Publiek bezit tegen wil en dank? - Slachtofferhulp Nederland

Hoofdstuk 1 Inleiding
Slachtoffers in het nieuws ook slachtoffers van het nieuws?
‘Waarom staan míjn gegevens er allemaal in? Over mij, het slachtoffer, staat de
meeste informatie in het bericht. Naar de anderen (verdachte en betrokkene, red)
is het gissen. En ik vind het zeer smeuïg geschreven, het is gewoon puur een
sensatieverhaal. (…) Wat kan het iemand anders schelen wat mijn
liefdesgeschiedenis is?’
slachtoffer van stalking
1.1 Introductie
Slachtoffers zijn nieuws. Ze maken deel uit van – oneerbiedig gezegd: ze zijn het product van
– gebeurtenissen die nieuwswaardig zijn en kunnen dus rekenen op aandacht van de media.
Daarbij geldt: hoe erger het voorval, hoe meer behoefte er is aan nieuws. Wie de slachtoffers
zijn, hoe het met hen en met andere betrokkenen gaat, wat oorzaken zijn en wie
verantwoordelijk is. De media fungeren als verzamelaar, bewerker en aanbieder van deze
informatie aan het geïnteresseerde publiek.
Dat is op zich een volstrekt legitieme zaak: het publiek heeft recht op informatie en het is de
maatschappelijke functie van de media daarin te voorzien. Dat is als grondrecht in onze
samenleving verankerd: de vrijheid van meningsuiting, ook wel het recht op informatievrijheid
genoemd. Dit houdt in dat de media recht hebben op zowel het vergaren, ontvangen van
informatie als ook het uiten en verspreiden ervan. Het recht wordt gewaarborgd in artikel 7
van onze Grondwet en artikel 10 Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM).
Maar het informatierecht is niet onbegrensd. Er zijn enige wettelijke beperkingen, die in
hoofdstuk 3 aan de orde komen, en belangrijker nog: er zijn morele beperkingen. Het
informatierecht kan op gespannen voet staan met andere grondrechten, bijvoorbeeld het
recht op privacy, ook wel het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer
genoemd. Dat wordt duidelijk aan de hand van vragen als:
• Hebben de media het recht om alle mogelijke bronnen en methoden van
informatieverzameling te gebruiken?
• Heeft het publiek recht op álle informatie over een persoon of zaak?
• Welke informatie is privé in de zin dat personen het recht hebben deze uit de
publiciteit te houden?
• Hebben bepaalde categorieën personen, zoals slachtoffers en nabestaanden, meer
recht op bescherming van hun privacy dan anderen?
• Met andere woorden: zijn er gevallen waarin het privacyrecht van het individu
voorrang heeft op het collectieve informatierecht?
Het is moeilijk om deze vragen met een generiek ‘ja’ of ‘nee’ te beantwoorden. Per situatie zal
de afweging van de verschillende belangen anders uitpakken. Bekende personen zoals film-
en popsterren, politici en leden van een koningshuis zullen zich meer moeten laten
welgevallen dan de doorsnee burger, zoveel is uit jurisprudentie inmiddels wel duidelijk. Maar
het citaat bovenaan de pagina illustreert dat ‘gewone’ slachtoffers nauwelijks op meer
prudentie kunnen rekenen. Sterker nog: media gaan over het algemeen terughoudender om
met verdachten/daders dan met slachtoffers. Dat wringt, want waar daders willens en wetens
een ander schade berokkenen, raken slachtoffers van misdrijven en ongevallen meestal
onverwacht en ongevraagd in de situatie verzeild die hen tot slachtoffer maakt.
De gedachte achter de ‘initialenregel’ voor verdachten/daders is dat zij onevenredige schade
kunnen lijden door mediaberichtgeving. Maar gaat dat voor slachtoffers niet op? Welk effect
7