"Ik ben slecht", zichzelf minachten.
Vermijden en manipuleren.
Onnodig lijden aanvaarden.
Depressies, martelaarschap.
Schuldgevoelens op zich laden.
"Ik kan niet".
Ouders hebben macht en kinderen hebben macht.
De directie van de school heeft macht en de leraren
hebben macht. Het Bestuur heeft macht en de burgers
hebben macht. Dokters hebben macht en patiënten
hebben macht.
De middelen om macht uit te oefenen zijn echter niet
gelijk verdeeld en daardoor zijn de machtsverhoudingen
ongelijk. Ouders oefenen meer macht uit dan
kinderen. Dokters meer dan patiënten.
Meestal vinden we dat "normaal".
'Machtigen' misbruiken niet zelden hun macht waardoor
de machtsverhouding nog meer scheef komt te
staan. Ouders kunnen hun macht misbruiken, part-
Francis Gastmans
francis@dialoguelearning.be
www.dialoguelearning.be
Wanneer we op ons levenspad hindernissen tegenkomen,
doorlopen we de machtsdriehoek. Dit kan vlot gebeuren,
maar het kan ook zijn dat we, vanuit een overlevingspatroon,
op één van de drie posities vastzitten.
Vastzitten in de almacht geeft het patroon: liever almacht
dan onmacht.
In de onmacht vastzitten geeft het patroon: liever lijden
dan opstand.
In de machtsstrijd vastzitten geeft het patroon: liever
strijd dan opgeven.
Iedereen staat ooit tegenover anderen in een houding die
wordt gekenmerkt door almacht of onmacht of met een
ander verwikkeld zijn in een machtsstrijd.
De drie posities - almacht, onmacht en machtsstrijd - zijn
steeds (onbewust) aanwezig.
Het komt er echter op aan om er op een gezonde manier
in te staan. Dit wil zeggen, om steeds vanuit de eigen
kracht te handelen en daarbij de eigen kracht van de ander
te respecteren.
ners in een relatie, directies tegenover leraren, een
bestuur tegenover haar leden, een overheid
tegenover haar burgers.
De 'onmachtigen' stellen vaak de wijze waarop
'machtigen' met macht omgaan in vraag. Men komt in
opstand, men wil meer invloed hebben, meer macht.
Niet zelden gebruiken 'onmachtigen' hun onmacht
om macht uit te oefenen: de patiënt die immer klaagt
en voortdurend de verpleegster roept, de leerling die
de leraar vraagt om iets voor de vijfde maal uit te
leggen, de leraar die weigert een afspraak na te
komen en steunt op het ambtenarenstatuut of op een
briefje van de dokter, ...
1

VERVOLGER
VAN HET GOEDE TEVEEL
SLACHTOFFER
REDDER
Francis Gastmans
francis@dialoguelearning.be
www.dialoguelearning.be
2

Ik voel me kwaad
en wil de ander
onderuit.
Jij bent een waardeloze helper!
Aan jou heb ik ook niets!
Geen enkel idee van jou levert iets op!
Je raad (tips, oplossing, medicijnen,
middel ...) werkt niet!
Zit niet zo te zeuren, het lukt je
toch niet stommerd!
Ik ben het zat, waarom doe jij niet zo ... !
Het is allemaal je eigen schuld!
Doe dan toch eens wat ik je zeg!
Redden helpt niet
Ik ben zo bang voor jou.
Ik kan er niets mee, heb je niet nog
een ander middel ?
Ja, maar ...
Redden helpt niet: het houdt verhoudingen van
onmacht en afhankelijkheid in stand, het zorgt er
voor dat noch de helper noch de hulpvrager moeten
veranderen (!), het ontneemt de hulpvrager de kracht
om te veranderen, het vermijdt dat er risico's worden
genomen en ontneemt daardoor ook de
mogelijkheden om te leren, de ware problemen
worden niet opgelost maar 'behandeld', ...
HET REDDERSSPEL SPELEN
VERVOLGER REDDER
SLACHTOFFER
Ik voel me
ellendig,
hulpeloos en wil
dat iemand mij er
uit haalt.
Raas maar even uit, ik
begrijp je beter dan jij jezelf
begrijpt. Laat die kwaadheid, je doet er
beter aan naar mij te luisteren.
Heb je mijn raad wel goed
opgevolgd?
Ik voel me
schuldig indien ik de
anderen niet kan
redden.
Laat mij het maar voor je
doen, ...
Ik zal je helpen want jij kunt het niet. Het
is in je eigen belang dat ik dit doe.
Probeer het eens zo ... of zo ...
Ik weet het niet. Ik kan het niet.
Ik durf het niet. Wat moet ik doen? Wil jij
dit voor mij doen? Sorry dat ik het u moeilijk
maak of dat ik lastige vragen stel. Let maar niet op
mij. Zegt u het maar, ik kan het niet zo goed zeggen.
Jij bent de specialist. Jij bent de baas. Jij bent de
begeleider. Jij bent mijn laatste hoop, help me
a.u.b.!
Redden leidt eerder vroeger dan later tot Vervolgen.
Iedereen die Redt - door iemand te helpen wanneer
deze persoon zichzelf niet helpt - wordt onvermijdelijk
boos op de ander en stapt vroeg of laat in de
Vervolgerspositie.
Iedere keer dat een Slachtoffer Gered wordt, is zij
zich bewust van het feit dat zij onder de Redder staat
en door haar er onder wordt gehouden en dat de
Redder zich bemoeit met haar vermogen om
zelfstandig (zelf-machtig) te zijn.
Daarom wordt iemand die de rol van Slachtoffer
speelt ook onvermijdelijk boos op de Redder en stapt
op een dag in de rol van de Vervolger. De Redder kan
daarop kiezen om te volharden in de Redderspositie
of op de Slachtofferpositie te gaan staan en zichzelf
te beklagen of de ander via een machtsstrijd van de
Vervolgerspositie te verdrijven en die terug in de
Slachtofferrol te duwen. En wat doet menige
hulpverlener die wordt aangevallen?
Francis Gastmans
francis@dialoguelearning.be
www.dialoguelearning.be
Het Reddingsspel draait rond het feit dat mensen
soms hulp nodig hebben om te bereiken wat ze
willen. Diegenen die de Redder spelen, geloven
echter dat de persoon die hulp nodig heeft zichzelf
niet of onvoldoende kan helpen. Meestal is de
hulpvrager daar ook van overtuigd. Tussen beide
personen ontstaat vervolgens een relatiepatroon
waarbij de helper en de hulpvrager om beurten
drie rollen invullen (Redder, Slachtoffer, Vervolger),
te beginnen met de Redder - Slachtoffer
verbinding.
In het Reddersspel wordt voortdurend van rol
verwisseld. Dat gebeurt tevens met de gevoelens
die met de rol gepaard gaan. In de Slachtofferrol
voelt iemand zich hulpeloos, beschaamd en onmachtig;
in de rol van de Redder voelt zij zich
machtig doch schuldig als zij niet helpt en in de
Vervolgersrol voelt zij zich boos, voortdurend in
de machtsstrijd.
Iedereen wisselt met elke positie in het spel. Iemand
die in de ene ronde de Slachtofferrol aanneemt,
speelt de Redder of de Vervolger in de volgende
ronde van het spel. Hoewel iedereen alle
drie de rollen speelt, heeft men de neiging om één
ervan te prefereren, en deze rol kan het centrale
aspect zijn/worden van iemands gedrag.
3

Doorbreken van de machtsstrijd door:
- toegeven dat je het niet weet
- zich kwetsbaar voelen
- zich kwetsbaar opstellen
- aanvaarden dat er voor bepaalde
vragen geen oplossing is
MACHTSSTRIJD
Onder het gedrag van de
'strijder voor macht' zitten
gevoelens van onmacht,
fundamentele angsten en
onzekerheden.
Doorbreken van de onmacht door:
- verantwoordelijkheid nemen
- het eigen aandeel zien
- met "ik" spreken
- eigen grenzen stellen
- eigen behoeften kenbaar maken
- eigen wensen uiten
KRACHT
ONMACHT
Onder het gedrag van de
'onmachtige' zit frustratie en
(reeds jaren verdrongen)
boosheid.
Het moment van de kracht
DE MACHTSPATRONEN DOORBREKEN
Onder het gedrag van de
'almachtige' zit de vraag naar
aandacht en naar zorg en niet
zelden faalangst.
ALMACHT
Doorbreken van de almacht door:
- pijn aanvaarden,
- zorg en hulp vragen
- het isolement en de eenzaamheid
verdragen
- erkennen van de onmacht
- aanvaarden dat hét ideaal niet te
bereiken is
Als we in de machtsdriehoek rondlopen, met alle bijbehorende pijn en
moeite, van de ene positie naar de andere,
is er steeds de mogelijkheid tot de stap naar het moment van de kracht.
We doorbreken dan de overlevingspatronen.
Zo'n mogelijkheid is een moment van gezonde twijfel. We weten het niet
meer. Er is een gevoel van leegte maar tevens een (innerlijke) vraag om
risico's te nemen en het onbekende in te gaan. We voelen dat we
teruggeworpen worden op onszelf. We voelen dat we het alleen moeten
doen ... en toch weer niet, we kunnen vragen stellen aan anderen.
Op zulke momenten ervaren we wat onze kracht is of waar het ons aan
kracht ontbreekt. Angst en allerlei beelden over wat er 'fout' zou kunnen
gebeuren, beletten ons echter vaak deze stap te zetten.
In je kracht zijn betekent:
Francis Gastmans
francis@dialoguelearning.be
www.dialoguelearning.be
• Jezelf kennen, je kwaliteiten kennen maar ook je
beperkingen en begrenzingen. Het betekent: met déze
kwaliteiten en déze beperkingen uw eigen weg gaan.
• Trouw zijn aan jezelf, aan wat je belangrijk vindt, aan je
gevoelens, verlangens, gedachten, je intuïtie.
• Eerlijk in de spiegel durven kijken.
• Selectief authentiek zijn, dit is: in iedere situatie kiezen
wat je wel en niet laat zien van jezelf, waar je je bloot
geeft en in welke mate.
• Beseffen dat je macht hebt over anderen en dat anderen
ook macht hebben over jou.
• Je macht gebruiken maar niet misbruiken.
• Jezelf bekennen en erkennen dat anderen iets doen
waarbij jij je gekwetst voelt. Je eigen 'beschadigingen' en
de pijn daarvan erkennen, je pijn dragen in plaats van er
tegen te vechten.
• Je verleden aanvaarden als een 'feit' en beseffen dat
jouw toekomst (ook) bepaald wordt door je keuzes.
• Beseffen dat leven met een illusie pijnlijker is dan leven
met de realiteit.
• Verantwoordelijkheid nemen voor de richting die je kiest
in je leven en de consequenties daarvan aanvaarden.
• Niet onmiddellijk naar anderen of structuren wijzen als
iets fout loopt doch eerst het eigen aandeel aanpakken.
4