Universiteit Utrecht

Het sluiten van de mineralenkringloop 

rondom de Nederlandse veevoerproductie 

Alternatieven voor de huidige Zuid-Amerikaanse soja in Nederlands veevoer en 

advies over het sluiten van de mineralenkringloop. 

Universiteit Utrecht 

Linde Berg 

Maxime Brugman 

Jeroen Jongerius 

Annemieke Schrik 

Laura Vroom

Colofon 

Verschenen April 2013 

Titel Adviesrapport voor alternatief veevoer in Nederland 

Auteurs: Linde Berg, Maxime Brugman, Jeroen Jongerius, Annemieke Schrik, Laura 

Vroom 

Opdrachtgever: Team Landbouw en Economie 

Contactpersonen: Anne Nijs en Eva Fransen 

Casus: J01 

Begeleider: Jasper van Winden 

Disclaimer: Dit adviesrapport is gemaakt door studenten van de Universiteit Utrecht 

als onderdeel van de cursus Wetenschapper in Advies 2013. Het is géén 

officiële publicatie van de Universiteit Utrecht. 

2

Samenvatting 

In Nederland wordt per jaar ruim zes miljoen ton soja geïmporteerd vanuit Zuid-Amerika. Bijna 1,8 

miljoen ton van deze soja wordt verwerkt in veevoer. Dit is slecht voor het milieu: in Zuid-Amerika wordt 

tropisch bos gekapt om ruimte te maken voor de plantages en raakt de bodem kostbare mineralen kwijt. 

Tegelijkertijd is er in Nederland juist sprake van ophoping van mineralen en hebben we een 

problematisch mestoverschot. Deze ongesloten kringloop van mineralen zal verholpen moeten worden 

om verdere gevolgen voor natuur en maatschappij tegen te gaan. Dit rapport adviseert over de teelt van 

eiwitrijke gewassen binnen Europa als vervanging voor de Zuid-Amerikaanse soja. Daarnaast is 

onderzocht hoe men de mineralenkringloop kan sluiten door mest te recyclen en te gebruiken voor 

productie van veevoer. Hierbij is ook gekeken naar andere voedselbronnen die minder of nagenoeg geen 

landgebruik met zich meebrengen, en. 

Uit het literatuuronderzoek volgt het advies dat men dient te streven naar de veredeling van Europese 

sojarassen. Deze zijn momenteel nog niet optimaal aangepast het Europese klimaat en de EU kan met de 

huidige opbrengst per hectare niet op tegen de productiviteit van Brazilië en Argentinië, de twee grootste 

sojaproducenten in Zuid-Amerika. Na veredeling van de Europese sojarassen, kunnen deze uiteindelijk als 

goede alternatieven dienen voor soja uit Zuid-Amerika. Daarbij komt een relatief nieuw alternatief naar 

voren: DDGS. Dit is een bijproduct uit het productieproces van bio-ethanol, wat wordt gemaakt van 

graangewassen zoals tarwe en maïs. Het is bewezen dat DDGS zonder complicaties soja zou kunnen 

vervangen in varkensvoer. Momenteel wordt er echter nog te weinig geproduceerd om de totale 1.8 

miljoen ton te kunnen vervangen en is de toekomst van deze productie onzeker. Het wordt aangeraden 

om een combinatiebeleid van Europese soja en DDGS te stimuleren. 

De mest van Nederlands vee dient te worden gescheiden in een dunne en een dikke fractie. De dikke 

fractie kan op eigen land worden gebruikt maar is ook eenvoudig te exporteren naar gebieden waar 

sprake is van een verarmde bodem, bij voorkeur de plaats van herkomst van de in veevoer verwerkte 

gewassen. Dit zal een deel van de kringloop sluitend maken. De dunne fractie kan gebruikt worden voor 

de groei van watergewassen zoals kroosvaren, eendenkroos en algen. Deze gewassen kunnen kostbare 

mineralen uit het water opnemen waarna hun biomassa verwerkt kan worden in het veevoer. Deze 

watergewassen zullen vooralsnog geen volledige vervanging kunnen realiseren omdat varkens diarree 

kunnen krijgen en kippen ervan in gewicht kunnen afnemen bij de verwerking van te hoge percentages. 

Het kan in veevoer verwerkt worden tot een percentage van ongeveer 20 procent. Het stimuleren van de 

teelt van deze watergewassen wordt aangeraden om de sluiting van de mineralenkringloop te 

verwezenlijken. Daarnaast biedt de kweek van insecten op mest een innovatief alternatief voor de 

kringloopsluiting en de vervanging van soja uit Zuid-Amerika. 

Om de ophoping van nutriënten in de bodem tegen te gaan moet worden gestreefd naar een 

kringloopsluiting binnen elke boerderij. De wetgeving zal op verschillende punten moeten veranderen. Zo 

moet de teelt en veredeling van soja in Europa aantrekkelijk worden gemaakt en moet tevens de 

productie van granen voor de productie van bio-ethanol en DDGS worden gestimuleerd. Er zal 

bijvoorbeeld invoerheffing gevraagd kunnen worden voor de uit Zuid-Amerika geïmporteerde soja, terwijl 

de verbouwing en verwerking van Europese soja juist subsidies krijgt. Op de korte termijn zal een 

combinatie van Europese soja met DDGS of andere alternatieven voldoen. Wanneer veredeling van 

Europese soja is gerealiseerd, zal dit gewas de Zuid-Amerikaanse soja wellicht volledig kunnen vervangen. 

Vervolgens wordt de investering in onderzoek naar het gebruik van watergewassen of insecten 

geadviseerd. Wanneer elke boerderij een eigen mestscheider bezit en op het dak van de stal een waterbak 

kan worden aangelegd voor de eigen productie van watergewassen, kan een deel van de kringloop al op 

eigen terrein gesloten worden. 

Uiteindelijk zal het mogelijk kunnen zijn om met alternatieven de Zuid-Amerikaanse soja volledig te 

vervangen en de nutriëntenkringloop rondom de Nederlandse veevoerproductie binnen Europa te sluiten. 

Hierdoor zullen de lasten voor milieu en maatschappij verminderen en zal de gehele dierlijke productie 

duurzamer worden. 

3

Inhoudsopgave 

Samenvatting ..................................................................................................................................... 3 

Inhoudsopgave .................................................................................................................................. 4 

Hoofdstuk 1: Inleiding ........................................................................................................................ 5 

4 

1.1 Opdracht .................................................................................................................................. 5 

1.2 Probleemstelling en afbakening ............................................................................................... 5 

1.3 Onderzoeksvragen ................................................................................................................... 6 

Hoofdstuk 2: alternatieve landgewassen ............................................................................................ 7 

2.1 Inleiding ................................................................................................................................... 7 

2.2 Blair House Akkoord ................................................................................................................. 7 

2.3 Alternatieven: algemene informatie ......................................................................................... 7 

2.4 Alternatieven: beste mogelijkheden ........................................................................................10 

2.5 Europese soja ..........................................................................................................................11 

2.6 DDGS.......................................................................................................................................13 

2.7 Conclusie .................................................................................................................................14 

Hoofdstuk 3: sluiten van de mineralenkringloop ...............................................................................16 

3.1 Inleiding ..................................................................................................................................16 

3.2 Nutriënten ..............................................................................................................................16 

3.3 Mestscheiding .........................................................................................................................17 

3.4 Watergewassen.......................................................................................................................17 

3.5 Insecten .................................................................................................................................20 

3.6 Conclusie................................................................................................................................21 

Hoofdstuk 4: de ideale boerderij ....................................................................................................23 

4.1 Inleiding ..................................................................................................................................23 

4.2 Toelichting ..............................................................................................................................23 

4.3 Discussie .................................................................................................................................24 

Dankwoord .......................................................................................................................................25 

Bibliografie .......................................................................................................................................26 

Bijlage 1: berekeningen bij Hoofdstuk 1 ............................................................................................29 

Bijlage 2: berekeningen bij Hoofdstuk 2 ............................................................................................30

Hoofdstuk 1: Inleiding 

1.1 Opdracht 

Dit adviesrapport is opgesteld door studenten van de Universiteit Utrecht in opdracht van 

Natuur & Milieu. Dit is een organisatie die pleit bij overheden, bedrijven en de politiek voor 

duurzame oplossingen voor natuur- en milieuproblemen. Voedsel is één van de drie 

hoofdthema’s van Natuur & Milieu, waarbij er wordt gewerkt aan de verduurzaming van zowel 

de voedselproductie als de voedselconsumptie. (www.natuurenmilieu.nl, 2013) Natuur & Milieu 

wil voederbedrijven stimuleren hun voetafdruk verder te verminderen. Hierbij is niet alleen het 

verduurzamen van soja belangrijk, maar ook het vervangen van soja door middel van 

alternatieve bronnen binnen Europa. (www.natuurenmilieu.nl, vijf vuistregels voor duurzaam 

veevoer) In dit adviesrapport worden de mogelijkheden uiteengezet voor de vervanging van 

soja uit Zuid-Amerika in de productie van Nederlands veevoer. Vervolgens zal een advies 

worden uitgebracht over het gebruik van verschillende potentiële gewassen en hun bijdrage aan 

het sluiten van de mineralenkringloop. 

1.2 Probleemstelling en afbakening 

Door de groeiende wereldbevolking neemt de vraag naar vlees en andere dierlijke producten in 

een hoog tempo toe. Om de vleesproductie in Nederland te realiseren worden grote 

hoeveelheden soja geïmporteerd uit Zuid-Amerika voor de verwerking in veevoer. Belangrijk 

voor een optimale productie van dierlijk product is een specifieke samenstelling van veevoer 

voor de verschillende soorten vee en hun levensfases. De sojaboon, een eenjarig gewas met een 

hoog gehalte aan eiwitten (ruim 40%) en vetten (18%), beslaat gemiddeld 15,3% van de totale 

veevoersamenstelling (zie bijlage 1.1). De rest van het veevoer bestaat voornamelijk uit 

verschillende granen, met toegevoegde vitaminen en mineralen. In 2011 importeerde Nederland 

ongeveer 8,7 miljoen ton sojaproducten, waarvan 7,2 miljoen ton uit Zuid-Amerikaanse landen 

werd geïmporteerd(zie bijlage 1.2). Van de totale import werd 2,2 miljoen ton voor veevoer 

gebruikt. Dit is echter niet alleen het gewicht aan sojabonen, maar ook het gewicht aan sojameel 

en sojaolie. Wanneer men deze gewichten converteert naar het gewicht aan sojabonen, komt er 

een totaal van 1.8 miljoen ton uit in plaats van 2,2 miljoen ton. (zie bijlage 1.3) De totale sojateelt 

voor de veevoerproductie in Nederland neemt een oppervlakte van ongeveer 725.000 ha in 

beslag. Dit is een gebied ter grote van de provincies Noord-Brabant en Limburg bij elkaar (zie 

bijlage 1.4). (van Gelder & Herder 2012). De groeiende vraag naar dierlijke producten zorgt op 

deze manier voor grote oppervlaktes sojateelt in Zuid-Amerika en is hiermee een drijvende 

kracht achter het kappen van tropisch regenwoud. Dit zorgt voor toename van erosie en 

watervervuiling en heeft ernstige gevolgen voor zowel de biodiversiteit als de 

leefomstandigheden van de plaatselijke bevolking (van Gelder & Herder 2012). 

De problemen beperken zich niet alleen tot Zuid-Amerika. De import van voedergrondstoffen 

heeft in Nederland namelijk een ongesloten mineralenkringloop tot gevolg. Deze onbalans 

ontstaat door scheve verhoudingen tussen de hoeveelheid vee en de beschikbare oppervlakte 

voor veevoerproductie en mestafzetting. Nederland is een klein land, maar door middel van de 

intensieve veehouderij worden grote aantallen dieren op zeer kleine landoppervlaktes 

gehouden. Op deze manier is het mogelijk om een zeer hoge productie van dierlijke producten te 

realiseren ten opzichte van ons landoppervlak. De productie van veevoer heeft echter zoveel 

oppervlakte nodig dat ons land niet groot genoeg is. Er is sprake van grote hoeveelheden import 

van soja uit Zuid-Amerika, maar de in mest aanwezige mineralen worden vervolgens niet 

teruggebracht naar de plaats van herkomst. Dit leidt tot verarming van de Zuid-Amerikaanse 

grond terwijl we in Nederland juist kampen met de gevolgen van ophoping. 

Deze ophoping is duidelijk te zien wanneer we ons mestoverschot in kaart brengen. In 2011 

produceerde Nederland 71,4 miljard kg mest (CBS, 2011). De omvang van de berekende 

mestproductie is 179 miljoen kg fosfaat en in 2010 was er in totaal voor 11 miljoen kg fosfaat 

geen bestemming (Koeijer, et al., 2011). Dit mestoverschot zorgt voor een verstoring van het 

5

ecologische evenwicht. Vanwege een overschot aan mest op het land raakt de grond verzadigd 

en sijpelen er voornamelijk nitraten en fosfaten door naar het grond- en oppervlaktewater. 

(www.rijksoverheid.nl). Dit heeft onder andere eutrofiëring tot gevolg wat resulteert in een 

verlaagde biodiversiteit in de oppervlaktewateren. Daarnaast brengt het de kwaliteit van ons 

drinkwater in gevaar. De mestproblematiek blijft de veehouderij achtervolgen en het afvoeren 

van mestoverschot vormt een aanzienlijke kostenpost, vooral voor de intensieve 

veehouderijbedrijven. Ondanks het feit dat mest een waardevolle grondstof is voor het 

verbouwen van vele gewassen wordt het veelal als afvalproduct beschouwd. (de Wilt & Boosten, 

2011) 

Bij het beantwoorden van deze vragen worden politieke- en economische verhoudingen niet 

meegenomen. Bij het formuleren van een advies worden wetgevingen, economische 

concurrenten en andere beperkingen hooguit kort genoemd. De vervanging van het aandeel van 

Zuid-Amerikaanse soja in de productie van Nederlands veevoer zal centraal staan. Er zal ten 

eerste gekeken worden naar alternatieve landgewassen die de soja kunnen vervangen. Voor elk 

van de gewassen zal bepaald worden in hoeverre zij geschikt zijn als veevoer, hoeveel 

oppervlakte er nodig is om deze gewassen in Europa te verbouwen en of deze ruimte 

beschikbaar is. Het grootste deel van de informatie zal door middel van literatuuronderzoek 

worden verzameld. Daarnaast zullen er waar nodig experts benaderd worden. 

Naast de alternatieve landgewassen zal uitgebreid onderzoek plaatsvinden naar enkele 

watergewassen die zonder gebruik van land kunnen groeien. Omdat het advies gericht is op het 

sluiten van de mineralenkringloop rondom de veevoerproductie, zullen vooral gewassen die 

mest kunnen omzetten in veevoer worden behandeld. Hierbij zullen vanwege de nog lopende 

wetenschappelijke ontwikkelingen vooral kroosvaren, eendenkroos en algen worden 

uiteengezet. Ook voor de alternatieve watergewassen zullen de financiële gevolgen niet 

uitgebreid behandeld worden, maar zal de nadruk liggen op de mogelijkheden in de toekomst. 

Ook nieuwe innovatieve ideeën op het gebied van mestverwerking zullen aan bod komen. 

Tot slot zullen de meest geschikte alternatieven gebundeld worden voor het schetsen van een 

mogelijke praktijksituatie op een veehouderij. Deze ideale boerderij vormt samen met enkele 

bijkomende conclusies het advies van dit rapport. 

1.3 Onderzoeksvragen 

De bovengenoemde probleemstellingen zijn aanleiding voor het opstellen van dit adviesrapport. 

De projectopdracht bestaat uit de volgende hoofd- en deelvragen op basis waarvan het advies 

zal worden uitgebracht: 

Welke gewassen kunnen de huidige Zuid-Amerikaanse soja in Nederlands veevoer vervangen en 

hoe kan de mineralenkringloop binnen Europa gesloten worden? 

6 

1. Welke alternatieve landgewassen kunnen binnen Europa worden verbouwd? Wat zijn de 

voor- en nadelen van deze gewassen? 

2. Welke alternatieven kunnen zonder het gebruik van (veel) land dienen als voedselbron? 

Wat zijn de voor- en nadelen van deze alternatieven? 

3. In hoeverre zijn deze alternatieven een oplossing voor de recycling van mest en het sluiten 

van de mineralenkringloop?

Hoofdstuk 2: alternatieve landgewassen 

2.1 Inleiding 

Een groot deel van de vervanging van soja uit Zuid-Amerika zou kunnen bestaan uit het telen 

van alternatieve landgewassen binnen Europa. Hier is al veel onderzoek naar gedaan en aan de 

hand van de huidige literatuur zullen enkele mogelijke alternatieven uiteen worden gezet. 

Allereerst komt het Blair House Akkoord aan bod, aangezien dit grote invloed heeft gehad op het 

landbouwbeleid van Europa. Daarop volgt een kort overzicht van alle beschreven alternatieven 

en zal aan de hand van verschillende criteria besloten worden welke gewassen de meeste 

potentie hebben om de huidige soja uit Zuid-Amerika in veevoer te vervangen. Door middel van 

verschillende berekeningen zal de grootte van de belofte van deze sojavervangers inzichtelijk 

worden gemaakt en zal er een mogelijk toekomstbeeld worden geschetst. 

2.2 Blair House Akkoord 

Zowel de Europese Unie als de Verenigde Staten hebben in het verleden een protectionistisch 

landbouwbeleid gevoerd. Ze beschermden hun eigen goederen door daar subsidies voor te 

geven en buitenlandse (vaak goedkopere) goederen te ontmoedigen door importheffingen te 

vragen. Hierbij brachten ze zelf overschotten voort, omdat ze meer produceerden dan ze zelf 

gebruikten. Die overschotten kwamen vervolgens tegen spotprijzen op de wereldmarkt terecht. 

Dit heeft geleid tot rampzalige gevolgen voor de landbouwers in andere landen, die hier niet 

tegenop konden. (Boutsen, 2006) Eind november 1992 zijn er landbouwafspraken gemaakt 

tussen de EU en de VS in het zogenoemde Blair House Akkoord. Deze afspraken gingen onder 

andere over interne steun, exportsteun en toegang tot de markt. (Kamp et al., 2008) Een 

belangrijk punt van het akkoord was het Europese oliezadenbeleid (hier vallen onder anderen 

sojabonen, kool- en raapzaad onder). De productie van oliehoudende zaden in de EU mocht 

doorgaan en werd gesteund door de VS, zolang een maximum gebruikt areaal van 5.482 miljoen 

hectare niet werd overschreden. Daarnaast was er ook een verplichte braakregeling binnen de 

Unie. Minimaal 10% van het gebruikte areaal moest braakliggend zijn. Hier mochten wel 

oliehoudende gewassen verbouwd worden, maar alleen als de teelt werd gebruikt voor 

doeleinden buiten de voedselketen. Hier mocht ook niet meer dan een miljoen ton aan 

bijproducten equivalent aan sojameel mee worden geproduceerd. (European Commission, 

2011) 

Sinds 2003 is de aan productie gekoppelde steun in het EU-beleid verdwenen en zijn de aan 

steun gebonden hectarelimieten niet relevant meer. De beperking voor de 1 miljoen ton 

sojameelequivalenten bleef tot 2008 staan. Formeel is het Blair House akkoord nooit ontbonden, 

maar in de praktijk bestaat er geen beperking meer voor de teelt van oliehoudende gewassen in 

de EU. (Kamp et al., 2008) Het grootste gevolg van dit akkoord is een achterstand in de 

veredeling van oliehoudende gewassen. Niemand had aanleiding tot het ontwikkelen van 

sojarassen die ook bij andere klimaatsomstandigheden konden groeien, omdat tot op heden het 

areaal voor productie gelimiteerd was. Hierdoor moet nu eerst een dure hindernis overkomen 

worden voordat soja grootschalig kan worden geteeld in Europa. Hier komen we later in het 

hoofdstuk op terug. 

2.3 Alternatieven: algemene informatie 

De onderstaande tabel zet een aantal alternatieven uiteen voor Zuid-Amerikaanse soja, 

beschreven in de huidige literatuur. Te vinden zijn het eiwitgehalte van de alternatieven en de 

voor- en nadelen betreft de voedingswaarde en samenstelling. Zo kan een alternatief voordelen 

opleveren omdat de eiwitsamenstelling uit bepaalde belangrijke aminozuren bestaat. Lysine is 

een belangrijk aminozuur in varkensvoer. (Wervel, 2008) Aan de andere kant kan een alternatief 

nadelen opleveren omdat ze juist anti-nutritionele factoren (ANF’s) bezitten, stoffen die de 

verteerbaarheid van het gewas verslechteren. In de tabel is tevens de eiwitopbrengst van deze 

gewassen per hectare landbouwgrond te zien. In de laatste kolom zijn overige voor- en nadelen 

getoond. Zo kunnen de gewassen meer of minder produceren bij het Europese klimaat of 

7

gevoelig zijn voor bepaalde milieuomstandigheden. Een ander mogelijk nadeel is de concurrentie 

met andere markten. Wanneer boeren via een andere markt meer geld voor hun producten kunnen 

krijgen zal het gewas niet snel gebruikt gaan worden voor veevoerproductie. Naast de gegevens uit 

de tabel volgt voor elk gewas een verdere toelichting. 

Tabel 2.1: Voor- en nadelen van bepaalde alternatieven voor Zuid-Amerikaanse soja: de hoeveelheid eiwit 

per alternatief, de samenstelling, de eiwitopbrengst en overige. Informatie voor deze tabel komen uit de 

volgende bronnen: Kamp et al., 2008 (1), Stegeman et al., 2010 (2), Rüdelsheim & Smets 2012 (3), Nassar et al. 

2011 (4), Vahl 2009 (5), Balkema-Boomstra, 2004 (6), Wervel, 2008 (7), Verantwoorde Veehouderij, 2011 (8) 

Boekhoff et al., 2008 (9) Belyea et al., 2004 (10) 

8 

Alternatief 

Zuid-Amerikaanse 

soja 

Europese soja 

(1,2,3,4) 

Erwten 

(1,5,6,7) 

Eiwit 

gehalte 

(g/kg) 

Eiwit 

opbrengst 

(ton/ha) 

487 2.8 

487 1-1.7 

211 1-2 

Lupinen (1,5,6) 314 1.5-2.5 

Witbloeiende 

veldbonen 

(1, 5,6,8) 

275 1-2 

Quinoa (6,7) 150 0.4-0.6 

Samenstelling 

Goede aminozuur- 

samenstelling (+) 



Veel lysine (+) 

weinig methionine (-) 

Fytaten (-) 

Alkaloïden (-) 

Oligosachariden (-) 

Veel lysine (+) 

Proteaseremmers (-) 



Koolzaad (1,5,7) 140-382 1-1.5 glucosinolaten (-) 

DDGS 

(1,9,10) 

313 Graan: 1-3 

Laag lysine gehalte (-) 

Graan: fytaat (-) 

fytase (+) 

Overige voor- en 

nadelen 

Ongesloten kringloop 

Blair House 

akkoord (-) 

Gepast voor 

EU klimaat (+) 

Ziektegevoelig (-) 

Stikstofopname (+) 

Oogst makkelijk (+) 

Droogtegevoelig (-) 

Verteerbaarheid 

onbekend (-) 

Concurrerende 

biodieselmarkt (-) 

bijproduct 

biodiesel (+) 

Bijproduct 

bio-ethanol (+)

2.3.1: Europese soja 

Een van de meest voor de hand liggende oplossingen is het verbouwen van soja in Europa in 

plaats van in Zuid-Amerika. Soja heeft een hoog eiwitgehalte en tevens de beste 

aminozuursamenstelling ten opzichte van andere mogelijke gewassen (Kamp et al., 2008). Het 

grote probleem is dat door het Blair House akkoord geen sojarassen zijn ontwikkeld die goed 

groeien bij de omstandigheden in de meeste gebieden van Europa. Huidige sojabonen groeien 

het beste tussen 20 °C en 30 °C. Onder de 20 °C en boven de 40 °C wordt de groei sterk 

verminderd en alle tegenwoordig bestaande varianten sterven bij vrieskou. Tevens zijn 

sojabonen nauwelijks bestand tegen droogte wat de mogelijke teeltgronden nog verder beperkt. 

(Rüdelsheim & Smets, 2012) 

2.3.2: Erwten 

Alternatieve gewassen zoals de droge erwt (Pisum sativum) kunnen ook oplossingen bieden 

voor de vervanging van soja uit Zuid-Amerika. Erwten zijn zeer geschikt voor groei in het 

Europese klimaat en zijn in het verleden al veel geteeld. Dit gewas heeft een relatief hoog 

lysinegehalte, wat bij andere alternatieven het meest beperkende aminozuur is. Dit is een 

duidelijk voordeel van de droge erwt, maar aan de andere kant brengt het ook veel nadelen met 

zich mee. Het heeft een laag methionine gehalte en bevat in verhouding minder eiwit dan 

bijvoorbeeld soja, waardoor de totale eiwitopbrengst per hectare vaak lager ligt dan die van 

andere alternatieven. De opbrengst kan ook lager uitpakken doordat dit gewas gevoelig is voor 

een grote hoeveelheid ziekteverwekkers, insecten en vogelvraat. (Kamp et al., 2008) 

Daarnaast bevatten sommige erwtenrassen stoffen die de verteerbaarheid van eiwit 

verhinderen. Zo hebben erwten veel fytaten, een bepaalde ANF, wat de eiwitbeschikbaarheid 

verminderd (Balkema-Boomstra, 2004) . Dit houdt in dat erwten alleen gebruikt kunnen worden 

in het voer als ook het enzym fytase wordt toegevoegd voor de afbraak van deze nadelige 

fytaten. Dit maakt de verwerking in veevoer ingewikkelder ten opzichte van andere 

alternatieven. 

2.3.3: Lupinen 

Van alle vlinderbloemigen (waar soja, erwten en veldbonen ook onder vallen) kunnen lupinen 

de meeste stikstof uit de bodem opnemen (Wervel, 2008). Lupine komt de afgelopen jaren 

steeds meer aan bod in de discussie betreft sojavervanging. Het heeft een redelijk eiwitgehalte 

en een goede productiviteit in Nederlandse landbouwgebieden. Het is gemakkelijk te oogsten en 

de lage arbeidsintensiviteit maakt het een aantrekkelijk gewas om te telen. De nadelen van 

lupinen zitten in de samenstelling van dit gewas. Veel rassen van lupinen bevatten alkaloïden en 

oligosachariden, twee typen ANF’s. Alkaloïden kunnen naast het verlagen van de 

verteerbaarheid zelfs de lever beschadigen en ademhaling verlammen. Veredeling heeft het 

aandeel van deze ANF in lupinen al wel aanzienlijk kunnen verlagen. Oligosachariden 

veroorzaken flatulentie en kunnen het voer onaantrekkelijk maken voor de varkens. Dit moet 

met een enzymbehandeling uit het voer verwijderd worden om lupine bruikbaar te maken voor 

de verwerking in veevoer. (Balkema-Boomstra, 2004) 

2.3.4: Witbloeiende veldbonen 

Van de verschillende typen veldbonen zijn de witbloeiende de enige die geschikt zouden kunnen 

zijn voor de verwerking in varkensvoer. Hier wordt namelijk geen tannine in aangemaakt, een 

ANF die interfereert met de verteerbaarheid van eiwitten. Verder is de witbloeiende veldboon 

redelijk eiwitrijk en bevat het veel lysine, wat een groot voordeel is. Helaas bevat het daarnaast 

ook proteaseremmers, die de enzymen van het varken blokkeren en zo de verteerbaarheid van 

het voer in de weg zitten. Dit kan door fermentatie uit het voer gehaald worden, maar 

bemoeilijkt dus wederom het productieproces van veevoer. (Balkema-Boomstra, 2004) 

Bovendien zijn witbloeiende veldbonen een droogtegevoelig gewas en zal het niet overal even 

gemakkelijk verbouwd kunnen worden (Prins, 2007). 

9

2.3.5: Quinoa 

Quinoa is een Zuid-Amerikaanse plant, verwant aan spinazie en bieten, die vrij recentelijk naar 

Europa is gebracht om te verbouwen. Quinoa zaad heeft de juiste aminozuursamenstelling en is 

vanwege deze eigenschap een interessant gewas voor de vervanging van soja in veevoer 

(Wervel, 2008). Het bevat minder ANF’s dan andere alternatieven, maar heeft ook een lagere 

eiwitconcentratie en een lage opbrengst (Balkema-Boomstra, 2004). Bovendien zou eerst meer 

onderzoek gedaan moeten worden naar dit alternatief aangezien het nog onbekend is in 

hoeverre varkens het zaad goed kunnen verteren. 

2.3.6: Koolzaad 

In de tabel is te zien dat koolzaad redelijk wat nadelen met zich meebrengt. Koolzaad is daarom 

ook niet zo geschikt als vervangend gewas. De ANF glucosinolaat wordt door varkens omgezet in 

giftige stoffen en de wisselende eiwitgehalten zorgen voor een lage totale opbrengst (Wervel, 

2008). Daarnaast heerst er een sterke concurrentie met de biobrandstofmarkt omdat er ook 

biodiesel van wordt gemaakt. Wanneer het meer geld oplevert zullen boeren die koolzaad 

verbouwen zullen hun opbrengst waarschijnlijk verkopen aan biodieselproducenten. Toch 

wordt koolzaad genoemd in dit rapport vanwege het feit dat het als bijproduct van de 

biodieselproductie wel zijn toepassing kan vinden in veevoer. Wanneer de bruikbare 

ingrediënten uit het koolzaad zijn geperst, blijft er een redelijk eiwitrijke koolzaadkoek over. 

Wanneer de ANF’s eruit worden gehaald en zolang de productie van biodiesel gestimuleerd blijft 

worden kan dit bijproduct uit koolzaad in veevoer verwerkt worden. (Kamp et al., 2008) 

2.3.7: DDGS 

Ook DDGS is een bijproduct dat vrij gemaakt kan worden tijden de productie van biobrandstof, 

in dit geval van bio-ethanol. De afkorting DDGS staat voor de Engelse term “Distillers Dried Grain 

with Solubles”. Bij het maken van bio-ethanol wordt graan of maïs gefermenteerd voor de 

omzetting van zetmeel in ethanol. Wanneer deze ethanol eruit gedistilleerd is, kan het restafval 

wat overblijft worden verwerkt tot DDGS. (Bonnardeaux, 2007) Dit is een eiwitrijk en voedzaam 

product dat goed te verwerken is in veevoer. Het ontbreekt echter wel aan voldoende lysine, dus 

dit moet kunstmatig toegevoegd worden voordat het veevoer geschikt is voor varkens. (Belyea 

et al., 2004). 

DDGS is een zeer bruikbare oplossing, omdat graan binnen het Europese klimaat ontzettend 

productief is. In 2004 was de gemiddelde productiviteit van Nederlandse tarwe 8,4 ton/ha en 

het gemiddelde van Noord en West Europa was 6,8 ton/ha. Oost en Zuid Europa hebben een 

lagere gemiddelde opbrengst van 2,7 ton/ha. (Rijk, 2008) Hieruit kan, wisselend per 

plantensoort en ras, 1 tot 3 ton aan eiwit per hectare gewonnen worden. Verder bevatten 

verschillende graangewassen wel de ANF fytaat, maar dat wordt meteen teniet gedaan door de 

aanwezigheid van het enzym fytase in de plant zelf en hoeft dus niet toegevoegd te worden 

(Balkema-Boomstra, 2004). Het grootste voordeel van DDGS is dat het getest en bewezen is. Een 

zeer recentelijk onderzoek uit China, afgelopen januari gepubliceerd in het blad “Animal Feed 

Science and Technology”, heeft uitgewezen dat het mogelijk is om soja in varkensvoer volledig te 

vervangen door een DDGS dieet met toegevoegde lysine, zonder dat de productiviteit van de 

varkens achteruit gaat (Wang et al., 2013). 

2.4 Alternatieven: beste mogelijkheden 

De bestudeerde literatuur lijkt enkele veelbelovende mogelijkheden te bieden. Het in Europa 

geteelde soja komt naar voren als de voornaamste potentiële vervanger voor de Zuid- 

Amerikaanse variant. Gezien het om hetzelfde gewas gaat, zou het in theorie de gehele import 

kunnen vervangen. Dit alternatief is echter niet overal in Europa toepasbaar en zal daarom niet 

genoeg op kunnen brengen voor een volledige vervanging. De veredeling van Europese soja 

10

loopt nog flink achter en aanpassing aan de verschillende klimaatsituaties van dit continent is 

niet optimaal. Echter, als hier geld voor vrijkomt, kan dit uiteindelijk de meest belovende 

oplossing uit het rijtje zijn. 

Op korte termijn zijn de andere peulvruchten, zoals lupinen en erwten en witbloeiende 

veldbonen, betere opties. Dit zijn gewassen waar binnen Europa al vaker gebruik van is gemaakt 

en die een redelijke eiwitopbrengst hebben. Wanneer een combinatie van deze gewassen wordt 

gebruikt, kan al redelijk snel een voersamenstelling komen waarbij geen soja uit Zuid-Amerika 

nodig is. Het zal echter goedkoper worden om Europese soja te gebruiken zodra deze 

productiever geteeld kan worden. 

Quinoa en koolzaad, zowel het gewas als de schroot na biodieselproductie, lijken momenteel 

geen goede oplossing te bieden. Dit zijn nog vrij nieuwe gewassen met op het moment meer 

nadelen dan voordelen. Quinoa heeft een te lage eiwitopbrengst en is er is nog zeer weinig over 

bekend. Koolzaad heeft vanwege de vele ANF’s ook niet veel potentie. Deze gewassen zullen 

hoogstwaarschijnlijk wegvallen tegen de peulvruchten. 

DDGS werpt daarentegen een nieuwe blik op sojavervanging. Dit bijproduct van de productie 

van bio-ethanol heeft een hoog eiwitgehalte en weinig nadelen. Het is al bewezen door Wang en 

zijn collega’s in 2013 dat het goed toegepast kan worden zonder dat het voor complicaties zorgt 

bij de varkens die het dieet krijgen. Daarmee is dit de eerste keer dat een vervanger voor soja is 

gevonden die een volledige dekking zou kunnen realiseren. Een probleem is echter dat door de 

beperkte bio-ethanol productie waarschijnlijk een beperkte hoeveelheid DDGS vrijkomt per jaar. 

Dit zou eerst gestimuleerd moeten worden voordat DDGS grootschalig kan worden toegepast in 

de Nederlandse veevoerproductie. 

Met het oog op de hiervoor genoemde punten, trekken wij de conclusie dat Europese soja en 

DDGS op het moment de meeste aandacht verdienen. Naar onze mening bieden de andere 

gewassen minder potentie op de lange termijn, terwijl zowel soja als DDGS in theorie alle Zuid- 

Amerikaanse soja in veevoer kunnen vervangen. 

2.5 Europese soja 

Momenteel zijn Italië, Frankrijk, Roemenië en Hongarije de vier grootste producenten van soja 

binnen de EU. Gemiddeld gezien hadden ze tussen 2004 en 2006 een opbrengst van 

respectievelijk 3,4 ton/ha, 2,6 ton/ha, 2,2 ton/ha en 2,4 ton/ha (Kamp et al., 2008). De 

gemiddelde opbrengst van Brazilië en Argentinië, de twee grootste producenten uit Zuid- 

Amerika, was in 2011 ongeveer 2,8 ton/ha (Nassar et al., 2011). Alleen de productie in Italië is 

dus efficiënter dan in de Zuid-Amerikaanse landen. 

In 2010 bestond in Europa een totaal van 364.900 ha sojalandbouwgrond met een totale 

opbrengst van bijna 1,1 miljoen ton. Nederland importeerde in 2008 al 0,45 miljoen ton van 

deze Europese soja, dus bijna de helft. (Rüdelsheim & Smets, 2012) Het is niet bekend of al deze 

soja ook daadwerkelijk voor veevoer is gebruikt, of dat het ook verwerkt is in andere producten. 

Maar deze import stelt weinig voor vergeleken met het totaal aantal soja dat in Nederland wordt 

verwerkt in veevoer. Dat is namelijk bijna 1,8 miljoen ton sojabonen (zie bijlage 1.3). Zelfs als de 

volledige Europese sojaproductie direct naar Nederland zou gaan, zou dat nog niet genoeg zijn 

om de Nederlandse vraag voor veevoerproductie te verzadigen. Dit houdt in dat de hoeveelheid 

Europese landbouwgrond besteed aan soja tenminste zou moeten verdubbelen voordat de Zuid- 

Amerikaanse import volledig kan worden vervangen. Echter, op het moment kan sojateelt in 

Europa alleen bij het juiste klimaat de productiviteit van soja in Zuid-Amerika evenaren. 

In een ideaal scenario kan overal in Europa een productiviteit van 3 ton per hectare worden 

behaald. Deze productiviteit ligt hoger dan de Zuid-Amerikaanse productiviteit, waardoor de 

soja vanuit de EU goedkoper zal zijn. Het areaal dat nodig is om soja binnen Europa te telen is 

11

dan wel degelijk denkbaar. Ter vergelijking, het totale oppervlakte aan landbouwgrond binnen 

Nederland is bijna 2.300.000 ha. Voor de totale hoeveelheid soja die in veevoer wordt verwerkt 

is dan een totaal areaal nodig van 588.000 ha. Als de Nederlandse import van 0,45 miljoen ton 

soja uit Europa compleet wordt geïnvesteerd in de veevoerproductie, moet er nog 438.000 ha 

erbij komen. En wanneer de totale Europese teelt naar Nederlands veevoer zou gaan, dus de 

volledige 1.1 miljoen ton, is er voor het overgebleven deel enkel een oppervlakte van 222.000 ha 

nodig. (zie bijlage 2.1) 

Helaas is dit laatste voorbeeld een onrealistische situatie. Weinig mensen zullen instemmen met 

het idee om de totale sojaproductie van Europa naar Nederland door te sluizen voor veevoer. 

Daarbij is voorlopig lang niet overal een opbrengst van 3 ton per hectare haalbaar. In tabel 2.2 is 

te zien hoeveel landbouwgrond nodig is onder verschillende gemiddelde 

productiviteitscenario’s. Hierbij wordt ook gekeken naar de mogelijkheid dat de al 

geïmporteerde 450.000 ton in Nederland geheel voor veevoer zal worden gebruikt. (zie bijlage 

2.2) Alle waarden zijn afgerond naar 1000 hectares. Op het huidige moment is voor de meeste 

Europese landen het scenario van 2.0 ton/ha productiviteit het meest realistisch (Rüdelsheim & 

Smets, 2012). 

Tabel 2.2: vier scenario's van productiviteit en benodigd areaal sojalandbouwgrond. In kolom 2 staat het 

uitgerekende areaal: het totaal benodigde soja van 1,764,000 ton gedeeld door de productiviteit genoemd in 

kolom 1. In kolom 4 staat het areaal dat nodig is nadat de uit EU geïmporteerde 450,000 ton is afgetrokken 

van het totaal. In kolom 3 en 5 staan de percentages van de arealen vergeleken met de totale Europese 

landbouwgrond oppervlakte van 190.2 miljoen hectare (zie bijlage 2.2). 

12 

Gemiddelde 

Productiviteit 

(ton/ha): 

Areaal voor 1.8 

miljoen ton 

(x1000 ha): 

Percentage EU 

landbouwgrond: 

Areaal voor 1.3 

miljoen ton 

(x1000 ha): 

Percentage EU 

landbouwgrond: 

3,0 588 0,31% 438 0,23% 

2,6 678 0,36% 505 0,27% 

2,3 767 0,40% 571 0,30% 

2,0 882 0,46% 657 0,35% 

De totale Europese landbouwgrondoppervlakte is 190,2 miljoen hectare, dus het percentage 

daarvan wat momenteel wordt gebruikt voor soja is ongeveer 0,19% (zie bijlage 2.2). Aangezien 

geen van de hierboven genoemde arealen hoger is dan een halve procent, valt het telen van meer 

soja niet buiten de mogelijkheden van de Europese landbouw. Uit de tabel kan echter ook 

geconcludeerd worden dat een hogere productiviteit en het compleet benutten van de import 

vanuit de EU het benodigde areaal kunnen halveren. Daarom is het van groot belang om deze 

twee kwesties te maximaliseren. Zoals bestuurslid van de Nederlandse Akkerbouwvakbond 

(NAV), Hans van Kessel het verwoordt: "Invoerheffingen zijn noodzakelijk om een rendabele 

teelt van eiwitgewassen in Europa mogelijk te maken. Maar dat is niet het enige. Er is meer 

nodig. Zoals het stimuleren veredeling van gewassen, rassenonderzoek en teeltonderzoek." 

(www.dewereldmorgen.be) 

Door de rassen van soja te verfijnen, kunnen ze meer milieuomstandigheden tolereren en zullen 

ze sterker, sneller en groter groeien dan voorheen. Dat verhoogt de productiviteit en verlaagt de

hoeveelheid benodigde landbouwgrond. Dat zal het makkelijker maken om overheden over te 

halen hierin te investeren. Bovendien kan door invoerheffingen te gebruiken het importeren van 

Zuid-Amerikaanse soja ontmoedigt worden. Zo zullen veevoerproducenten sneller geneigd 

zullen zijn om over te stappen op in Europa geteelde alternatieven. 

In Nederland is al een goed initiatief ontstaan in de richting van Europese sojateelt. De 

onderneming Agrifirm start in het groeiseizoen van 2013 een praktijktest met soja bij zes 

Nederlandse telers. Meerdere industriële en maatschappelijke organisaties zien de toekomst 

hiervan positief in. (www.agrifirm.com) Hoe meer aandacht wordt gegeven aan de 

mogelijkheden van Europese soja, des te dichter we bij de werkelijke vervanging van Zuid- 

Amerikaanse soja kunnen komen. 

2.6 DDGS 

In het onderzoek van Wang en collega’s (2013), waaruit bleek dat DDGS een goede vervanger is 

voor soja, bleek dat per kilo varkensvoer 400 gram DDGS voldoende is, zolang er ook 5,2 gram 

lysine per kilogram wordt toegevoegd. In het controlevoer werd 200 gram soja gebruikt. De 

DDGS verving ook een deel van de maïs die het hoofdcomponent van het voer vormde 

(oorspronkelijk 638 gram; in het DDGS-voer 508 gram per kilo), maar omdat dit de komende 

berekeningen moeilijker kan maken, wordt deze maïs niet meegerekend en wordt er alleen 

gekeken naar de soja en de DDGS. (Wang et al., 2013) 

Aangezien er twee keer zoveel DDGS nodig is in een kilo voer als soja, is de totale benodigdheid 

van DDGS het dubbele, namelijk 3,5 miljoen ton. Bij het verwerken van een ton tarwe voor de 

productie van bio-ethanol ontstaat, naast 372 liter bio-ethanol, 0,295 ton DDGS. Uit een ton maïs 

kan men 378 liter bio-ethanol en 0,309 ton DDGS maken. (Bonnardeaux, 2007) Om al het soja in 

Nederlands veevoer te kunnen vervangen zou in totaal 12.0 miljoen ton tarwe of 11,4 miljoen 

ton maïs gebruikt moeten worden. Omdat het verschil tussen deze gewassen twee niet heel 

groot is en om de berekeningen te vergemakkelijken, zal vanaf nu gekeken worden naar een 

benodigdheid van gemiddeld 11,7 miljoen ton graanproducten, waaruit gemiddeld 375 liter bioethanol 

en 0,3 ton DDGS per ton graan gewonnen kan worden. (zie bijlage 2.3) 

Een groot voordeel van dit alternatief is het feit dat tarwe goed groeit in Europa, vooral in de 

landen waar soja juist slechter gedijt zoals Groot-Brittannië, Nederland, België en bijna alle 

Noordwest Europese landen (Rijk, 2008). Vanaf 2008 wordt er door de EU-27 een totaal 

geproduceerd van ongeveer 135 miljoen ton tarwe per jaar en ongeveer 58 miljoen ton maïs per 

jaar, bij elkaar dus 193 miljoen ton graan. Dat is meer dan 16,5 keer de benodigde hoeveelheid. 

Om genoeg DDGS te kunnen produceren, zou dus ongeveer 6% van het Europese graan en maïs 

per jaar gebruikt moeten worden om bio-ethanol te maken. 

Nu is het zo dat de laatste drie jaar bijna 6,4 miljoen liter ethanol wordt geproduceerd binnen 

Europa per dag, dus 2,3 miljard liter per jaar (www.indexmundi.com). Er zijn echter geen cijfers 

beschikbaar over de oorsprong van deze ethanol; naast tarwe en maïs zijn namelijk ook kolen, 

oliegas en petroleum geschikt als bronnen van ethanol brandstof. In het scenario dat al die 

ethanol alleen geproduceerd is vanuit tarwe of maïs, kan er naast die zes miljoen liter ongeveer 

1,9 miljoen ton DDGS geproduceerd worden per jaar. Dat is al meer dan de helft van de 

benodigde hoeveelheid DDGS om soja te vervangen. (eigen berekeningen, zie bijlage 2.3) Deze 

gegevens zijn ook vertoond in tabel 2.3. 

Natuurlijk is dit allemaal ruim genomen. Lang niet alle geproduceerde DDGS zal naar Nederland 

mogen; andere landen binnen Europa maken er ook gebruik van. Daarbij lijkt de belofte van die 

enorme hoeveelheid geproduceerde tarwe en maïs hoopvol, maar ook hier mag niet zomaar een 

groter deel van ingenomen worden voor de productie van bio-ethanol. Dit wordt natuurlijk al 

gebruikt voor de menselijke voedselmarkt en andere economische doeleinden. Bovendien is het 

nog maar de vraag of al die geproduceerde bio-ethanol wel gebruikt kan en gaat worden. Het is 

13

niet de bedoeling dat een overschot aan vaten vol ethanol ontstaat, enkel zodat we genoeg DDGS 

produceren voor de Nederlandse veevoerindustrie. 

Voordat DDGS gebruikt kan worden in veevoer dienen dus eerst een aantal zaken behandeld te 

worden. Allereerst dient er nog een praktijktest gedaan te worden bij de boeren van Nederland. 

Het is weliswaar al bewezen in China, maar er zal meer zekerheid ontstaan zodra het ook op 

eigen bodem is getest. Verwacht wordt dat de overheid makkelijker overgehaald kan worden om 

regelingen aan te passen wanneer dit Nederlandse onderzoek positieve resultaten laat zien. 

Vervolgens moet het gebruik van bio-ethanol gestimuleerd blijven worden, zodat er geen 

overschot kan ontstaan. Dit zou in de verre toekomst voor moeilijkheden kunnen zorgen. Zo 

kunnen er wellicht nieuwe brandstofbronnen worden ontdekt of nieuwe technologieën 

waardoor bio-ethanol kan worden vervangen (denk aan de ontwikkeling van elektrische auto’s). 

Als laatste moet er genoeg bio-ethanol geproduceerd worden om de vraag naar DDGS te kunnen 

voorzien. De helft is in principe al aanwezig, maar er moet nog een groot deel worden 

toegevoegd. De verbouwing van tarwe en maïs kan worden uitgebreid, de import door 

Nederland kan worden vergroot, de productie van DDGS gestimuleerd en het gebruik ervan 

aangemoedigd bij veevoerproducenten. Door al deze voorwaarden en benodigde 

voorbereidingsstappen is de toekomst van dit alternatief op langer termijn vooralsnog onzeker. 

Tabel 2.3: De benodigde hoeveelheid van DDGS om soja compleet te kunnen vervangen en de hoeveelheid bioethanol 

en granen die hiermee gepaard gaat. In kolom 3 staat wat op het moment in totaal beschikbaar is 

binnen de EU, mits al het product gebruikt zou worden voor Nederlandse veevoerproductie. De huidig 

mogelijke hoeveelheid DDGS is berekend vanuit de huidig geproduceerde hoeveelheid bio-ethanol. Bij granen 

staat de totale hoeveelheid die per jaar wordt geproduceerd binnen de EU. In kolom 4 staat het percentage 

dat het momenteel mogelijke hoeveelheden is van de benodigdheid. Zie tekst voor verdere uitleg. (eigen 

berekeningen, zie bijlage 2.3) 

14 

Product Benodigd (per jaar) Huidig mogelijk (per jaar) Percentage 

DDGS 3.528.000 (ton) 1.857.000 (ton) 52,6% 

Bio-ethanol 4.410.000 (x1000 liter) 2.321.400 (x1000 liter) 52,6% 

Granen 11.760.000 (ton) 193.000.000 (ton) 1641% 

2.7 Conclusie 

Na het uitwerken van al deze mogelijkheden zijn de volgende conclusies naar voren gekomen. 

Een aantal alternatieven die momenteel worden onderzocht kunnen waarschijnlijk weinig 

bijdragen aan het gehele probleem, zoals quinoa en koolzaad. Peulvruchten zoals erwten, 

veldbonen en lupinen kunnen op de zeer korte termijn een deel van de Zuid-Amerikaanse soja 

vervangen, maar schieten ieder op verschillende punten tekort om een volledige vervanging te 

kunnen verwezenlijken. De teelt van Europese soja en het gebruik van DDGS na 

graanverwerking voor bio-ethanol komen als de twee meest potentiële alternatieven uit de bus. 

Het is recentelijk aangetoond dat DDGS een complete vervanger kan zijn voor de Zuid- 

Amerikaanse soja, zonder enige complicaties. Het advies luidt daarom dat een praktijktest met 

DDGS in Nederlands veevoer wordt aangestuurd, zodat we een stap dichter bij een ideaalbeeld 

komen. Echter, omdat de beschikbaarheid van DDGS zeer afhankelijk is van de productie van 

bio-ethanol, zou het kunnen dat dit alternatief niet een volledige vervanging kan garanderen. Dit 

kan bijvoorbeeld door een afname in de vraag naar bio-ethanol, wanneer nieuwe of betere 

brandstofbronnen worden ontdekt, of door een algemene beperking in de productie hiervan. 

Door deze onzekere toekomst is het wellicht onverstandig om alle hoop op DDGS te vestigen.

De productiviteit van sojateelt op Europese bodem loopt, onder andere als gevolg van het Blair 

House Akkoord, achter op de Zuid-Amerikaanse productiviteit. Er moet eerst veredeling 

plaatsvinden voordat de teelt van dit gewas voordelig zal zijn voor Europese boeren. Goede 

initiatieven zijn in gang gezet en kunnen verder gestimuleerd worden vanuit de overheid, 

bijvoorbeeld door middel van subsidies. Zodra de veredeling van soja wordt gerealiseerd, zorgt 

dit voor rassen met een verhoogde productiviteit bij de verschillende Europese klimaatzones. 

Op lange termijn lijkt dit de beste vervanging zijn voor Zuid-Amerikaanse soja. 

Alles overziend luidt het advies dat Europese gewassen wel degelijk in staat zijn om Zuid- 

Amerikaanse producten te vervangen, al is het alleen mogelijk wanneer er gecombineerd wordt. 

Hierbij zal de focus gelegd moeten worden op granen voor DDGS en veredelde soja. In theorie 

zou dan op de korte termijn DDGS gebruikt kunnen worden, met een kleine aanvulling van 

lysine, terwijl op de lange termijn wordt gestreefd naar een stabiele en betrouwbare 

sojaproductie binnen Europa. Het verdwijnen van nutriënten uit Zuid-Amerika is hiermee 

opgelost. Maar dit lost nog niet per se op wat eruit komt, namelijk de mest. Het is in Nederland 

niet toegestaan om alle mest zonder verwerking op het land te gebruiken. Daarom is het 

noodzakelijk om verder te kijken naar mestverwerking. Dit zal gebeuren in het volgende 

hoofdstuk. 

15

Hoofdstuk 3: sluiten van de mineralenkringloop 

3.1 Inleiding 

Vanwege de omvang van ons mestoverschot, en de vele nadelige gevolgen die dit met zich 

meebrengt, wordt mest over het algemeen als afvalproduct gezien. Veehouders moeten zich 

houden aan tal van wetten en normen om de nadelige gevolgen voor milieu en maatschappij te 

beperken. Ze betalen flink om hun mestoverschot af te zetten terwijl het zonder twijfel een 

waardevolle stof is. (Stok, van der 2011) Mestafvoer is noodzakelijk wanneer de geproduceerde 

hoeveelheid stikstof en fosfaat binnen een veehouderij groter is dan de beschikbare 

plaatsingsruimte voor een van deze nutriënten. Deze verplichting voor het afvoeren van mest 

drukt financieel zwaar op veel boeren bedrijven. (Verloop et al., 2009) 

Voor het succesvol sluiten van de mineralenkringloop is duurzaam hergebruik van mest een 

zeer belangrijke ontwikkeling. We staan nog maar aan het begin van de ontwikkeling van allerlei 

raffinageprocessen voor mest die zullen leiden tot interessante marktproducten en mest als 

bron van energie en meststoffen in een gunstige positie zullen brengen (Sanders et al. 2010). Dit 

hoofdstuk zal zich richten op het gebruik van mest voor het genereren van veevoer. 

Allereerst wordt er behandeld welke nutriënten zich in de mest bevinden en waarom het 

belangrijk is dat deze eruit gehaald kunnen worden. Vervolgens wordt uitgewerkt hoe de mest 

gescheiden kan worden, zodat een efficiënter gebruik mogelijk is. Dan komen drie verschillende 

soorten watergewassen aan bod om een deel de mest bij te gebruiken: kroosvaren, eendenkroos 

en algen. Deze drie zijn momenteel de meest onderzochte watergewassen, zodat ze in de 

toekomst gebruikt kunnen worden voor meerdere toepassingen, waaronder biologische energie, 

duurzaam voedsel voor mensen en sojavervanging in veevoer. Als laatste wordt er uitgelegd hoe 

insecten kunnen bijdragen in de kringloop van veevoer en mest. 

3.2 Nutriënten 

3.2.1 nitraat 

Een gevolg van het mestoverschot is een hoge hoeveelheid nitraat in de Nederlandse bodem en 

wateren. In hoge concentraties zorgt nitraat voor eutrofiëring. Dit is een versterking van de 

groei van bepaalde soorten terwijl andere soorten worden verstikt. Dit zorgt voor algenbloei, 

watervertroebeling en verlies van biodiversiteit. Daarom moet voorkomen worden dat te veel 

nitraat met het grondwater wordt uitgespoeld naar sloten, rivieren en zeeën. Denitrificatie, de 

reductie van nitraat naar gasvormig stikstof, is een belangrijk proces voor permanente nitraat 

verwijdering uit aquatische systemen. (Vervaart et al., 2009) 

In aquatische ecosystemen vindt denitrificatie voornamelijk plaats in het sediment, maar het 

kan ook plaatsvinden in biofilms. Een biofilm is een laag micro-organismen aan de oppervlakte 

van macrofyten (Brix, 1997; Vervaart et al., 2009). Macrofyten zijn met het oog waarneembare 

planten die in of op het water en aan de oever groeien. Doordat macrofyten deze biofilms 

mogelijk maken, hebben macrofyten een positief effect op denitrificatie (Tripathi & Upadhyay 

2001). Bovendien beïnvloeden ze denitrificatie door zelf stoffen op te nemen uit en af te geven 

aan het water (Vervaart et al., 2009). 

Er zijn echter niet alleen stimulerende effecten. Wanneer de macrofyten teveel zuurstof aan het 

water afgeven wordt de denitrificatie geremd. (Vervaart et al., 2009) wanneer macrofyten een 

gesloten mat vormen, wordt de meeste denitrificatie waargenomen. Door de gesloten mat blijft 

de zuurstofconcentratie laag. Drijvende of ondergedompelde planten vertonen weinig verschil 

in het opnemen van nitraat uit het water. Er is er echter een groot verschil waargenomen in 

denitrificatie. Deze is 3,7 keer zo hoog in water met drijvende macrofyten dan bij water zonder 

vegetatie en 3,4 keer zo hoog dan in water met ondergedompelde macrofyten. (Vervaart et al., 

2009). Het grootste deel van de stikstof die verdwenen is uit het water met macrofyten, is door 

de vegetatie opgenomen. 

16

3.2.2 Fosfaat 

Fosfaat is cruciaal voor de fotosynthese van planten en de groei van dieren. Het kan in vele 

vormen voorkomen in de waterkolom en in het sediment. (de Bruijne & van de Weerd, 2009) 

Ook grote hoeveelheden van fosfaat kunnen in de Nederlandse bodem en wateren eutrofiëring 

veroorzaken. Bovendien sijpelt het makkelijk weg uit landbouwgrond en gaat dan verloren 

doordat het via rivieren meegevoerd wordt naar de bodem van de oceaan. Daar is het lastig 

terug te winnen (www.rijksoverheid.nl). Dit is zeer nadelig, omdat we op aarde een beperkte 

hoeveelheid fosfor tot onze beschikking hebben. Men dient dus zoveel mogelijk fosfaten binnen 

de kringloop te houden. 

Macrofyten zijn goed in staat om fosfor op te nemen uit het water waarin zij groeien, waardoor 

het niet meer ophoopt of wegspoelt. Water zonder bedekking had de laagste fosfor (in de vorm 

van fosfaat) concentraties en water dat bedekt was met drijvende vegetatie had de hoogste 

fosfor concentraties. (Vervaart et al., 2009) Aangetoond is dat de vegetatie de grootste 

hoeveelheid had opgenomen (Tripathi & Upadhyay, 2001). Macrofyten zouden dus een 

belangrijk onderdeel van kringloopsluiting kunnen vormen, gezien zij de twee belangrijkste 

nutriënten uit water kunnen halen en vervolgens wellicht als veevoer verwerkt kunnen worden. 

Hier wordt later in dit hoofdstuk verder op in gegaan 

3.3 Mestscheiding 

De onbehandelde mest die door vee wordt geproduceerd is een dikke waterige massa die vaak 

drijfmest wordt genoemd. Met de afvoer van drijfmest wordt naast fosfor ook veel stikstof 

afgevoerd, die op het eigen bedrijf gebruikt zou kunnen worden voor de bemesting van 

gewassen. Door de grote hoeveelheid fosfor is het niet mogelijk om de mest op eigen land te 

gebruiken. Bovendien is de drijfmest moeilijk te transporteren omdat het voor meer dan 90% 

uit water bestaat (Schröder et al., 2009). Mestscheiding is dus de eerste stap in het succesvol 

gebruikmaken van mestoverschotten. Het kan een bijdrage leveren aan de beperking van de 

hoeveelheid mestafvoer van veehouderijen. Daarnaast kunnen de verkregen componenten voor 

verschillende toepassingen worden gebruikt. 

Een van de hoofddoelen van mestscheiding is de productie van een product dat weinig vocht 

maar veel organische stof en fosfaat bevat (Schröder et al., 2009). Globaal gezien resulteert 

mestscheiding in een ‘dunne’ fractie, voornamelijk bestaande uit water een hoge stikstof:fosfor 

(N:P) verhouding, en een ‘dikke’ fractie. Deze heeft relatief weinig water en een lage N:P 

verhouding. (Verloop et al., 2007). Na indroging kan de dikke fractie als waardevolle organische 

meststof makkelijk geëxporteerd worden naar overige landbouwgebieden. De dunne fractie die 

veel stikstof bevat, blijft achter op het bedrijf voor de teelt van eigen watergewassen. (Verloop et 

al., 2007; Schröder et al., 2009) Omdat deze voornamelijk uit water bestaat, kunnen 

watergewassen hier goed op gedijen. 

De verschillende mestscheiding technieken en de verdere voordelen voor het scheiden van mest 

worden niet opgenomen in dit rapport. Het is echter wel belangrijk om te realiseren dat de 

scheiding noodzakelijk is voor succesvolle regeneratie van mest voor de productie van veevoer. 

Door mestscheiding komen verschillende soorten mest beschikbaar met verschillende waardes 

van stikstof en fosfor, waarna deze naar behoefte kunnen worden toegediend. (Verloop et al., 

2007) 

3.4 Watergewassen 

Het gebruik van watergewassen om water te zuiveren is al een redelijke tijd in ontwikkeling. 

Planten die nutriënten uit het water halen kunnen wellicht niet alleen gebruikt worden om de 

dunne fractie van de mest te filteren, maar vervolgens ook als vervanger van soja in het voer 

17

toegevoegd worden. Hieronder worden drie mogelijke watergewassen behandelt: kroosvaren, 

eendenkroos en algen. Deze drie groepen zijn gekozen omdat van elk al bekend is dat ze een 

zuiverend effect hebben op het water, en tegelijkertijd ook als veevoer zouden kunnen dienen. 

3.4.1 Kroosvaren 

De kroosvaren, Azolla sp., is een geslacht met 8 verschillende soorten watervarens. Het zijn 

kleine, drijvende, eenjarige planten met bladeren die niet groter zijn dan 2 mm. Ze komen 

verspreid over de wereld voor in de tropische of gematigde zones, maar zijn uitheems voor 

Nederland. Hierdoor moet de groei ervan onder gecontroleerde omstandigheden gebeuren, 

omdat er anders een invasie van kroosvaren in nabije ecosystemen kan voorkomen. Ze groeien 

vaak in langzaam stromende wateren en kunnen slecht tegen zout; de tolerantiegrens ligt bij een 

maximale concentratie van 1%. Alle kroosvaren soorten kunnen slecht tegen kou, behalve Azolla 

caroliniana. Deze soort kan zelfs onder ijs overleven. (Small & Darbyshire, 2011) Kroosvarens 

hebben een doorzichtig deel waar symbiose plaatsvindt met de bacterie Anabaena azollae. Deze 

cyanobacterie reproduceert zich in de plant en helpt bij het binden van atmosferisch stikstof. 

Hierdoor kunnen kroosvarens zeer snel groeien. Onder ideale omstandigheden verdubbelt de 

biomassa binnen 2 à 5 dagen. Fosfor is de belangrijkste beperkende factor omtrent de groei van 

de kroosvaren. (Small & Darbyshire 2011) 

Al voor de jaren ‘80 werd onderzoek gedaan naar kroosvarens en de mogelijkheden als bron van 

eiwitten in veevoer. Hiermee zou de Zuid-Amerikaanse soja vervangen kunnen worden. 

Kroosvarens lijken volgens tabel 3.1 een geschikte vervanger voor soja, aangezien ze, behalve 

zink, alle mineralen voldoende bevatten. Dit vormt echter geen probleem, omdat zink genoeg 

aanwezig is in de rest van het voedsel. Ook de grote hoeveelheden ijzer en mangaan zijn niet 

toxisch voor varkens, omdat het merendeel van deze mineralen niet opgenomen kunnen 

worden. Verder is de eiwitsamenstelling van kroosvaren zodanig dat er geen tekort zal ontstaan 

in essentiële aminozuren, zoals bijvoorbeeld lysine. (Leterme et al., 2009) 

Tabel 3.1. Mineraalcompositie van kroosvaren en benodigde mineralen voor de groei van varkens. (Leterme 

et al., 2009) 

18 

Waarden (g/kg GM) kroosvaren 

gemiddelde 

Kroosvaren 

min/max 

Benodigde 

mineralen voor 

varkens 

Gedroogd Materiaal (g/kg) 68 52-86 - 

Ruw eiwitgehalte 232 184-317 - 

Energie (MJ/kg DM) 15,2 12,8-16,4 - 

Calcium 9,3 8,2-11,0 5,0 

Fosfor 3,5 2,6-4,3 4,5 

Kalium 22,5 20,4-25,2 1,9 

Natrium 2,8 1,5-4,6 1,0 

Magnesium 5,0 3,3-6,5 0,4 

Chloor 4,2 1,7-5,2 0,8 

Zwavel 3,9 1,2-5,4 - 

IJzer 1721 334-2528 50 

Zink 29 22-33 50 

Koper 13 7-18 3,5 

Mangaan 1429 179-2704 2 

Kroosvaren kan zowel gedroogd als vers gegeten worden. Een varken kan per dag 1,2-1,4 kg 

gedroogde kroosvaren of 9,1-9,7 kg verse kroosvaren eten. Dit laatste komt omgerekend uit op

ongeveer 0,6 kg gedroogde kroosvaren. Kroosvaren kan gedroogd, ten opzichte van vers, dus in 

grotere hoeveelheden verwerkt worden. In dit geval kan er meer soja vervangen worden, 

namelijk tot wel 50%. (Leterme et al., 2009; Leterme et al., 2010; Alalade & Iyayi, 2006; Basak et 

al., 2002) Dit zou neer kunnen komen op een vervanging van 0,9 miljoen ton soja per jaar. Een 

dieet met kroosvarens heeft echter een hoger vezelgehalte en relatief weinig calorieën in 

vergelijking tot een dieet met soja (zie tabel 3.2). Dat hoge vezelgehalte zorgt voor een slechte 

verteerbaarheid van het voer omdat de vezels minder goed af te breken zijn. Hierdoor zullen de 

dieren minder snel groeien. (Leterme et al., 2009; Basak et al., 2002) 

Tabel 3.2 Voedingseigenschappen van gedroogde kroosvarens vergeleken met voedingseigenschappen van 

normaal voer voor kuikens. (Basak et al., 2002; Alalade & Iyayi, 2006) 

Kroosvaren Normaal dieet 

Ruw Eiwitgehalte 21,4-25,8% 22,1-22,6% 

Vezel gehalte 12,7-15,7% 3,4-4,2% 

Kcal/kg 2039,0 3031,2 

3.4.2 Eendenkroos 

Eendenkroos is een andere mogelijkheid. Het is een klein drijvend waterplantje dat voorkomt in 

zoet of brak voedselrijk water. (Van der Meijden, 2005; Derksen & Zwart, 2010) Het groeit 

optimaal in licht brakke omstandigheden en kan zijn massa dan binnen 48 uur verdubbelen. 

(Blom-Zandstra & Goosen, 2010; Derksen & Zwart, 2010) Eendenkroos komt vrijwel overal op 

de wereld voor, met drie Nederlandse geslachten: Lemna, Spirodelia en Wolffia. Bij de 

optimumtemperatuur van 28°C is het eiwitgehalte van eendenkroos het hoogst. (Derksen & 

Zwart 2010, Lehman et al., 1980) 

Een van de voordelen van eendenkroos is dat het een grote opbrengst kan hebben. De drijvende 

plantenlaag moet regelmatig geoogst worden om constante groei en productie van organisch 

materiaal in stand te houden en om licht voor fotosynthese voldoende beschikbaar te houden. 

(Awuah et al., 2004; Derksen & Zwart, 2010). Doordat het meerdere keren per jaar geoogst kan 

worden, kan er tot wel 182 ton droge stof per hectare per jaar geproduceerd worden. Wanneer 

eendenkroos onder glas geteeld wordt, onder optimale condities, moet een opbrengst van 20 tot 

40 ton/ha haalbaar zijn. In totaal kan de productiviteit hiermee 10 keer zo hoog uitvallen dan 

dat van soja. (Derksen & Zwart, 2010) 

Eendenkroos heeft ook een hoog eiwitgehalte, een laag vezelgehalte en een aan soja-eiwit 

gelijkende eiwitsamenstelling. De plantjes bevatten tot wel 40% eiwit. (Derksen & Zwart, 2010) 

Deze aspecten maken eendenkroos rendabel als veevoer. (Ran et al., 2002) Echter kan er bij 

eendenkroos niet teveel in een keer geoogst worden (20-25%), anders kan een algenproductie 

op gang komen die de eendenkroos zal verdrijven uit het water. Een dichter dek beperkt ook de 

verdamping, waardoor het waterpeil en de waterconcentratie gelijk blijven. Tevens blijft dan het 

zuurstofgehalte in het water gelijk. Dat zorgt ervoor dat stikstof in een vorm aanwezig is, die 

geschikt is voor de groei van de planten. (Derksen & Zwart, 2010) 

Van gekweekt eendenkroos is bewezen dat het sojaschroot kan vervangen in diervoeding. Maar 

geoogst kroos moet koel en vochtig bewaard worden omdat het materiaal snel gaat rotten. Het 

drogen van eendenkroos verlaagt het bètacaroteen gehalte en veroorzaakt dus een daling van de 

voedingswaarde, wat nadelig is voor het gebruik als veevoer. (Derksen & Zwart, 2010) Het kan 

op meerdere andere manieren verwerkt worden tot veevoer. Zo is het mogelijk om een 

gedroogde mengvoederbrok te produceren, maar dit is duur. Men kan beter de eendenkroos 

inkuilen en fermenteren door suikerrijke producten toe te voegen, zoals melasse. Dit inkuilen 

19

zorgt ervoor dat de meeste bacteriën gedood worden en dat de eendenkroos langer bewaard 

kan blijven. Het is echter nog onbekend wat dit doet voor de exacte voedingswaarde en de 

verteerbaarheid van het kroos. (Hoving et al., 2011) 

Er gelden verder ingewikkelde regels voor het gebruik van eendenkroos in de voedingsketen 

voor mensen of dieren. Wanneer de planten uit eigen waterbronnen, zij het sloten of artificiële 

waterbakken, worden gebruikt ten behoeve van de voeding van het eigen vee, dan is er geen 

probleem. Als het kroos echter wordt verwijderd door een waterschap, wordt het momenteel 

geclassificeerd als afval en mag het niet meer de terug de voedselketen in. Het kan dus 

onduidelijk zijn of eendenkroos wel gebruikt mag worden als veevoer. (Derksen & Zwart, 2010) 

3.4.3 Algen 

Algen spelen een belangrijke rol bij mestverwerking aangezien zij stikstof, fosfor en 

koolstofdioxide nodig hebben voor hun groei en efficiënt zijn in de verwijdering ervan uit water 

(Ali et al., 2012; Kothari et al., 2012). Ze hebben daarnaast ook nog de potentie om significante 

hoeveelheden biomassa te genereren, waardoor zij geschikt kunnen zijn als grondstof voor 

biodiesel of veevoer. Wanneer de stikstofconcentratie hoger is, wordt de biomassaproductie en 

eiwitgehalte van microalgen ook hoger. (Kothari et al., 2012) 

In Aziatische gebieden vindt reeds op grote schaal algenproductie plaats voor de 

voedingseiwitten. Uit de geproduceerde algenbiomassa komt zo’n 40% olie, 50% eiwit en 10% 

afval. Derksen en Zwart (2010) stellen dat in een geoptimaliseerd kweeksysteem de opbrengst 

van algen tussen de 27 en 40 ton/ha/jr ligt in een gesloten systeem. Volgens Annevelink (2008) 

kan men ongeveer 40 tot 50 ton drooggewicht per ha algen produceren op basis van 5.000 m 3 

mest. Bedrijven zoals Ingrepro leveren momenteel in Nederland al algen aan de 

voedingsmiddelenbranche, voor honden-, paarden-, vee- en visvoer (Blom-Zandstra & Goosen, 

2010). Voor deze algen wordt echter uitsluitend kunstmest gebruikt, omdat de grondstof zuiver 

genoeg moet zijn om aan de huidige wetgeving te kunnen voldoen. Voor veevoer gelden zelfs 

meer beperkingen dan voor voedingsmiddelen voor mensen, waardoor algenproductie op basis 

van mest een groot probleem is. Bovendien staat het productieproces van voer uit algen nog 

zodanig in de kinderschoenen dat het momenteel te duur is om te gebruiken. (Annevelink, 2008) 

3.5 Insecten 

Het is in de toekomst wellicht ook mogelijk om mest te gebruiken voor de kweek van insecten. 

Zoals al eerder vermeld in dit rapport, wordt er ontzettend veel (varkens)mest geproduceerd 

met een hoge waarde aan nutriënten en organisch materiaal. Insecten kunnen laagwaardige 

biomassa, zoals reststromen, efficiënt omzetten in hoogwaardig eiwit. Daarmee kunnen ze dus 

een interessante rol spelen bij veevoerproductie en tegemoet komen aan de mondiaal stijgende 

vraag naar eiwitten. (Veldkamp et al., 2012) 

Sinds 1970 worden er al huisvliegen (Musca domestica) toegepast voor de biologische omzetting 

van mest. Toen waren er echter nog geen rapporten uitgebracht over het vermogen van deze 

aanpak voor de vermindering van afval in mestverwerking en de bijbehorende biochemische en 

biologische mechanismen. Het ontbreken van deze gegevens vormt een ernstige beperking bij 

het optimale ontwerp voor een larven vermicompost. (Zhang et al., 2012) Een vermicompost is 

de verwerking van verschillende afvalstromen (dierlijke mest, huishoudelijk afval, afval uit de 

voedselverwerkende industrie) door wormen. Ook wanneer larven afvalstromen verwerken 

wordt dit vermicomposting genoemd. (www.Jagran.nl) Om duidelijk te krijgen waartoe de 

larven in staat zijn en wat de voedingswaarde is, wordt er momenteel nog veel onderzoek naar 

gedaan. In China is bijvoorbeeld een grootschalige faciliteit gebouwd waar dagelijks 35 ton verse 

varkensmest verwerkt wordt door larven van de huisvlieg. Uit 1000 kg verse mest wordt tot 120 

kg larven geoogst (vers product) wat overeenkomt met ruim 30 kg gedroogde larven. Daarnaast 

20

wordt 350 tot 450 kg vermicompost geproduceerd (www.Jagran.nl). De larven kunnen 

vervolgens dienen als veevoer en de vermicompost kan weer gebruikt worden voor bemesting 

van het land. 

Naast de huisvlieg zijn er meerdere vliegen die geschikt zijn voor mestverwerking, zoals de 

wapenvlieg. Volgens Johan Jacobs, winnaar van de Imtech Green Talent-competitie, een 

wedstrijd die ecologische uitvindingen beloond, kunnen larven van de wapenvlieg één ton mest 

omzetten in 200 à 300 kilo eiwitten voor veevoeder en 60 liter biodiesel. Bovendien kunnen ze 

chitine uit de mest halen. Dat is een stof die vaak gebruikt wordt in cosmetica en 

geneesmiddelen.(www.vilt.be) 

Chinees onderzoek heeft uitgewezen dat de zwarte soldaat vlieg (Hemeta illucens) ook erg 

geschikt is voor het omzettingsproces. Deze vlieg is in staat de mest om te zetten in een 

lichaamsmassa bestaande uit 42% eiwit en 35% vet, waardoor ze ook erg geschikt worden voor 

veevoer (van Huis, 2013) . Volgens Sheppard en Newton kan de vlieg soja of vismeel vervangen 

in een samengesteld dieet (Agricultural and Resource Economics, 2006). Echter is het 

momenteel prijstechnisch nog niet mogelijk om te concurreren met Zuid-Amerikaanse soja. 

Er zijn drie studies uitgevoerd waarin de fecale verteerbaarheid van insecten is bepaald. In 

vleesvarkens was de eiwitverteerbaarheid gelijk en de vetverteerbaarheid van de larven hoger 

dan van sojaschroot. Bij vleeskuikens werd in twee studies de eiwitverteerbaarheid vastgesteld 

op 69% en 98,5% bij larven van de huisvlieg. De eiwitkwaliteit van insecten is vergeleken met de 

eiwitkwaliteit van sojaschroot door middel van het vergelijken van de aminozuurprofielen en de 

EAAI, (de essentiële aminozuur index). Bij elk insect en elke levensfase heeft onderzoek 

uitgewezen dat de EAAI waarde hoger ligt dan 1 wat inhoudt dat deze eiwitbronnen hogere 

waardes aan essentiële aminozuren leveren dan de behoefte van de dieren waaraan ze gevoerd 

worden. De verteerbaarheid van de meeste aminozuren was hoger dan 90%. (Veldkamp et al., 

2012) 

3.6 Conclusie 

De toekomst van kringloopsluiting bevat enkele veelbelovende mogelijkheden. De nutriënten 

die zich in mest bevinden kunnen op een efficiëntere manier benut worden door de mest te 

scheiden in een dunne en een dikke fractie. De dikke fractie kan geëxporteerd worden naar de 

landbouwgebieden waar de gewassen van het veevoer op groeien. De dunne fractie kan met 

behulp van verschillende watergewassen gebruikt worden, omdat deze gewassen de belangrijke 

nutriënten uit het water zuiveren. Het is verstandig om de ontwikkeling van technologieën te 

blijven stimuleren en meer kennis op te doen over deze mogelijkheden. In theorie kan een groot 

deel van de mest gebruikt worden, maar dit moet in de praktijk nog blijken. 

Kroosvaren bevat de juiste hoeveelheden aan aminozuren en mineralen. Een nadeel van het 

gebruik van kroosvaren is dat het een hoog vezelgehalte bevat, waardoor het niet goed 

verteerbaar is. Bovendien is het uitheems voor Nederland, waardoor het gevaarlijk kan zijn voor 

onze ecosystemen als hier onvoorzichtig mee wordt gehandeld. 

Eendenkroos komt van nature ook in Nederland voor, en zal dus niet invasief kunnen worden in 

onze ecosystemen. Het kan na succesvol conserveren goed ontdaan worden van 

ziekteverwekkers en het kan eenvoudig, met redelijk grote hoeveelheden tegelijk, geoogst 

worden. Een nadeel is echter dat het een verstikkende effect heeft voor andere flora en fauna in 

het water. Bovendien is de kwaliteit zeer variabel, tenzij het in een gecontroleerde bak wordt 

gehouden in plaats van een sloot. Tenslotte is eendenkroos beperkt in de houdbaarheid; het 

duurt niet lang voordat het gaat rotten en stinken. Daarom zal het snel gekoeld en verwerkt 

moeten worden. 

21

Algen worden al veelvuldig toegepast voor allerlei verschillende doeleinden, dus zullen ook 

relatief makkelijk gebruikt kunnen worden bij veevoerproductie. Het is echter verboden om 

algen te verwerken in de voedingsindustrie als er natuurlijke mest is gebruikt om ze te kweken. 

Daarbij is het niet goedkoop, omdat algen veel licht nodig hebben voor een optimale productie 

en hierdoor veel ruimte in beslag neemt. 

Daarnaast zouden insecten een schakel kunnen vormen in het mestverwerkingsproces en tevens 

als voedingsbron voor de veevoerindustrie kunnen dienen. Het zal echter nog moeten blijken of 

het werkelijk uitvoerbaar en rendabel zal zijn. Vooralsnog zijn er grote aantallen insecten nodig 

om soja in veevoer te vervangen. Er zal daarom aanvullend onderzoek moeten plaatsvinden om 

het omzettingsvermogen van de insecten op verschillende soorten mest te bepalen. Daarbij zal 

er gekeken moeten worden naar de voedingswaarde van de verschillende insecten waarna ze 

kunnen worden ingezet in veevoer. Er zal ook nog een optimale vermireactor moeten worden 

ontworpen voor effectief gebruik van arbeid en oppervlakte. 

De wetgeving moet echter aangepast worden, voordat natuurlijke mest gebruikt mag worden bij 

de productie van veevoer, tenzij de mest en de daarop gegroeide producten binnen de boerderij 

blijven. Bovendien dienen er nog allerlei praktijkonderzoeken uitgevoerd te worden om te 

bevestigen dat deze mogelijkheden toepasbaar zijn op alle boerderijen in Nederland. Tot die tijd 

kan enkel een ideaal beeld gegeven worden van een goed gesloten kringloop in de toekomst. Dit 

zal in het volgende hoofdstuk besproken worden. 

22

Hoofdstuk 4: de ideale boerderij 

4.1 Inleiding 

Aan de hand van de verschillende alternatieven die in dit rapport aan bod zijn gekomen wordt in 

dit hoofdstuk de ideale organisatie van een varkensboerderij beschreven. Deze duurzame 

veehouderij is bedoeld als realistisch toekomstperspectief voor de vervanging van soja uit Zuid- 

Amerika. Doordat mestverwerking en een deel van de veevoerproductie lokaal zal plaatsvinden 

heeft deze organisatie tevens een beter gesloten kringloop van mineralen tot gevolg. Bij het 

ontwerpen van deze boerderij is geen rekening gehouden met ingewikkelde handelsrelaties en 

de economische belangen van de verschillende partijen. Dit voorbeeld zal zoveel mogelijk 

alternatieven omvatten maar sluit niet uit dat er daarnaast nog vele mogelijkheden bestaan die 

niet in een enkel voorbeeld gevat kunnen worden. 

Figuur 4.1: Toekomstperspectief in de vorm van de ideale varkens boerderij. Het grootste 

deel van de alternatieven in dit rapport zijn opgenomen in de figuur. De percentages 

slaan op het deel van de Zuid-Amerikaanse soja in veevoer dat met de alternatieven 

vervangen kan worden. 

4.2 Toelichting 

Op de bovenstaande boerderij wordt soja uit Zuid-Amerika vervangen voor eiwitrijke gewassen 

uit Europa, met Europese soja als beste alternatief. Op basis van voedingswaarde zou dit gewas 

de huidige import van soja volledig kunnen vervangen. Het is echter noodzakelijk om de teelt 

van dit gewas voor boeren rendabel te maken door middel van veredeling. Ook zal door middel 

van importheffingen op soja uit Zuid-Amerika en subsidies voor de productie van soja in Europa 

de productie van dit gewas op eigen grond moeten toenemen. In de tussentijd bieden 

peulvruchten zoals erwten, veldbonen en lupinen een tijdelijke oplossing. Deze gewassen 

schieten echter op verschillende punten tekort om een volledige vervanging te realiseren. Wel is 

het in de theorie mogelijk dat DDGS, een afvalproduct bij de productie van bio-ethanol, in de 

toekomst een complete vervanging van Zuid-Amerikaanse soja zal realiseren. Dit is echter niet 

realistisch aangezien de omvang van de bio-ethanol productie onzeker is. Het is dus niet 

verstandig om onze hoop volledig op DDGS te richten, maar dit afvalproduct zal zeker een 

interessante aanvulling zijn. Daarom staan zowel Europese soja en DDGS als vervangende 

gewassen van Zuid-Amerikaanse soja. 

Vervolgens wordt de mest uit deze varkensschuur opgeslagen voor fermentatie en gescheiden in 

een dikke en een dunne fractie. De dikke fractie is rijk aan fosfaat en kan ingedroogd en 

23

geëxporteerd worden naar landen die hier een tekort aan hebben. Bij voorkeur gaat deze droge 

mest naar de plaats van herkomst van de gewassen die gebruikt worden voor de verwerking van 

veevoer. Het exporteren van de mest draagt zo bij aan het beter sluiten van de 

mineralenkringloop. Voor het indrogen van de dikke fractie is energie nodig. Deze energie kan 

ook uit meerdere delen van de kringloop gewonnen worden, zoals de geproduceerde bioethanol 

naast DDGS, de lichaamswarmte van de varkens in de stal en de fermentatie van mest 

tijdens het scheidingsproces. Deze efficiëntere manier van warmtegebruik is niet essentieel voor 

het sluiten van de mineralenkringloop maar draagt wel bij aan een verduurzaming van de 

boerderij. 

De dunne fractie is rijk aan nutriënten, waaronder stikstof, en wordt gebruikt om algen of 

eendenkroos op te laten groeien. Deze watergewassen hebben geen land nodig maar om hoge 

productie te realiseren is het noodzakelijk dat de bakken veel licht vangen. Om ruimte te 

besparen bevinden de waterbakken zich daarom bovenop de varkensschuur. Het plaatselijk 

verwerken van mest en een directe regeneratie voor de productie van eigen veevoer is een grote 

stap op het gebied van kringloopsluiting. 

Daarnaast kunnen zowel de dunne als de dikke fractie gebruikt worden om insecten op te 

kweken. De larven die op deze mest gekweekt worden hebben een hoge voedingswaarde en 

kunnen na verwerking worden toegevoegd aan het veevoer. Daarbuiten verwerken ze de mest 

en andere afvalstromen tot een vermicompost, die ook voor de bevruchting van het land 

gebruikt kan worden. 

De percentages die in de figuur vermeld staan, zijn naar eigen schatting ingevuld op basis van 

alle gevonden literatuur. Doordat watergewassen bij hogere percentages nadelige gevolgen 

hebben voor de vertering van het voedsel en de dieren er zelfs diarree van kunnen krijgen, kan 

niet alle soja hierdoor worden vervangen. Bovendien kan de beschikbare ruimte beperkend zijn 

voor de hoeveelheid algen of eendenkroos die kan worden geproduceerd. Een voorzichtige 

schatting is dus dat ongeveer 20% van de Zuid-Amerikaanse soja door deze watergewassen 

vervangen kan worden. Hetzelfde geldt voor de insecten; onzekerheid over de verteerbaarheid 

van de larven en de beschikbaarheid van deze techniek gaf ons de conclusie dat het slechts 10% 

zou kunnen vervangen. Dit laat de overige 70% over aan de landgewassen. 

Kortom, het advies bestaat uit een combinatie van alternatieven. Deze alternatieven maken het 

mogelijk om een groot deel van de Zuid-Amerikaanse soja te vervangen en zorgen voor een 

kleinere en meer gesloten mineralen kringloop. 

4.3 Discussie 

In dit adviesrapport zijn een aantal belangrijke aspecten buiten beschouwing gelaten. Deze 

aspecten zijn wel degelijk belangrijk bij de uitvoering van een nieuw beleid. Hieronder worden 

een paar belangrijke discussiepunten uitgelicht die verdere aandacht vereisen bij de 

uitvoering van dit advies. 

Ten eerste is er geen rekening gehouden met de effecten op handelsrelaties tussen Europa, Zuid- 

Amerika en de rest van de wereld. Zo luidt het advies bijvoorbeeld om heffingen toe te passen op 

de import van soja uit Zuid-Amerika en is er geen rekening gehouden met de economische 

gevolgen van de voorgestelde heffingen. Ten tweede is de wet en regelgeving buiten 

beschouwing gelaten terwijl hier wel rekening mee gehouden moet worden bij het nastreven 

van de aangedragen adviezen. Als laatste zal er vervolgonderzoek moeten plaatsvinden om de 

haalbaarheid van het advies te bewijzen. De organisatie van de ideale boerderij is voornamelijk 

gebaseerd op literatuuronderzoek. Er zal praktijkonderzoek moeten plaatsvinden om er achter 

te komen of de in dit rapport gestelde doelen haalbaar en rendabel zijn. Om dit te realiseren 

moet er worden geïnvesteerd in verduurzaming van de voedingsindustrie; de mogelijkheden 

liggen klaar, maar investering is noodzakelijk. 

24

Dankwoord 

Dit rapport is mogelijk gemaakt door de cursus Wetenschapper in Advies, 2013, gegeven door 

Universiteit Utrecht. Tevens zijn wij dankbaar voor de hulp of de begeleiding van: 

- Jasper van Winden, Kennisintermediair Universiteit Utrecht, projectbegeleider 

- Anne Nijs, projectleider stichting Natuur en Milieu, contactpersoon 

- Dr.ir. Jan de Wilt, Project Manager InnovationNetwork 

- Ben Hermans, IR stichting Natuur en Milieu 

25

Bibliografie 

Agricultural and Resource Economics, task 1 team (2006) Technology Report: Black Soldier Fly (SF), 

North Carolina State University 

Annevelink, E. (2008). Ketenscan Gelderse industrie: biobased economy in de energietransitie, 

Wageningen UR, Agrotechnology and Food Sciences Group, rapport 921, pp 39. 

Ali, S.M., Nasr, H.S., Abbas, W.T. (2012) Enhancement of Chlorella vulgaris Growth and Bioremediation 

Ability of Aquarium Wastewater Using Diazotrophs. Pakistan Journal of Biological Sciences, nr. 15 (16) 

p.p. 775-782 

Awuah, E., Oppong-Peprah , M., Lubberding, H.J., Gijzen, H.J., (2004) Comparative performance studies of 

water lettuce, duckweed and algal-based stabilixation ponds using low-strength sewage, Journal of 

Toxicology and Environmental Health Part A, Issue 67:20-22, 1727-173 

Balkema-Boomstra, A. (2004) Nieuwe eiwitgewassen voor de voeding van varkens in de biologische 

houderij. Wageningen UR, Plant Research International B.V., pp 32 

Belyea, R.L., Rausch, K.D., Tumbleson M.E. (2004) Composition of corn and distillers dried grains with 

solubles from dry grind ethanol processing. Bioresource Technology, pp 293-298 

Blom-Zandstra, G. & Goosen, H., (2010) klimaatverandering: kansen voor de landbouw, Wageningen UR 

(Plant research International in samenwerking met Alterra), rapport 345, pp 40. 

Boekhoff, M., Meijer, G., Bakker, R., Bondt, N., Smelt, A. (2008) Feed or Fuel: Biofuels en effecten op de 

kwaliteit en beschikbaarheid van diervoedergrondstoffen in Nederland. Wageningen UR, Animal Science 

Group, nr. 132, pp 28 

Bonnardeaux, J. (2007) Potential uses for Distiller’s grains. Department of Agriculture and Food, State of 

Western Australia, pp 15 

Boutsen, S., (2006) Weinig verbetering in zicht. Verkregen op 13,03,2013, van 

http://www.mo.be/artikel/weinig-verbetering-zicht 

Brix, H., (1997) Do macrophytes play a role in contructed treatment wetlands?, Elsevier Science, vol. 35, 

nr. 5, p.p. 11-17 

Derksen, H., & Zwart, L., (2010) Eendenkroos als nieuw eiwit- en zetmeelgewas, Stichting Sutenable 

Forum , nr 1400005599 

European Commission (2011), Oilseeds and protein crops in the EU. Directorate-General for Agriculture 

and Rural Development, unit C5 

Eurostat Newsrelease (2010) Land Use/Cover Area frame Survey: Results on EU land cover and use 

published for the first time. Verkregen op 28-03-2013 van: 

http://epp.eurostat.ec.europa.eu/cache/ITY_PUBLIC/5-04102010-BP/EN/5-04102010-BP-EN.PDF 

Gelder, van JW., Herder, A., (2012) Soja Barometer 2012:Een onderzoeksrapport voor de Nederlandse 

sojacoalitie, Economic Research Profundo, Amsterdam 

Hoving, I.E., van Schooten, H.A., Holshof, G., van Houwelingen, K.M., (K&G Advies) van de Geest, W., (2011), 

Inkuilen van eendenkroos als veevoer met verschillende additieven, Wageningen UR, Livestock Research, 

rapport 528, 43pp 

Huis, van A. (2013) Potential of Insects as Food and Feed in Assuring Food Security, Annual Review of 

Entomology, Volume 58:536-583 

Kamp, J., van Berkum, S., van Laar, H., Sukkel, W., Timmer, R. van der Voort, M., (2008) Perspectieven van 

sojavervanging in voer, op zoek naar Europese alternatieven voor soja, Praktijkonderzoek Plant & 

Omgeving B.V., nr. 3250119600. pp 88 

Koeijer, T.J. de, M.W. Hoogeveen & H.H. Luesink (2011). Synthese monitoring mestmarkt 2006-2010. 

Wageningen, Wettelijke Onderzoekstaken Natuur & Milieu, WOt-rapport 116. 36 blz.; 7 fig.; 5 tab.; 6 ref. 

Kothari, R., Pathak, V.V., Kumar, V., Singh, D.P. (2012) Experimental study for growth potential of 

unicellular alga Chlorella pyrenoidosa on dairy waste water: An integrated approach for treatment and 

biofuel production. Bioresource Technology, nr. 116, p.p. 466-470 

26

Lehman, P.W., Kuhn-Silk, W., Knight, A.W. (1980) Protein and Nitrate Content of Lemna Sp. As a Function 

of Developmental Stage and Incubation Temperature. Plant Physiol. 68, pp. 127-132 

Nassar, A., Laura Barcellos Antoniazzi, L.B. Brandão, J., Moura, P. (2011) Soy Strategic Gap Analysis: Brazil 

and Argentina. Institute for International Trade Negotiations, pp 53 

Prins, U. (2007) Peulvruchten voor krachtvoer Krachtvoereiwit voor melkkoeien, melkgeiten, kippen en 

varkens. Louis Bolk Instituut, nr. LV66, pp 76 

Ran, N., Agami, M., Oron, G., (2002) A pilot study of constructed wetlands using duckweed (Lemna gibba 

L.) for treatment of domestic primary effluent in Israel, Water Research, nr. 38, p.p. 2241-2248 

Rijk. P (2008) Landbouwgronden in Europa: analyse van en visie op gewasopbrengsten, bevolking en 

milieu. LEI, pp 72 

Rüdelsheim, P.L.J., Smets, G. (2012) Baseline information on agricultural practices in the EU Soybean 

(Glycine max (L.) Merr.). Perseus BVBA, pp 42 

Sanders, J., Kasteren, van J.H. (2010) Mest als waardevolle grondstof; Enkele technologische opties, 

InnovatieNetwerk, Rapport 10.2.233, Utrecht 

Schröder, J., de Buisonjé, F., Kasper, G., Verdoes, N., Verloop, K. (2009) Mestscheiding: relaties tussen 

techniek, kosten, milieu en landbouwkundige waarde, Plant Research International B.V., Wageningen, 

rapport 287 

Stegeman, D., Janssen, A.M., Helsper, J.P.F.G., van der Meer, I.M., van Kernebeek H.R.J. (2010) Technologie 

en grondstoffen voor vleesvervangers en hoogwaardige eiwitten. Wageningen UR Food & Biobased 

Research, nr. 1179, pp 61 

Stok, van der T., (2011) Van kosten naar opbrengsten:Afvalstromen zullen in de toekomst geld gaan 

opleveren, in GRONDIG, Volume 75:34-38 

Tripathi, B.D. & Upadhyay, A.R. (2001) Diary effluent polishing by aquatic macrophytes, Water, Air and 

Soil Pollution, nr. 143, p.p. 377-385 

Van der Meijden, R., (2005). Heukels’ Flora van Nederland. Nationaal Herbarium Nederland, Universiteit 

Leiden: Noordhoff Uitgevers bv Groningen/Houten, the Netherlands. 

Van Krimpen, M.M., Goselink, R.M.A., Heeres, J., Jongbloed, A.W., (2012) Fosforbehoefte van melkvee, 

vleesvee, varkens en pluimvee: een literatuurstudie, Wageningen UR, Livestock research, rapport 574 

Vahl, H. (2009) Alternatieven voor Zuid-Amerikaanse soja in veevoer. Vahl Feed and Health, pp 43 

Verantwoorde Veehouderij (2011 ) Teelthandleiding veldbonen. Wageningen UR, verkregen op 24-02- 

2013, van http://www.verantwoordeveehouderij.nl/Producten/Netwerken2010/09/ 

teelthandleiding%20veldboon%20feb%2011.pdf 

Veldkamp, T., Duinkerken, van G., Huis, van A., Lakemond, C.M.M., Ottevanger, E., Bosch, G., Boekel, van 

M.A.J.S., (2012) Insects as a sustainable feed ingredient in pig 

and poultry diets - a feasibility study, Wageningen UR Livestock Research part of Stichting Dienst 

Landbouwkundig Onderzoek (DLO Foundation), rapport 638 

Verloop, K., Hilhorst, G., Hermans, A., Oenema, J., Aarts, F. (2007) Verbeterd mineralenbeheer op 

melkveebedrijven door mestscheiding; Verkenning van de bijdrage aan de benutting van N en P aan de 

hand van resultaten van proefbedrijf ‘De Marke’, Koeien & Kansen; Pioniers duurzame melkveehouderij, 

Wageningen UR Livestock Research, Rapport 44 

Verloop, K., Hilhorst, G., Teenstra, E. (wageningen UR), Meerkerk, B. (PPP-Agro-Advies) (2009) Minder 

mestafvoer door mestscheiding? Koeien & Kansen-stappenplan voor bepaling van voordelen voor het 

individuele melkveebedrijf, Koeien & Kansen; Pioniers duurzame melkveehouderij, Wageningen UR 

Livestock Research, Rapport 54 

Vervaart, A.J., de Bruijne, W.J.J., de Klein, J.J.M., Peeters, E.T.H.M., Scheffer, M., (2009) Effects of aquatic 

vegetation type on denitrification, Biochemistry, nr. 104, p.p. 267-274 

Wang, L.S., Su, B.C., Shi, Z., Shi, B.M., Shan, A.S. (2013) Dietary supplementation with maize distillers dried 

grains with solubles during late gestation and lactation: Effects on sow and litter performance, and on 

colostrum and milk composition. Animal Feed Science and Technology 179, pp 149-153 

27

Wervel (2008), Eiwitteelten van de toekomst: extra opties om eigen krachtvoeder te winnen. Verkregen 

op 10-03-2013, van http://www.wervel.be/downloads/eiwittenvandetoekomst.pdf 

Wilt, de J. & Schuiling, O., 2011. Fosfaat in balans (Urgentie en opties van onderzoek en beleid) SPIL nr. 

271-274 (2011) 

Zhang, Z., Wang, H., Zhu, J., Suneethi, S., Zheng, J.G. (2012) Swine manure vermicomposting via housefly 

larvae (Musca domestica): The dynamics of biochemical and microbial features, Bioresource Technology, 

volume 118:563-571 

Websites: 

www.agrifirm.com, Agrifirm Plant (2013) Agrifirm start praktijktest soja bij Nederlandse boeren. 

Verkregen op 13-3-2013 van http://www.agrifirm.com/agrifirm-plant/over-agrifirm-plant/nieuwsoverzicht/detail/listitemid/2939 

www.CBS.nl, Centraal Bureau voor de Statistiek (2011) Verkregen op 3-3-2013 van 

http://www.cbs.nl/NR/rdonlyres/C29000F7-4722-474E-BF26-82321CA55F1C/0/2012c72pub.pdf 

www.dewereldmorgen.be, (2011) Europa wil eigen boontjes doppen. Verkregen op 

06-03-2013 van http://www.dewereldmorgen.be/artikels/2011/03/17/europa-wil-eigen-boontjesdoppen 

www.indexmundi.com, (2012) Index Mundi country profiles. Verkregen op 27-03- 

2013 van http://www.indexmundi.com/agriculture/ 

www.Jagran.nl, Vliegen verslaan regenwormen bij het verwerken van varkensmest, Verkregen op 19-03- 

2013 van http://www.jagran.nl/PrimoSite/show.do?ctx=145780,405949,629353 

www.Jagran.nl, Vliegentelers zien goudmijn in diervoeding op larvenbasis verkregen op 19-03-2013 van 

http://www.jagran.nl/PrimoSite/show.do?ctx=145780,405949,612125 

www.natuurenmilieu.nl, bekeken op 6-2-2013 

www.natuurenmilieu.nl, Vijf vuistregels voor Duurzaam Veevoer, verkregen op 13-2-2013 van 

http://www.natuurenmilieu.nl/media/6299/Vijf%20vuistregels%20voor%20Duurzaam%20Veevoer.pdf 

www.rijksoverheid.nl, Mestbeleid;minder mest, verkregen op 13-3-2013 van 

http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/mest/mestbeleid-minder-mest 

www.vilt.be, Vliegenlarven kunnen varkensmest waardevoller maken. Verkregen op 19-03-2013 van 

http://www.vilt.be/Vliegenlarven_kunnen_varkensmest_waardevoller_maken? 

www.wikipedia.nl, enkel gebruikt voor algemene cijfers, bijvoorbeeld oppervlakte van EU-27. 

28

Bijlage 1: berekeningen bij Hoofdstuk 1 

Tabel B1.1 wordt voor bijlage 1.1 en 1.3 gebruikt 

Tabel B1.1 doeleinden van sojaproducten in Nederland (Gelder, et al. 2011) 

Bijlage 1.1 

zie tabel B1.1 

Uit: Sojabarometer 2012 van: van Gelder & Herder 

Volgens de Europese brancheorganisatie FEFAC werd in 2011 in Nederland 14.1 miljoen ton 

diervoeder geproduceerd, waarvoor verschillende grondstoffen worden gebruikt. 

2.167 ton sojaproduct / 14.1 ton totaal diervoeder = 15.3% sojaproduct in veevoer 

Bijlage 1.2 


Tabel B1.2 Volume Nederlandse soja-import en benodigd areaal (2011) 

Zuid-Amerikaanse landen: Argentinie, Brazilie, Paraguay en Uruguay = 2.124 + 4.426 + 577 + 97 

= 7.224 ton sojaproducten 

Bijlage 1.3 

Zie tabel B1.1 


Conversie van meel en olie naar bonen: 

Voor conversiedoeleinden is 1.000 ton sojameel gelijk aan 772 ton sojabonen.(onafgerond 

doorgerekend= 774 ton sojabonen) 

Voor conversiedoeleinden is 1.000 ton sojaolie gelijk aan 2.052 ton sojabonen.(onafgerond 

doorgerekend =2.103 ton sojaolie) 

29

2 016 000 ton sojameel * 0.774 1 490 000 ton sojabonen 

29 000 ton sojaolie * 2.103 61 000 ton sojabonen 

213 000 ton sojabonen = 213 000 ton sojabonen 

Totaal = 1.764.000 ton sojabonen in veevoer 

Bijlage 1.4 

Tabel B1.3 Volume Nederlandse soja- 

import en benodigd areaal (2011) 

Om de benodigde hoeveelheid grond te berekenen voor de sojaboonproductie van Nederlands 

veevoer gebruiken we bovenstaande tabel. Hectare/hoeveelheid. 

1.339 / 3.266 0.41 *1.000 ton hectare per 1.000 ton sojaboon 

Aangezien we 1.764 miljoen ton sojabonen gebruiken in ons veevoer staat dit gelijk aan 723.240 

ha benodigs areaal 725.000 ha 

Dit staat ongeveer gelijk aan een gebied ter grootte van Noord-Brabant en Limburg 

samen.(www.wikipedia.nl) 

Noord-Brabant = 4.916,49 km 2 

Limburg = 2.150,87 km 2 

Totaal = 7.067,36 km 2 = 706.736 ha 

Bijlage 2: berekeningen bij Hoofdstuk 2 

Bijlage 2.1 

Volgens eerdere berekeningen is de hoeveelheid soja benodigd voor veevoer 1 764 000 ton. 

Gebruikte landbouwgrond (in ha) = sojaproductie (in ton) / productiviteit (in ton/ha) 

Met een productiviteit van 3 ton/ha, is dus voor 1 764 000 ton soja het volgende oppervlak 

nodig: 1 764 000 / 3 = 588 000 ha 

De soja geproduceerd in Europa loopt op tot 1 097 000 ton, daarvan wordt 450 000 ton 

geïmporteerd. 

Wanneer die import compleet wordt geïnvesteerd in veevoer: 

1 764 000 – 450 000 = 1 314 000 

30

Met 3 ton/ha productiviteit vraagt dit om het volgende oppervlakte: 

1 314 000 / 3 = 438 000 ha 

Wanneer de complete productie van de EU wordt geïnvesteerd in Nederlands veevoer: 

1 764 000 – 1 097 000 = 667 000 

Met 3 ton/ha productiviteit vraagt dit om het volgende oppervlakte: 

667.000 / 3 = 222.333 ha 

Bijlage 2.2 

Totale oppervlakte EU-27: 4 423 147 km 2 

(www.wikipedia.nl) 

43% hiervan werd in 2010 gebruikt voor agricultuur 

(Eurostat Newsrelease, 2010). 

Dus de totale landbouwoppervlakte is: 

4 423 147 km 2 * 100 * 0.43 = 190 195 321 ha 

(190.2 miljoen hectare) 

Tabel B2.1 toont de percentages van de gegeven arealen 

gedeeld door te totale agricultuuroppervlakte van de EU. De 

berekening is: areaal / 190 195 321 * 100. 

Bijlage 2.3 

200 gram soja is equivalent aan 400 gram DDGS. 

1 764 000 ton soja is equivalent aan 3 528 000 ton DDGS (3.5 miljoen ton) 

Hoeveelheid tarwe of maïs nodig om genoeg DDGS te maken: 

3 528 000 / 0.295 = 11 959 000 ton tarwe (12.0 miljoen ton) 

3 528 000 / 0.309 = 11 417 000 ton maïs (11.4 miljoen ton) 

Gemiddeld: ongeveer 11 688 000 ton graan. (11.7 miljoen ton) 

Verhouding totale graanproductie EU en benodigd graan: 

193 000 000/ 11 688 000 = 16.513 keer 

11 688 000 / 193 000 000 = 6,06% 

Tabel B2.1: percentage van de 

arealen genoemd in tabel 2.2 

vergeleken met het totale EU areaal 

voor agricultuur. 

Areaal (ha) Percentages 

588000 0,31% 

678462 0,36% 

766957 0,40% 

882000 0,46% 

438000 0,23% 

505385 0,27% 

571304 0,30% 

657000 0,35% 

1 ton graan maakt 375 liter ethanol en 0.3 ton DDGS. Verhouding ethanol en DDGS: 

1/375*0.3 = 0.0008 ton DDGS per liter ethanol. 

EU productie ethanol en DDGS per jaar: 

Ethanol - - 6 360 000 liter per dag 

- - (*365 =) 2 321 400 000 liter per jaar (2.321 miljard liter per jaar) 

DDGS - - 6 360 000 per dag * 0.0008 = 5 088 ton per dag 

- - (*365 =) 1 857 120 ton per jaar (1.9 miljoen ton per jaar) 

31

Universiteit Utrecht

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?