Publiek bezit tegen wil en dank? - Slachtofferhulp Nederland

inperking van de persvrijheid? Moet de Raad een wettelijke basis krijgen en
sanctiemogelijkheden? Ook daarvoor is geen groot animo waar te nemen bij de sector, al
zien slachtoffers wel been in het opleggen van boetes en in rectificatieplicht. De
aanpassingen die de Raad zelf overweegt om haar effectiviteit te vergroten, omvatten vooral
aanpassingen op details, geen fundamentele wijzigingen.
Wat adviseren slachtoffers en journalisten elkaar wederzijds om de interactie tussen beide
partijen zo optimaal mogelijk te laten verlopen, dus met het minimum aan inperking van de
journalistieke vrijheden en een minimum aan ongewenst privacyschending en extra leed voor
slachtoffers? De allerbelangrijkste tip is: verplaats je als journalist in de positie van het
slachtoffer! ‘Wat als het om mij zou gaan, om mijn kind, om mijn vader of moeder, wat zou ík
dan wel of niet acceptabel vinden?’ Even van die automatische piloot af, een ogenblik van
kritische reflectie op openbaarheid en relevantie, versus het recht op bescherming van de
privacy. Niet dat zoiets nu nooit gebeurt, maar het moet net zo’n vanzelfsprekende traditie
worden als de bescherming van de identiteit van verdachten.
Een tweede belangrijk advies is dat een vorm van medewerking met de mediaslachtoffers
meer mogelijkheden biedt om enige controle over de berichtgeving – en dus indirect over
privacy – uit te oefenen, dan jezelf compleet proberen af te schermen voor de media.
Belangrijk is om dat goed te organiseren, zodat de belasting voor de betrokkenen minimaal is,
bijvoorbeeld door een persmoment te houden, waarbij het slachtoffer of een betrokkene een
verklaring aflegt. Het aanstellen van een woordvoerder verlicht de druk op de direct
betrokkenen. Dat kan iemand uit de kring van het slachtoffer zijn of een externe partij. Zo’n
externe woordvoerder kan adviseren, bemiddelen en eventueel als zegspersoon optreden.
Medewerkers van Slachtofferhulp Nederland zouden die taak heel goed op zich kunnen
nemen, hetgeen in de praktijk ook al gebeurt.
6.2 Conclusies
Om onze conclusies op een rijtje te zetten, gaan we terug naar een rijtje vragen dat in de
eerste paragraaf van de inleiding aan de orde is gekomen.
Hebben de media het recht om alle mogelijke bronnen en methoden van
informatieverzameling te gebruiken?
Grondwettelijk gezien is de bewegingsvrijheid van de media enorm en met een goede reden.
Ze vervullen immers een fundamentele taak in de democratische samenleving. Ethisch
gezien zijn de grenzen nauwer. De Code, de Leidraad of eigen gedragscodes van
afzonderlijke media stellen normen die horen bij ‘goede journalistiek bedrijven’. Media mogen
in principe geen overtredingen begaan om nieuws te vergaren – hoewel de rechter dat soms
in het maatschappelijk belang door de vingers zou kunnen zien. Huisvrede- en
erfvredebreuk, het hacken van computers, het gebruiken van afluisterapparatuur en dergelijke
vallen buiten de toegestane vormen van nieuwsgaring en daarmee zijn bepaalde bronnen van
informatie dus taboe. De Code en de Leidraad zijn strikter in hun beoordeling van wat
journalistiek door de beugel kan, maar in praktijk kunnen media daar desgewenst lak aan
hebben.
Heeft het publiek recht op álle informatie over een persoon of zaak?
Bij ons weten is er in de grondwet niets vastgelegd over een recht op informatie. Mensen
hebben wel bepaalde informatie nodig om te kunnen functioneren in de maatschappij. Nieuws
over ongelukken, misdrijven en rampen en over de betrokkenen hoort daarbij. Relevant
nieuws, gebaseerd op ‘need to know’ en niet op ‘nice tot know’. Feiten die voor de
waarheidsgetrouwe beeldvorming van het gebeurde relevant zijn, vervullen de legitieme
informatiebehoefte van het publiek. Maar het bevredigen van nieuwsgierigheid en
sensatiezucht – zeker als dat anderen leed toebrengt – is een praktijk waarvan nieuwsmedia
zich zouden moeten onthouden. Natuurlijk is er een markt voor sensationeel en smeuïg
nieuws met allerlei saillante details. En het is bij de wet ook niet verboden om dat aan te
bieden. Maar recht heeft de consument er, wettelijk en ethisch gezien, niet op.
Welke informatie is privé in die zin dat personen het recht hebben deze uit de publiciteit te
houden?
In de ideale situatie betreft dat alle informatie en al het beeldmateriaal wat het slachtoffer niet
wil delen met het grote publiek. Dat verschilt van persoon tot persoon, want sommigen
77