Publiek bezit tegen wil en dank? - Slachtofferhulp Nederland

hebben er geen enkel bezwaar tegen om details met een breed publiek te delen, die anderen
tot de nauwe kring van intimi willen beperken. Maar, zoals een respondent al zei, de
openbaarheid kan niet ontkend worden. Media hebben het recht om zelf nieuws te selecteren
en zonder toestemming van betrokkenen te publiceren. Daarbij maken ze gebruik van
informatie die vaak al breed toegankelijk is. Mensen moeten zich ervan bewust zijn hoeveel
ze van zichzelf in het publieke domein hebben blootgegeven en moeten zich afvragen wat ze
daarvan op de voorpagina van de krant of op het journaal al dan niet willen terugzien.
Hebben bepaalde categorieën personen meer recht op bescherming van hun privacy dan
andere?
Ja, slachtoffers en nabestaanden hebben meer recht op de bescherming van hun privacy dan
anderen. Dat ze – ongewild en onverwacht – slachtoffer worden, is al erg genoeg. Ze hebben
er niet om gevraagd, en ook niet om de media-aandacht die in het kielzog van het gebeurde
volgt. Dat een groep als verdachten/veroordeelden in beginsel meer bescherming geniet dan
slachtoffers en nabestaanden – puur en alleen op basis van een gentlemen’s agreement,
gemaakt in een tijd dat slachtoffers nog geen issue waren – doet fundamenteel onrecht aan
de positie, belangen en gevoelens van slachtoffers.
Zijn er gevallen waarin het privacyrecht van het individu voorrang heeft op het collectieve
informatierecht?
Ja, en de (meeste) media werken zelf ook al volgens dit principe. Bijvoorbeeld door van
zedenslachtoffers de identiteit te beschermen, of terughoudendheid te betrachten bij het
publiceren van al te expliciete foto’s van ongelukken, gewonden, doden, zeker wanneer het
om Nederlanders of inwoners van een specifieke regio gaat. Wat ons betreft horen kinderen
ook bij de categorie die als slachtoffer of betrokkene niet herkenbaar in de media mogen
figureren, tenzij ouders daarvoor uitdrukkelijk toestemming geven en er een maatschappelijk
belang mee gediend is. Dat is een categorale aanpak, maar wij pleiten hier ook voor
maatwerk, namelijk dat de media de wensen van slachtoffers of nabestaanden – eventueel
kenbaar gemaakt via een tussenpersoon – honoreren. Dat wil niet zeggen dat media
slachtoffers en nabestaanden niet mogen benaderen – integendeel. Sommige slachtoffers
zouden zich daar juist door gekwetst voelen. Er is ook niets mis met een persoonlijk verhaal
van een slachtoffer of nabestaande in de media, als hij of zij daarover een min of meer
weloverwogen beslissing heeft kunnen nemen. Maar slachtoffers moeten in beginsel
bescherming genieten. In de journalistieke praktijk geldt vaak een (te) ruime interpretatie van
het begrip ‘relevantie’.
Ten slotte gaan we terug naar de hoofdvraag van dit onderzoek:
Welke formele en informele rechten met betrekking tot hun privacy hebben slachtoffers als
het gaat om berichtgeving in de media en is dit afdoende om de belangen van slachtoffers te
beschermen?
De beschrijving van de rechten gaan we hier niet helemaal herhalen. We volstaan met te
zeggen dat iedere formele of informele bepaling met betrekking tot de bescherming van de
persoonlijke levenssfeer in het algemeen en die van slachtoffers in het bijzonder een relatieve
is. Er is nergens een concrete afbakening. Steeds wordt de strekking van het recht
vastgesteld in afweging met andere belangen, omschreven als het maatschappelijk belang of
het belang van de lezer/kijker/luisteraar. Maar, laten we wel wezen, op de achtergrond spelen
ook concurrentieoverwegingen en commerciële belangen een rol.
Zijn de bestaande voorzieningen afdoende om slachtoffers effectief te beschermen? Nee,
vanuit slachtofferperspectief zeker niet. Dat mag wel duidelijk zijn uit de ervaringen van
slachtoffers en nabestaanden die wij in dit onderzoek beschrijven. Het aantal respondenten
mag dan niet zo groot zijn, reken maar dat er een veel grotere groep is met soortgelijke
ervaringen.
De verhouding tussen een slachtoffer/nabestaande en de mensen van de media is een zeer
ongelijke. Alleen al wat het aantal betreft: één persoon of familie tegenover een massa van
nieuwsgierige journalisten van de media. Media zijn buitengewoon machtig, ze hebben een
groot bereik en een grote invloed op de meningsvorming van hun publiek. Het beeld dat zij
schetsen van een gebeurtenis of persoon, bepaalt het referentiekader van hun publiek. Is
78