Publiek bezit tegen wil en dank? - Slachtofferhulp Nederland

Dat persoonlijke gegevens zoals de volledige naam van slachtoffers in de Nederlandse media
bijna vanzelfsprekend worden opgenomen in de berichtgeving, terwijl de identiteit van
verdachten in beginsel wél beschermd is, ervaren slachtoffers als een grievende
onrechtvaardigheid. Fouten in de berichtgeving en het ongecontroleerd overnemen van
geruchten of roddels uit dubieuze bronnen, betekenen voor nabestaanden en slachtoffers
een klap in het gezicht. Het steeds opnieuw gebruiken van foto’s of informatie, vaak
gerelateerd aan berichten over de dader, is voor sommigen een ongewenste confrontatie met
het gebeurde of een bezoedeling van de nagedachtenis van het slachtoffer. Sensationele
berichtgeving is slachtoffers en nabestaanden een gruwel.
Wat betreft de nieuwsgaring is het schokkend om te ontdekken hoe ver media soms gaan.
Gluren door gordijnen om een beschrijving te kunnen geven van het leed dat zich
binnenshuis afspeelt, het filmen van slachtoffers in hun eigen huis of tuin vanaf privéterrein,
dat bovendien zonder toestemming betreden is, dat zijn praktijken die waarschijnlijk de wet,
maar in ieder geval elke fatsoensnorm overschrijden. Niet alleen in de ogen van slachtoffers,
maar ook in de ogen van de meeste journalisten die aan dit onderzoek deelnamen. Geen
‘nee’ accepteren en zonder medeweten of toestemming van slachtoffers allerlei persoonlijke
informatie en beeldmateriaal bij elkaar sprokkelen, is een veelgehoord verwijt dat als ernstige
aantasting van de privacy wordt ervaren. Toch, hoewel veel slachtoffers en nabestaanden
zeggen in eerste instantie verschoond te willen blijven van de golf aan media-aandacht in de
vorm van aan- of opbellende, brieven of e-mail sturende journalisten, zou het op z’n minst
bevreemdend zijn als er helemaal geen nieuwsitem aan de gebeurtenis en de betrokken
personen werd gewijd. Kinderen, zeker in de basisschoolleeftijd, zouden een no-go area voor
journalisten moeten zijn, omdat zij geen besef hebben van de intenties van de media en de
consequenties van hun uitspraken of gedrag niet kunnen overzien. Overvaltactieken op
schoolpleinen – wat de kinderen van enkele nabestaanden aan den lijve hebben
ondervonden – zijn een vorm van, om bij de woorden van een respondent te blijven, ranzige
journalistiek.
Al met al lijkt de term ‘publiek bezit’, zoals verschillende respondenten die gebruikten, nog de
beste omschrijving te geven voor het gevoel dat slachtoffers en nabestaanden overhouden
aan hun confrontatie met de media. Publiek bezit tegen wil en dank uiteraard.
Zijn de hier beschreven praktijken en hun effecten op slachtoffers schadelijk te noemen in
klinische zin? Daar kan een onderzoek als dit geen antwoord op geven. Is er dan sprake van
secundaire victimisatie? In sommige gevallen wel, in andere gevallen niet. Iedere casus, ieder
slachtoffer is uniek. De impact die een schokkende gebeurtenis op iemand heeft, het verloop
van het verwerkingsproces, de houding ten opzichte van de media, de betekenis die iemand
aan bepaalde ervaringen geeft, het gedrag en de praktijken van individuele journalisten of
mediaorganisaties als zodanig: het verschilt van geval tot geval. Duidelijk is wel dat de
beschreven voorbeelden zeker geen bijdrage leveren aan het herstelproces van slachtoffers
en nabestaanden. Eén van de fundamentele ‘verwerkingstaken’ van een slachtoffer is herstel
van zijn gevoel controle te hebben over zijn leven. Wanneer er een ongevraagde invasie van
media plaatsvindt in zijn privédomeinen, dan heeft dat veeleer een averechtse werking. In
termen van de circles of intimacy is dat als volgt voor te stellen (zie volgende pagina).
75