Verweerschrift Nanda van der Zee t.o.v. Fasseur - HERSTEL DE ...

Verdediging Wilhelmina's vlucht overtuigt niet
Nanda van der Zee − 27/02/01, 00:00
Koningin Wilhelmina is op 13 mei 1940 gevlucht op een moment dat in Nederland de strijd
tegen de Duitsers nog volop gaande was....
DE historicus Cees Fasseur, biograaf van koningin Wilhelmina, verwijt mij in een
interview (de Volkskrant, 21 februari) dat ik 'achteraf' een verband construeer tussen de
vlucht van Wilhelmina en de vestiging van een rijkscommissariaat in Nederland. Dat is
een vreemd verwijt. Immers, dat is toch wat een historicus onder andere doet: de
historische feiten op een zo objectief mogelijke wijze rangschikken, en wel 'achteraf'.
Het meest deerde mij evenwel, als zou ik met mijn opvattingen over Wilhelmina's
terdege voorbereidde vlucht in mei 1940, volgens Fasseur, belanden 'in (. . .) het
gezelschap van de NSB-leider Mussert.'
Deze uitspraak licht hij als volgt toe: 'Luister, die term landverraad, die is onder andere
gebruikt in Volk en Vaderland, het weekblad van de NSB. Daar stond: 'Wie heult met de
Engelsen, pleegt landverraad'. Mussert doelde op Wilhelmina. Fasseur doelt op mij.
Alleen, ik heb altijd in de veronderstelling geleefd dat het woord 'heulen' in verband staat
met een vijand, niet met een medestander.
Fasseur eindigt zijn betoog met de woorden: 'Dat lijkt me voldoende'.
Nu, dat is het niet! Het gaat namelijk niet aan een bewust smadelijke uitlating op een
dergelijke niet onderbouwde wijze publiekelijk te ventileren. Daar komt bij dat hij
generaliseert. Want hoeveel mensen hebben er destijds niet grote vraagtekens gezet bij
Wilhelmina's vlucht, zonder te zijn geabonneerd op Volk en Vaderland of op andere wijze
aan de NSB te zijn gelieerd?
Dat men er in de loop van de oorlogsjaren, niet in de laatste plaats door de propaganda
van Radio Oranje, anders over is gaan denken, neemt niet weg dat velen op 14 mei 1940
diep verontwaardigd waren en zich in de steek gelaten voelden. Heel wat manschappen
van de marinekazerne te Amsterdam smeten die dag uit pure frustratie de wapens en
munitie in het IJ.
In Den Haag is het voorgekomen dat men slalommend de straat over moest vanwege de
her en der uit de ramen geworpen statieportretten van de ontkomen koningin. Nog
steeds leven er ooggetuigen die dit kunnen bevestigen.
Zo staan er meer aanvechtbare uitspraken van Fasseur in het interview. Bijvoorbeeld het
volgende: 'Wilhelmina heeft op een tamelijk vroeg moment in de oorlog, in oktober 1942,

voor Radio Oranje heel nadrukkelijk gezegd hoe zij dacht over de deportatie van joden.
Alleen, over de omvang van het drama wist ze niets.'
Oktober 1942 was niet 'vroeg'. De ontrechting van het Nederlandse jodendom, ingezet
vanaf de komst van Seyss-Inquart in mei 1940, de registratie, de degradatie en het
isolement waren toen al lang een feit. Het is dus eerder een te late bekommernis om die
onderdanen die bij uitstek door de eeuwen heen aanhankelijkheid aan het Koningshuis
hadden betoond, en de koningin tot in het interneringskamp Westerbork memoreerden.
'Dinsdag. 31 augustus (1943)', schreef de in Westerbork gevangen joodse journalist
Philip Mechanicus in zijn dagboek, 'In dépôt'. En dan: 'Verjaardag van Koningin
Wilhelmina. Vanmorgen weer een transport naar het Oosten van ruim duizend mensen
vertrokken'.
'Wilhelmina heeft in Londen aan het hoofd van een vrije regering de strijd tegen de
bezetter voortgezet', aldus Fasseur. De vraag rijst: met welke regering en welke strijd?
Na de val van Indië moet de minister van Koloniën zich moegestreden hebben gevoeld.
Wat de ministers van bijvoorbeeld Waterstaat, Landbouw en Visserij, Binnenlandse Zaken
of Onderwijs voor strijd hebben gestreden, laat zich raden. Men heeft zich er wel
intensief bezig gehouden met de na-oorlogse bestraffing, ofwel de Bijzondere
Rechtspleging.
Omdat de meeste hunner aanvankelijk de Engelse taal niet of slechts gebrekkig machtig
waren, Gerbrandy nam bijles, moet het voor hen een dubbel moeilijke periode zijn
geweest, zonder vrouw en kinderen, een Koningin trouw te blijven die zich niet aan hen,
maar zij wel aan haar verplicht voelden. Een Koningin bovendien die 'in het landsbelang'
gevlucht was zonder hen te hebben ingelicht.
Strijd? Wilhelmina heeft het zelf in haar memoires onomwonden toegegeven dat haar
jaren in Engeland, op de paar uitstapjes naar haar dochter in Canada en Roosevelt in
Amerika na, goeddeels een tijd is geweest van 'afwachten'.
Fasseur verwijt mij de introductie van een 'soort nederlaag-défaitisme', waartoe het
vertrek van Wilhelmina zou hebben geleid. 'De feiten zijn anders. Nederland was
verslagen, de Grebbelinie was gevallen, Wilhelmina is vertrokken op dringend advies van
de opperbevelhebber generaal Winkelman', aldus Fasseur.
Mijn ontbreekt hier de ruimte op de vele details rond haar vlucht in te gaan; ze staan in
Om erger te voorkomen uitgebreid beschreven. Maar op mijn beurt zeg ik 'de feiten zijn
anders'. Op 12 mei 1940, toen Wilhelmina haar dochter Juliana met man en kinderen
naar Engeland zond en zelf in de ochtend van de 13de mei aan boord ging van een

Engelse torpedobootjager, werd in Nederland nog volop gevochten, niet alleen in de
provincie Zeeland, maar ook bij Kornwederzand.
Wilhelmina is vertrokken nadat ze lang van tevoren, onder andere via de Engelse
ambassadeur, Neville Bland, haar vertrek en dat van het al maanden tevoren uitgekozen,
haar begeleidende gezelschap, had geregeld. De bewijsstukken hiervan zijn te vinden in
het Public Record Office te Kew en wel in de stukken van het War Cabinet van Churchill.
Overigens spreekt Fasseur zichzelf voortdurend tegen. Enerzijds is Wilhelmina volgens
hem niet gevlucht, anderzijds tracht hij te beargumenteren waarom ze wel vluchten
móest.
'Waarom doet u zo geraakt?', vroeg interviewer Jan Tromp hem toen mijn boek ter
sprake kwam. Daar is mijns inziens maar één antwoord op: dat Fasseur c.s, want waarin
staat hij niet alleen, mijn stellingen niet kunnen weerleggen.