Publiek bezit tegen wil en dank? - Slachtofferhulp Nederland

erop dat de Raad in zijn huidige constellatie wel degelijk een meerwaarde voor slachtoffers
kan hebben.
‘De belangenafweging wordt transparant gemaakt. Dat kan helpen. In concreto heeft een
slachtoffer daar natuurlijk niet zo veel aan, maar het kan ze toch helpen in de verwerking.
Anderzijds, maar dat is een beetje afhankelijk van hoe je het inricht, heeft het ook naar binnen
toe een reinigende werking. Men doet daar wel schamper over, maar ik ben nog nooit een
journalist tegengekomen die het leuk vindt om daar te zitten en op de vingers te worden
getikt,’ verklaart Broersma. Koene voegt daaraan toe: ‘Ik zie wel de grote waarde van de
Raad waar het gaat om morele genoegdoening. Tijdens de mondelinge behandeling proberen
we de klager in ieder geval het idee te geven dat hij zijn verhaal kwijt kan en dat er naar hem
geluisterd wordt. Dat heeft een belangrijke functie.’
Dat roept associaties op met het spreekrecht voor slachtoffers en nabestaanden in de
strafprocedure. Sinds 2004/2005 hebben slachtoffers het recht om een mondelinge of
schriftelijke verklaring af te leggen in de rechtszaal over de gevolgen die een misdrijf bij hen
teweeg heeft gebracht. Ze mogen niets zeggen over de dader, de feiten of de eventuele straf,
maar het gegeven om in ieder geval gehoord te worden door de officiële instanties, is een
vorm van erkenning die slachtoffers als positief ervaren 102 .
Feit blijft dat de zelfregulering altijd slechts bestaat bij de gratie van draagvlak, in het geval
waarin een sector geen gesloten beroepsgroep vormt of de instantie in kwestie geen
wettelijke basis heeft. En geen beroepsgroep is waarschijnlijk zo wars van regulering als de
mediasector. ‘Zelfregulering is slappe hap, maar het is de enig begaanbare weg,’ concludeert
media-ethicus Evers.
Vooralsnog lijkt het de enige reële optie te zijn om in samenwerking tussen de partijen te
werken aan een modus die zo min mogelijk belasting oplevert voor slachtoffers en
nabestaanden en zo min mogelijk belemmering voor de vrije nieuwsgaring. Zowel slachtoffers
als vertegenwoordigers van de mediasector hebben daar tijdens de gesprekken tal van
ideeën en suggesties voor gedaan.
5.4 Tot slot: tips voor media en slachtoffers
We hebben tijdens interviews gevraagd wat slachtoffers en nabestaanden de media zouden
adviseren om tot een betere omgang met slachtoffers en hun belangen te komen.
• Met stip op 1: Verplaats je in de positie van het slachtoffer. Slachtoffers willen dat
journalisten zich van tevoren proberen te realiseren wat hun handelen teweeg kan
brengen bij mensen die net een ellendige ervaring – zo niet de ellendigste ervaring
van hun leven – hebben beleefd. Daarom ook hebben we zo uitgebreid beschreven
wat de geestelijke en fysieke toestand is van personen die net een schokkende
gebeurtenis hebben meegemaakt. Mensen verkeren op dat moment in een staat van
totale shock en ontreddering en kunnen geen rationele afwegingen maken of ze echt
met de media zouden willen of moeten praten. De Raad voor de Journalistiek erkent
dat ook, zoals bij de voorbeelden in de vorige paragraaf aan de orde is gekomen.
• Accepteer ‘nee’! ‘Het is jammer als journalisten denken: ‘Kan het niet goedschiks,
dan maar kwaadschiks.’ Ze moeten mensen in onze situatie gewoon respecteren,’
aldus een nabestaande. ‘Nee is nee. Dan mag je een week later nog eens keer
terugbellen van: ‘Ik heb u vorige week gesproken, maar toen zei u in al uw emoties
‘nee’, maar hoe staat u er nu tegenover?’ Als ik dan weer ‘nee’ zeg, hou het dan
gewoon op nee. Punt.’
• Check informatie, (vooral uit dubieuze bronnen, zoals internet en lokale
roddelcircuits) als het mogelijk is, bij slachtoffers en nabestaanden! Dat past ook bij
het journalistieke uitgangspunt van wederhoor: ‘Wij verwachten dat journalisten
dingen eerst natrekken bij de familie voor de verkeerde informatie gepubliceerd
wordt. Dan kan ik me voorstellen dat een vader, moeder, broer of zus niet zo gauw
iets negatiefs gaat vertellen over een naast familielid, maar ze zullen wel vertellen
hoe dingen in elkaar steken. Als de media dan onterecht negatieve dingen
vermelden, dan moeten ze ook bereid zijn dat te rectificeren.’
102 Leferink en Vos (2007)
68